Jeptha, of offerbelofte. Koning David hersteld. Faëton, of roekeloze stoutheid

[p. 271]

Nawoord

Hoe ziet een goede tragedie eruit? Deze vraag heeft Joost van den Vondel (1587-1679) tot op hoge leeftijd beziggehouden. De Amsterdamse dichter schreef niet minder dan 32 treurspelen: 24 oorspronkelijke drama's en acht vertalingen van voor het merendeel klassieke toneelstukken. In zijn lange toneelcarrière, die een kleine zestig jaar besloeg, experimenteerde hij met nieuwe vormen en verrassende structuren. Daarbij beproefde Vondel zijn krachten op verhaalstoffen waaraan maar weinigen zich in de zeventiende eeuw waagden. Meer dan eens ook stak hij zijn licht op bij in zijn tijd invloedrijke toneeltheoretici, zoals de internationaal vermaarde Daniël Heinsius (1580-1655) of de Amsterdamse hoogleraar Gerardus Joannes Vossius (1577-1649). De vruchtbare toneeldichter vond uiteindelijk een weg die hem te midden van zijn vakbroeders uniek maakt. Dat gaat zich na 1640 steeds duidelijker aftekenen, wanneer de auteur dankzij zijn uit 1639 stammende vertaling van Sophocles' Elektra op het spoor van de Griekse toneeldichtkunst gebracht is.

Terwijl de meeste zeventiende-eeuwse toneelauteurs op dat moment nog steeds de Romeinse dichter Seneca, wiens tragedies vrijwel overal in Europa ongemeen populair waren, als hun grote voorbeeld zagen, oriënteerde Vondel zich op de Griekse toneeltraditie, speciaal op Euripides en de zo-even genoemde Sophocles. Tijdens de jaren vijftig en zestig zagen treurspelen van zijn hand het licht die niet meer gekenmerkt worden door de voor Seneca typerende statische opzet en de retorische toonzetting. Vondel wil onmiskenbaar méér dan een opeenstapeling van lange weeklachten en gedetailleerde beschrijvingen van leed in de meest pathetische bewoordingen. Voor hem blijken vooral gewetensconflicten belangrijk te zijn en in vrijwel al zijn drama's uit de jaren na 1640 voert hij dramatis personae ten tonele die op het punt staan een beslissing te nemen die hun leven ingrijpend zal veranderen. Een beslissing ook die vérgaande morele implicaties heeft en die de protagonisten niet zelden in het diepste ongeluk stort.