Gysbreght van Aemstel

[p. 31]

Voorspel van Gysbreght van Aemstel
aen Schout, Burghemeesters, Schepens, en Raed ⁺ van Amsterdam.

De trotze Schouwburgh heft zijn spitze kap
Nu op, en gaet de starren naderen,
En wellekoomt met dartel ⁺ handgeklap
Al't Raedhuis, en ons wijze Vaderen.
Het heiligh Raedhuis wijd den Schouwburgh in, ¹
En wacht met zijn aendachtighe ooren,
Soo vierigh, ⁺ als Karthagoos koningin ²,
Belust het droef verslagh te hooren,
Hoe Ilium van ⁺ Argos werd verplet,
En door de torts ⁺ in d'assche raeckte:
Dat ⁺ zoeter dan al 't Afrikaensch bancket
De tong, haer leckre zinnen ⁺ smaeckte.
Het nieuw tooneel drie eeuwen springt te rugh,
Om Aemstels vesten te verstooren, ⁺
En bouwt de wreedheid eene breede brugh. ⁺
't Aeloude Troje word herboren,
En gaet te gronde in 't gloeiende Amsterdam.
Ons Amstel zal een Xanthus strecken, ⁺
Geverwt van bloed: de Kermerlandsche ⁺ vlam,
Als't Griexsche vier, de daecken lecken.
't Bestormt stadhuis dat zweemt na ⁺ Priams hof.
Hoe kort ⁺ kan 's werelds pracht verandren.
Hoe stuiftze wech voor wind in roock en stof.
Kristijnen strecken ⁺ hier Kassandren ³.
By't hair gesleurt. De bisschop Gozewijn
Besprenckelt ⁺ als Priaem d'autaeren:

+ Raed:vroedschap

+ dartel:uitbundig

1 En wellekoomt [...] Schouwburgh in: de Amsterdamse stadsregering woonde pas op 5 februari, ruim een maand na de opening van de Schouwburg, een voorstelling van de Gysbreght bij.

+ vierigh: brandend van verlangen

2 Karthagoos koningin: Vergilius beschrijft in het tweede boek van de Aeneis hoe Dido, de koningin van Carthago, vol aandacht luisterde naar Aeneas' verslag van de verwoesting van Troje (Ilium ) door de Grieken (de troepen uit Argos, waarover Agamemnon heerste).

+ van: door

+ torts: toorts; hier: brand

+ dat: sluit aan bij soo vierigh (vs. 7)

+ leckre zinnen: kieskeurige zintuigen (3e nv.)

+ verstooren: verwoesten

+ bouwt ... eene breede brugh: maakt ruim baan voor

+ strecken: zijn, de rol vervullen van

+ Kermerlandsche: Kennemerlandse

+ dat zweemt na: lijkt op

+ kort: snel

+ strecken:als in vs. 18

3 Kassandren: Cassandra, een van de dochters van koning Priamus.

+ besprenckelt: nl. met zijn bloed

[p. 32]

 

Daer ⁺ Pyrrhus ⁴ woed en moord, in Haemstees schijn, ⁺

 

En geen Klaeris noch grijze hairen

 

Verschoont, de helsche en goddeloose Vries ⁵

30

Geen snoode Vlysses wijckt in boosheyd. ⁺

 

Noit leê Heleen ⁶ door 't schaecken dit verlies,

 

Dat door der schenners trouweloosheid

 

Vrouw Machtelt deê. De schalcke ⁺ Vossemeer

 

Bootst Sinons ⁷ aerd na in 't stoffeeren. ⁺

 

35

Het zwanger paerd van Troje baert 'er weer

 

De krijghslien, die de kans doen keeren.

 

Heer Gijsbreght draeght zich ⁺ als Anchises zoon ⁸,

 

En word door tegenspoed niet slapper:

 

Zijn deughden staen in top voor elck ten toon,

40

Niet min godvruchtelijck als dapper.

 

Proost Willem stort in 't priesterlijck gewaed,

 

Als Panthus, Phebus priester ⁹, neder.

 

Vrouw Badeloch, die op Kreüze ¹⁰ slaet, ⁺

 

Verbeeld ons, hoe getrouw en teder

45

Oprechte liefde in rampen is belaen

 

Met ⁺ haer beminde wedergade.

 

In Veenerick herleeft de kleene Askaen, ¹¹

 

Waermee de held op Gods genade

 

Zich scheep begeeft, en op een beter ⁺ wacht:

50

Dat wy ter goeder uur ⁺ beleven,

 

Nu Amsterdam en 't Aemstelers gheslacht

 

Zijn kroon ten hemel heeft geheven. ¹²

 

Zoo eens de vreê ons scheeprijck Y bestrael ⁺

 

En 't oorlooghs onweer rust van ⁺ ruisschen,

55

Kiest gans Euroop dees stad tot Amirael: ⁺

 

En 'k zie eer lang ⁺ ons zilvre kruissen

+ Daer: waar

4 Pyrrhus: de zoon van Achilles.

+ schijn: gedaante

5 Vries: de Westfries Claes de Grobber (zie de aant. bij vs. 481).

+ wijckt in boosheyd: doet niet onder voor ... in snode daden

6 Heleen: Helena, de vrouw van de Spartaanse koning Menelaus, werd door de Trojaanse prins Paris geschaakt; dit was de oorzaak van de Trojaanse oorlog.

+ schalcke: valse

7 Sinons: nadat de Griek Sinon zich door de Trojanen gevangen had laten nemen, bracht hij dezen ertoe het houten paard, waarin soldaten verborgen waren, binnen de stad te halen.

+ stoffeeren:leugens vertellen

+ draeght zich: gedraagt zich, speelt dezelfde rol

8 Anchises zoon: Aeneas.

9 Phebus priester: de priester van Phoebus Apollo.

10 Kreüze: Creüsa, Aeneas' eerste vrouw.

+ op ... slaet: overeenkomst met

+ belaen met:bekommerd om

11 Askaen: Ascanius, Aeneas' zoontje.

+ een beter: betere tijden

+ ter goeder uur: in een gezegende tijd

12 kroon [...] geheven: Amsterdam mocht sinds 1498 volgens privilege van keizer Maximilianus de keizerskroon boven haar wapen voeren. Deze kroont ook de Westertoren, die juist in 1638 gereed kwam.

+ bestrael: zal bestralen

+ rust van: ophoudt met

+ Amirael: aanvoerder

+ eer lang: weldra

[p. 33]

 

Bezaeit met goud van starren eerst ⁺ ontdeckt, ¹³

 

En't wapen, tot ⁺ een hemelsch teecken,

 

Om hoogh, van mist noch aerdschen damp bevleckt,

60

Den zeeheld hart en moed in spreecken, ⁺

 

Daer hy, beducht door 't gieren van de naeld ^{+ 14},

 

In d'yszee drijft en dwaelt.

+ eerst: pas

13 En 'k [...] ontdeckt: de drie kruisen op het Amsterdamse stadswapen, dat sinds een aantal decennia op schepen over de hele wereld werd meegevoerd, worden voorgesteld als bedekt met de sterren die men op deze verre reizen voor het eerst had gezien.

+ tot: als

+ hart [...] inspreecken: met moed bezielen

+ beducht [...] naeld: bang geworden voor het heen en weer bewegen van de kompasnaald

14 gieren van de naeld: in de buurt van de pool, waarlangs men indertijd een doorgang naar China en Indië had gezocht, is de kompasnaald onbetrouwbaar.