Logo DBNL
Jeptha, of offerbelofte. Koning David hersteld. Faëton, of roekeloze stoutheid (2004)

Jeptha, of offerbelofte. Koning David hersteld. Faëton, of roekeloze stoutheid

(2004)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Tweede bedrijf

febus, Klymene, Faëton, Zonnelingen
 
febus
 
De nanacht duurt nog. Mens, en dier, en vogel rusten
 
op bed, in hol, en boom, langs d'oosterlingse kusten.224
225
De nachtegaal alleen, die zingende volhardt,225
 
getuigt dat hem deez' naam met recht geschonken werd,
 
dewijl hij, eer mijn toorts de schaduwen komt storen,227
 
voor dag, voor dauw, zijn stem schakerend elk laat horen228
 
in 't Indiaanse rijk, dat vorst noch winter kent,229
230
maar eeuwig bloemen draagt en waar de blijde lent'
 
gedurig kwinkeleert, de rozen nimmer sterven,231
 
de zomer eeuwig riekt, de levendige verven232
 
van goud en purper, op de vogelpluim gesprengd233
 
en tot tapijt gewrocht, getuigen wie haar mengt,234
235
verdrijft en wrijft, en weet zo hemels te gebruiken,235
 
dat alle kunstenaars en kunstpenselen duiken,236
 
het licht aanbidden en uitroepen: ‘Al ons werk
 
is doof en niets dan schijn. De zon, de kunst te sterk,238
 
blijft overwinner in deez' renbaan, daar wij sliepen.’239
240
Zo klonk ‘Iô Paian’ toen alle tongen riepen:240
 
‘Men loov' de schutter die de Python vellen kost.241
 
Men off're stieren. Eén heeft duizenden verlost,
 
de lucht, en 't land, en al het Aziaans geweste243
 
gevaagd van zulk een stank, en vloek, en helse peste.’244
245
All' akkers lagen vuil, onvruchtbaar en verrot.
 
Dat heerlijk heldenwerk vereist' alleen één god.
 
Geen sterflijk mens dorst ooit eens dromen, eenmaal denken
 
dat gruwzaam landgedrocht te naderen, te krenken.
 
Het dekte heuvels met zijn krullen, wijd gespreid.249
250
Men zag de beemden en de bergen afgeweid250
 
van zwart en blauw venijn. De doorn en distel wiesen251
 
all' oogsten over 't hoofd en staken fel als spiesen.252
 
Het onkruid overwon het uitgelezen zaad.253
 
Gans oosten schreid'. Ik nam mijn trots geweer te baat,254
255
mijn koker, zwanger van gesleep' en spitse pijlen,
 
en schoot en trof. De draak ontwaakt' en eerst aan 't kwijlen,
 
daarna aan 't schuif'len en schuimbekken, sprong op sprong,
 
nam teffens al 't vergift op zijn driepunte tong258
 
en spalkte blikken op gelijk een barrenoven.259
260
Mijn vleugels voerden mij gezwind en snel naar boven,260
 
zo hoog, dat hij vergeefs de groene gal uitbraakt.
 
Toen weder op hem afgestegen, hem genaakt,262
 
en eer de laatste pijl gespild was en verschoten,
 
gaf 't gruweldier de geest. Daar lag het uitgegoten,264
265
zo lang gelijk het was. Toen zong al 't veldgespan265
 
en danst', en blies klaroen, en bromde: ‘Iô Paian’;266
 
bewierookt, kroont en kranst Apollo, de verpletter
 
des schrikkelijken draaks, gesmoord in bloed en etter.268
 
Maar laas d'ondankbaarheid der mensen is zo groot,269
270
dat elk gods weldaad en het redden uit de nood
 
vergeet, in stede van altaar en kerk te stichten271
 
om door godsdienstigheid ons godheid te verplichten.272
 
Dies vinden wij geraên het Pythisch Feest in zwang273
 
te brengen, naar de naam van d'overwonnen slang.
275
Wat jong'ling zich de boog te hand'len laat behagen,275
 
of overwinner blijft in 't rennen met de wagen
 
door 't stuivend stof, of snelst de loopprijs wint te voet -
 
die zal men kransen met de groene lauwerhoed278
 
en met klaroen en zang ten offerdis geleiden.279
280
Maar wie genaakt ons dus eerbiedig, eer we scheiden?280
 
klymene
 
Genâ Apollo. God Apollo, zijt gegroet.
 
Zijt anderwerf gegroet en driewerf, hemelgloed
 
en enig oog, waarop de goôn en mensen staren.283
 
Men eer' u billijk met gezangen, en altaren,
285
en offeranden, want wij leven door uw kracht.285
 
Waar gij uw aanschijn dekt is 't eeuwig, eeuwig nacht.286
 
febus
 
Wie groet ons onverwacht door haren sluier hene?
 
Ontdek uw aanschijn, o mijn wederzon Klymene,288
 
genaak ons vrij. En gij, getrouwe hoftrouwant,289
290
ontvang deez' fakkel, die te klaar schijnt, uit onz' hand.290
 
Ook willen w' onz' perruik wat matigen in 't pralen,291
 
zo mogen w' ongekwetst uw aangezicht bestralen.
 
Mijn schoon', in 't lauwerbos gelijk een tegenzon293
 
gekust en weêr gekust, toen liefd' een god verwon294
295
en geen omhelzen, geen liefkozen hem verveelde,
 
totdat g' uit uwen schoot vier lieve kinders teelde
 
waarin de blozendheid van hunnen vader bloost,
 
de godheid, licht gekend in zijn natuurlijk kroost.298
 
Wij wensen hen te zien in heerlijkheid voltogen.299
 
klymene
300
Zij knielen schaamrood en beschaamd voor vaders ogen.
 
febus
 
Getrouwe gemalin, genaak ons. Blijf niet schuw.
 
Dat ik u wellekoom', omhelz' en kusse. Nu
 
mijn kinders, kust deez' hand waarmee ik moeder trouwde,
 
een trouw die wettig mij in eeuwigheid nooit rouwde.
305
Wat oorzaak drijft u hier, zo hoog in 't oostpaleis?
 
Wat heeft uw hart beweegd tot zulk een zware reis?306
 
klymene
 
De smaad, onschuldig van oom Epafus geleden.
 
febus
 
Veraardt mijn broeder dan van vaders aard en zeden,308
 
die, ieder even na, geen recht tot klagen geeft?309
 
klymene
310
De smaad, dus lang geleên, is zeker t'onbeleefd.310
 
febus
 
Wat stof wordt hem besteld, dat hij onz' afkomst lastert?311
 
klymene
 
Hij scheldt uw Faëton uit haat en nijd een basterd
 
en deez' uw dochters een onwettig snood gebroed.313
 
Dat staat m' op hartewee en tranen. Vader, moet314
315
dit langer duren, 'k zal van rouw mijn hart verteren.315
 
febus
 
Durft Epafus zo trots mijn hemels zaad braveren?316
 
Dat lijd ik nimmermeer. Hoe wordt zijn geest dus vlug?317
 
Niet hoger, Epafus, zie om, ai zie terug!318
 
Hoe hiet de maagd en hij die haar met kracht schoffeerde319
320
in enen dikken mist, toen z' in een koe verkeerde,320
 
al wordt z' in koeienschijn bewierookt aan de Nijl?321
 
Wie and'ren t'onrecht kwetst, wordt met dezelfde pijl
 
naar recht en reden weer in 't hartepunt getroffen.
 
Wat mag die booswicht, een gevloekte basterd, stoffen.324
325
Eén die zichzelve niet wil kennen, wordt gekend
 
van and'ren, die hij met zijn lastertonge schendt.326
 
Hoe dus? 'k Zie d'ogen van mijn kind'ren overlopen.327
 
Schept moed. Uw vaders hart staat voor u allen open.
 
Hij kent u allen voor zijn zaad en wettig bloed329
330
en twijfelt g' aan mijn woord en kunt g' op deze voet
 
u niet verzeek'ren, eist al wat ge zoudt begeren
 
ten onderpand. Mijn zoon, eis onbeschroomd! Wij zweren
 
bij Pluto's jammerpoel, het heiligst, waar de Goôn333
 
hun eed bij staven, 'k zweer u heilig bij mijn kroon334
335
en hoofd: al wat ge wenst zal vader u niet weig'ren.
 
faëton
 
Heer vader, gun m' en laat m' op uwen wagen steig'ren336
 
en enen enk'len dag uw paarden voeren om
 
de aardkloot. Epafus zal voor deez' glorie stom
 
verbluft en schaamrood staan, en zeil en bloedvlag strijken.339
340
Zo raak' ik boven wind! Zo moet die stoffer wijken!340
 
klymene
 
Och zoon, wat eist ge? Zijt gij van verstand beroofd?
 
De vader ziet u met de nek aan, schudt het hoofd
 
wel driewerf achtereen, gaat heen en stampt van toren.343
 
Nu is het uit met ons. Hij weigert u te horen.
345
Hij staat verbaasd van schrik om die gestaafde eed.345
 
Helaas, wat gaat ons aan? Van bangheid breekt me zweet
 
en bloed uit. Schrik bevangt en schudt uw moeders leden.
 
Waartoe vervoerd' ik u? Daar komt hij herwaarts treden,
 
verbolgen en bedroefd om zulk een stoute eis.349
 
febus
350
Och Faëton, mijn zoon, indien g' een aards paleis,
 
een oosters errefleen verzocht, naar stijl en orde,351
 
of woudt g' uw lichaam met een kleed van licht omgorden,
 
het waar' u toegestaan. Nu kwetst me naberouw.353
 
Gij overschrijdt uw perk. Beraad u met mevrouw,354
355
uw lieve moeder. Eis onoverwinb're standers355
 
en moedigheid in 't veld, een goudmijn of iets anders,356
 
een koningsdochter die geen gaad' in schoonheid kent.357
 
Maar wat gij eist - bewaar uw eigen element!358
 
Het lot van sterflijkheid is u te beurt gevallen.
360
Gij kent mijn wagen niet, noch mijne paardenstallen,
 
noch paarden, noch de baan die mij te rijden staat.
 
Jupijn, die werelden met zijnen bliksem slaat,
 
kan zelfs de wielen niet bestieren, noch regeren.363
 
En wie is machtiger dan 't hoofd der hemelheren?
 
faëton
365
Heer vader, 'k hou me vast aan uw gezworen eed.
 
febus
 
Och eed, te roek'loos voor een roek'loos kind gereed!
 
Zal nu een god zijn eed verloochenen en schennen?
 
Lichtvaardig weifelen? Wie zal zich niet gewennen
 
op zulk een voorbeeld voort te varen los en vals
370
om die gestaafde eed te halen door de hals?370
 
Vrouw moeder, zie uw zoon, is 't moog'lijk, om te zetten.371
 
Zie toe, hij zal uw huis met enen slag verpletten.372
 
Beweeg hem af te staan van zulk een dol verzoek.
 
klymene
 
Wat gaat u over, zoon? Wilt gij uw vaders vloek374
375
u laden op de hals en Epafus verblijden?
 
Hoe zou hij groeien in uw ondergang en lijden.
 
Verander van beraad. Gij zijt een sterflijk mens.377
 
zonnelingen
 
Heer broeder, geef gehoor. Ontsla u van die wens,
 
heer vader van die eed. Och, of ge lager draafde.379
 
faëton
380
Ik hou mij aan de eed die vaders mond mij staafde
 
en keer m' aan moeder, noch aan zusters 't minste niet.381
 
zonnelingen
 
Zo helpt ge moeder en uw zusters in 't verdriet.
 
faëton
 
'k Wil vaders, moeders en der zust'ren eer verheffen.
 
klymene
 
En komt het ongeluk uw hoofd, mijn kroon te treffen,
385
zo stort ge met uw hoofd voorover in het slijk.
 
Gij zijt mijn troost op aard' en uwer zust'ren wijk386
 
en vrijburg. Kunt g' uw lot, dat heerlijk is, gebruiken,387
 
geen morgenrozen op haar steel zo schoon opluiken388
 
als ik, en gij, en uw drie zusters. Geef gehoor.
 
faëton
390
Het lust me - 't vall' hoe 't vall' - het vaderlijke spoor,
 
het gouden zonnespoor te volgen en te zwaaien391
 
rondom de hemelkloot, al zou er 't hoofd af draaien392
 
en d'ogen in het hoofd van schemeren in 't licht.393
 
klymene
 
Och zoon, god Febus laat van rouw zijn aangezicht
395
neerhangen op de borst. En wordt ge niet bewogen?
 
Aanschouw deez' borsten. Och, gij hebt ze jong gezogen
 
en zoogd' me met de melk het bloed van 't zuiver hart
 
waaronder ik u droeg, veel maanden lang, met smart.
 
En deez' uw zusters zijn met u de borstgenoten,
400
gedragen onder 't hart waaruit gij zijt gesproten,
 
van enen zelven stam, een godheid - zie haar aan.401
 
Zij schreien. Vader zelf, een god, veegt traan op traan
 
van 't aanschijn, dat nu zweemt naar 's hemels regenbogen.403
 
Een wolk van droefheid houdt zijn helderheid betogen.404
405
Heer vader, geef uw zoon toch reden van 't gevaar,405
 
het onweer dat hem dreigt. Misschien of hij bedaar'.
 
febus
 
Mijn waardste zoon, gij ziet uw moeder rood bekreten,
 
uw zusters doods van schrik. Wat durft g' u nog vermeten?408
 
De zonnebaan loopt eerst zo steil en recht omhoog
410
van 's aardrijks kimmen naar de sterrenlichten boog,410
 
dat zelfs de paarden in de koele ochtend weig'ren
 
het spoor te houden en bezwijken onder 't steig'ren.412
 
De renbaan midden aan het hemelse gewelf
 
ligt zoveel hoger van de aardkloot, dat mij zelf
415
het hart in 't lichaam beeft en popelt onder 't varen415
 
wanneer ik neerzie naar de aardboôm en de baren.
 
In 't einde helt de weg voorover en begeert417
 
in 't nederrijden een gematigdheid, volleerd418
 
op 't onbekende spoor. En Tethis, vol verlangen,419
420
gewoon mij 's avonds in haar open schoot t'ontvangen,
 
bestierf uit vreze dat ik niet met paard en wiel
 
voorover nederplompt' en in haar golven viel.
 
klymene
 
Och zoon, hoor vaders les. Laat zijnen raad u raden.
 
zonnelingen
 
Och broeder, geef u niet op dodelijke paden.424
 
febus
425
Nu let eens hoe de kloot des hemels eeuwig draait425
 
en ommezwindelt met zijn kringen, dicht bezaaid426
 
van sterren. Durft g' u in die wielingen begeven?427
 
Dan moet men tegen stroom, dan tegen wind opstreven,428
 
niet zonder doodsschrik voor het breken van een rad
430
en wagenbreuk, indien het rijtuig barst en spat.430
 
Genomen 'k gund' u los op mijne beurt te reizen,431
 
wat ging u aan indien de wagen kwaam' te deizen?432
 
Men eert daar genen god in kerken en in steên.
 
Het zonnespoor loopt door gediert' en ondier heen.434
435
De weg is afgemerkt om nergens af te dolen.435
 
Hier loeit de Stier, daar brult de Leeuw uit zijne holen.
 
Ginds dreigt u Schorpioen met zijnen langen arm,437
 
en Kreeft die d'armen buigt rechts av'rechts. Vecht en scherm438
 
eens tegen Schutters, fiks om recht in 't hart te raken.439
440
Wat dunkt u? Waar' 't niet nutst die hemeltocht te staken
 
en stil gebleven in uw eigen element?
 
Ook zijt ge 't mennen van mijn paarden niet gewend,
 
die vrees'lijk vuur en vlam uitblazen onder 't rollen.443
 
Wanneer ze, hard van bek, geraken aan het hollen
445
dan luisteren ze noch naar voerman, noch naar toom.
 
klymene
 
Och zoon, bedenk u, en ontsla mijn hart van schroom.
 
zonnelingen
 
Ai, wil toch moeder en uw zusters niet bedroeven.
 
klymene
 
Helaas, mijn hart bezwijkt, genepen als met schroeven.448
 
febus
 
Mijn zoon, bedenk u nog. 't Is nog bedenkens tijd.
450
Bedien geen lastig ambt dat gij niet machtig zijt.
 
Verkies het veiligst'. Eist g' een pand uw eer ten goede,451
 
waarbij het blijkt dat gij gewis uit onzen bloede
 
gesproten zijt, opdat geen lastertong u tart',
 
mijn zoon, ik toon het u. Dit vaderlijke hart,
455
de vaderlijke vrees getuigt het. Hoor uw vader.
 
Uw ongeval raakt hem en moeder, niemand nader.456
 
Bezie uw vader stijf in 't hart door d'ogen heen.457
 
Daar kwetst me Faëton, uw moeders druk meteen.458
 
Gij kunt bij deze tocht niet winnen, maar verliezen.
460
De hemel, aard' en zee staan open. Gij moogt kiezen,
 
te kust en keure gaan. Dit enig bid ik af.461
 
Gij eist geen godsgeschenk, maar een gewisse straf.
 
Waarom omhelst ge mij? Dat smeken is verloren.
 
Wij hebben éénwerf bij de jammerpoel gezworen.464
465
'k Ontzeg uw eis niet, schoon mijn hart inwendig wroegt,465
 
maar wenst' alleen dat g' u in 't eisen wijzer droegt.
 
klymene
 
Ik zorg, ik zorg gij zult die stoute tocht beklagen.467
 
febus
 
Waar blijven d'Uren? Voort, spant in, spant in de wagen!468
 
De dageraad breekt aan. De morgenster verschijnt
470
en jaagt de sterren voort. De bleke maan verdwijnt.470
 
Men breng' een balsemglas. Genaak, mijn zoon, zo blijke471
 
mijn liefde. Dat ik u het aanzicht overstrijke
 
en voor de gloênde vlam beschutte. Nu, mijn zoon,473
 
aanvaardt mijn fakkel. Laat mijn diamanten kroon
475
u kronen. Kan ik z' u betrouwen zonder tranen.475
 
Onnooz'le jonge knaap, geef 't vaderlijk vermanen476
 
tenminste nog gehoor, hoe blind u d'ijver port.477
 
Gebruik de zweep, doch schaars, en hou de teugel kort.
 
Zij lopen willig uit hun aard als snelle stromen.
480
Men kan z' in 't rennen pas met arbeid innetomen.480
 
Vermijd te rijden langs de weg die regelrecht
 
door vijf sterriemen loopt en voor u open legt,482
 
naardien mijn heirbaan breed en dwars valt, nochtans binnen483
 
drie hemelriemen blijft. Gebruik verstand en zinnen.484
485
Vermijd de zuidas en het noordse Berenspoor.485
 
En volg mijn held're streek. Hier reed u vader voor.
 
Zal aard' en hemel elk van pas uw warmte delen,
 
hou niet te hoog, noch ook te laag met uw garelen.488
 
Want rijdt ge hoog, zo steekt uw toorts de hemel aan
490
en rijdt ge laag, zo ziet gij d'aard' in kolen staan.490
 
De middenweg alleen is veilig, hoe men rijde.
 
Vermijd de Slang aan d'één, 't Altaar aan d'and're zijde.492
 
Blijf binnen uw bestek van wederzij vooral.
 
Al 't overig' beveel ik 't hachelijk geval.494
495
Dat help' en hoed' u voort, in 't op- en nedervaren,
 
bewaar' u beter dan g' u zelve kunt bewaren.
 
klymene
 
Och zoon, onthou deez' les en vaders wijze raad.
 
febus
 
Gij ziet nu hoe de nacht in 't westen ondergaat.
 
Nu toef niet langer, want de schaduw is gescheiden.499
500
De dageraad verschijnt. Men mag niet langer beiden.500
 
Aanvaard de teugel, doch laat g' u van vader raên,
 
zo laat, het is nog tijd, de zonnewagen staan!
 
Gij hebt het vaste land nog onder uwe zolen
 
en zit nog niet. Laat mij de wagentocht bevolen504
505
waar gij t'onnozel dus, ter kwader tijd, naar haakt.505
 
Zie met gerustheid aan, eer uw bederf genaakt,506
 
dat ik de aardboôm met mijn hemels vuur verlichte.
 
faëton
 
Heer vader, met verlof, 'k bedank u. Gij verplichtte508508
 
mij eeuwig door die raad. Dit enig' is mijn beê:
510
zendt mevrouw moeder en haar schone dochters meê
 
al sluim'rend in een wolk naar Padus. Dat 's mijn haven.511
 
Daar ligt het vrolijk hart van Faëton begraven.512
 
Ik hoop z' aan d'oevers daar t'ontmoeten, en sla voort.513
 
Nu moeder, zusters, dat 's u voor door deze poort.514
 
rei van uren
Eerste Zang
515
Wat is de kinderliefde krachtig515
 
en ouderliefde koud en kil.516
 
Wie kan dit onderling geschil
 
beslechten en haar beid' eendrachtig518
 
verenigen? Wie dit vermag
520
kan vuur en water samenmengen -
 
dat zelfs natuur niet zou gehengen!521
 
Zij strijden fel, als nacht en dag,
 
als vuur en ijs, en kool en kegel.523
 
Men kan geen rechtuitstrijdigheên524
525
verenigen. Dat blijft een regel
 
die vast gaat. Zet ze tegen één,526
 
gij ziet haar op elkand'r afsteken,527
 
gelijk de deugden bij gebreken.
Eerste Tegenzang
 
Nochtans had Faëton verlangen
530
te zien zijn vaders aangezicht.
 
Hij zocht het alverkwikkend licht
 
met moeielijk' en zware gangen.
 
Doch 't was om zijnen vader niet,
 
maar om genot van hem te trekken534
535
en schande met deez' eer te dekken,
 
het enig wit dat hij beschiet.536
 
Het sproot geenszins uit vaderliefde,
 
maar om t'ontgaan de bitt're smart
 
van Epafus, wiens tong hem griefde
540
en trof in 't binnenst' van zijn hart.
 
Zo duurt de min in 't kinderoordeel541
 
niet langer dan 't genot en voordeel.
Tweede Zang
 
Zo zal het westen 't held're oosten543
 
gaan aandoen over zee en zand
545
om purper, goud en diamant545
 
en zich Charybd' en Scyll' getroosten.546
 
Gewinzucht ziet geen rampen aan,
 
geen hitte, noch bevrozen assen.548
 
Geen waterhonden haar verbassen,549
550
geen storm, noch bulderend' orkaan.
 
Zij vreest geen wilde mensenvreters.
 
De winst verzacht de arrebeid
 
en veilt en vent zich om wat beters.553
 
De liefde scheidt, waar aanwinst scheidt.554
555
Hier worden d'ouders uitgezonderd.
 
Dat is een stem die eeuwig dondert.
Tweede Tegenzang
 
De vader Febus, rijk van schatten,
 
die d'eerste kroon in 't ster'licht spant,558
 
bemint zijn zoon als 't rijkste pand559
560
dat aard' of hemel kan omvatten.
 
Hij wacht geen voordeel van de zoon,561
 
nog bleek zijn trouw en liefd' in 't scheien.
 
Men zag de zon van droefheid schreien.
 
Deez' liefde zag op winst noch loon,
565
zij zag alleen op 's jong'lings beste565
 
en vreesd' een dreigend' ongeval.
 
Hoe raakt hij nog van 't oost' aan 't westen
 
behouden in de avondstal?568
 
Hij treedt zijn vaders hart met hoeven.
570
Hoe menig' sneuveld' onder 't proeven.570
Slotzang
 
Nu laat ons in de zonnezalen,
 
behangen met tapijt van stralen,572
 
Klymeen' en hare dochters gaan
 
bedienen, waar ze liggen aan
575
de dis, gedekt met lekkernije
 
van nektardrank en ambrozije,576
 
en haar, gedurende de tocht577
 
van Faëton all' achterdocht578
 
benemen, of hem iets mocht deren.579
580
De hemel mag geen vreugd ontberen.
 
De blijdschap kwam hier nooit te vroeg.
 
De rouw komt altijd tijds genoeg.

Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

titels