Suriname: Spiegel der vaderlandse kooplieden

Regelnummers proza verbergen

[p. 99]

VI De guerilla tegen het Nederlandse gezag 3. De bosnegers.

Anders dan op de Westindische eilanden, was het de slaven in Suriname mogelijk de vlucht te nemen in de ontoegankelijke binnenlanden. Reeds ten tijde van Willoughby¹ wordt melding gemaakt van kleine groepen ontvluchte slaven of marrons in het bosland van Suriname. Na de inval van Cassard nam het aantal marrons sterk toe.

De inval van admiraal Cassard op 8 oktober 1712, tijdens de oorlog tussen Nederland en Frankrijk, was een zware slag voor de volksplanting, die in deze tijd snel opkwam. De eigenaren van de plantages en de overige blanke inwoners moesten een brandschatting betalen van ongeveer zeven en een half miljoen Surinaamse guldens. Dit werd betaald in slaven, goederen en geld. De inwoners moesten een bijdrage betalen van 8 à 10% van de waarde van hun bezittingen. De grootste ramp was echter, dat het aantal marrons in de bossen sterk toenam.

De meesters namelijk vertrokken naar de stad om van daaruit de vijand te bevechten. Zij zonden hun slaven en waarschijnlijk ook hun vrouwen en kinderen naar het bos om zich daar voorlopig schuil te houden. Toen alles weer veilig was weigerden de slaven terug te keren.

Dit betekende natuurlijk een groot verlies aan kapitaal. Maar erger was, dat de nu zo talrijke troepen rondzwervende marrons een gevaar begonnen te vormen voor het land. In grote groepen overvielen zij de plantages, door wrok of noodzaak gedreven. Bij zo'n overval werden de blanken vermoord of verjaagd, al het benodigde geroofd, de slaven bevrijd en de plantage vernietigd. Tegen de marrons werden bospatrouilles georganiseerd, die over het algemeen weinig meer resultaat hadden dan dat de marrons tijdelijk dieper het bos in trokken.

1 Deze periode duurde tot 1667.

[p. 100]

Nu op deze wijze geen enkel succes te verwachten was, ondernam het gouvernement een poging om met de grootste bosnegerstammen vrede te sluiten. Reeds in 1684 had gouverneur Van Aerssen van Sommelsdijk vrede gesloten met de bosnegers van Coppename. In 1749 sloot Mauricius vrede met de Saramaccaners (zie hoofdstuk VIII). In 1760 werd onder gouverneur Crommelin vrede gesloten met de Aucaners en in 1762 met de Saramaccaners. In de stad was men nu zo opgelucht, dat de vlaggen uitgestoken en dankdiensten gehouden werden.

De geschiedenis van deze guerilla volgt men in de gedrukte geschriften steeds door Nederlandse ogen. En al is in later tijd het Nederlandse oordeel over de gehate rebellen sterk verzacht en zelfs romantisch gekleurd, dit is niet altijd een voordeel en men mist de eigen visie van de bosneger. Wij hebben daarom er de voorkeur aan gegeven hier een bosneger historiograaf aan het woord te laten, namelijk Johannes King, die in zijn dagboeken de strijd van de bosnegers voor het eigen volk heeft verhaald.

De Matoewari bosneger Johannes King¹ leefde van omstreeks 1830 tot 1899 in Suriname. Hij was een merkwaardige figuur, die men wel genoemd heeft de profeet van het bosland. In dromen en visioenen werd hij door God aangespoord zich door de Hernhutters te laten dopen en vervolgens ontving hij op dezelfde wijze opdracht het Evangelie te brengen aan de bosnegers. Van zijn zendingsreizen in het bosland zond hij uitvoerige verslagen aan zijn kerkelijke superieuren, de zendelingen in de stad. Hij schreef uitsluitend Negerengels. Het eerste ons bekende verslag dateert uit 1864. In later tijd schreef hij ook twee werken van groter omvang en voor groter publiek: het boek van zijn dromen uit omstreeks 1885² (met daarin ook verhalen over de historie der bosnegers) en het boek van zijn moeilijkheden en verbanning uit zijn gemeente te Maripastoon uit omstreeks 1893. In dit hoofdstuk geven wij een Fragment uit zijn eerste grote werk.

1 Zie over hem Gottfried A. Freytag, Johannes King der Buschland-Prophet. Ein Lebensbild aus der Mission der Brüdergemeine in Suriname. Nach seinen eigenen Aufzeichnungen dargestellt. Herrnhut, 1927.

2 Hij noemt dit boek zelf later het skrekiboekoe (schrikboek), omdat het vele helvisioenen bevat. Eén van de eigen illustraties bij deze helvisioenen werd gereproduceerd bij hoofdstuk XV.

[p. 101]

Een bosnegerdorp in de negentiende eeuw. Tekening van A. Borret

[p. 102]

Tekst.¹

2Mi ben skrifi da tori vo dem ouroetem avoo vo wi: fa 3 sani ben waka ogri gi dem, di dem ben de feti nanga bakra.³ 4 We da tem di dem ben habi wan toemoesi hebi pina skreki 5 liebi na dem tapoe, en ma na vo njanjam dati ben pina dem⁵ 6 toemoesi. Dem no ben habi pikin lostoe srefi vo dem kan 7 koti gron plani, vo dem kan feni njanjam vo njam. En doro 8 nomo bakra ben de na dem baka nanga feti. En tee dem pina-9pina, dem go meki wan plesi, dem fala gron. Da joeroe di⁹ 10 dem plani njanjam, tee di njanjam bigin vo leepi, nomo 11 bakra kom fadom na dem tapoe nanga feti ageen. En dem 12 sordati, tee dem kom doro na ini wan kampoe vo dem, 13 nanga da bigi skreki vo da feti som oeman moe lom go 14 teki mata hoopo potti na hem skoloe tapoe tjari lon gowe na 15 ini boesi. Dem go so tee da skreki kom pasa pikinso, dem 16 hai kom krin, dem kom si dati na soso hoedoe dem ben teki

1 Deze tekst is een fragment uit het boek der dromen of het skrekiboekoe van Johannes King. Van dit werk schijnen twee autografen te bestaan met onderling vrij veel afwijkingen: een handschrift in drie delen bevindt zich in het archief der Broedergemeente te Herrnhut onder signatuur R15 Lb N20 f6-8, een ander handschrift bevond zich in 1919 in bezit van de familie van Johannes King en werd door Freytag gekopieerd. Deze kopie bevindt zich in het archief van de Broedergemeente in Zeist onder signatuur IIB.7B.II. De autograaf die hiervóór ligt werd door ons nog niet gevonden. Wij raadpleegden het manuscript uit Herrnhut in fotokopie. De fotokopie werd ons afgestaan door de heer R. Träger, bibliothecaris van het archief in Herrnhut, die wij hiervoor hartelijk dank zeggen. De fotokopie blijft het eigendom van het archief der Broedergemeente te Zeist. Wij putten deze fragmenten uit R15 Lb N20 f8 (geschreven in 1888), pp. 17-41). De interpunctie is geheel van ons.

3 Hiervoor reeds schreef Johannes King over het leven in het bosland.

5 Het gebruik der voegwoorden bij Johannes King wijkt soms af van het hedendaags gebruik. Men moet voor een beoordeling van deze afwijkingen niet vergeten, dat hij als bosneger schreef in het hem door geboorte niet vertrouwde kustdialect van Suriname. Het aan het Nederlands ontleende voegwoord en geeft een verbinding aan met het voorgaande. Het kan ook een nazin verbinden met een voorzin, zelf reeds ingeleid door een temporeel voegwoord als tee, di of efi, of het kan een nazin verbinden, die reeds verbonden is door een ander voegwoord als ma of dan.

9 Een eigenaardigheid in de spelling van King is, dat hij de tekens a en h als varianten door elkaar gebruikt. Deze spellings-eigenaardigheid (die verklaard kan worden uit het vroegere spel-onderwijs) werd zonder nadere verantwoording in de tekstkritische noten geëlimineerd. Hier werd falh herspeld tot fala.

[p. 103]

1Ik beschreef reeds de geschiedenis van onze voorouders: 2 hoe slecht het hen ging, toen zij vochten met de blanken. 3 Wel, toen hadden zij een vreselijk zwaar en ellendig en ver-4schrikkelijk leven, maar zij hadden het meeste gebrek aan 5 eten. Zij hadden zelfs geen beetje rust om de grond te be-6werken om aan eten te komen. Aldoor vervolgden de blanken 7 hen. Wanneer zij te kort hadden gingen ze een stuk grond 8 gereed maken. Wanneer zij dan eten geplant hadden en net 9 begon het te rijpen, dan overvielen de blanken hen weer. 10 En als de soldaten een kamp van hen bereikten, moesten¹⁰ 11 sommige vrouwen in de grote verwarring van de strijd in 12 alle haast matta's op hun schouders in het bos in veiligheid¹² 13 brengen. Zij liepen voort tot de schrik enigszins voorbij was 14 en zij weer helder konden zien, en dan zagen zij dat zij zomaar 15 stukken hout hadden meegenomen

10 (kamp =) kampoe noemt men een hut of een verzameling hutten (een nederzetting).

12 mata is een houten vijzel.

[p. 104]

1na plesi vo dem pikien. We jeri fa dem fositem sordati, tee¹ 2 dem doro na ini so wan kampoe vo dem avoo vo wi, kaba² 3 dem si so wan jonkoe pikien, dan dem teki da pikien potti 4 na ini mata fom hem nanga tiki, leki soema de fom bana. 5 En dan da pikien kom masi krin-krin. En dan dem bron ala⁵ 6 dem kampoe, dem fala ala bana trowe nanga ala dem tra 7 njanjam di dem si. Dan dem koti-koti ala dem njanjam pisi-8pisi, pori ala njanjam di dem si. Ala sani di dem feni, di dem 9 no wani teki tjari gowe nanga dem, dem bron alamal nanga 10 faja. We na dati ben gi dem gran avoo vo wi toemoesi 11 tranga hattibron na dem bakra tapoe da tem. En dem ben 12 sweri na tapoe dem broedoe, taki dem sa pai dem ouroetem 13 bakra da leti paiman vo dem broedoe, disi bakra ben trowe 14 na dem pranasi na dem fositem srafoe, da tem boesi ningre 15 no ben de jete.

16En da strafoe nanga dem tranga wroko ben hebi gi dem avoo 17 vo wi, en pasa malki. We di dem gowe na boesi, now bakra¹⁷ 18 kom nanga wan tranga masra fasi, vo go kisi dem tjari kom 19 potti na ini da srefi pina liebi baka. We dati dem gran avoo vo 20 wi taki, dati no kan de. En Masra Gado, di no kan si kroetoe 21 nanga hem santa hai en hem hatti no kan verdragi fa liebisoema 22 wani vo doe pasa hem, we na vo dati hede hem srefi gi dem 23 avoo vo wi tranga, vo dem kiri dem ouroetem sordati, tee dem²³

1 Het verhaal over de vrouwen is niet helemaal duidelijk. De vrouwen moeten matta's in veiligheid brengen en blijken dan hun kinderen vergeten te zijn. Het ligt voor de hand te veronderstellen, dat zij hun baby's in matta's in veiligheid plachten te brengen en in de verwarring een stuk hout meenamen.

2 kaba heeft bij King nog dikwijls de functie van een voegwoord.

5 Wij hebben om de tekst niet onnodig moeilijk leesbaar te maken de tekens m en n als aanduiding van de nasalisering van de voorgaande klinker herspeld naar het algemeen gebruik, dat berust op een etymologisch principe. Dit wordt niet in de tekstkritiek verantwoord. Hier werd dam herspeld tot dan. Vele andere inconsequenties in de spelling van King werden echter gehandhaafd. Zo werd de zeer frequente wisseling tussen spelling met r en met l (r en l vormen één foneem in het Negerengels) niet gewijzigd. Deze wisselingen in het woordbeeld geven Negerengels-sprekenden geen bijzondere moeilijkheden en dragen bij tot de couleur locale van de tekst.

17 Zie p. 102, noot 5.

23 dem slaat natuurlijk niet op de gedode soldaten, maar op de blanken in het algemeen.

[p. 105]

1in plaats van hun kinderen. Hoort nu hoe de vroegere sol-2daten, wanneer zij aankwamen in zo'n kamp van onze voor-3vaders en zo'n klein kind zagen, hoe zij het kind namen en 4 in een matta stopten en met stokken sloegen, zoals men 5 bananen stampt. En dan werd het kind volkomen verbrijzeld. 6 Daarna staken ze alle kampen in brand, ze plukten alle bana-7nen en al het andere eten dat ze zagen en wierpen dat weg. 8 Dan sneden ze alle eetbare planten af en vernietigden die. 9 Al wat ze vonden en niet met zich mee wilden nemen, ver-10brandden ze met vuur. Wel, dat maakte onze voorvaderen 11 vreselijk kwaad op de blanken toentertijd. Ze legden een eed 12 af op hun bloed, dat ze zich zouden wreken op de vroegere 13 blanken voor het bloed der vroegere slaven, dat de blanken 14 op hun plantages vergoten hadden in de tijd dat er nog geen 15 bosnegers waren.

16De straf en het zware werk was een bovenmatig zware 17 last voor onze voorouders. Toen ze naar het bos getrokken 18 waren, kwamen de blanken als strenge meesters om hen 19 weer terug te voeren in hetzelfde ellendige leven. Wel, onze 20 voorvaderen zeiden: dat kan niet. En de Heer God, die met 21 zijn heilige ogen geen onrecht kan aanzien en die niet kan 22 verdragen dat mensen zelf het heft in handen nemen, wel 23 hij gaf hierom onze voorvaderen de kracht om de vroegere 24 soldaten te doden, zodat zij

[p. 106]

1no kan feti moro. En sordati de loekoe vo kaba na baka foto, 2 nanga dem opsiri. En lanti seni komado vo go meki fri 3 nanga dem.

4We di da feti ben go doro wan feifi jari langa, toemoesi⁴ 5 pina liebi ben hebi gi dem avoo vo wi sotee. Njanjam no de 6 vo njam. Ma som vo dem siri di Gado meki potti na ini boesi, 7 ben helpi dem. En foeroe foe dem switi siri di de na ini boesi 8 dati dem ben njam na plesi vo njanjam. Ma switi mofo, dati no 9 ben mankeri kweti-kweti: meti nanga boesi fouroe, dati no 10 ben diri, en dem ben foeroe toemoesi, fisi ben foeroe so srefi 11 toe. Na dem sani dati ben helpi dem foeloe, bikasi dem no ben 12 trobi dem vo feni. Ma soutoe, dati ben pina dem toemoesi. 13 Dem srefi ben moesoe meki boesi soutoe nanga dem fansortoe 14 boom vo boesi, disi habi soutoe na dem eigen skin.

15.....................¹⁵

16We somtem oenoe sa wani sabi ofoe haksi, na hoepee 17 dem avoo vo wi ben feni someni sani vo bori so foeroe 18 soutoe. En mi sa froeteri oen, en taki gi oenoe fa dati ben pasa, 19 en hafoe. Dem oeman ben meki bigi-bigi doti patoe vo bori¹⁹ 20 sani na ini. En sosrefi dem ben de meki bigi doti plapi toe 21 soleki bigi tobo, di kan holi foeroe watra. En dem ben meki 22 bigi watra patoe vo kouloe watra. En dem ben de meki 23 watra kan, bigiwan leki bigi djogo, en dem meki pikinwan 24 toe leki pikin djogo. Vo isri patoe dati, pikinwan nanga 25 bigiwan, dati dem gran avoo vo wi ben feti wieni na dem 26 vijand han. En tee da feti ben kom tranga, somtron tee dem

4 De tijdsaanduidingen zijn in de loop der tijden natuurlijk weinig accuraat geworden. De juiste data vindt men in het commentaar bij dit hoofdstuk. Toch geeft het te denken. dat King enkele malen zeer precies een tijdvak van vijf jaar opgeeft.

15 Hier wordt een fragment overgeslagen, waarin King een gedetailleerde beschrijving geeft van de zoutbereiding bij de bosnegers.

19 Het is bij de bosnegers een gewoonte om nooit alle geheimen prijs te geven aan buitenstaanders. Wellicht moeten wij hieruit verklaren, dat King zijn onthullingen zo dikwijls vergezeld doet gaan van de restrictie hafoe, wat bij hem betekent ‘niet geheel’.

[p. 107]

1niet meer konden strijden. De soldaten reikhalsden naar het 2 einde achter hun forten, en ook de officieren. En het gouver-3nement zond afdelingen soldaten om vrede te sluiten.

4Wel, toen de strijd ongeveer vijf jaar was voortgezet drukte 5 het ellendige leven onze voorouders vreselijk. Er was geen 6 eten. Enkele zaden, die God in het bos had doen groeien, 7 hielpen hen en veel van de lekkere zaden die er in het bos 8 zijn aten zij in plaats van het normale eten. Toespijs hadden 9 zij ook: vlees en bosvogels, dat was niet zeldzaam, het was 10 er in overvloed, en er waren ook veel vissen. Die dingen 11 hielpen hen goed, want ze hadden geen moeite die te vinden. 12 Maar aan zout hadden zij gebrek. Zelf moesten zij het boszout 13 maken uit de verschillende boomsoorten in het bos, die zout 14 bevatten in hun bast.
.....................

15Wel, misschien zijn er onder U die willen weten of vragen, 16 waar onze voorouders het kookgerei vonden om zoveel zout 17 te koken. Ik zal het U vertellen en ten dele zeggen hoe dat 18 ging. De vrouwen maakten grote aarden potten om te koken. 19 En ook maakten zij grote aarden pannen als de grote kuipen, 20 die veel water kunnen bevatten. En ze maakten grote water-21kruiken om het water te koelen. En zij maakten water-22kannen, grote als grote pullen en ook kleine als kleine pullen. 23 Maar ijzeren potten, kleine of grote, die veroverden onze 24 voorvaderen op hun vijanden. Soms, als de strijd hevig werd 25 en de

[p. 108]

1sordati si dem boesi soema de kiri dem toemoesi, dan dem 2 seti lom drai vo go kibri dem liebi. Dan dem no man vo tjari 3 ala dem bigi patoe, lom gowe nanga dem sani drai baka. 4 Nofo tron dem lom trowe ala sani. En dem avoo vo wi teki 5 somtron, dem kiri da komado sordati, tee dem sordati kaba 6 krin-krin. Dem libi toe nomo, vo dem dati tjari da boskopoe 7 kom baka na foto vo taki gi lanti, vo lanti kan kisi da joensoe 8 dati alla dem sordati komado dati no de moro, dem kaba en 9 dem kiri dem alamala. We nanga so wan fasi dem avoo vo 10 wi ben feni moro isri patoe nanga gon en ouroe, kroiti,¹⁰ 11 koegroe, ala sani. En som vo dem trawan vo dem gran soema 12 ben kom broko bakra planasi teki someni ningre tjari gowe 13 nanga ala sani. En dem teki man nanga oeman, pikienwan 14 nanga bigiwan, en da ningre di no wani gowe na boesi, dem 15 kiri dem dati trowe. Dan dem tjari ala sani, di dem kan tjari 16 gowe nanga dem na boesi. We na so wan fasi dem gran avoo 17 vo wi ben feni sani na boesi, vo helpi dem srefi kibri dem 18 liebi, tee na ini dem feifi jari langa di da feti ben go doro,¹⁸ 19 tee na baka bakra go meki fri nanga dem. A kaba so fala.

20We somtem soema sa de na wi mindri ofoe na wi gemeente,²⁰ 21 disi no sabi fa dem soema na boesi kondre doe habi da nem 22 boesiningre. We mi sa taki pikinso vo dati toe. Bikasi som 23 soema membre ofoe denki, na sinsi Gado ben meki Hemel 24 en grontapoe, na da tem di a ben meki liebisoema plati-plati 25 go liebi na heri grontapoe, som soema denki, na da tem dati 26 Masra Gado ben meki dem boesi ningre potti na ini boesi 27 toe. Na so foeroe soema denki. Ma no no, dati no de so, dem 28 membre wan verkerti membre sondro vo sabi. En mi sa 29 taki pikin moro krin vo dati. En ala dem ouloetem gran 30 avoo vo wi ben de Afrikan ningre na ningre kondre. Na 31 janda dem ouroetem bakra go bai dem avoo vo wi potti

10 ouroe (= houwer) is een kapmes.

18 Zie p. 106, noot 4.

20 Wij weten niet tot wie hij zich hier speciaal richt: de Hernhutter gemeente in het algemeen of zijn eigen gemeente in Maripastoon.

[p. 109]

1soldaten zagen dat de bosmensen velen van hen doodden, 2 sloegen ze op de vlucht om hun leven te redden. Dan konden 3 zij niet alle grote potten meenemen in de vlucht. Dikwijls 4 wierpen zij alles weg. En onze voorouders namen het op en 5 doodden soms de afdeling soldaten, tot het helemaal afgelopen 6 was met de soldaten. Zij lieten slechts twee over om de bood-7schap aan het gouvernement in de stad te brengen, opdat het 8 gouvernement bericht kreeg, dat alle soldaten van de afdeling 9 verloren waren, dat het afgelopen was met hen en dat ze 10 allen gedood waren. Wel, zo vonden onze voorouders nog 11 meer ijzeren potten en geweren en houwers, kruid, kogels 12 en van alles. En sommige anderen overvielen plantages der 13 blanken en namen vele negers en andere dingen met zich 14 mee. Mannen en vrouwen namen zij, jong en oud, en zij 15 doodden de negers die niet wilden meegaan naar het bos. 16 Dan brachten zij alles wat zij konden dragen met zich mee 17 naar het bos. Wel, zo vonden onze voorouders dingen in het 18 bos om er te blijven leven, al die vijf jaar dat de strijd duurde, 19 tot de blanken hierna vrede met hen sloten. Tot zover.

20Wel, misschien zijn er mensen onder ons of in onze ge-21meente, die niet weten hoe de mensen in het bos eigenlijk 22 aan de naam bosnegers zijn gekomen. Wel, daarover zal ik 23 ook wat vertellen. Want sommigen denken dat God, toen 24 hij hemel en aarde maakte en de mensen schiep en rondzond 25 om de hele wereld te bevolken, sommigen denken dat de 26 Heer God toen ook de bosnegers schiep in het bos. Zo denken 27 veel mensen. Maar neen, dat is niet zo, ze denken verkeerd 28 zonder het te weten. Ik zal dit nu wat verduidelijken. Al onze 29 voorouders waren Afrikaanse negers uit het negerland. Daar 30 gingen de vroegere blanken onze voorouders kopen

[p. 110]

1na ini sipi tjari koti habra da bigi soutoe watra, en dem tjari 2 dem kom doro dia na foto Paramaribo. En so srefi leki fa 3 bakra ben bai dem gran avoo vo dem foto ningre nanga ala 4 dem avoo vo dem planasi ningre toe. En wi alamala di de 5 liebi na di lanti, na ini foto ofoe na pranasi ofoe na dem boesi 6 kondre, wi alamala nanga dem malata toe, wi alamal gran 7 avoo komopo tee na ningre kondre. Na bakra bai wi ala 8 gran avoo vo avoo tjari kom dia. Dan dem seri dem gi ibriwan 9 masra di habi moni. A kom bai someni leki ha wani. En dan 10 dem seni som vo dem go na foeroe-foeroe planasi.

11We now oen jeri fa da nem vo boesi ningre doe kom. En 12 di dem masra vo dem ningre jeri, dati Insiman efi tra nasi¹² 13 de kom feti nanga dem, dati meki dem masra vo dem gran 14 avoo vo wi kom na da prakseri, di dem no ben sabi wan tra¹⁴ 15 lai, fa vo dem doe, vo dem vijand no moe winni dem ningre 16 poeroe na dem hanoe. En no wan tra helpi dem ben kan feni 17 na da joeroe tem. We helpi no ben de, dem ben moesoe vo 18 taki gi dem taki: oenoe, dem ningre vo wi, oen go kibri na 19 ini boesi so langa, bikasi feti de kom. En tee da feti kaba, 20 oenoe sa kom baka. We na so dem someni hondro ningre 21 go kibri na ini boesi nanga older vo dem masra nanga dem 22 missi toe. We dem ouroetem ningre tan na ini boesi wakti²² 23 da plamisi vo dem masra nanga dem missi, tee da feti kaba.²³ 24 En dan dem masra seni boskopoe go kari dem ningre taki: 25 meki dem alamala kom baka, bikasi da feti kaba krin-krin.

12 Hier moet hij bedoelen Ingrisiman (= Engelsen).
Hij doelt hier op de inval van Cassard, zoals uit het vervolg blijkt. Het is begrijpelijk, dat de bosnegers zelf niet precies wisten welke nationaliteit de aanvallers hadden.

14 Men verwacht hier een nadere bepaling van prakseri, nl. de gedachte om de slaven het bos in te zenden.

22 Hier is vooral met het oog op de historische gegevens ook nog een andere vertaling mogelijk: zij verborgen zich met hun meesteressen in het bos op bevel van hun meesters.

23 Een zelfde soort vertaling als in noot 22 werd gesuggereerd is ook hier mogelijk.

[p. 111]

1om hen in schepen over de grote zee te voeren en ze brachten 2 hen hier naar de stad Paramaribo. Zoals de blanken ook de 3 voorouders van de stadsnegers en van de plantagenegers 4 kochten. Wij allen die in dit land leven, in de stad, op de 5 plantages of in het bosland, wij allen en ook de mulatten, 6 ons aller voorouders zijn uit het negerland afkomstig. Blanken 7 kochten onze voorouders en brachten hen hier. Daarna ver-8kochten zij hen aan iedere meester die geld had. Die kwam 9 kopen zoveel hij wou. Daarna zonden zij hen naar de vele 10 plantages.

11Wel, hoort nu hoe de naam bosnegers ontstaan is. Toen de 12 slavenmeesters hoorden dat de Engelsen of enig ander volk 13 met hen kwamen vechten, kwamen de meesters van ons op 14 de gedachte ... omdat zij geen andere raad wisten, wat ze 15 moesten doen dat de vijanden hen de negers niet zouden 16 afwinnen. Ze konden op dat ogenblik geen andere oplossing 17 vinden. Wel, er was niets aan te doen, ze moesten hen zeggen: 18 Jullie, negers van ons, ga je zo lang in het bos verschuilen, 19 want er komt oorlog. En als de oorlog over is moet je terug 20 komen. Wel, zo gingen vele honderden negers zich in het 21 bos verschuilen in opdracht van hun meesters en hun meester-22essen. Wel, de vroegere negers bleven in het bos wachten op 23 de beloofde boodschap van hun meesters en hun meesteressen, 24 tot de strijd voorbij zou zijn. Toen zonden hun meesters een 25 boodschap om de negers te roepen, dat zij allen moesten terug 26 komen, omdat de strijd geheel voorbij was.

[p. 112]

1We now dem ningre taki: dem no kan kom moro. En na 2 dapee dem bakra taki: dem moesoe kom baka. En dem ningre 3 taki: dem no de kom. We na dati meki wan bigi trobi en 4 hattibron gi dem gran masra, dem seni sordati komado vo 5 go kisi dem ningre nanga tranga tjari kom baka na dem 6 planasi. Ma na plesi vo dem kom baka, dem lon gowe moro 7 faloewe na ini boesi go kibri. Dati hopo wan bigi-bigi feti 8 vo ningre nanga bakra. En dem bakra fosi soetoe dem ningre. 9 En dan na baka ningre soetoe bakra toe. En dati meki hatti 10 kom bron nanga bakra. Dem kom broko tra planasi vo dem¹⁰ 11 bakra moro, dem teki someni ningre nanga som sani, di dem 12 man vo tjari, en dem tjari gowe nanga dem na boesi. We na 13 so da feti go doro tranga-tranga, tee wan feifi jari langa.¹³ 14 En di dem ningre de kiri dem bakra toemoesi, dem de broko 15 bakra planasi, trawan na trawan baka, en di dem bakra si 16 dati dem de lasi molo foeroe ningre jete na tapoe vo dem 17 fosiwan, en dem soldati vo lanti de dede vo soso, en dati 18 meki lanti seni bakra go na Matoewari fosi, vo meki fri¹⁸ 19 nanga dem Matoewari ningre fosi. Di dem bakra go na dem 20 soema, dem soema piki dem bakra taki: a boen, dem sa meki 21 fri nanga dem soleki fa dem bakra taki gi dem, dati dem no 22 sa tjari feti kom na dem moro. We dem taki: ja, dati boen 23 na dem so srefi toe. En dem taki ala sani nanga makandra. 24 En dem bakra gi dem ningre sani.

25En foeroe krosi nanga someni sani, di dem tjari go gi dem 26 vo plisenti. We dem ningre teki da plisenti alamala. Ma tog 27 dem no doe leti. Dem ningre doe farsi nanga dati. Na baka

10 Dit slaat natuurlijk op beide voorgaande zinnen, die tezamen uitdrukken: de blanken hebben zelf aanleiding gegeven tot de strijd.

13 Zie p. 106, noot 4.

18 Men onderscheidt in Suriname drie grote bosnegerstammen: de Matoewari (wonend aan de Saramaccarivier), de Saramaccaners (wonend aan de Surinamerivier) en de Aucaners (wonend aan de Marowijne). De Aucaners worden door King Goenka genoemd.

[p. 113]

1Wel, nu zeiden de negers, dat ze niet meer konden komen. 2 Daarop zeiden de blanken, dat ze terug moesten komen. En 3 de negers zeiden, dat ze niet kwamen. Wel, dat bezorgde de 4 grote heren veel moeite en ergernis. Ze zonden afdelingen 5 soldaten om de negers met geweld terug te voeren naar de 6 plantages. Maar in plaats van terug te komen gingen ze zich 7 dieper verschuilen in de bossen. Dat veroorzaakte een grote 8 strijd tussen negers en blanken. Eerst schoten de blanken op 9 de negers en daarna schoten de negers ook op de blanken. 10 Daarom werden ze boos op de blanken. Ze overvielen nog 11 andere plantages van de blanken en namen vele negers mee 12 naar het bos en andere dingen die ze dragen konden. Wel, 13 zo ging de strijd hevig voort wel vijf jaar lang. Toen de negers 14 nu vele blanken hadden gedood, plantages der blanken had-15den verwoest, de een na de ander, en toen de blanken inzagen, 16 dat zij nog meer negers verloren boven de vroegere en dat 17 gouvernementssoldaten voor niets sneuvelden, zond het 18 gouvernement eerst blanken naar de Matoewari, om eerst 19 vrede met de Matoewari te sluiten. Toen de blanken bij hen 20 kwamen zeiden zij tot de blanken, dat het goed was, en dat 21 ze vrede met hen zouden sluiten zoals de blanken voor-22stelden, namelijk dat ze hen niet meer zouden komen be-23vechten. Ze zeiden: ja, dat is wat hen betreft ook goed. En 24 ze bespraken alles met elkaar. En de blanken gaven de negers 25 geschenken:

26Vele kleren en nog meer dingen, die ze hun ten geschenke 27 brachten. Wel, de negers accepteerden al die geschenken. 28 Maar toch handelden ze niet juist. De negers handelden vals 29 hierin. Hierna

[p. 114]

1dem kori dem bakra. Na da fosi fri, dem ben denki na kori¹ 2 bakra kom kori dem, en dem ben bribi, dati da fri di bakra 3 tjari go na dem no sa de wan troe sani. En na vo dati hede 4 dem ningre kori dem bakra na bigin. Ibriwan ningre teki 5 wan sordati vo hem mati, vo dem toe sribi na ini wan kam-6poe. Na so dem plati-plati dem sordati, tee doro hafoe ningre 7 libi habra na tapoe, bikasi dem ben foeroe moro leki dem 8 bakra. We na neti ibriwan vo dem ningre kiri hem mati. 9 En na so dem ben kiri ala dem sordati, dem libi toe vo dem 10 bakra nomo, vo dem dati dem seni dem vo dem tjari da 11 joensoe kom baka na foto gi lanti.

12We na baka lanti ploeberi seni wan tra komado go na 13 Goenka ningre toe, vo haksi dem, efi dem sa wani meki fri 14 nanga bakra. Ma fa da haksi dati ben de? Wan foetoeboi vo 15 bakra ben lonwe go na boesi, dati ben sabi vo skrifi pikinso. 16 En dem bakra skrifi wan brifi potti na dem ningre pasi. We 17 di dem feni da brifi, dem meki da man lesi da brifi. Na dapee¹⁷ 18 dem kom sabi, taki bakra kom vo meki fri nanga dem. En 19 dem Goenka taki: ja, dem wani. En na so dem Goenka ningre 20 go miti nanga dem bakra, dem taki ala sani disi de fanodoe²⁰ 21 vo liebi. En dan dem dringi sweri nanga bakra, dem meki fri 22 makandra, en dem meki da verbond. Nanga dati dem dringi 23 broedoe sweri. En dem bakra taki: dem no sa go soetoe ofoe

1 Men moet altijd blijven bedenken, dat de interpunctie door ons is aangebracht en op sommige plaatsen op gissing moest blijven berusten. Het is hier mogelijk na da fosi fri te beschouwen als het einde van de voorgaande zin.

17 Bij J. Wolbers, Geschiedenis van Suriname (Amsterdam, 1861), p. 154 vinden wij een soortgelijke geschiedenis, maar met verwisseling van de partijen. Een zekere bosneger Boston (zie hierna de naam Bato of Bata bij King) kon lezen en schrijven en schreef in het Engels brieven aan het gouvernement, dat de Aucaners niet ongenegen waren vrede met de blanken te sluiten. Deze brieven liet men achter bij een aanval op een plantage.

20 De overvallen op de blanken waren voor de bosnegers een economische noodzaak. Op andere wijze konden zij zich niet van wapens, munitie, ijzeren werktuigen en bepaalde etenswaren voorzien. Wilde men dus tot een werkelijke vrede komen, dan moesten de blanken hen deze goederen verschaffen. De Aucaners vertellen daarom eerst aan de blanken wat zij voor hun levensonderhoud nodig hebben.

[p. 115]

1bedrogen ze de blanken. Bij die eerste vrede dachten ze dat 2 de blanken hen kwamen bedriegen. Zij meenden dat de 3 vrede die de blanken hen brachten niet waarachtig was. Daar-4om bedrogen de negers de blanken in het begin. Iedere neger 5 nam een soldaat tot vriend om samen in dezelfde hut te slapen. 6 Zo verdeelden ze de soldaten, tot een deel van de negers nog 7 bovendien overbleef, want ze waren talrijker dan de blanken. 8 Wel, 's nachts doodde iedere neger zijn vriend. Zo doodden 9 ze alle soldaten, ze lieten slechts twee blanken over, om die 10 terug te zenden naar de stad met het bericht voor het gou-11vernement.

12Wel, daarna trachtte het gouvernement ook nog een andere 13 afdeling te zenden naar de Goenka negers, om hen te vragen 14 of ze vrede wilden sluiten met de blanken. Maar hoe ging 15 dat met die vraag? Een bediende van de blanken was naar 16 het bos gevlucht en die kon een beetje schrijven. De blanken 17 schreven een brief en legden die op de negerpaden. Wel toen 18 ze die brief vonden, lieten ze hem lezen door die man. Zo 19 kwamen ze te weten, dat de blanken kwamen om vrede met 20 hen te sluiten. De Goenka zeiden: ja, dat ze wilden. En dus 21 kwamen de Goenka negers de blanken tegemoet en noemden 22 alles op wat zij nodig hadden voor hun levensonderhoud. 23 Daarna dronken ze de eed met de blanken. Ze sloten vrede 24 en maakten het verbond. Daarbij dronken zij de bloedeed. 25 De blanken zeiden dat ze niet meer zouden gaan schieten of

[p. 116]

1 feti nanga dem ningre moro. Ma dem toe no moe feti nanga 2 bakra moro, dem no kom broko bakra pranasi, teki ningre 3 vo bakra tjari gowe na ini boesi moro. En tee wan planasi 4 ningre lonwe go na dem, dan dem no moe hooli hem, dem 5 moe tjari kom gi bakra baka. En efi wan ningre lonwe 6 komopo na foto lonwe go na dem, dem moe kisi hem tjari 7 kom baka gi bakra baka, dan bakra de pai dem vo dati. En 8 dem boesi vo lanti ala de frei gi dem, en dem boesi ningre 9 na hoposei vo dem liba, dem boesi ningre kan doe san dem 10 wani. Dati wani taki: dem habi pasi vo koti gron, kweri 11 hoedoe, fara boesi, meki liebi planasi, fara gron, plani njan-¹¹12jam. En dem kan doe ala wroko di dem kan vo doe, tjari 13 kom seri na foto. En lanti gi dem pasi vo ala dem sani dati. 14 Ma vo kom na bilosei vo dem liba, dapee froedoe watra de 15 lom go na hoposei, dapee bakra srefi de wroko, dati lanti no¹⁵ 16 gi boesi ningre fri pasi, vo dem kan doe san dem wani. En 17 na hoposei tee doro na soera ofoe dam, dati lanti gi dem 18 pasi tee tidei jete. Na ouloetem, tee dem boesi ningre kiri 19 wan vo dem ogri maka sneki ofoe krasi tigri, dan dem moe¹⁹ 20 drei dem hede tjari gi lanti, en lanti ben de pai dem da tem 21 f. 10. vo wan hede. En so dati ben go doro tee foeloe jari, 22 dan fosi lanti no ben pai vo sneki moro, en ha ben libi dem²² 23 pai vo tigri hede wawan. En na baka dati go so doro tee 24 langa tem na baka lanti poeroe-poeroe hafoe da moni ageen. 25 A tan f. 8. nomo, tee moro langa na baka dati kaba krin-krin. 26 Lanti no de pai vo dem sani dati moro. En dem kondisi dati 27 ben de da fosi bigin vo boesi ningre da tem dem ben meki

11 kweri hoedoe (= hout kwijlen) is het ruw bewerken van gevelde bomen.
gron (= kostgronden) heten de akkers, waarop de directe levensbehoeften worden verbouwd.

15 Tot waar in de rivieren nog het verloop van eb en vloed te merken is.

19 maka sneki (= maka slang) is een grote en gevaarlijke gifslang; tigri (= tijger) noemt men in Suriname de jaguar.

22 King schrijft het pronomen a (= hij, zij, het) zo dikwijls als ha in de andere teksten, dat wij ook hier a en ha als spelvarianten hebben gehandhaafd.

[p. 117]

1 vechten met de negers. Maar dan moesten die ook niet meer 2 vechten met de blanken en niet meer hun plantages komen 3 verwoesten en geen negers van de blanken meer meenemen 4 in het bos. Als een plantageneger naar hen toe vluchtte, dan 5 moesten zij hem niet houden, maar hem terug brengen naar 6 de blanken. En als een neger van de stad wegvluchtte naar 7 hen toe, dan moesten zij hem weer terug brengen naar de 8 blanken, en dan zouden de blanken hen daarvoor betalen. 9 En de bossen van het gouvernement stonden alle voor hen 10 open, en bovenstrooms konden de bosnegers doen wat ze 11 wilden. Dat wil zeggen: ze hadden verlof om akkers aan te 12 leggen, hout te kwijlen, bossen te vellen, kostgronden aan 13 te leggen, bos te kappen en voedsel te planten. Ze mochten 14 doen wat ze konden en hun werk in de stad komen verkopen. 15 Het gouvernement gaf hen verlof tot al deze dingen. Maar 16 benedenstrooms, tot waar de vloed naar boven loopt, daar 17 werken de blanken zelf, en daar geeft het gouvernement de 18 bosnegers geen volmacht om te doen wat ze willen. Maar 19 bovenstrooms vanaf de stroomversnellingen heeft het gou-20vernement hen verlof gegeven tot vandaag toe. Wanneer 21 de bosnegers vroeger een boze makkaslang of wilde tijger 22 hadden gedood, dan moesten zij de koppen drogen en aan het 23 gouvernement brengen, en dan betaalde het gouvernement 24 hen toentertijd f. 10. - per kop. En dat ging zo vele jaren door. 25 Daarna betaalde het gouvernement eerst niet meer voor 26 slangen en handhaafde alleen de betaling voor tijgerkoppen. 27 Dat ging zo een hele tijd door tot het gouvernement er later 28 weer een deel van het bedrag afhaalde. Er bleef slechts f. 8. - 29 over; nog later was het helemaal afgelopen. Het gouver-30nement betaalt niet meer voor die dingen. Die bepalingen 31 waren het eerste begin van de bosnegers, toen zij vrede hadden

[p. 118]

1fri nanga bakra. We lanti knopoe da verbond nanga sweri¹ 2 srefi, taki meki dem ningre hooli da sweri ibri dri jari. Dem 3 sa tjari foeroe goedoe go plati gi dem.

4Vo taki: soutoe en krosi, gon, kroiti, koegroe, hagra, 5 krara, patoe, nefi, ouloe, tjapoe, draistoon, hoodesre, proeroe⁵ 6 desre srefi, sebinefi, skopoe, seesei, sipikri, nanga sipikri vo⁶ 7 sipikri sani, skroefoedrai, fajadosoe nanga fajastoon, en bigi⁷ 8 pan vo baka kasaba nanga pan vo baka fisi, makakrosi vo⁸ 9 meki hamaka, hambra, papamoni, gegen, jolo-jolo, bari⁹ 10 dram nanga bari soutoe meti, bari speki, bari batjau. We na¹⁰ 11 so dem ouloetem bakra meki da kondisi nanga dem ouroetem 12 ningre vo wi na boesi kondre. We dem ningre ben tivredi 13 nanga dem kondisi. En dem bakra tivredi toe. A boen so na 14 dem alamala. En bakra teki nefi koti dem hanoe meki wan 15 pikin broedoe lon. Dem figi hem potti na ini wan grasi.¹⁵ 16 En dan dem ningre koti sosrefi pikinso broedoe potti na ini 17 grasi. Now bakra sweri na tapoe da broedoe vo ningre en 18 ningre sweri toe na tapoe da broedoe vo bakra. Dan dem 19 potti win moksi nanga da broedoe, dem dringi sweri. We na¹⁹

1 King schijnt te bedoelen, dat dit vredesverdrag de officiële erkenning inhield van de onafhankelijke bosnegerstaat. Daarom kon hij hier spreken over het begin van de bosnegers.

5 Zie p. 114, noot 20.
King schreef Aoodesre. Een enkele maal spelt hij ook de h als a of A. Zie hierover verder noot p. 102, noot 9.

6 desre is de creolisering van het Nedl. dissel = een soort bijl. Hij noemt hier dus twee soorten bijlen. Een hoo-desre (houw-bijl) zal een gewone bijl of eventueel een houweel zijn. Wat hij met de andere bijl precies bedoelt weten wij niet.

7 De woorden spiegel en spijker zijn in het Negerengels beide gecreoliseerd tot sipikri of spikri. Daarom was deze omslachtige omschrijving nodig.

8 kasaba (cassave) is een aardvrucht, vroeger het voornaamste voedsel der bosnegers.

9 papamoni (= kaurischelpen) was in Afrika een betaalmiddel en wordt nog steeds hoog gewaardeerd in Suriname.
jolo-jolo (= notendoppen) worden gebruikt in Suriname om er rammelende enkelbanden van te maken.

10 batjau (= bakkeljauw) is gedroogde vis.

15 hem wijst terug naar pikin broedoe.

19 Uit andere bronnen weten wij, dat door de negerpriester vervolgens nog een vloek werd uitgesproken over allen, die het verdrag zouden breken of schenden. De bosnegers hebben uit Afrika verschillende sweri (= eden) behouden, waarover King in ander verband nog uitvoerig schrijft. Zo heeft men ook sweri om misdaden en leugens te ontdekken. King acht deze gebruiken de meest waardevolle van de oude Afrikaanse godsdienst en verwerpt hen dus niet als heidense relicten.

[p. 119]

1gesloten met de blanken. Wel, het gouvernement bezegelde 2 het verbond zelfs met een eed en zei, dat de negers om de 3 drie jaar de eed moesten hernieuwen. Dat zij dan goederen 4 onder hen zouden verdelen.

5Namelijk: zout en kleren, geweren, kruid, kogels, hagel, 6 kralen, potten, messen, houwers, hakken, slijpstenen, twee 7 soorten bijlen, scheermessen, schoppen, scharen, spiegels en 8 spijkers, schroevedraaiers, lucifers en vuurstenen, grote pannen 9 om cassave te bakken en pannen om vis te bakken, linnen 10 om hangmatten te maken, hamers, kaurischelpen, bellen, 11 notendoppen, vaten rum en vaten zout vlees, vaten spek en 12 vaten bakkeljauw. Wel, deze condities maakten de vroegere 13 blanken met onze vroegere negers in het bosland. Wel, de 14 negers waren tevreden met deze voorwaarden en de blanken 15 waren ook tevreden. Zij vonden het allen goed. De blanken 16 maakten een snede in hun hand met een mes, dat er wat 17 bloed uit vloeide. Dan veegden ze dat in een glas. Daarna 18 sneden de negers zich ook en deden wat bloed in het glas. 19 Nu legden de blanken de eed af op het bloed der negers en 20 de negers op het bloed der blanken. Daarna vermengden zij 21 het bloed met wijn en dronken de eed. Wel, zo

[p. 120]

1so bakra nanga ningre ben meki da fosi fli verbond da tem. 2 We da papa di ben lesi da brifi na Goenka, ha nem Bato ofoe² 3 Bata.³

4En now tori vo da fri na Gran Saramaka. Da tem wan papa 5 vo Gran Salamaka ben de na Goenka, a nem Wiilli. We di⁵ 6 hem si dem Goenka ningre meki fri nanga bakra, a teki dem 7 bakra tjari dem waka na foetoe go tee na Gran Salamaka na 8 dem trawan. Dem go meki fri da srefi kondisi. Dem meki so 9 leki fa dem meki nanga Goenka ningre. En dem sweri na 10 tapoe da pramisi. Dan dem bakra koti dem broedoe en dem 11 ningre koti dem broedoe, dem potti dem broedoe makandra 12 na ini grasi, potti win. Bakra sweri na tapoe ningre broedoe 13 en ningre sweri na tapoe bakra broedoe. Dem dringi makan-14dra meki da srefi fri verbond. Noja wi sa bigin na da tori vo 15 da fri vo Matoewari.

16Tori vo da fri na Matoewari ningre nanga bakra, en dem 17 gran avoo vo wi na ouroetem. En di dem Gran Salamaka¹⁷ 18 ningre fri nanga bakra kaba, dan dem tjari da boskopoe go 19 gi dem Matoewari ningre, taki Goenka ningre meki fri nanga 20 bakra, en dem srefi meki fri nanga bakra toe, feti no de moro. 21 We wan sattoe tem na baka lanti seni tra bakra go na dem 22 Matoewari ningre ageen vo meki fri nanga dem. We now 23 dem Matoewari ningre hoori dem bakra nanga plisiri, en²³

2 papa (= vader) is ook een eretitel.

3 Zie p. 114, noot 17.

5 J. Wolbers, Geschiedenis van Suriname (Amsterdam, 1861), p. 158 geeft een enigszins andere lezing van dit verhaal. De Saramaccaner bosneger Willi voelde voor vrede en kreeg daarom onenigheid met het bosnegerhoofd Zamzam, die tegen een vrede met de blanken was. Hij trok toen naar de Goenka en wist te bewerken dat de genoemde Boston (zie over hem p. 114, noot 17) weer een brief aan het gouvernement schreef over de bereidheid van een deel der Saramaccaners om ook vrede te sluiten. De lezing van Wolbers is betrouwbaarder dan die van King. De vrede met de Saramaccaners werd immers niet dadelijk na die met de Aucaners gesloten, maar pas twee jaar later (zie de inleiding tot dit hoofdstuk).

17 Deze toevoeging menen wij (vooral op grond van het eigenaardige gebruik van het voegwoord en bij King, zie p. 102, noot 5) te moeten opvatten als een bijstelling bij Matoewari ningre. Johannes King behoorde zelf tot de stam der Matoewari.

23 In tegenstelling namelijk tot de vroegere ontvangst, waarbij men op slinkse wijze de blanken in de val had gelokt (zie hierboven).

[p. 121]

1sloten blanken en negers toentertijd het eerste vredeverbond. 2 De man die de brief had gelezen voor de Goenka heette Bato 3 of Bata.

4En nu het verhaal van de vrede met de Saramaccaners. In 5 die tijd was er een man van Saramacca bij de Goenka, ge-6naamd Willie. Toen die zag dat de Goenka negers vrede 7 sloten met de blanken, nam hij de blanken te voet mee naar 8 de andere Saramaccaners. Ze sloten vrede op dezelfde voor-9waarden. Ze deden hetzelfde als bij de Goenkanegers. En ze 10 legden een eed af op de belofte. Daarna sneden de blanken 11 zich en sneden de negers zich en ze deden hun bloed tezamen 12 in een glas en deden wijn daarbij. De blanken legden de eed 13 af op het negerbloed en de negers op het bloed der blanken. 14 Ze dronken tezamen en maakten hetzelfde vredeverbond. 15 Nu zullen wij beginnen met het verhaal van de vrede van 16 Matoewari.

17Verhaal van de vrede van de Matoewari (onze voorouders 18 in vroeger tijd) met de blanken. Toen de Saramaccaners 19 vrede hadden gesloten met de blanken, berichtten zij dit aan 20 de Matoewarinegers, en zeiden, dat de Goenkanegers vrede 21 met de blanken hadden gesloten en zijzelve ook, dat er geen 22 strijd meer was. Wel, kort daarna zond het gouvernement 23 andere blanken naar de Matoewarinegers om vrede met hen 24 te sluiten. Wel nu ontvingen de Matoewarinegers de blanken 25 vriendelijk.

[p. 122]

1dem meki da srefi kondisi nanga bakra. Dem koti dem hanoe 2 pikinso teki da broedoe potti na wan grasi. Bakra fosi koti 3 broedoe, na baka ningre koti dem broedoe toe; en dem teki 4 da broedoe vo bakra nanga da broedoe vo ningre potti dem 5 ala toe na ini wan grasi; dan dem kanti ledi win na hem, dan 6 bakra sweri na tapoe da broedoe vo ningre en ningre sweri 7 na tapoe da broedoe vo bakra. En bakra dringi ningre broedoe, 8 ningre dringi bakra broedoe toe, en dem ala sweri na tapoe 9 da broedoe vo dem, en dem taki: dem kaba nanga feti krin-10krin. En lanti ben gi dem someni makti, fa dem kan liebi na 11 dem kondre, en vo taki: dem habi fri pasi vo doe na boesi 12 kondre san dem wani, sondro vo haksi lanti pasi fosi; en dem 13 habi frei pasi, dem kan wroko na ibriwan pisi boesi vo lanti 14 fa dem wani. En efi soema kiri wan trawan, efi dem hedeman¹⁴ 15 si da soema verdini vo dem kiri hem baka, en dem kan doe 16 dati sondro vo haksi lanti pasi fosi. We na so dem ouroetem 17 bakra ben meki foeroe kondisi nanga dem ouroetem ningre 18 nanga sweri srefi. En dem ouroetem ningre ben meki foeroe 19 kondisi nanga bakra toe. Dan fosi dem dringi broedoe sweri. 20 En dem ben meki da kontraki nanga makandra. Dem taki: 21 a moe tan so leki wan fasti gebod alatem. En lanti taki: efi 22 dem holi da gebod, dan ibri 3. jari dan lanti sa seni foeroe 23 goedoe go plati gi ala dem dri boesi kondre. En dan ibri 3. 24 jari bakra moe tjari plisenti go plati gi ala dem dri boesi 25 kondre. En dan ibri 3. jari dem moe dringi sweri njoem-26njoem ageen. We na so dati dem bakra holi doro na da 27 plamisi nanga da sweri go doro. Tee pasa 100. jari langa dem²⁷ 28 de gi goedoe doro. En so dem de dringi broedoe sweri ala 29 3. jari, tee wan hondro jari pasa krin-krin. En tee doro na

14 Zie ook p. 102, noot 5. Hier wordt een zin met efi (als) verbonden met de daarvan afhankelijke nazin door en.

27 Zie ook p. 106, noot 4. In de Encyclopaedie van Nederlandsch West-Indië ('s-Gravenhage, etc., 1914-1919) worden twee verschillende data genoemd, waarop voor het laatst geschenken zouden zijn uitgedeeld aan de bosnegers, nl. 1842 en 1849. In ieder geval is de ruim honderd jaar van King wel wat heel ruim.

[p. 123]

1Zij maakten dezelfde voorwaarden met de blanken. Ze 2 sneden zich een beetje en deden het bloed in een glas. De 3 blanken sneden zich eerst en daarna sneden de negers zich 4 ook. En ze deden het bloed van blanken en negers beide in 5 een glas; dan goten zij er rode wijn bij, en daarna legden de 6 blanken de eed af op het bloed der negers en de negers op 7 het bloed der blanken. De blanken dronken het negerbloed 8 en de negers dronken ook het bloed der blanken, en zij legden 9 de eed af op elkanders bloed en zeiden, dat het helemaal af-10gelopen was met vechten. En het gouvernement gaf hun 11 macht om in het eigen land te leven, te weten: ze hadden de 12 vrijheid om in het bosland te doen wat ze wilden, zonder het 13 gouvernement eerst verlof te vragen; ze hadden de vrijheid 14 om ieder stuk bos van het gouvernement te bewerken zoals 15 ze wilden. En als iemand een ander vermoordde en de hoofden 16 zagen dat hij verdiende daarvoor gedood te worden, dan 17 konden ze dat doen zonder eerst het gouvernement verlof 18 te vragen. Wel, zo maakten de vroegere blanken vele voor-19waarden met de vroegere negers, onder ede zelfs. En de 20 vroegere negers maakten ook vele voorwaarden met de 21 blanken. Dan pas dronken zij de bloedeed. En ze sloten het 22 contract met elkaar en zeiden: zo moet het altijd blijven als 23 een vast gebod. En het gouvernement zei: als men zich aan 24 het gebod hield, dan zou het gouvernement om de drie jaar 25 vele goederen rondzenden onder alle drie stammen in het 26 bosland. Om de drie jaar moeten de blanken geschenken 27 verdelen onder de drie bosnegerstammen. En om de drie jaar 28 moeten zij de eed weer opnieuw drinken. Wel, inderdaad 29 hebben de blanken zich aan de belofte en de eed gehouden. 30 Meer dan 100 jaar lang bleven zij goederen geven. En ze 31 dronken de bloedeed om de drie jaar, ruim honderd jaar 32 lang. Tot in de tijd van

[p. 124]

1mi Johannes King srefi tem, da joeroe mi de pikin boi, lanti 2 seni plisenti go plati gi ala dem dri boesi kondre vo Goenka, 3 Gran Salamaka en Matoewari. Ma di vo toe tron plati plisenti mi 4 si, mi ben kom wan glofoe boi kaba. En dem ben dringi sweri 5 ageen. Dati de da rasti tron di bakra nanga boesi ningre ben 6 dringi broedoe sweri. We na baka vo dati lanti seni goedoe go 7 plati ageen gi ala dem dri boesi kondre dati. Mi Johannes King 8 ben tron wan bigi jonkoeman kaba. Mi kan doe ala sani leki 9 wan man. We da leisi dati bakra nanga ningre no ben dringi⁹ 10 broedoe sweri moro. Dem bakra nanga dem boesi Granman 11 gi dem srefi hanoe, dem seki hanoe makandra, meki vreede; 12 a kaba. En bakra gi plisenti, dem teki nanga plisiri.¹²
.....................

13Tori fa dem gran avoo vo wi ben de plijze Gado nanga¹³ 14 dem fosi pipli tee dem kom teki plisenti en tee dem gowe 15 baka na dem kondre.

16En tee dem doro nanga boen baka na dem kondre, dan 17 dem soetoe foeroe gon gi dem soema, di ben tan wakti 18 hooso. En dem kom na watrasei nanga singi go poeloe dem

9 Ondanks de bij King altijd zeer vage tijdsaanduidingen, moet uit bovenstaande opmerkingen wel ongeveer het geboortejaar van King zijn op te maken. Helaas is ons echter nog veel te weinig bekend omtrent deze bosnegervredes uit de archieven. De Encyclopaedie van Nederlandsch West-Indië is het niet met King eens over de periode van drie jaar, waarna steeds de vrede moest worden hernieuwd en noemt een periode van vier jaar. De Encyclopaedie van Nederlandsch West-Indië is het met zich zelf niet eens over het jaar waarin voor het laatst geschenken werden uitgedeeld en noemt op verschillende plaatsen 1842 en 1849 (zie p. 122, noot 27) en tenslotte zijn de leeftijdsaan-duidingen van King: pikin boi (ca. 3-6 jaar), glofoe boi (ca. 10 jaar) en bigi jonkoeman (ca. 12-15 jaar) ook zeer vaag. Is de tussenperiode drie jaar, dan zouden wij de leeftijd van King op de drie genoemde tijdstippen ca. 6, 9 en 12 jaar kunnen stellen. Ook een periode van vier jaar is mogelijk. King zou dan ca. 5, 9 en 13 jaar zijn. Het is dan echter vreemd dat King niet een nog vroegere periode genoemd zou hebben, waarin hij nog een baby was. Houden wij hiermee rekening, dan zou King ca. 4, 8 en 12 zijn geweest. Nemen wij 1842 als laatste jaar van het uitdelen van geschenken, dan is King (zoals ook in zijn biografie wordt aangenomen, zie p. 100, noot 1) omstreeks 1830 geboren. Nemen wij 1849 als laatste jaar aan, dan moet hij omstreeks 1837 geboren zijn.

12 dem = de bosnegers

13 Hierna is een fragment overgeslagen, handelend over een meningsverschil tussen Aucaners en blanken over het uitdelen der geschenken.

[p. 125]

1mij, Johannes King zelf, toen ik nog een kleine jongen was, 2 verdeelde het gouvernement geschenken over de drie bos-3negerstammen: Goenka, Saramaccaners en Matoewari. Maar 4 bij de tweede uitdeling die ik meemaakte was ik al een grote 5 jongen geworden. Zij dronken weer de eed. Dat was de 6 laatste keer, dat blanken en bosnegers de bloedeed dronken. 7 Daarna deelde het gouvernement weer geschenken uit onder 8 de drie bosnegerstammen. Toen was ik, Johannes King, al 9 een grote jongeman. Ik kon alles doen als een man. De 10 blanken en bosnegerhoofden gaven elkaar de hand, ze schud-11den elkaar de hand en maakten vrede. Daarmee was het af-12gelopen. En de blanken gaven geschenken en zij namen ze 13 met genoegen aan.
.....................

14Verhaal hoe onze voorvaderen God en hun voorouders 15 eerden, wanneer ze de geschenken in ontvangst namen en 16 weerkeerden naar hun land.

17Wanneer ze goed aangekomen waren in hun land, dan 18 schoten ze vele geweren af voor de mensen, die thuis waren 19 blijven wachten. En die kwamen naar de waterkant met ge-20zang en trokken de

[p. 126]

1soema na boto tjari kom na sjolo. Dem plij drom dansi en 2 bloo Afrikan trompeti, en singi dansi plisiri da heli bakadina 3 tee neti, en da heli neti tee dei. En mamatem dan dem teki 4 wan pisi wetti krosi, dem hopo wan fragra na nem vo Gran 5 Gado na tapoe ofoe Masra Gado na tapoe. En dan dem 6 alamala saka kni na gron, dem taki Masra Gado gran tangi vo 7 da boen di Gado doe dem, en vo di Gado gi dem da tranga 8 na ini da boesi nanga someni pina liebi di dem pasa na ini 9 boesi. Ma tog Masra Gado helpi dem gi dem tranga na ini 10 da boesi vo feti so wan bigi feti nanga bakra, tee dem wini 11 da feti. En now bakra srefi tjari fri go na dem nanga someni 12 goedoe. En vo dati dem alamala saka kni na gron gi Masra 13 Gado vo taki hem gran tangi. En dem tjari ala dem pikien 14 go lidom nanga bere na gron. En sosrefi foeroe vo dem gran 15 soema toe hiti dem srefi nanga bere na gron, vo sori Masra 16 Gado lespeki taki hem gran tangi vo da boen, disi Masra 17 Gado doe gi dem. En dan dem hopo go teki gon, dem soetoe 18 foeroe gon gi Gran Gado, vo hopo nem vo hem. En dan dem 19 kaba solanga.

20We dan dem hopo wan tra fragra nanga braka krosi. Dati 21 dem hopo hem na nem vo dem ouloe fetiman, dem disi ben 22 feti nanga bakra winni da feti. En dan dem alamala kom 23 makandra na ondro da fragra, en dati toe, vo taki dem fetiman²³ 24 gran tangi vo gi dem bigi nem, bloo Afrikan trompeti, disi 25 dem ouroe Afrikan ningre ben de meki nanga hoedoe na 26 Afrikan kondre, vo tee dem de go na feti, ala tem dem 27 lobbi vo bloo so wan toetoe en taki nanga dem na ini so wan 28 hoedoe trompeti. We dem ouloetem soema na boesi kondre²⁸

23 Zie p. 102, noot 3.

28 Hij doelt hier waarschijnlijk op het seinen geven met de trompet.

[p. 127]

1gezanten aan wal. Ze sloegen de drums, dansten en bliezen 2 op de afrikaanse trompetten. Ze zongen en dansten en maak-3ten plezier de hele middag tot de avond, en de hele nacht 4 door tot de dag. En de volgende morgen namen ze een stuk 5 witte doek en hesen de vlag in naam van de Grote God daar-6boven of de Heer God daarboven. En dan knielden ze allen 7 en zegden de Heer God dank voor het goede, dat God hun 8 gedaan had, omdat God hun kracht gegeven had in het bos, 9 in het ellendige leven dat zij in het bos leidden. Maar toch 10 hielp de Heer God hen en gaf hun kracht in het bos om zulk 11 een grote strijd te voeren met de blanken, tot ze hadden ge-12wonnen. En nu komen de blanken zelf hun vrede brengen en 13 vele geschenken. En daarvoor knielden ze allen voor de Heer 14 God om hem te danken. En zij brachten hun kinderen en 15 deden hen op de buik liggen. En vele volwassenen wierpen 16 zich ook ter aarde om de Heer God te eren en te danken voor 17 het goede, dat de Heer God hun gegeven had. En dan stonden 18 zij op, schoten hun geweren af voor de Grote God, om zijn 19 naam te verhogen. Dat deden ze dan.

20Wel, daarna hesen zij een andere vlag met zwarte doek. 21 Die hesen zij in naam van de vroegere strijders, die gestreden 22 hadden met de blanken en hadden overwonnen. En dan 23 kwamen zij allen ook tezamen onder deze vlag om de strijders 24 te danken en te eren, bliezen de Afrikaanse trompetten, die 25 de vroegere Afrikaanse negers maakten uit het hout van 26 Afrika, voor als zij ten strijde trokken; zij hielden er van zo'n 27 hoorn te blazen en met elkaar te spreken door zo'n houten 28 trompet. De vroegere mensen uit het bosland

[p. 128]

1ben lobbi da trompeti vo bloo toemoesi. We tee dem broo 2 so wan trompeti, dan dem soetoe foeloe gon, dem plij drom, 3 dem singi dansi plij sanga drom. En dem gran soema de 4 sanga na ala plesi. En da wortoe sanga dati taki foeloe soema⁴ 5 de nanga gon en ouroe lansri na hanoe de lon de lontoe na 6 ala plesi, soleki fa dem fetiman ben de feti tee na Afrikan 7 kondre srefi, en nanga foeloe feti babari. En dem gran soema 8 de sori dem jonkoeman nanga dem wenke, fa dem ben de 9 feti nanga bakra, en vo sori fa dem fetiman ben de waka 10 kom bloko bakra planasi, kisi soema tjari gowe na boesi. 11 En tee dem de sanga, dan dem de soetoe foeroe-foeroe gon, 12 soleki fa soldati de soetoe na plen. En dan foeloe soema de¹² 13 bari-bali makandra: feti, feti, feti doro nomo! En dan dem¹³ 14 de soetoe gon doro, dem de plij drom, dem de bloo toetoe 15 dolo soleki fetiman go bloko pranasi. En efi soema de faloewe, 16 disi no sabi, joe sa denki na wan troe feti kom na ini so wan 17 planasi, vo so wan foeroe babari nanga dem gon di de soetoe. 18 En drom de plij so tee. En tee dem kaba, dan dem tjari boesi 19 dringi, di dem srefi de meki nanga ken watra, dati dem kari 20 boesi dram. En dan dem tjari kom kanti na gron. Dati wan 21 tangi offoe gi Gado nanga dem ouroe pipli. Na baka dan dem²¹ 22 plij gi dem hobija vo dem nanga dem kloetoe gado toe, di ben²² helpi dem feti.

4 Het woord sanga zal een oud woord of Afrikaans woord zijn voor strijd, dat ons verder onbekend is. Daarom kan King zeggen, dat het woord sanga hem doet denken aan gewapende krijgers, strijd en krijgsrumoer.

12 Hij moet hier het gouvernementsplein bedoelen, waar hij wellicht eens een parade heeft meegemaakt.

13 Zie hier de l/r-wisseling in hetzelfde woord.

21 offoe moet hier ‘offer’ betekenen. De regelmatige creolisering zou offroe zijn.

22 Magische amuletten en de magische krachten, die in deze amuletten schuilen, worden beide hobija genoemd.
kloetoe gado = kroektoe gado = afgoden.

[p. 129]

1hielden er geweldig van trompet te spelen. Wanneer ze de 2 trompet bliezen dan schoten ze geweren af, sloegen de drums, 3 zongen, dansten en bespeelden de sangadrum. De volwassenen 4 sloegen de sangadrum overal. En dat woord sanga wil zeggen, 5 dat velen met geweren en houwers en lansen in hun handen 6 overal in het rond renden, zoals de krijgers vochten helemaal 7 in Afrika, met groot krijgsrumoer. En de volwassenen tonen 8 de jongelingen en meisjes, hoe ze vochten met de blanken, 9 om te tonen hoe de krijgers de plantages der blanken over-10vielen en mensen meenamen naar het bos. En als de sangadrum 11 bespeeld werd, dan schoten zij zeer vele geweren af, zoals 12 wanneer soldaten schieten op het gouvernementsplein. En 13 dan riepen de mensen elkaar toe: strijd, strijd, strijd voort! 14 En dan gingen zij voort met hun geweren af te schieten, ze 15 sloegen de drums, bliezen de hoorns, alsof strijders een 16 plantage overvielen. En als men veraf stond en niet beter 17 wist, dan zou men denken dat een echt gevecht op zo'n 18 plantage was ontbrand, zo groot geschreeuw en zoveel geknal 19 van geweren was er. Zo sloeg men de drums. En als ze klaar 20 waren, dan brachten ze de bosdrank, die zij zelf maken uit 21 rietsap en die ze bosrum noemen. En dan plengden zij die 22 op de grond. Dat was een dankoffer voor God en het vroegere 23 volk. Hierna speelden zij ook voor hun obia's en hun afgoden, 24 die hen hielpen in de strijd.

[p. 130]

De zogenaamde definitieve vredes van 1760 en 1762 hebben tenslotte toch geen einde weten te maken aan de moeilijkheden met de marrons. Het ergste zou zelfs nog komen. Geregelde aanvallen van kleine, niet bevredigde¹ groepen namen in de loop der jaren weer steeds ernstiger vormen aan en omstreeks 1770 werd door het Gouvernement een grootscheepse poging ondernomen om nu radicaal een einde te maken aan deze plaag². Er werd een groot expeditieleger uitgerust onder generaal Fourgeoud. De nietbevredigde bosnegers organiseerden zich onder hun kundige bevelhebbers Bonni, Baron en Joli Coeur. De guerilla ontwikkelde zich tot een complete oorlog. De grote strijd met de bosnegers inspireerde Paul François Roos³ tot een grote zegezang:

1 De bosnegers, waarmee vrede gesloten werd, worden ‘bevredigde’ bosnegers genoemd.

2 Deze plotseling krachtige houding van het gouvernement schijnt geïnspireerd te zijn door de grote slavenopstand in Berbice van 1763 (zie hoofdstuk V). Men had daarbij ondervonden hoe gevaarlijk weggelopen slaven konden worden.

3 Zie over hem hoofdstuk XI.

De overwinning van Aroukoe, 30 April, 1790.¹

2Toewyding.

3U, die, reeds van uwe eerste jeugd,

4Door krygsbeleid en heldendeugd,

5De toomelooze moordbarbaaren,⁵

6In spyt van 't ontoeganglykst woud,

7Te temmen wist; die, fier en stout,

8Ten trots van duizend lyfsgevaaren,

9Nooit wederkeerde dan als winnaar van den stryd,

10U, Friderici! zy myn eerzang toegewyd!¹⁰

1 P.F. Roos, Surinaamsche mengelpoëzy (Amsteldam, 1804), pp. 187-192;
Aroukoe heet een dorp op een der eilanden in de Marowijne, waarop Bonni zich had teruggetrokken. Ascaan, een onderbevelhebber van Bonni, heeft deze schuilplaats aan de Blanken verraden. Zie kaart II.

5 Bedoeld worden de Bosnegers.

10 Jurriaan François Friderici kwam in 1763 als cadet in Suriname, werd bevelhebber van het vrijcorps (corps bestaande uit vrije Negers) en heeft het tenslotte tot gouverneur van Suriname gebracht.

[p. 131]

1Waar Marowyne met haar zwaare golven vloeit,

2Door rots en bank by bank de grootsche scheepvaart boeit,²

3Haare oevers davren doet door steile watervallen,

4En Suriname scheid van 't vaste strand der Gallen:⁴

5In 't midden van dien stroom had, op een hoog stuk land,⁵

6De gryze Bonnie 't rot der rooveren geplant;

7Een bende, die, geducht voor Suriname's oorden,

8Zo dikwerf blyken gaf van plundren, branden, moorden;

9Een bende, die, verhit en tuk op 's blanken bloed,

10Ons, op haar' enklen naam, van woede siddren doet.¹⁰

11Nieuw Clarenbeek moog' van hunne euveldaên getuigen,¹¹

12En de arme Merle, die voor overmoed moest buigen,¹²

13Voorleden jaar door hen, in doodsängst, weggevoerd:

14Een daad, die yzing baart, en 't menschlyk hart ontroert!¹⁴

15Na dees gelukking stoof de woeste hoop naar boven,¹⁵

16Waar Suriname ruischt, en trof een drietal hoven,¹⁶

17Vermande slaaf by slaaf, stak huis by huis in brand,

18En, wat hen weêrstand bood, was daadelyk van kant.

19Hoe wierd hun moordlust op de blanken daar ontstoken!

20My dunkt, ik zie het puin en 't bloed van verr' nog rooken!

21Dees schenddaad was een dolk in 't hart van dit gewest.

22's Lands vaderen, wier zorg op staatkunde is gevest,

23Belegden straks den raad, en Stoelman word verkoren²³

24Om 't hol der moordenaars naauwkeurig op te spooren,

2 De rotsen en ondiepten veroorzaken stroomversnellingen, waardoor de rivier stroomopwaarts slechts met lichte kano's te bevaren is.

4 De Marowijne is de grensrivier tussen Suriname en Frans Guyana (Zie kaart II).

5 Op een eiland.

10 Men had in de jaren 1770 al een verbitterde strijd moeten voeren met het leger van Bonni.

11 De plantage Clarenbeek aan de Commewijne werd in 1789 door Bonni overvallen (zie kaart II).

12 Merle was directeur van de plantage Clarenbeek en werd bij de overval door Bonni meegevoerd.

14 Men verwachtte in Suriname algemeen, dat Merle op de gruwelijkste wijze door Bonni zou worden mishandeld. Hij schijnt echter een zeer goede behandeling te hebben ondervonden.

15 gelukking = succes, gelukte overval.

16 naar boven, waar Suriname ruischt = naar de boven-Suriname.
hoven = plantages.

23 straks = dadelijk.
Stoelman, bevelhebber van het vrijcorps, werd na de overval op Clarenbeek, uitgezonden om de bende van Bonni op te sporen. Hij bouwde een post aan de Marowijne en behield deze tegen de aanvallen der bosnegers. Dit was de basis van de latere overwinning.

[p. 132]

1En post te vatten, waar die bende zich bevond:

2Hy gaat, hy vind, en plant de wraakvlag in den grond.

3't Hoofd Bonnie, op 't gezigt van 't eêlste puik der mannen,

4Den geessel van het bosch, den schrik dier moordtirannen,

5Roept zyne bende saam' en wakkert hunnen moed:

6‘Ginds,’ zegt hy, ‘staat de held, die alles siddren doet,

7‘Die ons zo menigmaal heeft dorp by dorp ontnomen,

8‘En in het sombre woud het bloed myns volks doen stroomen!

9‘Gaat, wreekt de geesten, die ontlyfd zyn door zyn staal.’

10Zy gaan: hun aanval word hernieuwd tot negenmaal,

11Doch word ook negenmaal door hem te rug geslagen.

12Uw schedel, Stoelman! zal hiervoor de lauwren draagen,

13Die gy verdiend hebt door uw' moed en krygsbeleid.

14Zelfs Bonnie, schoon barbaar, roemt uwe dapperheid.¹⁴

15Uw daaden staan in 't hart der burgren ingedrongen,

16Terwyl uw eedle naam, bestorven op de tongen¹⁶

17Van ons en 't nageslacht, steeds leeven zal, zo lang

18Men waare dapperheid vereeuwigt door gezang.

19't Lust my den lof en eer van andren ook te zingen,

20Die mede naar den prys van eerlauwrieren dingen.

21De braave Beuteler vervangt thans deezen held,²¹

22(Wiens byzyn aan het fort vereischt word,) en bestelt

23Het all', om Bonnies dorp verraschende aan te tasten;

24Hy geeft de hopliên en roemzuchtige oorlogsgasten

25Bevelen, om 't gehucht van achtren aan te doen,

26Zo ook aan Mangold, die, door 't natte jaarsaisoen,²⁶

27Verhinderd wierd, het dorp ter zyde te bespringen.

28'k Zie thans een' heldenstoet door 't dichtst der bosschen dringen,

29Die na, veel' moeilykheên, des vyands voorpost zien:

14 schoon = ofschoon, hoewel.

16 bestorven. Denk hier aan de uitdrukking: het ligt hem in de mond bestorven = hij praat er voortdurend over.

21 braave = dappere.
Beutler kwam in 1769 als vaandrig in dienst, in 1790 was hij luitenant-kolonel. Hij nam in 1790 het commando over bij de troepen aan de Marowijne.

26 Mangold was een onderbevelhebber van het vrijcorps, die tijdelijk het commando van Stoelman had overgenomen, maar nu onder Beuteler stond.

[p. 133]

1't Gevloekte moordrot durft hier wakkren weêrstand biên;

2Doch Kremer, Kubeler, en Eube, doen hun schaaren²

3Aanrukken op den drom der schennende barbaaren,

4Terwyl het bosch weêrgalmt door 't donderend musket.

5De wraak vormt heldenmoed; men nadert tred by tred.

6Twee zoonen van dit land, Bellona's voedsterlingen,⁶

7Tallans en Berkhoff, ziet men, als om stryd, hier dingen⁷

8Wie 't meest in eer vermag; elk staat gelyk een muur,

9En bliksemt in het bosch met onöphoudlyk vuur.

10De vyand deinst, doch wil nog voet voor voet betwisten.

11Het bloed der jaagers en der vryliên raakt aan 't gisten,¹¹

12Door braave hopliên op het dapperst' voorgegaan.

13Verwoedheid grimt den dood by elken voetstap aan.

14De wanhoop doet aan 't rot het alleruiterst waagen,

15Doch eindlyk word de drom gantsch uit het veld geslagen,

16Terwyl het overschot zyn heil zoekt door de vlugt.

17De hopliên te gelyk zyn de eersten, die 't gehucht¹⁷

18Manmoedig binnen gaan; men ziet op hunne schreden

19Den jeugdigen Tallans met Berkhoff binnen treeden,

20Gevolgd door 't moedig volk. Thans is een ieder uit

21Op nazoek in het dorp, en krygt een' schoonen buit.

22Het oog van Kremer staart op d' omtrek der moerassen:

23Hier snufflend, vind hy zich op 't heugelykst verrassen

24Door Merle, die zich in een' zwamp verborgen had.²⁴

25De hopman, nog met bloed der moorderen bespat,

26Omarmt dien braaven man met een gemoed, zo teder,

27Dat hy, al staarende, zinkt door ontroering neder

28In de armen van zyn' vriend, die zyne daaden roemt,

2 Een detachement onder de hoplieden Kubeler, Kremer en Eube had opdracht om de eilanden te onderzoeken. Zij vonden het hoofdkwartier van Bonni en wisten hem daarvandaan te verdrijven, hoewel zij hierna nog enkele tegenaanvallen hadden te doorstaan.

6 Bellona is een krijgsgodin. Met deze uitdrukking wordt dus bedoeld: militairen.

7 Tallans en Berkhoff moeten vrijnegers geweest zijn uit het vrijcorps, die zich bij deze tocht bijzonder onderscheiden hebben.

11 jaagers en vrijliên zijn de soldaten van het vrijcorps.

17 Zie noot 2.

24 Merle had zich bij de aftocht van Bonni verborgen gehouden in 't moeras en kwam nu tevoorschijn.

[p. 134]

1Hem zynen Jonathan, en zyn' verlosser noemt,

2Terwyl zy beiden God voor dees hunne uitkomst danken.

3't Verwonnen dorp weêrgalmt door overwinningsklanken!

4Men zend in alleryl de tyding naar den post,

5Dat reeds het dorp bezet, en Merle was verlost.

6De hoofdman Beuteler ontrustte de picquetten,⁶

7Intusschen, aan den stroom, om daardoor te beletten

8Dat soms de gantsche troep zich voegde by elkaêr.

9Terwyl hy bezig is, krygt hy de blyde maar'⁹

10Dat Bonnies moordgehucht geheel was ingenomen.

11Hy schryft aan Kremer om op 't spoedigst af te komen

12Met Merle, om straks dit nieuws te brengen aan het fort.¹²

13Wie is 'er, die, met my, niet aangedreven word

14Om met erkentenis den roem van zulke braaven¹⁴

15In t' burgerlyke hart voor eeuwig in te graaven?

6 piquetten schijnen kleine patrouille-posten te zijn geweest, tussen de grotere posten in. Deze kleine posten langs de rivier werden dus door Beutler gealarmeerd om Bonni een geregelde aftocht te beletten.

9 maar' = boodschap.

12 Zie p. 131, noot 12.

14 Zie p. 132, noot 21.

17. now. Tekst: no.
22. verdragi. Tekst: vredragi.

6. ma. Tekst: na.
8. njam. Tekst: janjam.
9. mankeri. Tekst: makkri.
17. avoo. Tekst: ovoo.
20. doti. Tekst: dooti.

9. avoo. Tekst: awoo.
16. avoo. Tekst: ovoo.
28. verkerti. Tekst: verketi.

3. avoo. Tekst: avoa.
5. lanti. Tekst: laanti.
8. gran avoo. Tekst: gra avoo.
9. someni. Tekst: sonmeni.
20. hondro. Tekst: ondro.
23. plamisi vo. Tekst: plamisi vo vo.

4. komado. Tekst: konmado.
11. someni. Tekst: somneni.
12-13. na so. Tekst: no so.
15. trawan na trawan. Tekst: trawan nan trawan.
25. someni. Tekst: sonmeni.

4. dem bakra. Tekst: deem bakra.
13. ningre. Tekst: nim gre.
18. sabi. Tekst: saba.
22. verbond. Tekst: vebond.

11. liebi planasi. Tekst: planasi liebi.
17. na hoposei. Tekst: ma hoposei.
23. baka dati. Tekst: baka so dati.

6. nanga sipikri vo sipikri sani. Tekst: nanga vo sipikri sani. Verbetering uit kopie Freytag (zie p. 102, noot 1).
7. fajadosoe nanga fajastoon. Tekst: fajadosoe nanga faja. Verbetering uit kopie Freytag (Zie p. 102, noot).
18-19. Dan dem potti. Tekst: dan potti.

11. makandra. Tekst: makandre.
23. Matoewari. Tekst: Matowari.

6. broedoe vo ningre. Tekst: broedoe ningre. 10. someni. Tekst: sonmeni. 29. hondro. Tekst: ondro.

14. en tee. Tekst: en te. 17. watrasei. Tekst: watrase.

4. fragra. Tekst: fraaga.
5. Gado. Tekst: Gadoe.
9. Gado. Tekst: Gadoe.
10. bigi feti. Tekst: bigi feeti.
11. feti. Tekst: feeti.
16. Gado. Tekst: Gadoe.
16. lespeki. Tekst: leespeki.
18. Gado. Tekst: Gadoe.
18. hopo. Tekst: hoopo.
20. hopo. Tekst: hoopo.
21. na. Tekst: nan.
21. fetiman. Tekst: feetiman.
22. feti. Tekst: feeti.
23. fetiman. Tekst: feetiman.
26. feti. Tekst: feeti.
27. na ini so wan. Tekst: na dem ini so wan.

2. trompeti. Tekst: trompeeti.
11. tee. Tekst: te.