Logo DBNL
De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656 (1931)

De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

(1931)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Personaedjen.

WETGELEERDE.

ITHOBAL. Een Sidonisch Hofpriester.

REY VAN JERUSALEMMERS.

SIDONISCHE HOFJOFFERS.

SIDONIA. De Koningin.

SALOMON. De Koning.

BENAJAS. Veltheer, en hooft der lijfwacht.

SANHEDRIN. De breede Raet.

SABUD. 's Konings Vertrouweling.

SADOCK. d'Aertspriester.

NATHAN. De Profeet.

J.V. Vondels
Salomon. Treurspel.
Het eerste bedryf.

Wetgeleerde:
 
Ghy quaemt dus verre van het Zuiden, daer de Kreeft
 
De Mooren verft, de boom zoo weinig schaduw geeft,vs. 1-2
 
En woud (geensins vernoegt uw Koningin te hooren,)
 
Uw eigen oogen meer gelooven dan uw ooren;
5
Dies toonde ick u de stadt, en wat men toonen kon,
 
Den tempel, en het hof van Koning Salomon,
 
Met al zijn heerlijckheit. Ghy hebt, naeronze zeden,
 
Gelijck uw Koningin, ons Godtheit aengebeden;
 
De vruchten van uw lant vereert aen Godts altaer.
10
Nu eischtghe, voor het leste, (och och, het valtme zwaer.
 
Is 't vreemt, indienme 't hair van schrick te berge rijze?)
 
Dat ick hier buiten u den nieuwen tempel wijze,12
 
Waer over al de stadt nu quijnt, en treurt, en steent.13
 
Daer staet dat gruwelstuck, om 't welck een ieder weent,
15
De Vaders, en het volck: daer ziet ghy 't met uw oogen,15
 
Ten schimp des waren Godts, voltrocken, en voltogen:16
 
En kunt uw Koningin getuigen met uw' mont
 
Hoe zy der Vorsten zon op haren middaghstont18
 
En op haer hooghste zagh: gelijck alle aertsche dingen
20
Hier onderworpen zijn zoo veel veranderingen,
 
En beurten; en men 't al, wat lager dan de maen21
 
Gestelt wert, op zijn tijt ziet wassen, en vergaen.
 
Het opperste Geluck, dat wy met vreught aenschouwden,23
 
Is niet gewoon zijn hof op eene plaets te houden
25
Dan voor een korte tijt. De mensch, te bros van stof,25
 
Magh qualijck tegens weelde, en al te groot een' lof.26
 
De Priesters zijn ontrust: wy Wetgeleerden mompelen.27
 
Men dreight van hier de stadt en godtsdienst t'overrompelen
 
Met valsche en vreemde Goôn. Wy zien 't gebouw vast aen,29
30
En schricken tegens dat de kerckdeur op zal gaen.30
 
De grijze Koning zit belegert van zijn vrouwen,31
 
En suft in dezen hof. Wat onheil zy ons brouwen,32
 
Zal blijcken t'zijner tijt. Maer blijf een luttel staen:
 
Hier komt nu Benajas, het hooft der lijfwacht, aen;
35
Hy wort om strijt begroet van Hopliên, en Kornellen.
 
Het schijnt hier valt wat groots, wat wightighs te bestellen.36
Benajas:
 
Tot aenwas en ten dienst van 's Vorsten heerlijckheit
 
Is 't oirbaer dat het volck, 't welck om den lusthof leit,38
 
En in dees voorstadt waeckt, in huizingen, en tenten,
40
Versterckt werde uit het hof met d'andre regementen.
 
De Koningin heeft lust van daegh den spiegelstrijt41
 
Te zien voor 't mirtewoudt. Gaet hene dan, en quijt
 
U daetlijck naer den eisch, en helpt de vreught vermeeren.
 
Dees vrouwestaetsi magh geen wapenpracht ontbeeren.44
45
Laet volstaen al de maght des volcks, te voet, te paert.45
 
Zoo wordt geen' schat verquist: de Koning is het waert.46
 
Al 't goud en zilver schijnt om Salomon geschapen.
 
