De werken van Vondel. Deel 10. 1663-1674

Inwydinge van den E. Heere Franciscus de Wit,
Minderbroeder In d'Orden van den H. Vader Franciscus.aant.^*

O FRANCISCUS, trouwe hoeder,

Zegen met een' blijden geest

Uw' genan, den Minderbroeder,³

Uit den hemel op dit feest;

* Van 1673. - Volgens de tekst van de uitgave in Vondels Poëzy 1682 I, blz. 516.
Opschrift: Vondel bezingt hier de inkleding (Inwydinge) van Franciscus de Wit op 31 Aug. 1673. Hij werd in 1643 te Amsterdam geboren; van zijn familie is niets bekend. In zijn jeugd reisde hij naar Italië, bezocht het heiligdom van O.L. Vrouwe van Loretto en de stad Rome. Daarna trad hij in dienst van het leger van keizer Leopold I tegen de Turken. Toen deze na hun nederlaag aan de Raab (zie blz. 174) hun krachten concentreerden op Kandia, het enig overgebleven punt der Venetianen in het Oosten van de Middellandse zee en dus het bolwerk van het Christendom tegen het ongeloof, gaf De Wit gehoor aan de oproep van Clemens IX om ook daar de Turken te bestrijden. Waarschijnlik trok hij begin 1668 naar Kandia, bekleedde er een rang bij het landleger en lag waarschijnlik in de loopgraven vóór de vesting om de stad tegen de veroveraars te beschermen (vs. 38). Dit op grond van de vermelding dat hij door zijn eigen handgranaat werd getroffen (vs. 41-42): handgranaten werden vooral in de loopgraven gebruikt. Ternauwernood aan de dood ontsnapt, besloot De Wit Minderbroeder te worden. Zie P. Maximilianus, Vondel en de Orden van Franciscus in Franciscaansch Leven, 12e jrg. (1929), blz. 35-58. In een vervolgart. Is de ‘Inwydinge van Franciscus de Wit’ gezongen? bepleit dezelfde Schr. deze mogelikheid, al vermeldt Vondel geen wijs, zie Francisc. Lev.

3 genan: naamgenoot.

[p. 661]

5

Nu hy zich laet innewijden⁵

 

Om den Kruisheer na te treên,⁶

 

Op het voetspoor van zijn lijden,

 

Hier op d'aerde doorgestreên.

 

Sterk DE WIT met uw gebeden,

10

  Die vrywilligh en bereit

 

Kiest uw beide uitstekentheden,¹¹

 

Armoede en ootmoedigheit;

 

Armoê, rijk door al 't ontbeeren,

 

En ootmoedigheit, zoo groot,

15

Dat zy staetzucht en 't regeeren¹⁵

 

Rustigh met de voeten stoot.¹⁶

 

In zijn jeught en eerste hette¹⁷

 

Zocht hy d'Italjaensche lucht,

 

En begroette te Lorette¹⁹

20

  't Heilighdom, niet zonder vrucht,

 

Ook de hooftstadt aller steden,

 

Daer Godts stedehouder zit,

 

Die voor zijne medeleden

 

Offert, en geduurigh bidt.^18-24

25

Maer om Christenrijk te vryen²⁵

 

Luste het dien jongeling

 

Den Erfvyant in Hongryen

 

Aen te tasten met de kling,

 

En in Cezars dienst getreden,²⁹

30

  Stont op schiltwacht, hem ten spijt

 

Daer de Donau dan beneden,³¹

 

Dan van boven, aenstoot lijdt.³²

 

Een rechtschapen staet niet ledigh.

 

Kandie, rontom bestreên,

35

Roept den krijgshelt van Venedigh

 

Met zijn vaendel derwaert heen,^35-36

5 innewijden: inkleden.

6 den Kruisheer na te treên: Christus' voorbeeld te volgen.

11 uitstekentheden: uitmuntende deugden.

15 staetzucht: heerszucht.

16 Rustigh: krachtig.

17 hette: vurigheid in het geloof.

19 Brandt heeft begroete.

18-24 Zie de aantekeningen in het Opschrift.

25 vryen: bevrijden.

29 Cezar: de Keizer.

31 beneden: aan de benedenloop.

32 aenstoot lijdt: aanvallen te verduren heeft.

35-36 Uit Venetië, waar een landleger van vrijwilligers uit alle landen werd samengesteld, trok De Wit, die hierbij blijkbaar een rang bekleedde, met zijn vaendel (= troep) naar Kandia.

[p. 662]

 

Om de glori van den heilant

 

Te beschermen in dees wijk,³⁸

 

Het van outs doorluchtigh eilandt,

40

  Eertijts hondert steden rijk.⁴⁰

 

Maer hy wort hier neêrgeslagen

 

Van zijn eigen hantgranaet,⁴²

 

En gevoelt de doot by vlaegen:⁴³

 

Doch de hooghste, die hem slaet,

45

Zulk een ramp ten beste wende,⁴⁵

 

Zalft den kranken in den druk,

 

En verandert al d'elende

 

In een onverwacht geluk.

 

Nu versmaet hy 't zwaert te gorden

50

  In den dienst van 't vaderlant,

 

's Konings amptenaer te worden,

 

Om een kostelijker pant,⁵²

 

En gevoelt een bly vertrooster,⁵³

 

Die hem heendrijft naer den staet

55

Van het Minderbroeders klooster,

 

Daer men 't al om Godt verlaet.⁵⁶

 

Hoe, FRANCISCUS! in dees veders,⁵⁷

 

Die het oogh uitwendigh ziet,

 

Koorde, geessel, haire kleeders,

60

  Schuilt noch duikt de monnik niet.⁶⁰

 

Satan kan zich wel vermommen

 

Als een engel van het licht,

 

Maer zoo 't hart spreekt, dan verstommen⁶³

 

Wat de schijn verziert en dicht.⁶⁴

65

't Zy zoo, zegt hy, maer die 't zegel

 

Aen dees heilige orden hing,

 

d'Innesteller van den regel⁶⁷

 

Wist dit mede zonderling:⁶⁸

 

Evenwel hoe vreemt men oordeelt,

70

  Naer de werrelt trat hy heen⁷⁰

 

Met zijn eigen stichtzaem voorbeelt,⁷¹

 

Daer een Serafijn uit scheen.⁷²

 

Godt, die u heeft uitgekoren

38 wijk: streek.

40 hondert steden rijk: vgl. deel 9, blz. 252.

42 Van: door.

43 by vlaegen: telkens weer dreigend.

45 wende: wendde.

52 te verbinden met vs. 49.

53 een bly vertrooster: Christus.

56 Daer: waar; 't al: alles.

57 dees veders: de uiterlike kenmerken van de orde, in vs. 59 genoemd.

60 duikt: huist.

63 verstommen: meervoudsvorm waarbij als onderwerp gedacht is ‘verziersels en verdichtsels’, bedoeld door vs. 64; versta: verliezen hun betekenis.

64 verziert en dicht: verzint en fantaseert.

67 d'Innesteller van den regel: Sint Franciscus.

68 zonderling: buitengewoon goed, beter dan iemand anders.

70 Aan de wereld vertoonde hij zich.

71 stichtzaem: stichtelik.

72 waardoor hij als een engel uitblonk.

[p. 663]

 

Tot dees waerdigheit, geef kracht,

75

Dat gy zuiver en herboren

 

Lichten mooght in 's werrelts nacht,

 

Tot dat JESUS alle helden,

 

Die hier kampen voor zijn kroon,

 

Naer verdienste koom' vergelden

80

  Met hunn' toegeleiden loon.⁸⁰

80 hunn' toegeleiden loon: het hun toegezegde loon.