De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

(1931)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 405]

Het derde bedryf. BENAJAS. SANHEDRIN. Benajas: Myn Schiltknaep, luister flux Heer Sabud stil in 't oorGa naar voetnoot748 Dat al de Sanhedrin vast aenstapt, en gehoorGa naar voetnoot749 750[regelnummer] Ten hove zoeckt. Men dient den toegang te bewaren,Ga naar voetnoot750 Of nu de breede Raet den Koning quaem bezwaren,Ga naar voetnoot751 Daer hy zich in de zael op 't feestelijck bancket, By 't vrouwetimmer heeft ter tafel aengezet.Ga naar voetnoot753 Wy zullen hier een poos de Vaders onderhouden,Ga naar voetnoot754 755[regelnummer] Naer hoffelijcken stijl: doch ofze iet verders woudenGa naar voetnoot755 Bestaen, en drongen om den Koning mondelingGa naar voetnoot756 Te spreecken; 't waer geraên dat hy hun onderging;Ga naar voetnoot757 Dewijl de roep dit feest ten breetsten uit durf meten.Ga naar voetnoot758 Hy rijze, is 't mogelijck, van daer men is gezeten, 760[regelnummer] En trede al heimelijck, zoo spoedigh als hy magh,Ga naar voetnoot760 Van 's Konings blijden disch, en keere dezen slagh.Ga naar voetnoot761 Sanhedrin: Geluck, Heer Benajas. Benajas: De hemel wil u sparen,Ga naar voetnoot762 Grootachtbre Vaders: wel, wat brengt ghy ons voor maren,Ga naar voetnoot763 Van binnen? Sanhedrin: Zegh ons, is Heer Sabud by der hant? Benajas: 765[regelnummer] Hy onderhoudt den Vorst, ten dienst van 't Vaderlant,Ga naar voetnoot765 Als zijn vertrouweling. Sanhedrin: Hoe zou de Vorst hem missen? Hy gaet in 't kabinet van 's Rijcks geheimenissen, En volght zijn' meester, als zijn schaduwe, al den dagh. Benajas: Wat zijn geluck by hem tot 's vollecks heil vermagh,Ga naar voetnoot769 770[regelnummer] Benaerstight hy ten hove, al waer het met zijn schade.Ga naar voetnoot770
[pagina 406]
Sanhedrin: Zoo d'amptenaren dus der Koningen genadeGa naar voetnoot771 Gebruickten overal, men zou een beter tijt Beleven, zonder twist, en onderlingen strijt. Nu sluipen menighmael de vleiers in de hoven. 775[regelnummer] Dan magh de lente 't lant een vruchtbaer jaer beloven, Maer och de vleitong gaet met al den bloessem deur.Ga naar voetnoot776 Het ooft der Doode zee stelt dus ons hoop te leur.Ga naar voetnoot777 Benajas: De vleier streckt een pest by hooghgebore zielen,Ga naar voetnoot778 En leertse in 't ende zelfs voor haer gebreken knielen;Ga naar voetnoot779 780[regelnummer] Gelijck een onbesneên zich voor den afgodt buckt.Ga naar voetnoot780 Hoe nu? ontstelt u dit? o Vaders, wat verrucktGa naar voetnoot781 Uw zinnen, zoo verbaest? ontstelt u deze rede?Ga naar voetnoot782 Hier valt noch twist, noch strijt. Een ieder leeft in vrede, In dit gezegent Rijck. Wat 's d'oirzaeck datghe zucht? 785[regelnummer] Geloof geen lastertong, noch ydel straetgerucht. Geruchten komen op gelijck de zomerbuien, En drijven over. Wilt geen spel ten erghsten duien.Ga naar voetnoot787 Ick gis het volleck smaelt op dit Sidonisch feest, En feestbancket. Magh nu de Vredevorst zijn' geest 790[regelnummer] Niet spelen voeren, en na veel beslommeringenGa naar voetnoot790 Uitspannen voor een' dagh? of zou het volck hem dwingen?Ga naar voetnoot791 De lusthof heeft zijn tijt hier buiten; het paleisGa naar voetnoot792 Daer binnen oock zijn beurt, doch elleck naer den eisch. Sanhedrin: Het voeght den Rijcksraet niet den Koning wet te stellen, 795[regelnummer] Noch onder zijn vermaeck den ouden Heer te quellen, En 't hooft te breecken: neen, dat past geen' onderdaen. Wy komen op dien voet niet t'zamen herwaert aen,Ga naar voetnoot797 Maer moeten naer het volck ons zelfs een luttel voegen,Ga naar voetnoot798 Hun opspraeck dempen, en de burgery vernoegen.Ga naar voetnoot799 Benajas: 800[regelnummer] De burger klaeght uit weelde, onkundigh van zijn lot.Ga naar voetnoot800
[pagina 407]
Sanhedrin: De burger eert de kroon gewilligh onder Godt,Ga naar voetnoot801 En wenschte 't aengezicht des Konings meer 't aenschouwen, Die midden in den drang der buitenlantsche vrouwenGa naar voetnoot803 Belemmert zit, en niet gezien wort op den stoel,Ga naar voetnoot804 805[regelnummer] En zetel des gerechts. 't Gemeene best wort koelGa naar voetnoot805 Behartight, daer de Heer van huis is, en te zoecken. Zoo morrenze by wijl, ja lasteren en vloeckenGa naar voetnoot807 De Koninginnen, als of by hun zweet, en bloetGa naar voetnoot808 Die Koningklijcke sleep te dertel wiert gevoedtGa naar voetnoot809 810[regelnummer] In overdwaelsche pracht, en walgende overdaden.Ga naar voetnoot810 Gesteenten, kroonen, prael, juweelen, en gewaden Waerdeerenze op het naeuste, en hangen 'er voort byGa naar voetnoot812 Al wat hun ongedult verziert, en uitsmijt. WyGa naar voetnoot813 Ontveinzen 't, om geen' haet der morrenden te tergen.Ga naar voetnoot814 815[regelnummer] Doch 't geen een ieder ziet, hoe kan men dat verbergen, Of lochenen? Men roept: de Koning wort verruckt Van 't eerste spoor. Helaes, de lieden zien bedruckt.Ga naar voetnoot816-17 Ga naar voetnoot817 Benajas: Wat lust kon eenigh Vorst ter weerelt oit gebeuren,Ga naar voetnoot818 Indien hy zich terstont aen 's volcks gemor zou steuren? Sanhedrin: 820[regelnummer] Het heught ons hoe de kroon tot aen de sterren rees, Toen op den elpen troon hy 't billijck vonnis wees,Ga naar voetnoot821 En scheide door het zwaert den kindertwist, zoo snedigh.Ga naar voetnoot822 Nu slaept de leeuwestoel, nu staet de zetel ledigh, Waer op zich elck beriep, indien hy in de poortGa naar voetnoot824 825[regelnummer] Zich vont verongelijckt, of langsaem wiert verhoort. Benajas: Het past den Sanhedrin op 't poortgerecht te letten.
[pagina 408]
Sanhedrin: Het past den Sanhedrin, en oock het hooft der wetten, Den Koning boven al, den mont van 't Rijcksgerecht,Ga naar voetnoot828 De tong en ziel des Rechts. De Raet is 's Konings knecht. Benajas: 830[regelnummer] Een ieder schuift den last van zijne op 's Konings schouder. Zijn hoogen ouderdom zoeckt rust. De Vorst wort ouder,Ga naar voetnoot831 En zwack, en onbequaem tot zulck een lastigh pack.Ga naar voetnoot832 Sanhedrin: Wy wenschen te gelijck zijn Majesteit gemack, En rust, zoo veel hem Godt van boven heeft beschoren.Ga naar voetnoot834 835[regelnummer] Wat raet? Hy is ter kroone en tot dien last geboren. Benajas: Ontlast dan naer uw maght het ampt der Majesteit,Ga naar voetnoot836 Die 't gansche Rijck verplichte, en toom het onbescheitGa naar voetnoot837 Des al t'ondanckbren volcks, en zijne lasterstreecken.Ga naar voetnoot838 Sanhedrin: Zou 't oock geoorloft zijn den Koning eens te spreecken? Benajas: 840[regelnummer] Genoegh, indien hy niet verheught waer aen den disch.Ga naar voetnoot840 Sanhedrin: Wat wil de spiegelstrijt? wat strijt, wat veltslagh isGa naar voetnoot841 Voor 't mirtewoudt vertoont, dat wonder geeft te zeggen?Ga naar voetnoot842 Benajas: Wie stopt het volck den mont? Men kan geen zaek beleggenGa naar voetnoot843 Zoo wijsselijck, het zy oock waer, wanneer, en hoe, 845[regelnummer] Of ieder een bediltze, en zeit' er 't zijne toe. De Koning voerde 't oogh der Koninginne spelen.Ga naar voetnoot846 De hofwacht stont op 't velt, gewapent in twee deelen, En vierkant, heerelijck en hemelsch uitgerust.Ga naar voetnoot848 De zon ging op in 't gout, en scheen op pracht belust. 850[regelnummer] Het eene deel, getroost des Konings zy te voeren,Ga naar voetnoot850 Verhief de Leeuwsbanier, gereet den klaeuw te roeren.
[pagina 409]
Het ander hielt de zy van zijn Princes, wel prat,Ga naar voetnoot852 En stack een' stier op, daer een schoone Maeght op zat,Ga naar voetnoot853 Waer van de Sidoniers nog ydelijck gewagenGa naar voetnoot854 855[regelnummer] Hoe 's weerelts derde deel naer heur zijn' naem zou dragen.Ga naar voetnoot855 Zoo dra men wapen blies, in 't aenzien van den Heer,Ga naar voetnoot856 Ging elck zijn' vyant fier met spiets en zwaert te keer; Hoewel alleen in schijn, en zonder bloet te storten. Men zagh tot driemael toe de heiren t'zamenhorten,Ga naar voetnoot859 860[regelnummer] En driemael deizen, met rondassen op den rugh,Ga naar voetnoot860 Tot dat de Leeuwsbanier, vol dootschrick, bang, en vlugh, In handen viel (het scheen bykans een strijt van minne) En opgedragen wiert zijn liefste Koninginne.Ga naar voetnoot863 Daer komt Heer Sabud zelf. Ick laet de Vaders hier. Sanhedrin: 865[regelnummer] Men speelt al schimpende ernst. Godt geve dat de StierGa naar voetnoot865 Van Sidon niet den Leeuw van Juda overheere,Ga naar voetnoot866 En over zijnen staf en godtsdienst triomfeere.Ga naar voetnoot867 SABUD. SANHEDRIN. Sabud: Wat brengt de Sanhedrin ons uit de stadt al goets? Sanhedrin: Mijn Heer, niet al te veel. Men zit hier goedes moedts;Ga naar voetnoot869 870[regelnummer] Maer binnen mompelen de lieden, langs de straten, Dat zy van hunnen Vorst en vader zijn verlaten; Hy hof en stadt vergeet, op Recht noch rechtbanck let, Ja tempel en altaer uit zijn gedachten zet, En Sidon kercken bouwt, en inwijdt voor de muren, 875[regelnummer] Ten schimp van Godt en 't volck, tot vreught der nageburen. Zy dragen nauwelix dit wyfeest met gedult.Ga naar voetnoot876 Sidonia lijdt last. Zy geven haer de schult.Ga naar voetnoot877 Sidonia misleit den Koning met haer smeecken,Ga naar voetnoot878 En sleept in 't hof een' staert van Heidensche erfgebreken,Ga naar voetnoot879
[pagina 410]
880[regelnummer] Die wortelen allengs zoo diep, dat Davids erfGa naar voetnoot880 Niet anders ziet te moet dan woestheit, en bederf.Ga naar voetnoot881 Mijn Heer, ontschuldigh ons: wy levren u de woordenGa naar voetnoot882 Der burgren over zoo wy die in 't uitgaen hoorden. Sabud: Gemeenlijck slaet het volck de Heeren zelfs voorby,Ga naar voetnoot884 885[regelnummer] En heeft het in de koorts van zijne razerny Op iemant naest den Heer te vreesselijck geladen.Ga naar voetnoot886 Wie kan hun onverstant bestieren, ofte raden? Moet nu Sidonia dit boeten boven al?Ga naar voetnoot888 Wort zy nu, als de bruit, uit zulck een duizenttal 890[regelnummer] Genoemt, om met dien smaet haer majesteit te grieven? Wie zocht den burger meer te helpen, te believen Dan zy, zoo menighmael de stadt haer lastigh viel?Ga naar voetnoot892 Wat namze al zorgh op zich! Hoe onverdrietigh hiel Zy 't woort des volcks ten hove, oock met gevaer van eereGa naar voetnoot893-94 895[regelnummer] En aengenaemheit zelf te derven by den Heere,Ga naar voetnoot895 Die zich by wijlen belghde, om d'onbeschaemtheit vanGa naar voetnoot896 Het smeeckschrift, of de zaeck, of zomtijts om den man. Ondanckbaer volck, zy heeft u 't onrecht hier gesleten.Ga naar voetnoot898 Kan haer gedienstigheit zoo ras den geur vergeten? Sanhedrin: 900[regelnummer] Haer deughden zijn bekent, gelijck des Konings min, En yver tot zijn Bruit, die voert hier feesten in, En Sidons razerny, by geen Hebreen te lijden.Ga naar voetnoot902 Sabud: Hier buiten voor de stadt? hoe nu? waerom benijdenGa naar voetnoot903 De burgers haer 't gebruick des offers, datze toch 905[regelnummer] Aen haere moeders borst eerst indronck met dat zogh? De Koning hanthaeft streng uw' godtsdienst, en behoeders.Ga naar voetnoot906 De Vorst van Tyrus en uw Koning zijn gebroeders, En bontgenoten, ja door 't bruiloftsbed verknocht.Ga naar voetnoot908
[pagina 411]
Sanhedrin: Tot aen het outer toe. Geen spruit van Jesse moghtGa naar voetnoot909 910[regelnummer] Zich verder met den Nijl of eenigh Rijck verbinden. In 's weerelts zaecken zijnze alleen gelijckgezinden.Ga naar voetnoot911 Niet wijders hielden wy den nagebuur te vrient.Ga naar voetnoot912 Sabud: Heeft Hiram dan by zoon en vader niet verdient?Ga naar voetnoot913 Zou Tyrus nu dus veel genade niet gebeuren,Ga naar voetnoot914 915[regelnummer] Of ghyliên most het feest, de vreught der Dochter, steuren, En haren vrydom? merck wat onbescheit is dit.Ga naar voetnoot916 Sanhedrin: Men gunt dat Hiram gansch Fenicie bezit, En Assers erreflot van 't Rijck te leen magh houden.Ga naar voetnoot918 Zoo groot een godtsschult wort den Heiden quijtgeschouden.Ga naar voetnoot919 Sabud: 920[regelnummer] Des danckenze niet ons, maer hun doorluchtigh zwaert.Ga naar voetnoot920 't En deed hun dapperheit, men hadze niet gespaert.Ga naar voetnoot921 Sanhedrin: Mijn Heer, vergeef het ons indienwe 't hof bezwaren,Ga naar voetnoot922 Uit zorge om Moses Wet en godtsdienst te bewaren.Ga naar voetnoot923 Sabud: Wie heeft den godtsdienst meer gehanthaeft dan uw Vorst? Sanhedrin: 925[regelnummer] Voorhene: maer, indien men 't veiligh uiten dorst.Ga naar voetnoot925 Sabud: Ghy mooght vrypostigh ons uw zorgen wel vertrouwen.Ga naar voetnoot926 Sanhedrin: Godt waerschuwde ons doorgaens voor buitenlantsche vrouwen:Ga naar voetnoot927 Sabud: Is nu de Sanhedrin voor 't vrouwetimmer bang?Ga naar voetnoot928
[pagina 412]
Sanhedrin: Zy moorden dit geslacht met haren toverzang.Ga naar voetnoot929 Sabud: 930[regelnummer] Ghy acht dan 's Konings brein te zwack voor vrouwelisten? Sanhedrin: Haer loosheit broet doorgaens, uit Wijzen, afgodisten.Ga naar voetnoot931 Sabud: Een wijs verstant omhelst geen godtheit tegens reên.Ga naar voetnoot932 Sanhedrin: 't En zy de wijsheit dwael', verblint door ydelheên.Ga naar voetnoot933 Het vrouwenoogh kan licht een mannenhart bekooren. Sabud: 935[regelnummer] Benijtghe uw' Vorst zijn' lust? Sanhedrin: Een wettige ingeborenGa naar voetnoot935 Verzade 's Konings min. Dit Rijck was noit misdeelt Van schoonheên, schooner dan zich eenigh hof verbeelt. Sabud: Men moet een' vreedzaem Heer zijn lusten niet besnoeien, Maar liever queecken. Op zoo eng een leest te schoeien, 940[regelnummer] Zijn' zin te zetten slechts op eene lantzatin,Ga naar voetnoot940 Verveelt de Majesteit, en onbepaelde min Van hooghgeboornen: neen, een edel hart wil weiden,Ga naar voetnoot941-42 En lezen keur van kruit. Men magh geen' Koning leiden Met burgerlijcken toom. Hy zoeckt uitheemsche stof.Ga naar voetnoot943-44 Sanhedrin: 945[regelnummer] Van zulck een ydelheit gewaeght het Tyrisch hof. Maer Salomon bestelde en leerde ons andre spreucken,Ga naar voetnoot946 En zuivre bladen. Zou hy zelf zijn lessen kreucken?Ga naar voetnoot947 Sabud: Hy mengt oock deught met vreught, vryaedje, en minnekout,Ga naar voetnoot948 En looft de Bruit, die hem aenminnigh onderhoudtGa naar voetnoot949
[pagina 413]
950[regelnummer] Met wederliefde en gunst, en hoffelijcke zeden.Ga naar voetnoot950 Hy maelt haer wezen af, en haer bekoorlijckheden. Hoe zwiert de hairlock dan met zulck een' aert, en val!Ga naar voetnoot952 Hoe lonckt haer oogh, die 't hart uit 's Konings boezem stal! Wat wit gewasse kudde is witter dan haer tanden!Ga naar voetnoot954 955[regelnummer] De lippen gloeien meer dan karmozijne banden.Ga naar voetnoot955 Het wangeblos verdooft den blozenden granaet.Ga naar voetnoot956 Hoe luickt haer aanschijn op, gelijck een dageraet!Ga naar voetnoot957 Dan smaeckt geen muskadel zoo lecker als haer borsten!Ga naar voetnoot958 Wat dochter treet zoo braef, als deze spruit des Vorsten!Ga naar voetnoot959 960[regelnummer] Hoe reizigh schietze om hoogh, gelijck een pallemboom!Ga naar voetnoot960 Dan viert de minnegloet zijn poëzy den toom,Ga naar voetnoot961 Om 't lichaem naer zijn' lust met zulck een' geur te kleeden, En wederom t'ontkleên haer schoone albaste leden; Dien wijnkroes boordevol, en ront gedraeit, en net;Ga naar voetnoot964 965[regelnummer] Die goude tarweschoof, met lelien bezet;Ga naar voetnoot965 Den dicht gesloten hof, en wat voor lieve namenGa naar voetnoot966 En tittels zijn vermaeck en liefde meer betamen.Ga naar voetnoot967 Sanhedrin: Die hooge toon begrijpt Godts echtgeheimenis.Ga naar voetnoot968 Des Konings huwelijck met Faroos dochter is 970[regelnummer] Het voorbeelt van Godts trouw met d'uitverkore zielen.Ga naar voetnoot970 Sabud: Verschoonze dan al die des Konings oogh bevielen: Want Faroos spruit is zelf uit afgodisten stam.Ga naar voetnoot972 Sanhedrin: Zy dient geen' afgodt, maer den Godt van Abraham. Zy zwoer haer Goden af, en Memfis offervieren, 975[regelnummer] En 's vaders Priesterdom met al zijn outerdieren. Sabud: En Hirams bloet beschimpt 't Egyptisch Godendom,Ga naar voetnoot976 Dat onder vacht en schacht en schubben dus rontom
[pagina 414]
Den Nijl wort aengebeên, daer 't volck zich laet misleiden.Ga naar voetnoot978 Men moet de dwaling oock in 't Heidensch onderscheiden.Ga naar voetnoot979 Sanhedrin: 980[regelnummer] Wat aengegrensde, min of meer, in 't Heidensch dwael';Ga naar voetnoot980 Wy wegen 't Heidendom in eene zelve schael. En schoon Sidonia ons Wet hielt onbesproken;Ga naar voetnoot982 Dees muur bepaelt den dienst: geen godtsaltaer magh smoockenGa naar voetnoot983 Dan binnen deze poort. Dees stadt is 't offerperck. Sabud: 985[regelnummer] Verdadigh vry ons recht, maer treck niet al te sterck Aen zulck een snoer. Men moet het oogh by wijlen luicken,Ga naar voetnoot986 En door de vingers zien. Men moet zijn recht gebruicken Wanneer het voordeel geeft. Zoo ghy het aen kunt zien,Ga naar voetnoot988 Dit offeren zal haest van zelf zich zelf verbiên.Ga naar voetnoot989 Sanhedrin: 990[regelnummer] Verbiên? Het zal allengs gelijck de kancker kruipen, En schieten zijn vergift; gelijck een adder sluipen In 't lichaem van den Staet, en steken met den startGa naar voetnoot992 De heerschappy, de Wet en Godtsdienst naer het hart. Dan zal men d'artseny, helaes! te spa bereiden. Sabud: 995[regelnummer] Dees burgery kan Godt en Baäl onderscheiden.Ga naar voetnoot995 Sanhedrin: Dies wenschtze Godt niet half te dienen, maer geheel.Ga naar voetnoot996 Sabud: Zy diene hem geheel, en staecke dit krackeel. Sanhedrin: Het is een godtskrackeel: men magh Godts recht niet kreucken.Ga naar voetnoot998 Sabud: De tempel rieckt alleen van Levijs wieroockreucken.Ga naar voetnoot999 Sanhedrin: 1000[regelnummer] Daer staet de voorhof, oock voor vreemden ruim genoegh.Ga naar voetnoot1000
[pagina 415]
Sabud: Al 't vrouwetimmer bidt daer Godt aen, spade en vroegh.Ga naar voetnoot1001 Sanhedrin: Met uiterlijcken schijn, maer Heidensche gedachten. Sabud: Godt zagh wat gaven hem de Koninginnen braghten. Sanhedrin: Godt zagh de gaven aen, doch 't hart van binnen meest. Sabud: 1005[regelnummer] Zy vieren met den Vorst den rustdagh, en ons feest.Ga naar voetnoot1005 Sanhedrin: En nu vermetelijck 't afgodisch feest hier buiten.Ga naar voetnoot1006 Sabud: Indien men verder ga, de Koning zal het stuiten. Sanhedrin: Wanneer het is te spa: wanneer de Sidonier, Zoo blint als Ammon, oock zijn gruwzaem offervierGa naar voetnoot1009 1010[regelnummer] Met kinderbloet vermenge, en met onnozele asschenGa naar voetnoot1010 En bloet zich schuldigh smette, in ste van zich te wasschen.Ga naar voetnoot1011 Dees gruwelkerck begrijpt al 't Godendom beknoptGa naar voetnoot1012 Met een' gemeinen naem, en zal dus overkroptGa naar voetnoot1013 Van vreemde tittelen een' vloet van afgoôn braecken;Ga naar voetnoot1014 1015[regelnummer] Een ieder Godt zijn haegh en berghaltaer zien blaecken,Ga naar voetnoot1015 Tot dat het endelijck den waren Godt verdriet'. Sabud: Nu Vaders, naerdemael ghy dus veel quaets voorziet,Ga naar voetnoot1017 En spelt, zoo neem ick aen den Koning te vermanen,Ga naar voetnoot1018 Te letten op zijn ampt, en geenen wegh te banenGa naar voetnoot1019 1020[regelnummer] Tot dezen langen sleep van twist en zwarigheên. Ontschuldight midlerwijl, ten beste van 't gemeen,Ga naar voetnoot1021 Den Koning by het volck, en helpt al d'opspraeck weeren.Ga naar voetnoot1022 Sanhedrin: Wy gaen. Heer Sabud, help dit werck ten beste keeren.
[pagina 416]
REY VAN JERUSALEMMERS. Keer: Ga heen, bekrijgh (sprack BalaämGa naar voetnoot1024 1025[regelnummer] Tot Balack) 's vyants tentenGa naar voetnoot1025 Met zwaert, noch dreigementen; Maer zetze in brant door minnevlam, En vier van Joffrenoogen.Ga naar voetnoot1028 De schoone jeught van Madian 1030[regelnummer] En Moab trede in een gespan.Ga naar voetnoot1030 De braefste dochters togenGa naar voetnoot1031 Te velde op dien Waerzeggers raet, Om harten te veroveren, En herssens te betoveren, 1035[regelnummer] Met mijnen, loncken, en gelaet.Ga naar voetnoot1035 De bloem der Jongelingen Bejegentze aen de legerpoort,Ga naar voetnoot1037 En kan, door 't lief gezicht bekoort, Zijn hartstoght niet bedwingen. 1040[regelnummer] Een ieder liefkoost zijn Heidin, Die midden onder 't vleienGa naar voetnoot1041 Zich veinst te willen scheien.Ga naar voetnoot1042 't Hebreeusche bloet, te zoet op min,Ga naar voetnoot1043 Belooftze trouw met smeecken.Ga naar voetnoot1044 1045[regelnummer] O list! o vrouwetreken!Ga naar voetnoot1045 Tegenkeer: Indien het hart niet anders peinst Dan mont en lippen uiten; Men kent geen' knecht van buiten:Ga naar voetnoot1048 Bemint en spreeckt ghy ongeveinst; 1050[regelnummer] Zoo sterck uw woort met daden,Ga naar voetnoot1050 En nuttigh tot een klaer bewijs Een' zelven disch, en offerspijs.Ga naar voetnoot1052 De minnaers staen beladenGa naar voetnoot1053
[pagina 417]
Om zulck een antwoort, al te straf.Ga naar voetnoot1054 1055[regelnummer] Wie brantmerckt zijn geweten, Aen Baäls disch gezeten, En zweert zijn' Godt voor Baäl af? Hoe worstelen de zinnen! Hier valt in 't hart een felle slagh, 1060[regelnummer] Om 's hemels vloeck, en 's Joffers lach.Ga naar voetnoot1058-60 Wat zijde zal dit winnen?Ga naar voetnoot1061 D'onzichtbre Godtheit zit te hoogh:Ga naar voetnoot1062 De jeught is brusk en teder:Ga naar voetnoot1063 Zy wanckelt hene en weder. 1065[regelnummer] De zichtbre schoonheit speelt in 't oogh,Ga naar voetnoot1065 En leertze op Fegor knielen.Ga naar voetnoot1066 O plaegh van mannezielen! Toezang: De jeught verging in dat gevaer:Ga naar voetnoot1068 Maer zou de Min, die 't grijze hair 1070[regelnummer] Van Salomon kon zengen, Hem, op 't Sidonisch feestbancket, Vervoeren van der Vadren Wet,Ga naar voetnoot1072 En oock ten afval brengen? Dat hoede Godt, die Abraham 1075[regelnummer] Uit Ur beriep, en Jesses stamGa naar voetnoot1074-75 Verhief, ten roem der vromen; Of 't is hier omgekomen.Ga naar voetnoot1077	voetnoot748 luister: fluister. voetnoot749 de Sanhedrin: de Joodse raad; vast: reeds. voetnoot750 bewaren: bewaken. voetnoot751 Of: of soms, voor het geval dat; bezwaren: lastig vallen. voetnoot753 vrouwetimmer (vgl. vs. 631). voetnoot754 de Vaders: de leden van de Sanhedrin (vgl. vs. 763); onderhouden: met een gesprek bezighouden. voetnoot755 Naer hoffelijcken stijl: volgens de ceremonieën van het hof; iet verders: iets meer. voetnoot756 Bestaen: ondernemen, wagen. voetnoot757 onderging: met beleid trachtte te bewegen (om er van af te zien); Ned. Wdb. X, 1306. voetnoot758 de roep: de praatjes die er over rondgaan; uit durf meten: durft overdrijven. voetnoot760 magh: kan. voetnoot761 keere dezen slagh: wende dit gevaar af. voetnoot762 wil: moge. voetnoot763 maren: tijding. voetnoot765 onderhoudt: is in gesprek met. voetnoot769 hem: Salomon. voetnoot770 Benaerstight: bevordert met ijver. voetnoot771 dus: zóó. voetnoot776 gaet met al den bloessem deur: steelt.... weg. voetnoot777 Het ooft der Doode zee: ooft dat van buiten fraai lijkt, maar van binnen met oneetbare stof gevuld is. voetnoot778 streckt: is. voetnoot779 zelfs: zelf. voetnoot780 onbesneên: heiden (vgl. vs. 729). voetnoot781 verruckt: verbijstert. voetnoot782 verbaest: hevig ontdaan; ontstelt: brengt van streek. voetnoot787 ten erghsten duien: een kwaadwillige uitleg geven aan. voetnoot790 spelen voeren: doen genieten (causatief van spelen varen: gaan genieten; vgl. vs. 846). voetnoot791 Uitspannen: ontspannen. voetnoot792 De lusthof: als plaats van ontspanning tegenover het paleis in de stad, de plaats voor de regeringszorgen. voetnoot797 op dien voet: op die grondslag, met die bedoeling. voetnoot798 zelfs: zelf. voetnoot799 opspraeck dempen: kritiek onderdrukken; vernoegen: geruststellen. voetnoot800 uit weelde: omdat hij door een te ruim bestaan verwend geraakt is (vgl. vs. 1181). voetnoot801 onder Godt: als de macht die onmiddellik onder God staat, die God het naast is. voetnoot803 drang: drom. voetnoot804 Belemmert: verhinderd om zich vrij te bewegen; stoel: troon. voetnoot805 't Gemeene best: het algemene welzijn, het staatsbelang. voetnoot807 lasteren: spreken er schande van. voetnoot808 by: door. voetnoot809 sleep: gevolg; te dertel wiert gevoedt: in grote losbandigheid werd onderhouden. voetnoot810 overdwaelsche: buitensporige, dwaze (een Noord-Hollands woord; zie Ned. Wdb. XI, 1669). voetnoot812 Waerdeerenze op het naeuste: daarvan gaan ze nauwkeurig na, hoeveel geld er wel aan verkwist wordt. voetnoot813 ongedult: de toestand waarin men iets niet langer dulden kan; verziert: verzint; uitsmijt: ondoordacht uitspreekt. voetnoot814 Ontveinzen 't: doen alsof het (nl. die verkwisting) niet waar is; tergen: prikkelen. voetnoot816-17 verruckt van 't eerste spoor: verleid om zijn vroegere strenge opvatting van de regeringstaak te verlaten (verruckt: weggesleept). voetnoot817 zien bedruckt: zien er verslagen uit (bedruckt met sterker betekenis dan nu). voetnoot818 gebeuren: te beurt vallen. voetnoot821 den elpen troon: de beschrijving van deze elpenbenen troon vindt men in 2 Kron. 9, 17-19: twee leeuwen stonden bij de leuningen en twaalf leeuwen op de zes trappen aan weerszijden. Vandaar de leeuwestoel (823). voetnoot822 Zinspeling op het bekende verhaal van Salomon's rechtspraak: 1 Kon. 3, 16-28; snedigh: schrander, gevat. voetnoot824 in de poort: dat daar recht gesproken werd, blijkt uit Deuter. 16, 18; 17, 8 en Ruth. 4, 1-vlg.; vandaar: poortgerecht in vs. 826. voetnoot828 mont: woordvoerder. voetnoot831 hoogen: met een Brabantse nominatiefs-n, die in Vondel's taal van deze periode zeldzaam wordt. voetnoot832 lastigh pack: drukkende last. voetnoot834 beschoren: toebedeeld. voetnoot836 naer uw moght: zoveel gij vermoogt. voetnoot837 verplichte: nl. aan zich: belangrijke diensten bewees; onbescheit: onverstand, gebrek aan inzicht. voetnoot838 lasterstreecken: schandelik gedrag. voetnoot840 Genoegh: zeker. voetnoot841 Wat wil: wat is de bedoeling van. voetnoot842 dat wonder geeft te zeggen: waar men het zo druk over heeft. voetnoot843 beleggen: beschikken, inrichten. voetnoot846 voerde spelen: deed genieten (vgl. vs. 790). voetnoot848 vierkant: in een vierkant opgesteld. voetnoot850 getroost: op zich nemende; des Konings zy te voeren: de partij van de koning te kiezen. voetnoot852 prat: fier, trots. voetnoot853 stack op: hief (de banier met het wapen) omhoog (vgl. Verhief in 851); de stier (Jupiter) die Europa ontvoerde, gold als veldteken van de Sidoniërs, omdat Europa, de dochter van Agenor, een Phoeniciese was. voetnoot854 ydelijck: als een onhistories verzinsel. voetnoot855 's weerelts derde deel: Europa. In de Oudheid telden Afrika en Australië nog niet mee. voetnoot856 wapen blies: het signaal gaf voor de aanval; in 't aenzien: voor de ogen van. voetnoot859 t'zamenhorten: botsen. voetnoot860 deizen: terugwijken; rondassen: schilden; op den rugh: tegen de vervolgende vijanden. voetnoot863 opgedragen: overhandigd. voetnoot865 Onder de schijn van scherts (spot) vertoont men iets dat wel eens waar, en zeer ernstig zou kunnen zijn. voetnoot866 overheere: de baas worde. voetnoot867 staf: scepter, wereldlike heerschappij. voetnoot869 hier: in Salomon's lusthof, in tegenstelling met binnen (870): in Jerusalem. voetnoot876 dragen: verdragen, dulden; met gedult: lijdzaam. voetnoot877 lijdt last: wordt lastig gevallen. voetnoot878 smeecken: vleierij. voetnoot879 staert: lange reeks. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: In vs. 898 hebben alle drukken: t'onrecht. voetnoot880 Davids erf: Jeruzalem. voetnoot881 te moet: tegemoet; bederf: ondergang. voetnoot882 ontschuldigh: verontschuldig. voetnoot884 slaet voorby: gaat voorbij, laat met rust. De nadruk valt op de Heeren zélfs (zelf) en iemant náest den Heer (886), in dit geval Sidonia. voetnoot886 te: zeer; geladen op: gemunt op. voetnoot888 boven al: boven alle anderen. voetnoot892 haer lastigh viel: bij haar aandrong, dringend haar hulp inriep. voetnoot893-94 onverdrietigh: onverdroten (Ned. Wdb. X, 2096); hiel zy 't woort: was zij de voorspraak. voetnoot895 aengenaemheit: gunst. voetnoot896 zich belghde: toornig werd. voetnoot898 gesleten: van slijten: vlak maken, vereffenen (Ndl. Wdb. XIV, 759), dus: voor u het onrecht hersteld. De verklaring van de lezing t'onrecht door Van Lennep is onaannemelik. voetnoot902 by: door. voetnoot903 benijden: niet gunnen. voetnoot906 behoeders: nl. van de godsdienst. voetnoot908 door 't bruiloftsbed verknocht: door een huwelik verbonden: Hiram was Salomon's schoonvader. voetnoot909 Tot aen het outer toe: die verbintenis gold slechts tot aan het altaar, d.w.z. betrof niet het geloof. voetnoot911 alleen: te verbinden met In 's weerelts zaecken. voetnoot912 Niet wijders: niet verder, d.i. niet op geestelik gebied. voetnoot913 niet (niets) verdient: geen enkele verdienste. Koning Hiram van Tyrus (969-936 v. Chr.) had aan de koningen David en Salomon materiaal geleverd voor de tempelbouw. voetnoot914 dus veel: zoveel; gebeuren: ten deel vallen. voetnoot916 vrydom: vrijheid. Bedenk eens, hoe onredelik dat zou zijn. voetnoot918 Assers erreflot (erfdeel): Ascher, de stamvader van een der Israëlietiese stammen, kreeg bij de verdeling van Kanaän een smalle landstreek, die ten Noorden van de Karmel tot aan Sidon doorliep. voetnoot919 godtsschult: schuld jegens God (Ned. Wdb. V, 237) omdat hij als heiden erfelik Joods gebied gekregen had; wort den Heiden quijtgeschouden (kwijt gescholden): werd de Heiden niet kwalik genomen, werd hem vergeven. voetnoot920 Des: daarvoor; hun doorluchtigh zwaert: hun voortreffelike dapperheid. voetnoot921 Als hun dapperheid hen niet geholpen had; zonder hun dapperheid. voetnoot922 bezwaren: lastig vallen. voetnoot923 bewaren: behoeden. voetnoot925 Na dorst breekt de spreker plotseling af. voetnoot926 vrypostigh: vrijmoedig, gerust. voetnoot927 doorgaens: altijd (evenzo in vs. 931). voetnoot928 't vrouwetimmer: vgl. vs. 631. voetnoot929 toverzang: Sirenengezang, verleidelike manieren. voetnoot931 afgodisten: afgodendienaars. voetnoot932 tegens reên: zonder redelike grond. voetnoot933 ydelheên: ijdele genoegens. voetnoot935 Een wettige ingeboren: een landgenote, wier afkomst bewezen is. voetnoot940 landzatin (door Vondel gevormd; vergelijk nazatin in Maria Stuart): synoniem van wettige ingeboren (935). voetnoot941-42 Verveelt onbepaelde min van hooghgeboornen: verveelt de vorsten, die niet beperkt wensen te worden in hun liefde; weiden: overal heengaan. voetnoot943-44 leiden met burgerlijcken toom: dezelfde maatstaf aanleggen als aan de gewone burger, hem even streng binden; uitheemsche stof: vrouwen buiten zijn land. voetnoot946 bestelde: verschafte, bood. voetnoot947 zuivre bladen: reine, kuise bladzijden (met wijsheid); kreucken: schenden. voetnoot948 De volgende verzen hebben betrekking op het Hooglied, dat aan Salomon toegeschreven werd (vgl. vs. 1111). voetnoot949 onderhoudt: bezighoudt, boeit. voetnoot950 gunst: genegenheid. voetnoot952 aert, en val: sierlike kronkeling. voetnoot954 ‘Uwe tanden zijn als eene kudde schapen’ (Hooglied 6, 6). voetnoot955 ‘Uwe lippen zijn als een scharlaken snoer’ (Hooglied 4, 3). voetnoot956 wangeblos: het rood (blos) van uw wangen; verdooft: overstraalt. voetnoot957 luickt op: ontluikt. voetnoot958 ‘Uwe borsten zijn als trossen aan den wijnstok’ (Hooglied 7, 8). voetnoot959 braef: flink, krachtig. voetnoot960 reizigh: slank. ‘Uwe lengte is te vergelijken bij eenen palmboom’ (Hooglied 7, 7). voetnoot961 zijn poëzy (datief). voetnoot964 ‘Uwe navel is een ronde beker’ (Hooglied 7, 2). voetnoot965 ‘Uw buik is een hoop tarwe, rondom bezet met leliën (Hooglied 7, 2). voetnoot966 ‘Gij zijt een besloten hof’ (Hooglied 4, 12). voetnoot967 tittels: benamingen. voetnoot968 Die hooge toon: die hoogdravende stijl, die stoute vergelijkingen; begrijpt: omvat, zijn een inkleding van; Godts echtgeheimenis: dit wordt in de volgende verzen verklaard. Het Hooglied werd, sinds oude tijden, allegories uitgelegd, als de verheerliking van de verhouding tussen God en de minnende ziel. voetnoot970 Het voorbeelt: het prototype. voetnoot972 uit afgodisten stam: van heidense afkomst. voetnoot976 bloet: dochter. voetnoot978 In de gedaante van vee, vogels of vissen. voetnoot979 Ook in het heidens geloof moet men niet alle dwaalleren over één kam scheren. voetnoot980 aangegrensde: naburig volk. voetnoot982 ons Wet: ons geloof; hielt onbesproken: niet belasterde. voetnoot983 bepaelt den dienst: is de uiterste grens voor elke godsverering. voetnoot986 luicken: sluiten (vgl. oogluikend). voetnoot988 Zoo ghy het aen kunt zien: als gij geduld hebt. voetnoot989 haest: weldra; zich zelf verbiên: van zelf eindigen. voetnoot992 met den start: volgens het volksgeloof zat het venijn in de staart van de adder. voetnoot995 Baäl: de zonnegod van Tyrus, de gemaal van Astarte. voetnoot996 Dies: daarom. voetnoot998 een godtskrackeel: een twist over de ware God; kreucken: schenden. voetnoot999 Levijs: de priesters en lagere tempeldienaars (Levieten) waren uit de stam van Levi. voetnoot1000 Daar is ook nog een voorhof, waarin vreemden toegelaten worden. voetnoot1001 't vrouwetimmer: vgl. 631. voetnoot1005 den rustdagh: de Joodse Sabbath. voetnoot1006 vermetelijck: vermetel. voetnoot1009 Ammon: de Ammoniet. voetnoot1010 Aan Baäl en Astarte zouden de eerstgeborenen geofferd zijn; onnozele asschen: de as van onschuldige kinderen. voetnoot1011 zich schuldigh smette: zich door die schanddaad schuldig maakte, in plaats van zich te reinigen (wasschen) van schuld. voetnoot1012 gruwelkerck: schandelike godsdienst; begrijpt: omvat, vat samen. voetnoot1013 Met een' gemeinen naem: met één gemeenschappelike naam, d.w.z. de Baälsdienst schijnt monotheïsties, maar is inderdaad polytheïsme. voetnoot1014 tittelen: namen, nl. van andere godheden. voetnoot1015 haegh: te verbinden met altaer: altaar in de bossen, in de open lucht. voetnoot1017 dus veel: zoveel. voetnoot1018 spelt: voorspelt; neem ick aen: neem ik op mij. voetnoot1019 ampt: taak, plicht. voetnoot1021 Ontschuldight: pleit vrij van schuld; ten beste van 't gemeen: in 't algemeen belang. voetnoot1022 opspraeck: kritiek, laster. voetnoot1024 Het verhaal dat de Israëlieten zich door de dochteren der Moabieten lieten overhalen om aan de heidense goden te offeren, vindt men in Numeri 25, 1-vlg. Over de listige raad van Balaäm of Bileam wordt daar niet gesproken. Vondel las dit bij Flavius Josephus, Oudh. IV, 6; bekrijgh: bestrijd. voetnoot1025 Balack, de zoon van Zippor, was koning der Moabieten (Numeri 22, 4). voetnoot1028 vier: de vurige blikken. voetnoot1030 gespan: zowel de betekenis samenspanning als gezelschap. (Ned. Wdb. IV, 1774) zou hier passen: sluiten zich aaneen om de vijand lagen te leggen. voetnoot1031 braefste: flinkste, uitgezochte. voetnoot1035 mijnen: gelaatsuitdrukking, gebaren (Fr. mine; Ned. Wdb. IX, 766; waarschijnlik nog wel met ie-klank); gelaet: houding. voetnoot1037 Bejegentze: treedt ze tegemoet. voetnoot1041 vleien: smeekbeden. voetnoot1042 Zich veinst: de schijn aanneemt. voetnoot1043 zoet op: zeer verzot op. voetnoot1044 smeecken: vleiende woorden. voetnoot1045 vrouwetreken: vrouwenstreken, listen. voetnoot1048 knecht: jongeling. voetnoot1050 sterck: bevestig. voetnoot1052 Een' zelven: eenzelfde. voetnoot1053 beladen: verlegen. voetnoot1054 straf: streng, veeleisend. voetnoot1058-60 Welk een tweestrijd ontstaat er in hun gemoed. Een heftige strijd (felle slagh) wordt gevoerd; 's hemels vloeck dreigt, en 's Joffers lach lokt. voetnoot1061 zijde: partij. voetnoot1062 zit te hoogh: is te ver weg, en wordt daardoor minder gevreesd. voetnoot1063 brusk: onbesuisd; teder: gevoelig. voetnoot1065 speelt in 't oogh: staat hun verlokkend voor de ogen. voetnoot1066 op Fegor: vorm uit de Septuagint voor Peor; de Baäl van de bergtop; Numeri 25, 3. voetnoot1068 verging: ging te gronde. voetnoot1072 Vervoeren: wegvoeren, verleiden. voetnoot1074-75 Abraham toog uit Ur naar Kanaän (Genesis 11, 31 en 12, 1); Uit Jesses stam (vgl. 432). voetnoot1077 't is hier omgekomen: alles is verloren (vgl. 1229).

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

Het derde bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied