Tassoos Godefroy of Hierusalem verlost

htwaelefde gesang.

1. Het was nacht, en het arbeydsaeme volck nam geene ververssing door den slaep, maer in hun timmerwerck waeckende, stonden de Vrancken hier wacker op de wacht: en ginder waren de heydenen besigh om hunne borstweeringen die beefden en overhoop stortten te verstercken, en de gebroke vest te plaesteren en de sorge over de gequetsten was gemeen.

2. een yegelyck had endelyck de wonden voorsien en syn nachtwerck bestelt; en de schaduwe, al stiller en bruyner geworden, andren ontslaende, noodighdese tot slaepen; maer sy stilde de stoute heldin niet wiens gemoed hongerigh en dorstigh was van eere, en het werck besorghde wen andren vierden: Argante gaet met haer, en sy spreeck[t] in sich selven.

3. wel hebben de koning der turcken en de fiere Argante heden vreemde en wonderlycke saecken wtgerecht; die alleen wttraden tegens soo veele schaeren en daer soo treffelyck braecken de Christe stormkatten. ick (dit daer ickme van beroem is de hooghste eere) van de hooghte besloten, besighde de wapens van verre, als een genoeghsaem geluckige schutteres, overmits dit alleen en meer niet een jongkvrouwe vry staet.

[fol. 66vº]

4. hoe veel beter waer het my op bergen en in bosschen dieren met pylen en schichten te schieten, dan daer de mannelycke dapperheyd blyckt, ¹ my als eene jongkvrou onder de ridders te toonen. waerom en treck ick het vrouwekleed niet weder aen, indien ick 't waerdigh ben, en sluytme in een kamerken? aldus sprackse in sich selve, sy peynsde en besloot endelyck groote saken, en keerde sich tot den ridder.

5. het is, heer, een goede wyle geleden, dat 'er yet ongewoons en wat stouts door myn ongerust gemoed swiert […] ² of god blaest het my in, of de mensch maeckt synen eygen wil tot eenen god. ghy siet daer buyten het dal der vyanden tortsen ontsteecken; derwaert henen sal ick gaen, met swaerd en fackel; en den toren in brand steecken; ick wil dat dit werck wtgevoert werde, de hemel magh daerna het overige besorgen.

6. maer indien hy t seker acht dat myn lot in t wederkeeren my den wegh stopt, soo laet ick aen u bevolen de sorge over myne waerde jongkvrouwen en den man die door liefde my een vader verstreckt. tracht de troosteloose jongkvrouwen en den vermoeyden ouden man weder naer Egypten te senden. by god sonde waer het anders: overmits dat dese sexe en oude wel erbarmens waerdigh is.

7. Argante verstomde, en voelde syne borst getroffen van scharpe eerprickelen: ghy, antwoord hy, sult derwaert niet gaen, en my voorbygaende hier laeten onder het gemeene volck, om my te vermaecken wt eene veylige plaets roock en brandende voncken te sien. neen neen ben ick speelnoot inde wapens geweest, ick wilt oock in d'eere en in t sterven wesen.

8. noch heb ick een hart dat de dood versmaed, en geloof datmen het leven met eere wel verwisselt. ghy hebt, sprackse, wel een eeuwigh verbond gemaeckt met desen uwen moedigen wttoght. doch ick ben eene vrouwe, en myn dood sal de flaeuwe stad tot geen schade strecken; maer indien ghy, god schut het voorspoock, valt, wie sal t wesen, die voortaen de vesten beschermt.

9. de ridder antwoorde weder: vergeefs brengtghe bedriegelycke onschuld voort tegens myn voornemen. indienghe my geleyt, ick sal uwe voetstappen volgen; maer weygertghe ick sal voor wt loopen. vereenight wesende gaense naer den koning toe, die onder de vorsten en de wysten vergadert en bestuwt sat. Clorinde begon: myn heer luyster naer het gene ick spreken sal, en neem het voor lief.

10. Argante belooft hier, nochte syn stoffen is ydel, desen hoogen stormtoren te verbranden: ick sal hem vergesellen, en wy sullen slechs soo lange toeven tot dat een meerder vermoeytheyd den slaep lockt. de koning hief syne handen op, en een traentjen van blyschap biggelt langs syne ruyge ³ wangen; en lof, sprack hy, sy u, die uwe oogen naer uwe dienaers keert, en my myn ryck noch behoed.

11. nochte het en sal nu soo haest niet vallen, indien het sulcke vroome sielen tot synen voorstand heeft. maer hoe kan ick, o eerwaerdig paer, lof of gaven schencken die uwe verdiensten gelyck syn. de faem love u met eene onsterflycke stem van eere, en vervulle de weereld van den klanck. het werck self is uw loon, en geen kleen deel myns rycks sal ten deel uwe belooning wesen.

1 blyckt,: Hs. heeft hier geen leesteken.

2 […]: Kleine open ruimte, maar alles is vertaald.

3 ruyge: Cr: ‘gerimpelde’.

[fol. 67rº]

12. soo sprack de gryse koning, en greep tederlyck nu dien nu desen aen synen schoot. de Soudaen die 'r tegenwoordigh was, en syne moedige afgunst, daer hy vol van is, niet ontveynsde, sprack: nochte dit swaerd heb ick te vergeefs aengegord. ick sal er mede gaen het sy met u, of ten minsten een luttel achter u. ah, antwoorde Clorinde, gaenwe alle naer desen aenslagh. en soo ghy 'er koomt, wat schorter aen?

13. aldus sprackse tegens hem: en Argante bereyde sich om hem met eene eerbiedige weygering te verschoonen: maer de koning dat voorkomende sprack eerst Soliman met een aengenaem aensicht aen: o groothartigh krygsman, ghy hebt altyd wel betoont datghe u selven gelyck syt: dien noyt eenigh slagh van gevaer ter neder velde, nochte noyt moede waert van vechten.

14. en ick weet dat ghy wtgaende, een werck soud te wege brengen dat u soude passen; maer my dunckt ten past niet datghe alle na buyten loopt, en datter niemand binnen blyve van den uwen, die allervermaertst in wapenen syt; nochte ick en sal niet toestaen dat dese gaen: want hun bloed waerdigh is gespaert te worden, indien dat werck min nuts is, of door anderen soude kunnen volbrogt worden. ⁴

15. maer nademael de groote toren tot syne bescherming rondom met wacht aldus bestuwt is: dat hem geen leet van weynigen van ons volck geschieden magh, en het ongelegen is met velen wt te gaen: en dit paer, dat willigh is om desen hoogen aenslagh te bestaen, sich meermaels in diergelyck gevaer gesteken heeft: soo ga dat ter goeder uure henen, om dat het soodanigh is, dat het alleen meer als duysend te samen vermagh.

16. ick bidde u, dat ghy, dewyl de koninglycke eer meer toekomt, op de poorte met den anderen wacht; en wen dese daerna (tgeen ick qualyck dar hopen) wedergekeert syn, en den brand gesticht hebben, en van eenen troep vyanden vervolght worden, dat ghyse terug dryft en hen behoed en beschermt. aldus sprack de koning en d'ander sweegh er op, maer was niet vrolyck.

17. doen voeghder Ismeen by: ghy sult gelieven te beyden, want ghy nu spader sult moeten buyten gaen, tot dat ick een mengsel van verscheyde dingen gemaeckt hebbe, om des vyands stormbrugh daermede te verbranden. mogelyck salt dan gebeuren datter een deel van desen troep sal gaen liggen, die het gevaert bewaeckt en becingelt. dit werd besloten en een yegelyck verbeyde in syn huys den tyd die tot desen groten aenslagh dienstigh was.

18. Clorinde leyde haere klederen af met silver doorweven, en den heerlycke helm en de fiere wapens: en trock 'er (een quaed voorspoock) ⁵ andre aen die bruyn en ros sonder cieraed en pluym waren: overmits sy dacht luchtigh en heymelyck met dese te gaen onder de benden der vyanden. en Arsete de gelubde, van wien se opgevoed was van de swachtels en wieghe, ⁶

19. en syne oude lenden door haere voetstappen alsins naslepende, volghdese nu hier. dees saghse hare wapens verandren, en erinnerde sich oock het groot gevaer daerse naer toe ging; en hadder smart om; en vast aenhoudende badse by t hayr, dat om haer te behoeden grys geworden was, en by de godvruchtige gedachtenisse syns diensts, datse van haer voornemen wilde afstaen: en sy weygerde het.

4 door anderen soude kunnen volbrogt worden: Hs.: ‘[-het schyntme dat het tot wat anders besteed behoort te wesen] ’. V. vergat het onder de regel geschreven ‘kan’ door te halen.

5 (een quaed voorspoock): Hs. heeft hier geen haakjes. OVm: ‘rampsaligh voorspoock’.

6 In het Hs. sluit stanza 19 direct bij stanza 18 aan.

[fol. 67vº]

20. weshalven hy endelyck tegens haer sprack: dewyl uw harte weerstribbigh verhard is om quaed te doen: twelck sich noch myner vermoeyde oude nochte medoogende wille, nochte gebeden nochte traenen bekreunt: soo sal ick u wyders ontvouwen. en ghy sult de gelegentheyd van uwen staet hooren, die u verborgen was. daer na geleyde u uw begeerte of myn raed. hy achtervolght syne rede; en sy luystert met opgesteken ooren.

21. Senapo regeerde moorenland en mogelyck regeert hy het noch met eene geluckige heerschappye: die de wet des soons van Marie onderhiel, en het swarte volck onderhoudse noch. hier was ick een heydensch slaef, en ick was ingewickelt onder het getal der maeghden tot eenen vrouwelycken dienst: synde gemaeckt tot eenen dienaer der koningin, die swart is, maer de swartheyd neemt de schoonheyd niet wegh.

22. de man blaeckte in hare liefde, en by t vier der liefde effende sich wel de vorst van nayver. de sotte yver neemt meer en meer toe in het gepynde gemoed, soo dat hyse soude willen verbergen van allen menschen en in eene beslote plaets voor soo veele oogen des hemels: sy wys en hier door ootmoedigh, doet het gene haren heere behaeght na syn vermaeck, en swyght stil.

23. haer staet was afgemaelt met eene medoogende historie, en heylige beelden, eene maeghd blanckette het schoone aenschyn, en verwde hare kaecken rood, en hier quam een dra[e]ck naer toe. de ridder doorstack een gedroght met syne speer: het dier lagh in syn bloed gesmoort. hier knieldese dickwils voor, en ontvoude haere heymelycke misdaed, en schreyde en bad.

24. sy werd ondertusschen swanger, en baerde (en ghy waert dese) eene blancke dochter: s'ontstelde, en verwonderde sich over d'ongewoone verwen als over een nieu gedroght. maer om datse den koning en syne gramschap wel kende, soo beslootse in t ende hare vrucht te verbergen: overmits hy wt de wittigheyd diemen in u sagh, geene suyvere trouwe besluyten soude.

25. en sy dacht, in stede van u, een swart kindeken te toonen, t welck onlangs geboren was: en dewyl de toren, daerse in besloten was, alleen van jongkvrouwen en van my bewoont werd: soo gafse my, die haer slaef was, en ick bemindese met een oprecht harte, u die ongedoopt waert; nochte men kon u doen nu niet doopen. om dat het in dese plaetse geen gebruyck was.

26. al schreyende reycktese en bevalme u, om dat ick u veer van honck soude brengen om op te voeden. wie kan hare benautheyd wtspreken, en op hoe veelerleye manieren sy uwe wterste omhelsing besteende en verdubbelde? sy bade hare kuskens in tranen, en hare klaghten werden van nock op nock gebroken. ten lesten hiefse hare oogen op en sprack: o god die de verborge wercken siet, en in t binnenste myns harte dringt

27. indien dit hart onbevleckt is, indien dese leden en myn huwelycksbedde ongerept syn: voor my bidde ick niet, die duysend andre schelmstucken ⁷ bedreven heb, snoode ben ick voor uw aengesicht: behoe d'onnoosele vrucht, wien de moeder de melck der moederlycke borsten weygert. leef, en weestme alleen in eerbaerheyd gelyck, neem elders een spiegel van 't geluck.

7 ¹ schelmstucken: Cr: ‘zonden’.

[fol. 68rº]

28. o ghy hemelsche ridder die [de] maeghd den boosen slangebeeten ontruckte; indien ick ootmoedige fackels voor uwe autaeren hebbe ontsteecken; indien ick u oyt goud of ontsteken wierroock hebbe opgeoffert: bid ghy voor haer, alsoo datse als een getrouwe dienstmaeghd in allerley geval haren toevlught tot u magh nemen. hiermede sweeghse; en thart sloot en werd toegenepen, en sy sette hare doodverwe.

29. ick nam u al schreyende, en bragt u buyten in een kleen kistjen verborgen tusschen bloemen en bladers: ick verstack u voor eenen yegelycken, om niemand van dese nochte andre saeken achterdencken te geven. onbekent ging ick henen, en wandelende door bosschen gruwelyck van schaduwachtig[e] ruyghten, sagh ick tegens my aenkomen eenen tiger die dreyghde en gramschap in doogen voerde.

30. ick steegh eenen boom op, en liet u onder het gras, soo had schrick myn hart ingenomen. het schrickelyck beest quam voor den dagh, en het fiere hoofd omdraeyende bleef met syn gesicht op u staroogen. het bedaerde, en tgrimmigh gesicht versachte met een aengenaem en beleeft wesen, traegh genaeckte het daer na, en speelde u toe met syne tong en ghy loeght en beweest hem vriendschap. ⁸

31. en met hem speelende gaeftghe den woesten muyl uwe kinderlycke hand. sy gaf u haere speenen, en vlyde sich na voesters gebruyck, en ghy sooghtse. middelertyd sie ick bevreest en verbaest hoe een mensch een nieu ysselyck wonderspoock word. na dat het beest sagh datgh[e] sat waert van syne melck, soo scheyd het, en loopt boschwaert in.

32. en ick dael beneden, en neem u op, en keer derwaert ick eerst myne voeten henen gewent had: en ruste endelyck in eenen kleenen burgh, heymelyck dede ick u daer opvoeden. ghy ⁹ bleeft 'er tot dat de son omloopende den sterflycken menschen ses en tien maenden toebrogt. ghy loosde met uwe melcktong noch ononderscheyde woorden, en maeckte onsekere voetstappen.

33. maer ick synde gekomen daer d'oude altyd naer den ouderdom toerolt: ryck en sat van goud, 't welck de koningin in t scheyden my gaf met koninglycke mildigheyd; soo hadde ick lust om [uyt] ¹⁰ dit dwaelende en wtheemsch leven my in myn vaderland te begeven; en onder oude vrienden in eene aengename plaets te leven, den winter aen mynen eygen haerd matigende.

34. ick vertrock, en u geleydende spoede myne gangen naer Egypten, daer ick geboren ben: en ick kome by een beeck, en worde besloten hier van moordenaers, daer van den vliet. wat stondme te doen? u o soete beminde last wou ick niet verlaeten, en ick hadde geen vechtens lust. ick ty aen t swemmen, en d'eene hand roeyde door t water, d'andere hiel u vast.

35. de stroom is verbolgen, en midden int water is de wieling. maer komende daer hy starckst draeyt en diepst is, ruckt my de vloed om end' om, en rucktme naer beneden. doen verliet ick u, maer twater beurde u op, en was u gunstigh, en de wind blies gunstigh in t water; en sette u behouden op het sachte sand. moede van hygen lande ick naulyx daer na.

36. vrolyck gryp ick u op; en 's nachts daer aen, wanneer alle dingen in groote stilte waren, sagh [ick] in den droom eenen ridder, die al dreygende my het bloote rappier op de keel sette. hy sprack gebiedender wyse: ick beveel u tgeen hare moeder u eerst beval, datghe het kind doopt. s'is van den hemel wtverkoren, en hare hope heeftse van my te verwachten.

8 ¹ beweest hem vriendschap: OVr: ‘liefkoosde hem.’

9 ghy: Cr: ‘ik’.

10 [uyt]: Vgl. Oxf.: ‘om mij uijt dit dwaalende…’

[fol. 68vº]

37. ick behoedese en beschermse: ick gaf den diere eenen medoogenden geest, en den water verstand; ick erbarm ¹¹ uwes sooghe uwen droom niet en gelooft, die een bode des hemels is. en hier mede sweegh hy. wy ¹² stonden op en gingen heenen, en setten onse voeten van daer, doen d'eerste strael van den dagh geboren werd: maer overmits ick myn geloof waerachtigh en de schaduwe valsch achtte, bekreunde ick my uwes doops niet.

38. nochte oock der moederlycke bede; waerom ghy heydensch opgevoed werd, en ick heelde u de waerheyd. ghy wiescht op, en dapper en stout in wapenhandeling overtroftghe natuur en sexe. ghy hebt faem en landen verovert, en ghy weet self hoe uw leven namaels was: en niet weyniger weetghe, hoe ick uw dienaer en vader te gelyck, u onder d'oorlooghsbenden ben nagevolght.

39. gisteren ontrent den morgenstond, verscheen het selve beeld my in den droom daer myne bestrede sinnen van diepen slaep, die eene dood geleeck, onderdruckt lagen: maer in een ontstelder gedaente en luyder spraeck. siet, sprack het, ghy wreede, d'uure genaeckt, dat Clorinde van lot en leven moet veranderen: myn salse wesen, uwen staet en uw bedrogh sal ramp overkomen. dit sprack het; en ging daer na al vliegende door de lucht.

40. hoor nu dan, o myne beminde, wien de hemel met vreemde ongevallen dreyght. ick weet niet, het koomt mogelyck van hem, wient mishaeght datghe ¹³ bevecht het geloof syner ouderen: misschien ist het waerachtigh geloof. ah het gevalle u dese wapens en desen blaeckenden moed af te leggen. hiermede sweegh hy, en schreyde, en sy peynst en vreest; om dat een andre diergelycke droom haer gemoed beswaert.

41. endelyck haer aenschyn opklaerende sprackse tegens hem: wat geloof soude ick volgen datme nu waerachtigh schynt: datgheme alree met voesters melck deed indrincken, en datghe my nu twyffelachtigh maeckt. 'k en sal, nochte ten is geen groothartighe geoorlooft, wt vreese den aenslagh en de wapens niet na laten: niet soo ick de dood, die de sterffelycke mensen ¹⁴ nedervelt, in haere schrickelyckste gedaente voor oogen hadde.

42. daerna vertroostse hem: en om dat de tyd genaeckte, datse het stoffen most te werck stellen, soo vertrecktse, en voeght sich by desen ridder, die sich met haer in t groote gevaer wilde begeven. Ismeen vereenighde sich met hun en prickelt en port dese deughd die van self loopt. en geeft se twee pick- en swavelballen, en kaerssen in eenen hollen tack gesloten.

43. gepaert gingense door het duyster en soetjes en met lange en wyde schreden over de heuvels; soo lang tot datse dicht by de plaetse komen daer des vyands stormbrugge ¹⁵ ryst. doen ontvonckten de geesten en 't hart [...] ¹⁶ nochte het en kon het alles niet in sich selven bevatten. een forsse gramschap noodighde het tot bloed en vier. de wacht riep en vraeghde naer de leus.

44. sy gaen stillekens voort, daer de wacht met luyd gerucht wapen wapen verdubbelde; maer doen verborgh sich het moedige paer niet langer, en ten is niet traegh te voet. op die wyse als een blixem, of een donder ¹⁷ op eenen oogenblick met glans dondert en barst: opwecken [en] genaecken, ¹⁸ in den troep te houwen, ruymte te maecken en in te breecken was een selve oogenblick.

11 ick erbarm: Cr: ‘wee u’.

12 wy: Cr: ‘ik’. ; C haalde bovendien de en van ‘stonden’ en ‘gingen’ door.

13 datghe: Hs.: ‘d’atghe’.

14 mensen: Hs.: ‘menssen’.

15 des vyands stormbrugge: Hs.: ‘het des vyands stormbrugge’. Vgl. Oxf.: ‘daar des vijands stormgevaarte zich verheft.’

16 […]: Niet vertaald: ‘ne bolle’.

17 donder: OVr: ‘geschut’.

18 genaecken,: Hs. heeft hier geen leesteken.

[fol. 69rº]

45. en tis wel van noode dat tusschen duysend en duysend wapens getroffen hun [...] ¹⁹ endelyck gewaeght werde. sy openden de beslote tortsen, en de voncken genaeckten schielyck aen het ontsteeckbaere queeckvier: dat sich daerna in t hout wentelde en verdeelde. wie kan seggen hoe het vier voortkruypt en hoe het groeyt in de breede? en hoe de dicke roock het suyvere aenschyn der starren droesigh maeckt.

46. ghy siet klooten van duystere en vermengde vlammen tusschen de wielen door den roock sich naer den hemel wentelen: de wind blaester in, en geeft den brand kracht, en versamelt het gespreyde vier. het groote licht sloegh der Vrancken gesicht met schrick, en alle syn vaerdigh in t harnas. het onmeetelyck geweld en in den oorloogh soo ontsien stort ter neder, en een kleene uure smyt soo lang eenen arbeyd te gronde.

47. middelertyd liepen twee Christe rotten vaerdigh derwaert daer de brand ontstack. Argante dreyghdese: ick sal dit vier met uwen bloede blusschen, en biedse thoofd. doch sich by Clorinde voegende weeck allengskens, en sette syne treden naer den hooghsten bergh. de schaere groeyde meer, als een beeck door den langen regen, en stutte hen en steegh met hun op.

48. de goude poort is open, en de koning is derwaert gesleept, ²⁰ die van syn gewapent volck omringt is, om den ridders na soo braef een stuck te hulp te komen, doense int keeren de fortuyn mede hadden. de twee sprongen op den drempel, en van achteren vloeyde de fransche troep snellyck tot hun in: maer Soliman dreef den aenloop wt: en de poort word daer na gesloten, en Clorinde alleen buyten gesloten.

49. sy alleen was 'er buyten gesloten, overmits sy doen, terwyl andre de poorte sloten, sich repte, en liep blaeckende en wreed naer buyten om Arimon, die haer getroffen hadde, te straffen. sy strafte hem, en de fiere Argante was noch niet voorhanden; als sy wtliep; als sy hem stack, en trapte, en de dicke lucht benam tharte de sorge, en d'oogen 't gesicht.

50. maer na dat het versteurde gemoed in syn vyands bloed verkoelde, en tot sich selven quam; sagh sy de poorte gesloten, en sich van den vyanden wedergekeert, ²¹ en men hielse dood te wesen. siende dan dat niemand haer gade sloegh: bedachtse nieuwe treken om sich te bergen. sy versierde datse van hun volck was, en keerde sich stillekens naer d'onbekenden, en niemand is 'er diese kent.

51. daer na geeftse [sich] in de laege als een swygende wolf na eene heymelycke misdaed, en sy houd sich buytens weegs: sy ging henen en verborgh sich begunstight wesende van de verwerring en van de bruyne lucht. Tancredi alleen quam 'er die haer kende; en [...] ²² doen voeghde hy 'er by, dat dese Arimon verslagen had [....] ²³

52. hy wil haer in t harnas proeven; een man achtse waerdigh om syne deughd tegens haer te vergelycken. sy gaet omdwaelen over de harde toppen naer d'andre poorte, daerse rekent in te komen. hy volghtse heftigh [...] ²⁴ waerom sy sich wend en roept: hem ghy ²⁵ wat brengtghe, wat looptge soo? [hy] antwoord: dood en oorloogh.

19 […]: Niet vertaald: ‘disegno’.

20 gesleept: Cr: ‘begeven’.

21 wedergekeert: Cr: ‘omringt’.

22 […]: De zesde regel van de stanza is niet vertaald.

23 […]: De laatste regel van de stanza is niet vertaald.

24 […]: Niet vertaald: ‘onde assai prima che giunga, in guisa avien che d’armi suone’.

25 hem ghy,: Hs. heeft hier geen leesteken. N.B. ‘hem’ betekent hier: ‘hé’.

[fol. 69vº]

53. oorloogh en dood, seydse, ²⁶ sal u geworden, ick weyger het niet u die te geven sooghe het soeckt, en hou stand. Tancredi die synen vyand te voet gesien heeft wil geen paerd besigen, en styght af. en beyde nemense het scharpe swaerd in de vuyst, en slypen de fierheyd en ontvoncken hunne gramschap. en sy gaen malkandren te gemoet niet anders als twe[e] nayverige stieren die van gramschap blaecken.

54. sulcke gedenckwaerdige saecken souden eene klaere son waerdigh syn ja waerdigh een' vol gepackten schouburgh: o nacht, die soo groot een werck in uwen diepen en duysteren schoot en vergetelheyd besluyt: 't behaege u dat ick het 'er wt rucke en dat ontvouwe en in den helderen dagh de toekomende eeuwe bevele. lang leve hunne faem, en de hooge gedachtenis van uwe vaelheyd blincke midden in hunne glori.

55. dese willen nochte wycken nochte sich ²⁷ toerusten ²⁸ nochte vertrecken; nochte geene behendigheyd heeft hier deel aen. sy geven nu geene geveynsde nu geene volkomen nu geene spaersaeme slagen. yver en schaduwe benemen de kunst haer gebruyck. ghy hoort de swaerden vreesselyck midden op het lemmer klincken. de voet wyck[t] niet eenen voetstap. de voet houd altyd stand, en de hand blyft sich roeren. geen snede valter ydel nochte geen steeck is vergeefs.

56. schaemte terghde de gramschap tot wraecke; en daer na vernieude wraeck de schaemte. waerom 'er altyd by t slaen en by t haesten een nieuwe prickel en een nieuwe oorsaeck toequam. sy mengen sich meer en meer, en de stryd word banger, en t swaerd te besigen holp niet. raeuw en wreed gaense elckandren met den appel te keer. sy stooten malkandren ²⁹ met helmen en schilden.

57. de ridder ³⁰ prangt de jongkvrou driemael met synen groven armen, en sy ontknoopt sich soo menighmael van dese nypende stricken. stricken eens fellen vyands en niet van eenen vryer: beyde weder den degen vattende verwense dien al vermoeyt en hygende in veele quetsuuren. en hy en sy vertrecken in t ende en scheppen adem na de lange vermoeytheyd.

58. d'een sagh den andren aen, en leenen met het gewight van hun sielloos lichaem op den appel van t swaerd. alree quynde de strael der leste starre met het kriecken van den dagh die in t oosten blaeckte. Tancredi syn vyands bloed in grooter overvloedigheyd, en vond sich min gequetst: hy verheughde 'r in, en werd trots; o hoe sot syn onse sinnen, die met een luchjen van voorspoed opgeblasen worden.

59. o ghy ellendige waerover verblydghe u? o hoe druckigh sullen de triomfen wesen, en hoe rampsaligh het stoffen. uwe oogen sullen het boeten sooghe te lyf blyft. elck druppel van dit bloeds is een zee van traenen. dese bloedige krygslie aldus swygende en elckandren bekyckende rusten een luttel. int ende steurde Tancredi de ruste en sprack; overmits dander [...] ³¹

60. [...] ³² ick bidde indien gebeden in tharnas plaets hebben, datghe my uwen naem en staet ontdeckt: op dat ick verwinner of overwonnen wete wie myn dood of myne overwinning eert.

26 seyd se: Hs.: ‘seyd[-se] hy’. V.’s eerste vertaling was correct. Vgl. Oxf.: ‘zeijd zij’.

27 sich: Hs.: ‘sie’.

28 sie toerusten: Cr: ‘afweren’.

29 malkandren: Hs.: ‘malkanden’. Vgl. ‘malkandren’ in bijvoorbeeld I, 19; IX, 52.

30 ridder: Hs.: ‘rydder’.

31 […]: Niet vertaald: ‘il suo nome’ en ‘a lui scoprisse’.

32 […]: De eerste vier regels van de stanza zijn niet vertaald.

[fol. 70rº]

61. de forsse antwoorde: vergeefs begeertghe, tgeen ick niet gewoon ben te openbaeren. maer wie ick ben, ghy siet een van dese twee voor u die den grooten tooren in brand staecken. Tancredi brande van spyt door dese woorden: en hy seyde wederom: ³³ ter quader uure hebtghe dat gesproken. uw swygen en uw spreken, o onchristen o onbeleefde, verwecken my beyde tot wraecke.

62. de gramschap nam het hart in en vervoerde hem hoewel swack om te vechten, o harde stryd. daer de kunst [...] ³⁴ daer de kracht alree dood is. daer de dolheyd in stede van beyden vecht. o wat een wyd en bloedigh gat maecken beyde de swaerden waerse treffen op harnas en vleesch: en soo het leven daer niet wtvaert, soo houdse gramschap vereenight met de borst.

63. gelyck de diepe Egeesche zee om dat zuydewind en noordewind, diese eerst wentelden en schudden, vieren, niet gerust is, maer houd noch tgeruys en de beweging vant dicke water beroert. aldus of wel met het ledige bloed dese kracht in hun ophoud, die armen en slagen beweegde, ³⁵ noch behoudense den eersten yver, en voegen dese afgestredenen schade op schade toe.

64. maer sie nu is de leste uure voorhanden, dat Clorinde een ende van haer leven sal maecken: hy duwt syn swaerd in de schoone borst met het punt, het welck doorgaet en gierigh het bloed drinckt: en het kleed, twelck wuft van goud [...] ³⁶ de teere en licht[e] mammen opknoopte [...] ³⁷ vervulde het met eene warme beeck: sy gevoelde nu datse storf, en de krancke en quynende voet begaf haer

65. hy vervolghde syne overwinning, en trapte ³⁸ en druckte al dreygende de doorsteken maeghd. middelertyd storte sy, eene benaeude stem opheffende sprackse de leste woorden: woorden die een nieuw[e] geest haer dichte, de geest des geloofs der liefde en der hope. een deughd die God haer instort: en isse in haer leven weerspannigh geweest, hy wilse in haer sterven voor syne dienstmaeghd aenneemen.

66. vriend ghy hebt het gewonnen. ick vergeef het u. vergeef ghy het mede. niet aen myn lichaem dat nergens voor vreest; maer aen de siel. ah ick bid u harent halven, doopme, op dat alle myne vlecken afgewasschen worden. onder dese flaeuwe woorden klonck 'er yets, ick weet niet wat soets en klaghelycks; dat hem aen t hart ging, en alle gramschap vermorwde; en dwong en beweeghde syne oogen tot schreyen.

67. een luttel van hier, ontsprong wt den boesem des berghs een ruysschend ³⁹ beecksken. en hy schoot 'er naer toe, en schepte wt de bron synen helm vol, en keerde bedruckt tot het hooge en godvruchtige ampt. hy voelde syne handen beven onder het bronwater. hy ontknoopte en ondeckte de tot noch onbekende. hy sietse, hy kentse, en blyf stockstyf en sprakeloos. ay gesicht ay kennis.

68. sy storf nu niet; of sy versamelde alle haere krachten op desen oogenblick en settese om het hart te wachten: en hy syne droefheyd verbytende, keerde sich om met het water t leven te geven aen haer die hy met syn swaerd doode. terwyl hy den klanck der heylige [woorden] ⁴⁰ wtsprack verander[de]se van blyschap en loegh: en met een gelaet van vrolyck en levendig te sterven bereydese te seggen: de hemel opent sich, ick ga in vrede henen.

69. haer blanck aensicht is met eene schoone bleeckheyd besprengt, gelyck violen die met roosen ⁴¹ gemengt syn. en ten hemel staroogende, en naer hem toegekeert gelycktse door godvruchtigheyd hemel en son. en hare naeckte en koude hand naer den ridder toe opheffende geeft hem in stede van woorden het pand des vreeds. op dese wyse verschiet de schoone jongkvrou, en het scheen datse sliep.

70. doen hy d'edele siele wtgevaren sagh, vertraeghde dese kracht die hy versamelt hadde: en om de [...] ⁴² om dat het leven in t harte hechte en sich in eenen kleenen stoel besloot. hy vervulde sinnen en aensicht met de dood. de levende den dooden gelyck quynde in verwe stilheyd gebaer en bloed.

33 wederom:: Hs. heeft hier geen leesteken.

34 […]: Niet vertaald: ‘in bando’.

35 beweegde,: Hs. heeft hier geen leesteken.

36 […]: Niet vertaald: ‘trapunta’.

37 […]: Kleine open ruimte, maar alles is vertaald.

38 en trapte: Cr: ‘valt’ op in’.

39 ruysschend: Hs.: ‘ruysschende’. Vgl. Oxf.: ‘een ruijschend beekje’.

40 heylige [ woorden] : Vgl. Oxf.: ‘heijlige woorden’.

41 roosen: Cr: ‘lelien’.

42 […]: De derde en vierde regel van de stanza zijn niet vertaald.

[fol. 70vº]

71. [...] ⁴³ maer een troep Vrancken quammer by geval, wt waternood of ander gebreck derwaert geruckt, en droegher met de jongkvrou den ridder van daen die naulycks in sich selven leefde, en dood was in d'overledene.

72. om dat hun vorst noch verre was, werd hy aen de wapens voor een Christen prins gerekent. waerom hy toeliep, en daerna flucks het schoone lyck siende, smarte hem het vreemde ongeval. ende hy wilde nu niet voor den wolven laten liggen, het schoone lichaem dat hy noch heydensch schatte: maer [...] ⁴⁴ en quam in de tente van Tancredi.

73. de gequetste ridder [...] ⁴⁵ hy suchte soetjes, en hier wt merckte men dat de loop syns levens noch niet volendight was. maer stil en onbeweeght wees hy wel op het ander lichaem, [...] ⁴⁶ aldus word deen by den andren gebrogt: maer in t ende synse in verscheyden staet gestelt.

74. de medoogende schildknaepen syn met verscheyden diensten besigh om den leggenden ridder. en nu verscheen de dagh den quynenden oogen weder, en hy gevoelde woorden en handen van artzen. maer het verbaesde gemoed noch twyffelmoedigh versekerde sich noch niet van syne wederkomst. hy sagh verbaest rondom, en kende endelyck knechten en plaets, en sprack bekommert en heesch. ⁴⁷

75. leef ick noch? adem ick noch? en aenschou ick noch de haetelycke straelen van desen rampsaligen dagh? wien tgetuygenis myner misdaeden verborgen is. wie salme myne misdaed verwyten? ah traege en tsaechachtige hand, wat dartghe nu niet; ghy die allerleye wegen van quetsen kent, ghy godloose en eerloose dienaer des doods, het webbe deses schuldigen levens afsnyden?

76. doorrygh dan dese borst, en maeck met uw wreed yser een fel voorbeeld van myn hart: maer misschien tot gruwelycke en godloose stucken gebruyckt wesende, achtghe het mededoogen myne smarte te dooden. ick ellendighe spiegel van rampsalige liefde sal dan leven onder de gedenckwaerdige voorbeelden. ick ellendige spiegel die alleen strafwaerdigh ben, het leven is eene ongemete onbarmhartigheyd onwaerdigh.

77. myne rechtvaerdige Raseryen krancksinnigh omdwaelende, sal ick in myne smarten en bekommeringen leven. d'eensaeme en duystere schimmen sal ick verschricken, die deerste dooling my voor oogen sal setten. ick sal vlieden en verfoeyen de gestalte der sonne die myne ongevallen sal ontdecken. ick sal voor my selven vreesen, en altyd van my selven vliende sal ick [my] ⁴⁸ self tegenwoordigh syn.

78. maer waer hebtghe me gelaeten, waer is gebleven het overschot des schoonen en kuyschen lichaems? dit daer ick myne gesonde dolheyd in gelaten hebbe, is mogelyck bedorven van de raserye der dieren? ah al te edel een roof! ah soete en al te lieve en al te kostelyck aes. ah rampsalige: op wien schaduwen en bosschen sich eerst vergramden en daer na de beesten.

79. ick sal derwaert keeren daerghe syt, en u met my hebben, indienge noch een geliefde roof syt. maer soo het gebeurt dat uwe schoone leden den wille der dieren tot een spyse voorgeset syn, soo wil ick dat de selve mond my opslick, en de buyck die u at my verswelge het sal voor my een geluckige en heerlycke tombe wesen, indientme gebeuren magh by haer te wesen daerse is.

80. aldus sprack dees ellendige, en hem word geseyt, datse het lichaem daer hy om schreyt hier hebben. het duystere aensicht scheen op te klaren als een wolck daer een blixem door snort en vlieght. en hy beurt de swackheyd syner leden en het logge pack wt de ruste vant bedde, en met groote pyne de moede lenden nasleepende, gaf er sich al waggelende naer toe.

81. maer doen hy genaeckte en sagh de godloose wonde het bedryf syner handen in desen schoonen boesem, en gelyck een he[m]el die by nacht noch helder is het [aensicht] ⁴⁹ misverwt sonder glants. hy beefde soo dat hy neerstorte, ten ware de getrouwe hulpe by der [hand] ⁵⁰ was. daerna sprack hy: o gesicht dat de dood kunt versachten, maer myn lot niet versoeten.

43 […]: De eerste vier regels van de stanza zijn niet vertaald.

44 […]: Niet vertaald: ‘sovra l’altrui braccia ambi li pone’.

45 […]: Niet vertaald: ‘A fatto ancor nel piano e lento moto non si risente’.

46 […]: Niet vertaald: ‘ben che n’è lo spirto uscito.’

47 bekommert en heesch: Cr: ‘bedrukt en swak.’

48 [my]: Vgl. Oxf.: ‘zal ik mij altijd na bij hebben.’

49 aensicht: Vgl. Oxf.: ‘aangezicht’.

50 by der [hand]: Vgl. Oxf.: ‘bij der hand’.

[fol. 71rº]

82. o schoone rechterhand, wat een soet pand van vrede en vriendschap hebtghe my toegereyckt? helaes in wat staet vind ick u nu? en hoe koomtghe hier? en syn uwe luchtige leden nu geene ellendige en doodse voetstappen van mijne beestige en schelmsche gramschap? o oogen ont[v]out ⁵¹ u met de hand. dese heeft de wonde gegeven, ghy aenschoutse.

83. aenschoutse drooge, nu loope myn bloed daer de traene weygert te biggelen. hier brack hy syne woorden af, en soo hy syn mistroostige begeerte tot sterven gaende maeckte, verscheurde hy doecken en wonden; en een beeck vloeyde wt syne gesteurde wonden. en hy doode sich selven; maer [...] ⁵²

84. hy werd te bedde geholpen en de vliende siel tot haren lesten plicht geroepen. maer de kaeckelachtige faem sweegh niet syn bittere smart, en rampsaligh ongeval. de godvruchtige Godefroy ruckte derwaert, en de ongeveynsde schaere syner getrouste vrienden lieper naer toe. maer ernstige aenspraeck nochte soete woortjes versachten het verdriet des gemoeds

85. gelyck een doodwonde van een edel lid aengeroert booser word, en de pyn vermeert, alsoo het hart datmen genesen wil word in soo groot een ramp door soete troostredenen meer ontstelt. maer d'eerwaerdige Peter, waeraen hy sich keerde gelyck een kranck lammeken aen synen harder, bestrafte syne ydelheyd met ernstige woorden en ried hem aldus:

86. o Tankredi Tankredi, die al te verscheyden van u selven en van uwe beginsselen syt. wie verdooft u aldus? en wat soo dick een nevel van blindheyd veroorsaeckt datghe niet sien kunt? dit uw ongeluck is een hemelsch bode, sietghe hem niet? hoortghe de woorden niet, des geenen die u toeroept en weder nood naer de verlaete heyrbaen, dieghe eerst gemerckt hebt, en hy toontse u.

87. hy roept u wederom naer de daeden van t voorige ampt, dat een Christen ridder past. waerom verlaetghese, om u, ah schandelycke wisseling, om u minnaer te maecken van een kindeken dat Gode weerspannigh is. voorspoedige ramp medoogende gramschap geesselt van boven met een lichte roede uw sotte misdaed, en maeckt u selven eenen dienaer uwer saligheyd, en sult ghy t weygeren?

88. weygertghe dan, o onwetende, de heylsaeme gave des hemels, en vergramtghe u tegens hem? ellendighe waerheenen looptghe na et believen van uwe breydeloose en snelle martelerye? ghy syt gekomen en hangt alree afglyende en overhellende naer den eeuwigen val, en wiltghe het niet sien? aenschou het, bid ick, en bedaer, en breydel dese smart, die u naer eene dubbele dood voert.

89. hy swyght, en de vrees van d'eene dood kan den wille van dandre dood in hem verkoelen. het hart geeft dese vertroosting plaets, en verminderde den innerlycken aenloop der wterste droefheyd. maer soo niet dat hy reys op reys niet en steent, en dat hy syne tonge niet en loost om te kermen: nu in sich selven sprekende nu met d'ontbonde siel, die misschien hem van den hemel verhoort.

90. in t vertrecken in t wederkeeren der sonne roept hy met eene vermoeyde stemme, en bid en schreyt: gelyck de nachtegael, wiens ongevederde jongen een hard ⁵³ boer wt het nest gerooft heeft; die met deerlycken sange queelt, en eensaem den nacht overkermt en bosschen en beemden vervult. endelyck luyckt hy met den nieuwen dagh syne oogen half open, en de slaep bekruyptse onder het misbaer.

91. en sie de beklaeghde vriendin verschynt hem in den droom, omgord met bestarnden kleede: seker overschoon, maer hemelsche glans vercierdese, en nam d'oude kennis niet wegh: en sy scheen met een liefelyck gebaer van medoogen syne druckige oogen te wisschen, en aldus te spreecken: o myn lieve vriend, aenschou hoe schoon en hoe vrolyck ick ben: en laet uwen rouwe over my varen.

92. soodanigh ben ick 'er uwe belooning: ghy hebtme door misverstand wt de sterffelycke weereld den levenden ontruckt. ghy hebtme door godvruchtigheyd waerdigh gemaeckt om in den schoot gods onder d'onsterffelycken en goden op te klimmen. beminnende ⁵⁴ vermaeck ickme daer: en hoop dat daer oock u eene stede bereyd word. daer ick ⁵⁵ in de groote son in den eeuwigen dagh syne en myne schoonheden sal ⁵⁶ beschouwen.

93. indienghe u selven den hemel niet benyd, en door dydelheyd der sinnen niet van den wegh af dwaelt: leef, en weet dat ick u bemin (ick en heel u dat niet) soo seer als het betaemt een schepsel te beminnen. aldus spreeckende, brandese door haere oogen die boven sterffelycke gewoonte blaeckten: daerna beslootse sich in het diepste van haere straelen, en verdween, en storte hem nieuwe vertroosting in.

51 ont[v]out: Hs.: ‘o [-ontvou] oogen ontout’.

52 […]: Niet vertaald: ‘quella doglia acerba, co ’l trarlo di se stesso, in vita il serba.’

53 hard: OVr: ‘wre[e]d’.

54 beminnende: Hs.: ‘bemminnende’.

55 ick: Cr: ‘gij’.

56 sal: Cr: ‘zult’.

[fol. 71vº]

94. getroost rees hy op, en gaf sich de bescheyde hulp der artzen over: en middelertyd doet hy de beminde leden begraven, die nu van een edel leven gevormt waren. en of wel de tombe niet en was van kostelycke diere steen, en van Dedalus hand wtgehouwen; de steen was ten minsten wtgelesen, en die hy fatsoen gaf, wen het de tyd daer lyden wilde.

95. hy dedese daer met fackels op eene lange rye ontsteecken, met eene heerlycke staci geleyden, en haere wapens, aen eenen blooten pynboom opgehangen ontvouden sich daer boven op de wyse van een overwinningteecken. maer doen de ridder den volgenden dagh eerst syne gequetste leden kon opheffen; besocht hy vol eerwaerdigheyd en medoogen de eerlycke begrave gebeenten.

96. de tombe genaeckende daer de hemel synen levenden geest eene droeve gevangenis hadde voorgeschreven; starooghde hy op het marmor bleeck, koud, stom en als sonder beweging. endelyck een beeck van tranen wtgietende, barste hy wt in een flaeu oime, en sprack: o steen die soo bemint en geeert syt; die myn vier van binnen en buyten myne traenen hebt.

97. van geene dood maer van levende assche sytghe de herbergh, daer de minne in geleyt is, en ick gevoel uwe gewoonelycke fackels wel: min soet seker, maer niet [minder] ⁵⁷ heet voor het harte. ah ontfang myne suchjes, en ontfang dese kuskens, die ick bade in druckigh vocht; en geeftse ten minsten, dewyl ick niet en vermagh, aen het beminde overschot datghe in uwen schoot hebt.

98. geef ghyse haer, op dat indien de schoone siel ymmermeer haere oogen keert naer haer schoon lichaem, sy sal sich niet steuren over myne stoutigheyd en uwe godvruchtigheyd; overmits om hoogh haet nochte gramschap plaets heeft. sy vergeefme myne misdaed, en myn hart schept onder soo veel rous alleen adem in dese hope. sy weete dat ⁵⁸ de hand alleen godloos is en niet de [...] ⁵⁹ dat had ickse met liefde gesien, ick [...] ⁶⁰

99. en ick waer van liefde gestorven: o geluckige dagh, wanneer sal t wesen, maer veel geluckiger, soo ick nu dwaelende rondom u henen ga, dan sal ick binnen in uwen schoot ontfangen worden. sielen van gelieven rusten in den hemel, laet d'eene in des anders assche begraven worden: de dood hebbe dit dat geen leven heeft; o heerlyck lot, indien 't vry staet dit te hopen.

100. hy mompelt ondertusschen allerleys van t schuldigh ongeluck op de besloten aerde. daer na grypt hy moed en [...] ⁶¹ en in elcken oord der stede dwaelde het verbaesde gerucht met gekarm en geschrey van vrouwen gemengt; niet anders dan ofse in den oorloogh gevangen alle verloren waren en het vier [en] ⁶² de godloose vyanden door huysen en kercken vlogen.

101. maer Arsete deerlyck van suchten en van gelaet trock aller oogen tot sich: hy loosde syne droefheyd niet met traenen als d'andren, om [dat] syn gemoed al te beklemt is. maer hy bespreyt syn grys hayr met vuyl stof en sloegh en klopte hoofd en borst. terwyl de scharen nu om hem versamelt syn, treed Argante int midden, en spreeckt aldus.

102. wel had ick gewilt, doenmen eerst stemde, dat de starcke jongkvrou hier buyten hadde gebleven, ick volghdese haestigh en liep snellyck, om eene selve fortuyn met haer te wagen. wat heb ick niet gedaen? wat niet geseyt? of wat hebbe ick den koning niet gebeden, die de poorte dede openen? hy betoomde met syn gebod my, ⁶³ te vergeefs biddende en aenhoudende, [...] ⁶⁴

103. ah had ick doen wtgeloopen, of de heldin wt het gevaer hier geleyd, of myne dagen met een gedenckwaerdigh ende besloten, ter stede daerse daerde rood verwde. maer wat kon ick wyders doen? het heeft den raed der menschen en goden anders gedocht. s'is eene geluckige dood gestorven, en ick en vergeet nu niet wat my betaemt.

104. o Jerusalem hoor tgeen Argante belooft. hoor ghy hemel, en indien ick hier nalatigh ben, tref myn hoofd met uwen blixem: ick belove wraeck te plegen over den franschen moordenaer; die door de dood van dese hy van my te verwachten heeft: nocht ick en sal nimmermeer dit swaerd van myne syde gorden, voor dat het Tancredi tharte doorryge, en het schendige rif den raven ten besten geve.

57 [minder]: Vgl. Oxf.: maar niet minder heet’.

58 dat: Hs.: ‘dat dat’.

59 […]: Niet vertaald: ‘l’è noia’.

60 […]: Niet vertaald: ‘amando moia.’

61 […]: Niet vertaald: ‘divulga’.

62 [en]: Vgl. Oxf.: ‘het vier en de godlooze vijanden’.

63 my,: Hs. heeft hier geen leesteken.

64 […]: Niet vertaald: ‘c’ha qui soprano.’

[fol. 72rº]

105. aldus sprack hy: en de galm des volcks volghde syne ⁶⁵ leste woorden met handgeklap, en sich de gehoopte wraecke alleen inbeeldende temperde het de bitterheyd in desen die steende. o ydele eeden. sie de wercken volgden haest recht tegens de hooge hoope aen: en dese vielen in gelycken stryd verslagen op haer, die alree gevangen en verwonnen was.

65 syne: Hs.: ‘myne’.