't Hoefyzer klinck' van gout. Nu blincke schilt, en wapen,48
 
En harnas in de zon, daer 't heir gewapent staet,
50
Gelijck een gouden bergh. De ruiter en soldaet
 
Vertoone een regenboogh van parlen en gesteente.
 
Zoo blijck' het hoe de schat der bloeiende gemeente,52
 
En al die rijckdom, ons van Oost en West vereert,
 
Besteet zijn aen dit hof, daer Davids zoon regeert.
ITHOBAL. WETGELEERDE.
Ithobal:
55
Ghy Jongelieden en Hofjoffers, uitgekozen
 
Om met vergulden mirt, en witte en roode roozen
 
Het feest van Astaroth te kroonen, als men plagh57
 
Te Sidon, in ons lant; gaet, haelt nu voor den dagh
 
Al wat ghy gistren vlocht: brengt kranssen: brengt festoenen.
60
Men zal Astartes kerck inwijden, en verzoenen
 
Haer Godtheit met een' geur van bloemen, loof, en kruit,
 
Met schael, en wieroockvat. Gaet stort uw harten uit,
 
Dees hemelsche Godinne en dit gewelf ter eere.
 
Indien men, naer den eisch, haer woudt en kerck stoffeere,64
65
En rijckelijck behange, uit een' godtvruchten geest;65
 
Zy zal genadighlijck de jongkheit op het feest
 
Beloncken van 't altaer, en minnelijck bejegenen;67
 
Zy zal uw jaren milt met spoet en wasdom zegenen,
 
En schoonheit, en geluck. Wie zich voorbarigh toont69
70
In 't yvren, zentze niet naer huis toe onbeloont.
 
Ga hene, schoone jeught; ghy kunt uw wackre leden,
 
De bloem van uwen tijt, niet heiliger besteden
 
Dan in Astartes dienst. Betrouw het Ithobal
 
Haer' Priester toe, en volgh wat hy u raden zal.73-74
Wetgeleerde:
75
O zuivre Mayzon, die de heuvels en de dalen75
 
Rontom Ierusalem beschijnt, en uwe stralen
 
Komt spiegelen in 't gout des tempels, en het dack,
 
Waer op noit vogel ruste, en dat noch smet noch vlack78
 
Kan lijden; kuntghe wel dien gruwelbergh gedoogen,
80
En zonder deizen zien het geen we met onze oogen80
 
Aenschouwen? Kuntghe wel met uw doorloutert licht
 
Bestralen dezen vloeck, die gruwelen verdicht,82
 
Den hemel terght, en trotst, en Godts gewijden drempel?83
 
Of achtghe dat men Godt en afgodt elck een' tempel
85
Magh bouwen, zonder smet, en zonder onderscheit?85
 
En is uw glans van 't licht, daer ghy uw majesteit
 
Van licht en glans uit schepte, alree zoo wijt verbastert,86-87
 
Dat ghy met deizen niet dees gruwelkerck verlastert,88
 
Of uw gezicht bedeckt met eene donckre wolck,
90
Ter schande van dit schalck en stout Sidonisch volck?90
 
Geen volck, maer een gedroght van adderen en pesten,91
 
Die deze booze lucht en stanck om Arons vesten92
 
Verspreien; daer gewis een sterfte op volgen zal,
 
Een woestheit, en bederf, en gruwzaem ongeval,94
95
Ten zy het Godt verhoede, en Priesters, en Levyten,
 
Profeet, en Wetgeleerde, en burgery zich quijten,96
 
Gelijck hunn' ijver past. Wat hoort, wat ziet men hier?97
 
Uitheemsche schoonheit, och, wat staet ghy Juda dier!98
 
Wat komt Jerusalem nu over, en den mannen99
100
Van Juda, die den boogh voor Godt en godtsdienst spannen!100
 
Wat komt ons Priesterdom nu over, wien de schat
 
Des offers, en de geur van Arons wieroockvat,
 
En al wat aen den dienst des heilighdoms magh kleven103
 
Is toebetrouwt! Hoe wordt Godts glori nu gegeven104
105
Aen Jakobs schantvleck, een Fenicische afgodes?105
 
Och, schrey een heele zee van bittre tranen: lesch106
 
Met my dees vuile vlam, eer zy begin' te blaecken,
 
En uit de voorstadt vliege, en sla in Sions daecken,108
 
Ja over 't gansche lant, en legge al 't rijck in d'asch.
110
Och, Moorenlander, och, ghy komt hier recht van pas,110
 
Een schennis zien, waer van al 't aertrijck zal gewagen.111
 
O boeck, ô heiligh boeck, men plagh u raet te vragen,
 
Te luistren naer den mont der Wetgeleerden: nu
 
Versmaet men Godt en ons, en niemant hoort naer u.
Ithobal:
115
Wat mompelt deze Jode uit zijn verdwaelde boecken?115
 
Moet hy, die andren leert, noch eerst de wijsheit zoecken,
 
Zoo dwaelt het heele school, terwijl de meester dwaelt.117
Wetgeleerde:
 
Ghy Sidoniers, die dicht aen Palestijne paelt118
 
Met uw gebiet, maer wijdt en verre zijt gelegen
120
Van onze Wet, en volght verkeerde en kromme wegen;119-20
 
Waerom vermeet ghy u dit schricklijck misverstant121
 
Van blinde gruwelen in dit geheilight lant
 
Te voeren; daer de gront geen vreemt altaer kan dragen?
 
Het past geen' vreemdeling de burgery te plagen,
125
En ingeborenen te tergen door een smet
 
Van nieuwigheên. Ghy mooght ons Goddelijcke wet
 
Niet breken, door een wet naer uw vernuft te smeden.127
 
Indien uw dwaling staet te stuiten door gebeden;128
 
Zoo bidde ick, staeck uw werck, en opzet, om den tijt,
130
De plaets, en 't volck, het welck geen' nieuwen godtsdienst lijt.
 
Het staet uitheemschen vry Godts tempel te bezoecken,
 
Hun gaven herrewaert, van verre uit vreemde hoecken,132
 
Te brengen: maer een kerck te stichten tegens Godt;
 
Te buigen voor een pop, een beelt van Astaroth;134
135
Geloof, dit heet by ons den dienst der Godheit schennen.135
 
Wy dienen eenen Godt, een Godtheit, die wy kennen.
 
Wy stellen eenen Godt in top. Wie neffens hem137
 
Een andre Godtheit eert, dien kan Jerusalem
 
Niet laten ongevloeckt: gelijck de mont ons leerde,139
140
Die onze Godtheit sprack, ja met dien Godt verkeerde,
 
Als een gemeinzaem vrient met zijnen trouwen vrient.
Ithobal:
 
Een iegelijck zie toe, en wete wien hy dient;
 
Wy zijn gerust in 't onze, en noit hier van verbastert.143
 
Dat ghy ons Godtheit haet, vervolght, vervloeckt, en lastert,144
145
Ontdeckt uw misverstant. Wy hooren hoe ghy haet,145
 
Veracht, en schent het geen uw yver niet verstaet.146
Wetgeleerde:
 
Gods wijsheit zwichte noit voor 's menschen brein, en zotheit,147
 
Die bidt haer droomen aen, en een gedroomde Godtheit.148
Ithobal:
 
Men houde Tyrus en ons Sidon niet zoo slecht,149
150
Dat het een Godtheit diene, en heur altaren recht',150
 
En kercken bouwe alom, op 't lant, en in de steden,
 
Die niet met recht verdient te werden aangebeden,152
 
En dat men haer een woudt toekeuren zoude, en voort153
 
Vereeren met al 't gene een Godtheit toebehoort.
155
Neen zeker, ons Godin en Koningin Astarte,
 
Door Syrie gedient, neemt ons gebeên ter harte,156
 
En zegent rijck by rijck met vee en vruchtbaerheit:
 
Het zy men 't op geberghte of in de beemden weid',
 
Of 's winters zette op stal; men kan het naulix tellen.
160
Al 't voetsel dijt tot melck, waer van de jadders zwellen.160
 
Astarte zegent hof, en huis, en huisgezin.161
 
Zy queeckt de jongkheit aen, de schoonheit, en de min.
 
Zy troostze met een lief, die bleeck van minne quijnen,
 
En komtze oock in den droom verquicken, en verschijnen.
165
Aenschouwde ghy haer beek, en schoonheit, en gelaet,
 
Zoo levendigh, zoo schoon, gelijckze op 't outer staet,166
 
Ghy wierpt die boecken wech, en uw Hebreeusche brieven,167
 
En zoudt op dees Godin verslingren, en verlieven,168
 
Ja wenschen 't oude vel te wisslen, als een slang,
170
Om in herboren schijn, in 't midden van 't gezang,170
 
Haer met den Asiaen het wieroock toe te zweien,171
 
En met uw Koningin de staetsi te geleien.172
Wetgeleerde:
 
Dat hoede Godt: dat keer' de rechte zegenaer173
 
Van menschen, en van vee, en elck saizoen van 't jaer.
175
Hy zegent bergh, en dal, met zon, en daeuw, en regen.
 
De herder drijft vergeefs zijn kudde langs de wegen;
 
De lantman ploeght en zaeit vergeefs, en zonder vrucht,
 
't En zy zijn milde hant hem zegene uit de lucht.
 
Het korenvelt, d'olijf, de wijnstock met zijn rancken
180
Voor oli, graen, en druif, den milden Godt bedancken.
 
De huizen loven Godt met eene danckbre stem.
 
Gezontheit, kinders, schat, het vloeit alleen van hem.182
 
Sla Moses op, die by de kloecke Egiptenaren183
 
In 't hof was opgevoedt, in wetenschap ervaren,
185
En kunsten, ja van Godt en Engelen geleert,185
 
Waer mede hy zoo lang gemeenzaem heeft verkeert,
 
En ons uit hunnen mont den Godtsdienst, en de zeden
 
Gewezen. Moses Wet en regel t'overtreden;
 
Een Heidensche afgodin te brengen op de baen,189
190
Waer zulck een' wijzen man, ja Godt te kort gedaen.
Ithobal:
 
Aen Moses wijsheit acht zich Sidon niet verbonden.191
 
Fenicie heeft zelf de letterkunst gevonden,192
 
Den vont van zijn vernuft heel Griecken bygezet,193
 
De weerelt omgezeilt, en 't uitheemsch brein gewet.194
195
Fenicie verstaet de maten, en getalen.
 
Het slaet de starren ga, die vast staen, ofte dwalen,196
 
En weet by nacht zijn padt te vinden door de zee.
 
Het wijckt Egiptenaer, Araber, noch Hebree,
 
In kennisse en verstant; en sleet door oorelogen199
200
En godtsdienst op zijn borst het uiterste vermogen200
 
Van al uw heirkracht; zulcks dat ghy geraden vont201
 
Met dit zeeghaftigh volck een eeuwigh vreverbont202
 
Te sluiten, en uw Rijck te stercken met geburen,
 
Die vaster door hun deught dan door hun hooge muren204
205
Gegront staen. Wie noch schrickt voor onraet, en gevaer;205
 
Twee zuilen stutten ons, de wapens, en 't altaer.
Wetgeleerde:
 
O ydel toeverlaet van outer, en van wapen,207
 
Zoo lang ghy u zoo blint aen afgoôn blijft vergapen,
 
Aen stomme en blinde en doove en reuckelooze Goôn.209
Ithobal:
210
Wy eeren een Godin.
Wetgeleerde:
 
d'Onkuische, van Adoon,
 
Een Koningsaterlingk, en zijne min bezeten?211
Ithobal:
 
Tot dat hy van het Wilt zoo deerlijck wiert verbeten;212
 
Waerom ons Joffers noch met een' bedruckten geest
 
Zijn lijck betreuren, op het jaerlijcksche offerfeest,214
215
Wanneer het jaergetijde in bloet verkeert de vlieten,215
 
Die uit het cederbosch van Liban zeewaert schieten:
 
Een wonderteken, 't welck de Joden overtuight,
 
Dat elck met reden zich voor onze Godtheit buight.
Wetgeleerde:
 
Gemeenlijck wort de verf des vliets den gront ontnomen,219
220
Waer over 't water komt ten dale nederstroomen,
 
En zich met aerde mengt, en neemt haer kleuren aen,
 
Als elementen, die elckandre best verstaen,222
 
Zoo schijnt Adonis root, als d'aerde komt van boven223
 
Uit Liban, voor den wint, in zijne kil gestoven:224
225
Dan verft het stof den stroom. Is dit een wonderwerck?
 
En bouwt ghy op dien gront Astartes feest, en kerck?
Ithobal:
 
Haer lof wort aen den Nijl, en by Syriers gezongen,227
 
En by den Filistijn, en allerhande tongen.228
 
Het Oosten, nimmermeer van haer te dienen moe,
230
Treckt herwaert, wijdt en zijdt, en brengtze gaven toe.
Wetgeleerde:
 
Men brengtze gaven toe, maer by gebreck van oordeel.
 
De blinden voeden 's volcks verblintheit om het voordeel.
 
Een afgodt neemt, en eischt met ope hant noch meer.233
 
Hy sluitze voor hun bede, en zegent nimmer weer.234
Ithobal:
235
Ghy zijt niet afgerecht op ons geheimenissen.235
Wetgeleerde:
 
Die schamen zich den dagh, en mogen 't licht wel missen.236
Ithobal:
 
't Hebreeusch geslacht waerdeert zijn' Godsdienst naer zijn zucht,237
 
Doch naer de reden minst.238
Wetgeleerde:
 
Wie voor geen reden vlught,
 
Die vliede uw gruwelen, en schendige offerhande.239
Ithobal:
240
Men eerde ze eertijts hier, nu acht ghy dit een schande.
 
Aldus verkeert de tijt de zeden, en de wijs.241
Wetgeleerde:
 
Zo schick u naer den tijt, en wijs, en win den prijs.
Ithobal:
 
Wat hindert u ons kerck hier buiten, voor uw poorte.
Wetgeleerde:
 
De stadt en al het lant verfoeit een misgeboorte
245
Van offeren, waer van de lucht en hemel yst.244-45
Ithobal:
 
De wolcken en de lucht, die ghy met smoocken spijst,246
 
En aenbidt, dommer dan alle omgelege volcken?
Wetgeleerde:
 
Wy eeren geene wolck, maer Godt, die uit de wolcken248
 
Ons vaderen verscheen, in steen zijn wetten gaf,249
250
En sterckteze met loon, en daetelijcke straf.250
 
Wy eeren geene wolck, maer Godt, die hen alomme
 
Geleide, en voorging in een wolck- en vierkolomme.252
 
Ghy eert een afgodin, die aen haer broêr gehuwt,253
 
De Min en Weêrmin baerde, een stuck daer elck af gruwt,254
255
Zelf Reden, en Natuur: en deze gruwelstucken255
 
Verheft men op 't altaer, waer voor de blinden bucken.256
Ithobal:
 
Gewis zy zijn niet blint, die Sidons Godtheit zien,
 
En eeren de bekranste ootmoedigh op hun knien.
 
Het blancke marmer schijnt een' glans van zich te geven.
260
Het beelt, heel schoon van leest, en wel zoo kloeck als 't leven,260
 
Is geestigh over al het lijf. Het wezen valt261
 
Bekoorlijck voor het oogh. Hoe frisch is haer gestalt'!
 
De Schoone is wel in 't vleesch. Wie moet het hooft niet prijzen?
 
Het is eer klein dan groot. De hals behoudt in 't rijzen
265
Zijn reizigheit, en maet. De schouders vallen smal.265
 
De borsten puilen uit, als heuvels in een dal.
 
Een bollicheit verciert de zachte en lieflijcke armen.267
 
De slincke hant, geneight de kuischeit te beschermen,268
 
Bedeckt haer voor 't gezicht, dat al te dertel weit,269
270
En uitspat in den beemt van haer bekoorlijckheit.270
 
Zy draeght in d'andre hant een fackel, die de stammen271
 
Zoo lang in eere houdt, en aenqueeckt met haer vlammen,272
 
Den Doot en Tijt ten trots. De vlechten vloeien neêr,
 
En spelen op den rugh, als baren op een meer.
275
Het voorhooft, niet te hoogh, verlustight al die vryen,275
 
En hopen uur op uur een uitkomst in hun lyen.
 
Zy schiet door 't oogh een' gloet, een vriendelijcken strael277
 
In 't hart van oudt en jongk. De mont behoeft geen tael
 
Te spreken, want die noodt stilzwijgende elck tot kussen.
280
O Goddelijcken mont, ghy kunt ons voncken blussen!280
Wetgeleerde:
 
Ghy dient dan ydelijck den Wellust, als een' Godt,
 
En geeft een vuil gebreck den naem van Astaroth.282
 
Zoo krijght afgodendienst den tittel van boeleren;283
 
En boel en afgodt, bey van eenerhande veeren,284
285
Verzellen gaerne d'een den andren in hun vlucht.
 
Zoo deckt geen mirtewoudt dat schandelijck gerucht;286
 
Daer ghy, nae 't offeren, met dansen, en bancketten
 
U wentelt in het slijck van die verbode smetten.288
Ithobal:
 
Een iegelijck versta zijn wijze, en lantgebruick.289
Wetgeleerde:
290
Het is dan recht dat hier d'uitheemscheit wijcke, en duick'.290
Ithobal:
 
Men stelle dat geschil aen 's Vorsten welbehagen.291
 
Wy gaen, en zullen ons niet ongehoorzaem dragen.292
Wetgeleerde:
 
O Abissyner, nu getuigh uit zijnen mont293
 
Hoe Sidon tempels bouwt op zulck een' geilen gront.294
295
Dit is het zelve volck, wiens ongebonde wijven295
 
En mans, voor d'afgoôn zelfs, die gruwelen bedrijven.296
 
Dit is het Priesterschap, dat boelen heil belooft,
 
In vuilicheden groeit, en Godt zijn recht berooft.298
 
Dit zijnze, die dit Rijck besmetten, en beroeren,
300
En deze landtsmet pooght de Koning in te voeren.300
 
Maer gaenwe naer de stadt. My dunckt Jerusalem
 
Loopt uit op dit gerucht met een bedroefde stem.
REY VAN JERUSALEMMERS.
Keer:
 
Nu opgebroken naer Egipten,
 
En 't juck, dat wy door zee ontslipten.304
305
Dit heet niet meer 't beloofde rijck,
 
Noch Iakobs wijck.
 
Ghy Helden, hooger dan de wolcken
 
In eere, hebt vergeefs de volcken
 
En Heidensche afgoôn uitgejaeght,
310
En wechgevaeght:
 
Vergeefs behaelde Davids degen
 
Op Reus en Filistijn dien zegen,
 
En doemde d'afgoôn tot den brant:
 
Men zagh het lant
315
Vergeefs om Moab, en Syrieren,
 
Damaskus, Geth, en Rabba vieren:311-16316
 
Vergeefs bezorght Gods knecht zoo trouw317
 
Den tempelbouw,
 
En stapelt, d'eene zege aen d'ander,
320
Al 't goud en zilver op malkander:
 
Hy wijdt vergeefs de Godtshut in:321
 
Nu een Vorstin,
 
Een vleister, zijnen zoon betovert,
 
Een kus, een lonck al 't rijck verovert.
Tegenkeer:
325
Hoe wil al 't Heidendom nu schreeuwen,325
 
Naerdien dees hantvest der Hebreeuwen,326
 
Van aen te bidden eenen Godt
 
Geraeckt ten spot,
 
En schimp, en schendigh wort vertreden329
330
Van Godts Gezalfde, 't hooft der steden,330
 
Ja Godts gezegenden Profeet.
 
O harteleet!
 
Waerom verworpt men Baäls jucken?333
 
Waerom de steene Wet in stucken
335
Gesmeten, daer men danst en speelt335
 
Om 't kallefsbeelt?336
 
Waerom 't gesmolten kalf gedroncken?337
 
Waerom verteeren 's hemels voncken
 
Aärons zoons, om 't vreemde vier;
340
Nu Dagon hier340
 
De goude Bontkist durf ontwijden?341
 
O wat beleven wy voor tijden!
 
Hoe langsaem straft nu 't hemelsch rijck343
 
Zijn ongelijck!344
345
Men raeckt den appel van Godts oogen.
 
Ziet Godt dit koel aen uit den hoogen?346

Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs