De werken van Vondel. Deel 10. 1663-1674
(1937)–Joost van den Vondel–
Auteursrecht onbekendblz. 179. Op het gelukkig ongeluk van Prins Joan Maurits van Nassau, brief van den Prins aan zijn zuster over het ongeval.Ga naar voetnoot1)‘Wel Beminde Suster: U.L. Schrijven van den negenden January hebbe ick wel ontfangen, bedanke haer gantsch dienstelijk voor dit Christelijcke mededoogen, 't welck sij over mijn overgekomen ongeluck heeft willen betuygen. De Heere alleen heeft my by het leven behouden, want hoe langer ick dien grouwelijcken val nadenck, en die groote lange tijt die ick onder water onder de voeten van ses woedende Paerden, welck in schrick en benautheyt waren, en om haer selven te redden, beten en sloegen en desgelijcken die vijf Menschen, welcke over ende door malkanderen lagen in een ruimte van tien voeten, en ick in de gront onder hen allen. Des te meer moet ick my over de barmhertigheyt ende wonderbare verlossinge Godts verwonderen, ende seggen: de Heere alleen heeft sulcken wonder aen sijn knecht gedaen. Want als mijn Paert met beyde de voorste voeten op de straet ende vaste bodem stont, maer met de achterste beyde op de brugge, viel deselve plotselijck met een schrickelijck gekraeck in, in het einde daer mijn Paert stont, soodat ick met mijn Paert hangen bleef, ende dat soolange totdat de medevallende Menschen ende Paerden, die vijf in 't getal waren, al te samen onder ende over malkanderen quamen te leggen, nademael de brugh van het eene eynde op 't lant vast leggen bleef, ende door de schuynsheyt alles wat daer op was, na beneden glijden moeste. Als eyndelijck mijn Paert sigh niet langer houden konde, sloegh ick met 't selve rughwaert over de brugh onder alle de woedende Menschen ende Paerden, welcke om sigh te redden groot gewelt deden. Een grousaem spectakel om aen te schouwen, gelijck alle Menschen betuygen. Nadat ick een geruymen tijt tot den hals toe in 't water gelegen hadde, komt den Luyt-Eckering genaemt, om my te redden op my aen, maer wiert selver van een Paert in den | |
[pagina 734]
| |
gront onder water geslagen, ende een ander Paert sloegh my onder water, waeronder ick verbleef, tot dat alle dese Paerden van die plaetse waren daer ick lagh, ende mijn Paert op my. Eyndelijck heeft mijn Edelman Meester Bentingh, de resolutie genomen ende mijn Paert my van 't lijf getrocken, waer door mijn lincker voet inde hooghte quam, welcken Meester Ysselsteyn, mijn Edelman, aangegrepen, ende met hulpe veeler Menschen, malkanderen vasthoudende, my op de schuynte van de gebroken brugge uyt getogen hebben, niet anders erkennende of wetende, ick ware niet alleen verdroncken maer van de Paerden gantsch verplettert, ende byna alle Leden gebroocken. Soo haest ick uyt het water quam, hebben sy gesien, dewijl ick de mondt soo wyt opende ende na de lucht snackte, dat ick leefde, soo hebben sy uyt yver om my te redden, my soo hart aengegrepen ende getrocken, dat byna, (dewyl mijn klederen seer swaer van water ende slijck waren) alle Leeden als eenes gepijnigden, uyt malkanderen waren. Soo haest ick op het Landt quam, viel ick op mijn knien ende danckte mijnen Godt voor de genadige bewaringe. Die geene die verre af stonden, schreeuwden: Hij kan niet staen, syn rugh is gebroocken. Als ick na dese korte Dancksegginge hadde gedaen, vraeghde ick wie verdroncken ende verongeluckt ware, doch Godt lof niemant. Dus ben ick in 't naeste huys gebracht, gedrooght, ter ader gelaten ende te bedde gebracht. De hoogste genade, dewelcke my van Godt wedervaren is, was dat ick onder 't water myn volkomen verstandt behouden heb ende sonder ophouden in mijne gedachten Godt om vergevinge mijner sonden aengeroepen, ende dat hij om de verdiensten Christi my arme sondaer wilde genadig sijn. Ende alsoo ick geen hulpe bequam, stack ick mijn handt uyt om te doen weten waer ick lag, welcke handt oock is van de omstanders gesien, maer wegen de Paerden heeft geen mensch tot my kunnen komen. Godt lof, ick neme dagelijcks in krachten toe en is te verwonderen, dat ick geen water in 't lijf, noch door de ooren noch door mont of neuse gekregen heb. Geen Paert heeft my geraeckt als het myne, 't welck my op de borst viel, alwaer ick de meeste smarte gevoel. De Heere maecket met my wijder gelijck het Hem behaecht, Amen. De Persoonen, welcke met my in 't water hebben gelegen met hare Paerden, sijn dese navolgende: I. De Vry-Heer van Schwartzenburgh, Ritmeester. II. De Vry-Heer van Schwartzenburg, Collonel. III. Mayor Kingma. IV. Monsieur Eekcringh, Luytenant. V. Monsieur Lycklama. Alle schadeloos gebleven.’ | |
Brief van Vondel aan Joachim Oudaen[De hier volgende brief, en wat uit ‘Het leven van Joachim Oudaen’ (door David van Hoogstraten) Amsterdam 1712, in verband daarmede hier wordt medegedeeld, toont beider hoogstaand karakter. Ofschoon overtuigde, en van Oudaens zijde, felle tegenstanders in hun godsdienstige gevoelens, waardeerden Vondel en Oudaen elkander als dichters en vrienden. Oudaen had Vondel zijn gedicht: Rome in zijn binnenste voorgelezen, een fel anti-roomsch vers, en vroeg hem hoe het hem geviel. Vondel antwoordde: ‘het is scherp’; en Oudaen hierop: ‘Had ik uw pen gehad, Mijn Heer, het zou nogh al scherper zijn’. ‘Inzonderheit waren Vondel zeer tegen de borst de Aenmerkingen door Oudaen in zeker gedicht begrepen over zijne Bespiegelingen van Godt en Godtsdienst, ... waaruit ook een koelheit rees, die nooit tot de vorige warmte van genegenheit keerde.’ In dit ‘Leven van Oudaen’ komen ook eenige woorden voor uit dezen brief, waarop Vondel antwoordde. Betreffende Jan Vos schreef de eerste over de ‘wanschepsels van dezen wintbuidel’, en dat ‘de werrelt niets aen hem verloren had’. De Medea gaf hij niet den | |
[pagina 735]
| |
naam van een treurspel, maar van een dollemans raesgetij’; een ‘misdragt van al wat welgevallig is ...? 'T waren niet dan messen en vorken, in 't hondert heen geworpen.’ Gelijktijdig met Medea was Vondels Noah verschenen, een treurspel dat Oudaen ‘zoo zielberoerend en krachtig vondt, dat hij getuigde daer door als buiten zich zelve getrokken te worden, en zich in armoede en verlegenheit te vinden, als hij zelf bij eenigh voorval de pen op het papier wilde zetten. Hij bespeurde in dit edel stuk eene onnavolgelijke natuurlijkheid en bewegelijkheit der hartstogten; de toepassing der personaedjen eigentlijk gevormt; de sieraden ook zoo aengeboren en onopgesmukt, en den schik der dingen in alles zoo ongezocht op elkander slaende, dat hij niet zien kan, wat 'er zonder zoo welgeschapen lichaem te wanscheppen, aen zou kunnen verandert of bijgedaen worden.’ Tot juist begrip van Vondels hier volgenden brief is het voorgaande van belang omdat het blijkbaar den inhoud weergeeft van Oudaens brief, waarop Vondel antwoordt. Vondels edele piëteit voor Vos, die in Juli 1667 was overleden, komt hier treffend aan den dag. De brief aan Oudaen wordt bewaard in het Vondel-Museum, en is hier gedrukt volgens de lezing van Mej. M.E. Kronenberg voor hare uitgave van Noah. (Zutphen, W.J. Thieme & Co). Voor de aanteekeningen op Vondels brief zie ook hare uitgave. Het lat. vers in reg. 3-4 is uit Vergil. Aen. I, 335.
J.F.M. Sterck.]
Gunstige geleerde en vernuftige vrient.
Ik hebbe gelezen uwe opmerkinge over het werk van den overleden, en laete dat omreden met hem begraven. Mondelinge hier van te spreeken zoude best vallen. Wat Noahs treurspelGa naar voetnoot1) belangt: uwe E. stelt het ruim hoogh genoegh. Haud equidem tali me dignor honore. Ik rekene het mij tot eere, dat uwe gunst het waerdigh kent met oordeel te beschouwen en beschaven. Uw bedenken over LamechGa naar voetnoot2) is niet vreemt, en de naem heeft my in het dichten ook verbystert en opgehouden: maer verscheide treflyke godtgeleerden zien Lamech, in Moses vierde en vyfde hooftstukGa naar voetnoot3), voor eenen zelven aen, die d'eerste twee vrouwen teffens omhelsde, en Kain het leven benam, zoo d'overleveringe, niet de Schrift, getuight: en om van de Griexe benaemingen in de Hebreeusche Historien te spreeken: ik nam deze vrymoedigheit uit Buchanan, die de moeder van Jepthaes dochter Storge, naer het Griexe στοργή of kinderliefde noemt, zonder zijn geweten te bezwaeren. Myne Uranie nam ik uit Ur, dat vier betekent, en met Griex geene gemeenschap heeft. Het geliefde u aen te tekenen het groote en geweldige onderscheit van godtsdienst tusschen ons beideGa naar voetnoot4). Indien Jesus Christus het middelpunt zy, daer hemel en aerde en alle dingen omdraeien, zoo behoort er geen onderscheit tusschen ons beide te zyn. Statuit supra petram pedes meos. Deze steenrots is Christus: en wat zyne kerk betreft: zy is De kolom der waerheit. Van Christus zeght de stem uit de wolken: Hoort hem. Van de kerke zeght Christus zelf: Wie de kerk niet hoort, zy u is als een heiden en openbaer zondaer. Zoo wort Christus en de kerke eene zelve maght en geloofwaerdigheit opgedraegen, en de geloovige aen hunne uitspraek verbonden, waeronder ik my gewilligh en gehoorzaem buigeGa naar voetnoot5). Michel de Montagne, ridder van Sint Michiel, een uitgeleert en scherpzinnigh scepticus, of twyfelaer, en orakel by den drost Hooft, heeft wys en verziende d'oirzaek van deze verstroitheit der gezintheden en oordeelen aengewezenGa naar voetnoot6). Hy noemt de verwaentheit van het menschelyk verstant Nimroth: die zyn gebou aen starren optrekt, om den hemel te beoorloogen, en ondertusschen in zyn werk verstroit wort, door de verscheidenheit der tongen | |
[pagina 736]
| |
en menschelyke oordeelen. Perdam sapientiam sapientium, et prudentiam prudentium reprobabo. Uit dien hoogmoedt des verstants, by elk int byzonder opgevat, volght deze straf van verstroitheit, en zoo spreekt elk eene byzondere tael. Dit getuigen heele stapels boeken, en zoo veelerhande strydige slaghordens en gedeeltheden. Elk voert zijnen eigen vont, gelyk eenen afgodt, ten altaere en bidt hem aen. Zulk een baiert leght hier van allerleie gevoelens zonder orde, en dit leert ons dat'er niet zekers is, buiten hetgeene Godt zelf eens zeker en vast gestelt heeft. Hemel en aerde zullen vergaen, myn woort zal niet vergaen. Myn ouderdom nu in het taghtigste jaerGa naar voetnoot1) gesteigert en de doot en het graf dagelyx in den mont ziende, pooght zich te wapenen tegens de naerheit van de dootkist en verrottinge door bespiegelinge van den staet der ziele en het lichaem, na dit leven. Gemelde Montagne stelt dat 'er niet zekers is, buiten het licht van Godts genade en de waerheit, ons geopenbaert. Hy arbeit om te toonen hoe alle schryvers zelfs Pythagoras en Plato d'onvergangkelykheit der ziele los stellen, en endelyk de ziel niet vereeuwigen, hetwelk de dogmatisten hem evenwel niet toestaen, en met groote reden: doch hier tegens stelle ik myne gerustheit en troost in het onfaelbaer orakel der waerheit, zeggende: Vreestze niet die het lichaem dooden konnen: maer vreest hem, die beide ziel en lichaem kan bederven in de helle. Wat het lichaem aengaet: wy houden dat dit sterflyk d'onster(f)lykheit zal aentrekken, en de zege de doot verslinden. In dit betrouwen wensch ik dat wy beide stantvastigh volharden. By mynen drukker zagh ik uwen onvermoeiden arbeit te kost geleght aen de penningen en heerlyke afbeeldingen van de gedachten der OudenGa naar voetnoot2). My zoude niet verdrieten hier uit te leeren en vrucht te scheppen, maer de hooge jaeren moeten veele dingen voorbygaen, en alle kennis is hier stukwerk. Wy hopen op de volkomenheit waertoe d'alleropperste my en u gewaerdige en begenadige, terwyl ik blyve
t' Amsterdam 1667 den 3en van OogstmaentGa naar voetnoot3). Uw dienstwillighe vrient J.v. Vondel. | |
Gedicht van Oudaen aan Bidloo over Philips Koning's schetsen van Vondel in zijn laatste dagen (zie hiervóór blz. 25 en Sterck's Vondelbrieven, blz. 143)Antwoord-brief aan G. Bidloo, Toen hy mij vooraf J. van Vondel's Afbeelding toegezonden had, zonder Brief of Bijschrift (1678) Het scheen mij als een vremde zaak
Te zien dien Zoon van Agrippyne,
Dien welbespraakte, zonder spraak,
't Zij uwe byspraak of de zyne;
En 'k nam het als een voorspook op
Of niet die wijze mond besloten
Als had het stijgen na den top
Van 's levens bergsteil, haar verdroten,
Wel haast zich schikke in stille rust
Om met een lieffelyck bewegen
Als van al 't Aardsch niet meer bewust
In God t'ontfaên den laetsten zegen:
En heil en welstand 't geen men niet
Wat hem belangt hem kan misgunnen;
| |
[pagina 737]
| |
Maar zoo m' op onze neiging ziet
Waar toe we langzaam stemmen kunnen
En ziet zijn Loopbaan haast het jaar
Haar 't negentigste ronde sluiten,
't Zou schoon ze niet bepaald en waar,
Of hy 't Staketsel steeg te buiten,
Hen niet verdrieten, die de kracht
En rykdom van zyn Geest waardeeren:
Maar nu geen wenschelijke macht
Of wensch, dien laatsten slag kan keeren
Zoo wensch men dat voor d'Eeuwge troon
De hoogste prijs zyn loop bekroon.
| |
VerbeteringenDl. II, bl. 9, reg. 3 v.b. Staat: caune lees canne Dl. II, bl. 9, reg. 8 v.b. lees: Brittannico Dl. II, bl. 9, reg. 9 v.b. lees: cuoio in pl. v. cucio Dl. III, bl. 625, reg. 3 v.o. (noot) staat: mannen, lees: namen. Dl. III, bl. 890, reg. 9 v.o. 2e kol. te lezen: salutiferam Dl. III, bl. 891, reg. 3 v.o. lees: cruciatu Dl. III, bl. 9, reg. 17 v.o. staat: hoogesstemd lees: hooggestemd Dl. III, bl. 27, reg. 2 v.o. (noot) lees schrander Dl. V, bl. 49, Genealogie v. Vondel, Dl. V, bl. 49, reg. 2 v.b. staat: 20 Februari 1610, lees: 20 November 1610. Vondel trouwt op 5 Dec. 1610. Dl. V, bl. 48, reg. 17 v.o. staat X, lees: Haussart. Dl. V, bl. 50, reg. 19 v.o. verander X in Haussart. huwt b. Anton Wills. (Zie Vondel-Kr. 1937, 3, bl. 14 volgg.). | |
Bijlage bij Vondels proza-vertaling van Vergilius
| |
[pagina 738]
| |
noodighde hy den Joodschen Docter noch, om met hem te gaen by den patient met den grooten buick. Zy gingen hene, en vonden geenen waterzuchtigen maer het Rynsche wynvat, en oordeelden stracks het laten geraden om dien krancken van overtollige vochtigheit t'ontlastenGa naar voetnoot1). Onze Mecenaten smilten vast. Reael leit in de westerkerck. Plemp, Baeck, Blaeuw, Victoryn en Mostert leggen in de nieuwe kerck onder de zerck gekropen, een teken dat wy volgen zullen: Godt geve ter zalige ure. Onze goede en wyze Grotius is oock al hene. Ick nam noch 's morgens afscheit van zyne Ed. aen stadts herbergh, daer men wat naer packaedje wachte, en seide hem van deze overzettinge. Zyn ed. zeide my hoe de Hartogh van Mantua syn hof met Maroos schilderyen verciert, 't welck ick noch in myn voorrede te passe breng. Salmasius kan dit gebeente noch niet laten rusten. De Borgonions hebben het altyt te Delft op levenden of dooden geladen. Balthasar Geraerts op Prins Willem, en dees op Grotius asschen. Nu komt weder een boeck uit van de Transsubstantiatie: doch 'tis al crambe repetita. Zy slachten d'eeckhorens, die vreesselyck zweeten zonder wech te spoeden. Myn Heer ick gebiede my in uwe goede gunste, en syt met uwe E. gemaelinne hertelyck gegroet.
Uwe Ed. dienstwillige J.V. VONDEL.
Myn Heer, ick sende nu eerst de weergade aen den Heer Huigens; alsoo gelieve dit noch wat by u te houden onder de vertrouwsten, dewyl wy noch acht dagen sullen stil sitten met exemplaren te verkoopen en uit te geven, op dat het Huigens eerst ontfange. Ick heb het syn E. toege-eigent met die bescheidenheit, dat ick eerst het goetduncken van Brosterhuisen uit den Hage daer op gehoort hebbe: hope niet dat het zyn E. in zyn staet of ampt quetsen zal. Het is Maro, en geen kerckgeschil. [Schrift v. Hooft:] Ontfangen den 21 Juli, 1646. Op 't adres stond: † Edelen gestrengen Heere den Heere P C Hooft, Ridder, Drost te Muiden met een packsken. [Schrift v. Hooft:] Ontfangen den 21 Juli, 1646. | |
HOOFT AAN VONDEL.Monsr. Vondel, My gedenkt, dat, als eens de H.H. Staaten van Hollandt, hoewel hun wercks genoegh oover schoot, zeer geneeghen scheenen tot schejden, om eenighe Heylighe daeghen te vieren, de Heer van Oldenbarnevelt z.g. pryzende hunnen yver, nochtans om hunne Ed. Grootmo. tot blyven te beweeghen, daer by voeghde: Qui non cessat benè facere, non cessat orare. Van geene wet, die zorghen zoo wettigh zoo wightigh, aan zeekeren tijdt van ruste bindt; en daarom, van geenen Staetsabbath en weet ik dan; maar Uwer E. driedubbelen dank: voor den arbeidt besteedt aan 't vertolken van Maroos werken, voor het toe-eighenen van dien aan zoo getrouw een' beminner mijns vaaderlants, en voor het boek my vereert. Ik vertrouw dat het veelen te nutte zal dienen. UE vertrouwe te weezen
ten dienste van UE P.C. HOOFT. Van den H.t. Mujde den 27en in Hoojmaant des jaars 1646. | |
[pagina 739]
| |
VONDEL AAN HUYGENS. 1646, 21 Juli.Edele gestrenge Heer, myn Heer Huigens, Ick zende uwe Ed. den Virgilius u toegeeigent. Ick nam de vrymoedigheit dit boeck met uwe Ed. naem en tytel te vercieren, overmits my docht dat het niet beter kon verciert worden dan met den naem van eenen, wien de Zanggodinnen altyt zoo aengenaem waren. Ick hope het zal my niet qualyck afgenomen worden, nochte uwe Ed. in zynen staet of ampt quetsen, alzoo hier geen zaken verhandelt worden, waerover men tegenwoordigh stryt voert, en Maro een iegelyck even na is. Ick hoop myn werck zal ten minste noch behaeghelyck vallen om den naem van den man zelf, die elck een behaeght. Mishaeght uwe Ed. iet van het myne, my zou eere geschieden met der tyt iet aangetekent te zien; om het in den naesten druck te verbeteren. Hoe naeu men toeziet, men begaet hier en daer lichtelyck noch al eenige misslagen. Zommige Mecenaten zyn my afgestorven; en de Drost heeft het nu te drock met zyn Historien, anders kon men verscheide oordeelen gebruicken, dat veel aenwint. Myn Heer zie myn goede genegenheit en niet myn onvermogen aen. Ick vinde my aen uwe beleeftheit verbonden, en wensche daer in te sterven en te blyven Edele gestrenge Heer
uwe Ed. dienstschuldige J.V. VONDEL.
't Amsterdam 1646 den 21en van Hoymaent. Het adres luidde: † Edelen gestrengen Heere Myn Heer Constantyn Huighens Ridder Heere van Zuilichem Raet en Secretaris van zyn Hoogheit. Te [.................] Cito Cito met een boeck | |
VONDEL AAN JUFFROUW ZUERIA. 1646, 21 Juli.Ga naar voetnoot1)Eerbare Joffrouwe, Ick sende hier den Heere Huigens een boeck namelyck Virgilius die hem toege-eigent is, alsoo ick niet wete waer men het best bestellen soude, soo bidde dat uwe E. het gelieve terstont aen myn Heer voort te senden, waer my dienst geschiet, dien ick wensche te verdienen en blyve E. Joffrouwe
uwe E. dienstwillige J.V. VONDEL.
't Amsterdam 1646 den 21 Julij. Op het omslag stond: † Zy behandigt ten huise van den Heer Constantyn Huigens, Heere van Zuilichem
met een packsken In 's Gravenhage. |
|