De werken van Vondel. Deel 10. 1663-1674

Op het beelt vande Maeght van Vaucouleur tot Orleans.^*

De Maeght keert weder, stom van spraecke voor den Gal,
Geluckigh door haer beelt, de Godtheydt selfs beval^1-2
Het Beelt aen 't Vaderlandt, dat quam 't de Fransche bieden.^2-3

* Vertaling van:

In Iconem Vocolaurie Viraginis, Aureliae.

Virgo redit, Gallo mutâ vel imagine felix;
Quam numen quondam patriae, non machina, misit
Subsidio. Augurium, bone Rex Henrice, saluta;
De Caelis excita tuis Virgo altera votis,
Fortunet Regni auspicium, lancemque retractet,
Utraque ut antiquum tua secla recudat in aurum.

Bij de titel. Top. Gall. III, p. 270: ‘in een der kamers aldaer (nl. in het stadhuis te Orleans) vertoont men het afbeeltsel in Schildery van de Maget Johanna van Arckel, toegenaemt van Orleans, even als sy in haren tijdt gekleet heeft gegaen’ (dus in manskleren). De Lat. verzen staan er met het penseel bijgeschreven, zoals t.a.p. wordt vermeld. - Maeght; het Lat. heeft intussen in het opschrift niet Virginis maar Viraginis (‘Manvrouw’, ‘Heldin’); Vaucouleur: de stad, waar Jeanne d'Arc aan den gouverneur, de Baudricourt, vroeg om tot koning Karel VII geleid te worden; zie verder aant. 2-3.
Tekst. In vs. 2 heeft zowel Top. Gall. als Poëzy II (1682) daer, blijkens het Lat. een drukfout (zie aant. 1-2). In vs. 4 heeft Poezy II (1682) in plaats van een een explicatief en.

1-2 Lat.: ‘De Maagd keert weder, voor den Fransman (eig. Galliër) zelfs door (: in de vorm van) haar stomme beeltenis gelukbrengend’; Vondel heeft in Gallo muta vel imagine felix het woord muta als nominatief opgevat; voor vs. 2a zie Tekst hierboven.

2-3 Latijn: ‘Haar heeft weleer de Godheid nièt menselijk overleg (machina kan echter ook bedoeld zijn als: “een mechanische loop der dingen”) het vaderland ter hulp toegezonden.’ Vondel bedoelt met Beelt (vs. 3) de persoon van Jeanne (vgl. K. Edipus, aant. 1193), met Vaderlandt: geboorteplaats (vgl. Op Bordeaux, aant. 2); in Top. Gall. III, p. 264, heet Jeanne nl. - zulks ten onrechte - ‘gebooren van Vaucouleur in Lotteringen’; aldaar volgt dan het verhaal van haar reddingswerk.

[p. 711]

 

O Koninck Henrick, groet het beelt, een troost der lieden,⁴

5

Een andere Maeght quam neer gedaelt op uw gebeen:

 

Sy hout de weegschael, en verrijckt het Rijck met een,^5-6

 

Op datse d'Ysere in een Gouden tijt verkeere.⁷

4 Welke Hendrik (II, III of IV) bedoeld is, laat zich niet opmaken uit de mededelingen van Top. Gall.

5-6 Het is Vondel ontgaan, dat dit, altháns voor wat betreft vs. 6, een heilwens is; Lat.: ‘Een tweede Maagd, uit de hemel geroepen door Uw gebeden, moge het hoog beleid Uwer regering zegenrijk doen zijn, en weder ter hand nemen de weegschaal (der gerechtigheid);’ gedoeld wordt op de maagd Astraea, die zoals Ovidius het zegt (Metam. I, 149-vlg.) bij het begin van het ijzeren tijdperk ‘als laatste der hemelingen de van bloed druipende aarde verliet.’

7 Lat. echter: ‘opdat Zij beiden (Joh. en Astr.) Uw eeuw mogen hersmeden tot goud.’ Wederom, als in bijschr. Vogelhuis, de parallel met keizer Augustus; vgl. Dl. VI, blz. 738, aant. 829.