Gysbreght van Aemstel
(1659)–Joost van den Vondel–
Auteursrechtvrij
[pagina 24]
| |
't Zal noodigh zijn dat wy den hopliên openbaeren
Het geen op handen is.
Die.
't Is tijdt, zy wisten garen
Wat heimlijck by ons broeit: verlos hen van de pijn.
Eg.
Manhafte hopliên, hoort: wy hebben, onder schijn
Van onderling krackeel, een' aenslagh voorgenomen,
Om beter tot ons wit op eenen sprong te komen.
Men heeft daer op het heir van daegh te rugh gevoert:
Maer dat en is het niet, waer op de veltheer loert,
Noch 't geen men onder 't volk veel dagen hoorde mompelen,
Ons wit is dezen nacht den vyant t'overrompelen,
Nu hy zich veiligh acht, en buiten krijghsgevaer.
Voor 't opgaen van de maen [het duncke niemant zwaer]
Zal 't leger meester zijn van poorten en van veste.
Wat is'er dan voor u een rijcke buit ten beste!
Hoe zultge weiden gaen op 't slot, en in de stadt!
Zoo yemant streeft naer eer; ick toon hem 't rechte padt,
De heirbaen van de deught, om moedigh op te steigeren.
Zy offert u den prijs, 't en zy 't uw handen weigeren.
Wie rustigh is die spreecke, en hou de wapens reê.
Wie zich flaeuwhartigh vint, dat die te rugge treê.
Ick heb my op dit stuck met weinigen beraeden,
En 't zeepaert, dat eerst lagh aen 't Y, met rijs doen laden,
Op dat'er de soldaet gerust in schuilen moght.
De Sparewouwer reus, met yver aengezocht,
Ging met de bloem des volx en 't puick van al de grooten
Te nacht grootmoedigh scheep, op 't noemen van de loten:
Mijn broeder Wouter zelf, Vianen, met de zorgh
En hope van zijn huis: Abkou, en Ryzenborgh,
Put, Grobber, Kuilenburgh, met Arckel, Borsslen, Vooren,
En 't graeven zoonen beide: en 't schip, na dat wy hooren
Uit ons' doortrapten spie, is al in stadt gehaelt,
Door Vossemeers beleit: zoo dat'er niets en faelt
Dan nu te nacht, zoo ras zy poort en sloten breecken,
En Zwaenenburregh viert, te letten op dat reken,
En voort met alle maght te volgen op het licht
Des schrickelijcken brants, van Vosmeers torts gesticht.
| |
[pagina 25]
| |
Hop.
De Veltheer geef slechts last, aen ons zal niet gebreken.
Eg.
Waer zal men best een deel van 't oorloghsvolk versteecken.
Die.
't Katuizers klooster is ons 't reedst, het leght hier by.
Eg.
Dat volck is liefst verschoont, en van inlegring vry.
Hop.
't Is voor een korte wijl.
Eg.
Een Godtshuis zoo t'ontwyen?
Ick heb het lang verschoont.
Die.
Laet my daer meê betyen.
Gy hopliên, voert terwijl den voortoght herwaert aen:
Wanneer gy komt dan zal het klooster open staen,
Of 't moest my aen de macht, dat zweer ick hen, ontbreecken.
Eg.
Ick gae terwijl naer stadt, om Vosmeer noch te spreecken,
Die ter gezette tijt komt zwemmen door den boom.
Versteur de broeders niet, maer hou u wat in toom,
En roep niet luit, men mocht uw stem te verre hooren.
Die.
Een krijghsman laet zich van geen paepen ringelooren.
Poortier. Diederick van Haerlem. Willebord.
Poor.
WIe klopt'er?
Die.
Doe vry op, en vrees niet: 't is u vrient.
Poor.
't Is avont, en een tijt dat ons geen vrientschap dient:
Koom morgen vroeg by daegh.
Die.
Wat zal ons hier gebeuren?
'k Zegh anderwerf, doe op.
Poor.
Men opent hier geen deuren
Zoo spaede: ga uw' gang: koom morgen tijdigh weêr.
Die.
Ick zegh voor 't lest, doe op, en doet gy 't niet, ick zweer.
Poor.
Wie zijtge, die dus raest, als wilt en uitgelaeten?
Wy dochten langer niet om ruiters noch soldaten.
Heer maerschalck, wel hoe dus? wat jaeght u hier zoo spa?
Men sloegh u 't heiligh kruis, toen 't leger optrock, na.
'k Geloof niet dat gy ons al weder zoeckt te quellen.
En koomtge dus alleen? waer zijn uw rotgezellen?
Die.
Ick koom alleen. waer is uw meester Willebord?
Poor.
Ter kercke, daer hy vast, en zijn gebeden stort.
Die.
Ga roep hem, want ick moet dien goeden vader spreecken.
Poor.
O Jesus, sta ons by, dit is een mislijck teken.
Ick heb gebelt. hy komt.
Die.
Ga roep den vader, flux.
Poor.
Soldaten brengen ons heel zelden veel gelux.
Wy zienze noo van voor, en allerliefst van achter.
Die.
Wie eenen hopman huist, die heeft een trouwen wachter,
| |
[pagina 26]
| |
En ridderlijck beschut, en hoeft geen poort noch slot.
Poor.
De beste wachter is de stercke en groote Godt,
Die nimmermeer en slaept, en luistert naer ons zuchten.
Wy bidden staegh om pais, en haeten krijgsgeruchten,
En hooren met verdriet het kraeien van dien haen.
In oorlogh houden eerst abdy en klooster aen.
Die.
Gy zat hier in 't belegh voor alle moetwil veiligh.
Poor.
Wy weten 't Egmont danck, en houden hem voor heiligh.
Daer is de vader zelf, zoo bleeck en afgevast.
Wil.
Heer maerschalck, wel, wat nu?
Die.
Ick koom by u te gast.
Wil.
Gy zijt my wellekom, al komt gy ongebeden.
'k Verwachte u t'avont niet, en luister naer de reden
Dat gy dus schichtigh keert: daer is wat meer aen vast.
Die.
'k Verzoeck alleen op u, en dat door Egmonts last,
Of ick wat krijgsvolck magh te nacht in 't klooster leggen.
Het is een krijgsmans beê, gy mooghtze niet ontzeggen.
Wil.
'k Geloof gy deunt met my.
Die.
't Is errenst, en geen spel.
En Egmonts eigen last: hy gafme dit bevel.
Wil.
Hoe zal men dit verstaen? heeft Egmont dat bevolen?
Hy stack noit Godtshuis aen, noch zocht zich by de kolen
Te warmen van dat vier. 't is enckel misverstant.
Gy zijt my wellekom, mijn heer, daer is mijn hant.
'k Zal u en uwen stoet gewilligh innelaten
Maer 't Godtshuis op te doen baldaedigen soldaeten
Of ruitren, 'k ly niet: 'k vermagh 't met geen gemoedt.
Het klooster is Godts erf, en Jesus eigen goet.
Wie kloosters raeckt, die raeckt den appel van Godts oogen.
Heer oversté, geloof, 't is buiten ons vermogen.
Die.
't Is om een uur of twee te doen, ten hooghste dry.
Ick blijf u borghr en hou uw kerck en klooster vry
Van overlast en scha, en zal de boosheit straffen.
Wil:
Met krijghsmans borreghtoght en heb ick niet te schaffen.
Al waer 't de veltheer zelf, ick zey 't hem in 't gezicht:
Dit is een overout en vorstelijck gesticht,
Verzorght in vrede en krijgh met zegelen en brieven,
Dat wie het quetst, gedencke een vorst des rijx te grieven,
| |
[pagina 27]
| |
Die zeght: hy raeckt mijn kroon wie 't Godshuis yet misdoet.
Sint Andries is 't gewijt: het past geen' krijgsmans voet.
't Zy verr' dat Diedrick nu 's Katuizers vyant werde.
Twee Alexanders zelfs, de vierde en oock de derde,
Gelijck de tweede Urbaen, bevestighden dit slagh
Van Godtsdienst, daar men Bruin wel d'eer van geven magh.
Ja op dat geen gerucht zou steuren ons gemoeden,
Magh niemant deze plaets, beneden hondert roeden,
Betimmeren, veel min bezwaeren met den last,
Dien d'oorlogh naer zich sleipt, of eenigh oorloghsgast.
Wy staen op keizerlijcke en pauzelijcke wetten.
Die.
De wetten zwijgen stil voor wapens en trompetten.
De noot breeckt wet: gy mooght op geene wetten staen.
Wil.
Ontwijtge dan 't gewijde?
Die.
Als David heeft gedaen,
Toen hy voor 't zwaert van Saul te Nobe quam gevloden,
En zijnen honger boete aen priesterlijcke brooden,
Dat niemant oit vermoght, 't en waer 't gezalfde hooft.
Wil.
De stoute Usia wert rechtvaerdelijck berooft
Van zijn gezontheit, toen hy 't heilighdom ontwijde.
De priesters hebben Godt en d'englen op hun zijde.
Dit is het errefdeel, dat ons te beurte viel.
Hy laedt des graeven vloeck rampzalig op zijn ziel,
Die 't Godtshuis in zijn recht en vrydom wil verdrucken.
Hebt gy een' aenslagh voor, het kan u niet gelucken.
Die.
Hoe luit des graeven vloeck, dat ick u wel versta?
Wil.
Dat aller Heilgen toorne en eeuwige ongena
Alleen niet treffen zal de kinders, en den vader,
O gruwel! maer hy moet met Judas, Godts verrader,
Met Lucifer en al zijne engelen vergaen,
En schaemroot en verdoemt voor Jesus vierschaer staen.
't Is schrickelijck, begint uw hart noch niet te beven?
Die.
Ja 't klooster heeft dien vloek den lantsheer voorgeschreven.
Wil.
Het zy daer meê zoo 't wil, men opent nu geen poort.
't Is Kersmis; 't klooster viert Godts vrolijcke geboort;
De hooghste feest van 't jaer; dus laet dit werreck steecken.
Die.
Katuizerbroêr, hier gelt geen prevelen, noch preecken.
| |
[pagina 28]
| |
Bewilligh mijn verzoeck, en sta mijn bede toe,
Of anders ly dat ick het ongebeden doe.
De tijt verloopt, 't is spa: daer komen mijn soldaeten.
Wil.
'k Getroost my eer de doot, dan ick dit toe zal laeten.
Wat wilt ghy 't helsche vier op uwe halzen laên?
Die.
Voort mannen, vaert vry voort, en steeckt het klooster aen:
't Is kout, zoo mogen wy ons by de kolen warmen.
Wil.
Och maerschalck, hou gemack: och wilt u toch ontfarmen
Het is geen Kristen mensch die brant in kloosters sticht.
Al wat het Godtshuis heeft, huisvesting, vier en licht,
En spijs, en dranck, het is voor 't krijghsvolck al ten beste.
Die.
Nu mannen, treckt vry in: treckt voor, ick blijf de leste.
Vosmeer: Willem van Egmont,
ICk koom al heimelijck gezwommen door de grachten.
Waer sammelt Egmont nu? hy zou my hier verwachten.
't Is doncker. ick ben nat, en klippertant van kou.
Eg.
Wel waer of Vosmeer blijft, ons afscheit was, hy zou
Verzeker op dees uur alhier zich laten vinden.
Vos.
Hier is de man al zelf. wie zich derf onderwinden
Een' aenslagh, vol gevaers, moet passen op zijn tijt.
Eg.
Weest welkoom, brave borst, nu blijckt het, datge zijt
Een krijgsman, op wiens woort men wel een kerk magh bouwé.
Hoe hebt gy 't met den heer van Aemstel al gebrouwen?
Vos.
Zoo geestigh, dat'er niets aen dezen aenslagh faelt.
De burgery heeft zelf het zeepaert ingehaelt,
Met zangen en triomf, als die van Troje deden.
Ick stuurde en hiel het roer: maer 't oorloghsvolck, beneden
In 't schip, liep groot gevaer. de bodem slorpte 't nat,
Door 't stooten op een' pael, waer door een yeder zat
In 't water tot de knie, en vreesde te versticken.
Het ongemack was groot, noch durfde niemant kicken:
Doch 't leck geraeckte dicht, en stopte wonderbaer
Van zelf, toen broght de hoest ons weder in gevaer;
Vermits men 't schor geluit bescheidelijck kon hooren.
Had Godt niet zelf verdooft des Aemsterdammers ooren,
| |
[pagina 29]
| |
Wy waren van ons stem en eigen keel verraên.
Ick gaf my zelven moedt, en hief eens rustigh aen
Te zingen, dat het klonck, schoon hert en nieren krompen.
Dan trantelde ick van kou: dan viel ick eens aen 't pompen.
Zoo raeckten wy in stadt, daer, als een waterval,
Al 't volleck schoot naer 't schip, van straet en burreghwal.
De geest van out en jong door een scheen uitgespannen.
Men brocht het Vosmeer toe met kroezen en met kannen.
Maer 't zagh'er deerlijck uit, toen Gysbrecht liet gebiên,
Men zou de naeste poort en 't slot van rijs verzien:
Want door het lang belegh, en door de koude dagen
Was al de torf verbrant. ick holpze rustigh draegen,
En scheen de gaeust van al, in 't bangste van dien noot:
Want had het lang geduurt, de zolder waer ontbloot,
Waer onder 't krijghsvolck lagh gedoken in zijn laegen;
Doch d'avont viel heel kort, en ick begon te klaegen,
En hielme gansch vermoeit, en riep: van daeg genoegh
Geslaeft; men valle aen't werk, na'et hoogtijt, 's morgens vroeg.
Het wachthuis is verzien. het is nu tijt van vieren,
Naer dien gy van den schrick der Hollantsche banieren
Genadigh zijt verlost, en ick'er 't lijf af broght.
Men schonckze vry gelagh, en gafze gelt. ick zocht,
Geveinft den arrebeit om 't hooghtijt uit te stellen.
De tijt gehengt nu niet u alles te vertellen:
Hoe zorghlijck het in 't schip en onder 't krijghsvolck stont,
En elck verscheelde, en wat een yeder raetzaemst vont;
Hoe ickze menighmael met dreigen holp aen 't zwijgen,
En konze, om 't leven zelf niet aen 't bedaeren krijgen:
Hoe Arkel, heel verkoudt, zijn eigen ponjaert bloot
Gezet had op den strot, en trooste zich de doot,
Om al zijn mackers niet door 't hoesten te verklicken.
Nu schort'er dat wy elck ons werreck voort beschicken.
Het zeepaert, zwanger van gewapenden, zal gaen
In arbeit, en van vracht, voor 't opgaen van de maen,
Omtrent ter middernacht, verlossen, als de kercken
Op 't hooghtijt zijn gepropt van menschen, die 't niet mercken:
| |
[pagina 30]
| |
Dan zal de laegh in twee gedeelt, eer 't ymant hoort,
Terstont vermeesteren de Haerelemmer poort,
En rammenze met kracht: en ick, om u te lichten
Van verr', zal daedlijck brant in 't holle zeepaert stichteu,
Dat midden in de stadt by d'andre schepen leit.
Eg.
De maerschalck wacht op u in 't klooster, al bereit
Terstont met duizent man de muuren in te trecken,
En 't leger leght niet verre: ick ga het hun ontdecken.
Vos.
En ick al weêr naer stadt. nu veltheer, pas op 't stuck.
Eg.
Godt geef dat u en my dees aenslagh wel geluck.
Rey van edelingen.
Wy edelingen, bly van geest,
Ter kerke gaen op 't hooghste feest
Den eerst geboren Heilant groeten,
En knielen voor de kleene voeten
Van 't kint, waer voor Herodes vreest:
Het kint waer voor een star verrijst,
Die Wijzen met haer stralen wijst
De donkre plaets van zijn geboorte,
En leitse in Davids oude poorte,
Daer d'allerhooghste 't laeghste prijst.
Het oosten offert wieroock, gout,
En bittre myr. de gave ontvouwt
's Kints Godtheit, priesterdom, vol waerde,
En zijne sterflijckheit op d'aerde.
Hier leght hy, die 't al heeft gebouwt.
't Gevogelt, dat op wiecken zweeft
Zijn nest, de vos zijn holen heeft,
En woont in bergen, en in bosschen:
Een stal van ezelen en ossen
Den Schepper naeulyx herbergh geeft.
De kribbe hem een wiegh verstreckt,
Die 't aerdtrijck met den hemel deckt,
En elleck dier bestelt zijn voeder.
O kint, gy zijt, gelijck uw moeder,
Met pracht noch hoovaerdy bevleckt.
| |
[pagina 31]
| |
Hier voert de neêrgedaelde Godt
De trotse weerelt om met spot
In zijn triomf, ten smaet der hoven.
Het nedrigh hart voert hy naer boven
Met hem in 't hooghgeboude slot.
Hier schuilt dat Godlijck aengezicht,
Waer uit de zonne schept haer licht,
En alle starren glans, en luister.
Hier leght hy zonder glans in 't duister,
Die englen tot zijn' dienst verplicht.
Des hemels reien wiegen hem
In slaep met hunne zoete stem,
Die noit van vaeck en was beschoten,
En weckt het hooft van alle grooten,
In 't koningklijck Jerusalem.
Augustus rijck verliest zijn eer:
De Roomsche scepter reickt niet veer:
Het oost versmaet Latijnsche naemen:
Maer dees beheerscht het al te zaemen,
Oock daer de zonne neemt haer' keer.
De hemel 't aerdtrijck en de hel
Scherp luisteren naer zijn bevel,
En siddren voor de zuivre wetten,
Die hy door visschers laet trompetten,
En blasen over duin en del.
De doecken, daer dit kint in leit
Is 't purper van zijn majesteit,
Waer in de herders hem aenschouwen,
Dien Godt de zielen komt vertrouwen,
Gelijck van outs was toegezeit:
Dat Godt zijn kudde weiden zal,
En hoên voor ramp en ongeval,
En naer het afgedwaelde vraegen,
Dat schaep op zijne schouders dragen
Met vreught by 't overigh getal.
Hier is de wijsheit ongeacht:
Hier geld geen adel, staet, noch pracht.
| |
[pagina 32]
| |
De hemel heeft het kleen verkoren.
Al wie door ootmoet wort herboren,
Is van het hemelsche geslacht.
Gy die der vorsten harten leit,
Gelijck een beeck, en schift en scheit
Het licht van dicke duisternissen;
Laet den tyran zijn' aenslagh missen,
Die den onnooslen laegen leit.
|
|