Een trilogie?
Een enkele maal is de term trilogie al gevallen, maar geheel onproblematisch is dat toch met. Het is een niet te beantwoorden vraag of Vondel toen hij aan Lucifer werkte al in gedachte had ook nog vervolgstukken te schrijven. Hierboven is al opgemerkt dat het slot van Lucifer niet helemaal bevredigend is. Enerzijds kon het stuk niet afgesloten worden met de ondergang van Lucifer alsof die geen gevolgen zou hebben, terwijl die nu juist beslissend is geweest voor de geschiedenis van het mensdom. Om diezelfde reden was, toen de val van Adam en Eva verteld was, het uitzicht op de verlossing van de zondige mens door Christus onmisbaar. Het zou een volkomen miskenning van de heilsgeschiedenis zijn geweest wanneer Vondel niet zou hebben aangegeven dat hoe dan ook Gods plan zal worden uitgevoerd. Anderzijds is de afwikkeling dramatisch weinig geslaagd. De tragedie cirkelde nu eenmaal om Lucifer en het conflict tussen de trouwe en afvallige engelen. Als dat conflict zijn beslag heeft gekregen door de nederlaag en ondergang van de opstandelingen, zou het stuk afgelopen moeten zijn.
Vondel heeft zich nergens over deze problematiek uitgelaten. Het enige wat we kunnen vaststellen is dat de stof hem niet heeft losgelaten en dat hij tien jaar later de val van de mens in een eigen tragedie behandelt, Adam in ballingschap. Deze tragedie kan men in elk geval beschouwen als een begrijpelijk vervolg op Lucifer. De relatie tussen Noah en Adam in ballingschap lijkt op het eerste gezicht minder nauw. Het verhaal van Adam en Eva als verjaagden uit het paradijs kan men immers goed als een afsluiting beschouwen van de oeropstand tegen God. Toch heeft Vondel nu juist in de ondertitel van Noah aangegeven dat hij deze tragedie wel degelijk als een afronding van de eerdere geschiedenis beschouwde: met de zondvloed is de ‘eerste wereld’ ondergegaan. Bovendien vertonen Noah en Adam in ballingschap structured zeer sterke overeenkomsten. Het is onmiskenbaar dat Vondel de beide verhalen als krachtige parallellen heeft gezien. De duivel beraamt zijn boze plannen en de vrouw is het middel waardoor de man ten onder wordt gebracht, met dit verschil dat het in de eerste tragedie om één zondigende man en vrouw gaat en dat in Noah wordt getoond hoe een hele tot zonde vervallen mensheid eruitziet.
Vondel heeft in de ‘Opdracht’ van Noah zijn visie op de relatie tussen de drie tragedies kort weergegeven:
Indien een treurspel, naar de maat van zijnen nadruk [impact, gevolg] groot geacht wordt, zo zoude Lucifer d' eerste plaats, Adam in ballingschap de tweede, en Noah, of d'ondergang der eerste wereld de derde plaats bekleden.
Auteursrechtelijk beschermd