De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

[p. 368]

Bouvvzang.aant.^*

Aen Gerbrant Pankras, Sybrant Valconier,
Jakob de Graef, Peter Schaep,
Der Burgemeesteren Zonen en Neven,
Eerste Grontsteenleggers van het Stadthuis t'Amsterdam,
Onder 't gezagh der zelve Heeren,
In 't Vredejaer, den 28. van Wijnmaent.

De Vredevader Numa had^{vs. 1}
Nu d'oorlooghskerck van Remus stadt²
Gesloten, en dat vier gedooft,
Toen, met olyven om zijn hooft
Bekranst, een teken van den Pais,
Hy voornam 't heerlijck Raetspalais,
Het Kapitool, zoo hoogh en trots
Te bouwen op de dorre rots.
De Koning klom op dit besluit
[De Vre zagh hem ten oogen uit]¹⁰
Den heuvel op, van 't Roomsche volck,
Dat hem omschaduwde als een wolck,¹²
Gevolght, en toegejuicht met lust
Voor 't heil van d'ingehaelde rust.¹⁴
Ten lange leste hiel hy stant,¹⁵
En ley met zijn gewijde hant
Den gront van 't Raethuis, by den vliet,¹⁷
Die 't aertrijck sticht met zijn gebiet.¹⁸

* Van 1648. Afgedrukt volgens de tekst van de afzonderlike uitgave in folio (Unger: Bibliographie, nr. 457).
In 't opschrift: neven: kleinzoons.

vs. 1 Numa: Numa Pompilius, die volgens de overlevering in Rome de wetgeving en de godsdienst regelde.

2 d'oorlooghskerck: de tempel (of poort) van Janus, die alleen in vredestijd gesloten werd; Remus stadt: Rome, naar Remus, met zijn tweelingbroeder Romulus stichter van de stad.

10 zagh hem ten oogen uit: straalde uit zijn ogen.

12 omschaduwde: omstuwde.

14 rust: vrede.

15 hiel: hield.

17 den vliet: stroom, nl. de Tiber.

18 sticht met zijn gebiet: opbouwt, tot ontwikkeling brengt, door zijn heerschappij.

[p. 369]

I. Tegenzang.

 

Ons Vredevaders alle vier,

20

De raden van ons lantbestier,

 

Den Vrede hadden ingevoert,

 

En 't bloetkrackeel den muil gesnoert;²²

 

Toen zy, gezeten op het kruis

 

Van 't kussen, stemden 't nieuw Stadthuis^23-24

25

En zijnen uitgestelden bouw²⁵

 

Te vorderen, zoo kloeck als trouw.²⁶

 

Op zulck een rustigh raetslot quam²⁷

 

Het vreedzaem Viertal naer den Dam.

 

Zy brengen ter bestemde ste

30

Hun wackre Zoons en Neven me,

 

Daer Aemstels burgery verlangt,

 

't Gekroonde wapen blinckt en hangt

 

Op hunne borst, in gout gesneên.

 

Zoo leit die Jeught den Eersten Steen³⁴

35

Van 't Raethuis, dat met raet en daet

 

Verstrekt een zenuw van den Staet.³⁶

Op 't rijzen van de zonnestralen

Des Vredes plagh van outs alom

De Bouwkunst haeren aêm te halen,³⁹

Te bouwen wat door ouderdom

Gewelt of noot verviel en storte.

De Pais ontsluit haer schatkist niet

Op datze onnozelen verkorte,⁴³

En groeje in 's nagebuurs verdriet:⁴⁴

Zy weetze nutter te besteden

Dan om den stroopenden soldaet

Te mesten, en geweer te smeden⁴⁷

Tot tijtverdrijf van blinden Haet,

Die hof en huizen leit in kolen:⁴⁹
Zy sticht doorluchte Kapitolen.

22 't bloetkrackeel: de bloedige strijd.

23-24 op het kruis van 't kussen: vgl. de voorafgaande Vredezang, vs. 81; stemden: het besluit namen tot de bouw van.

25 uitgestelden bouw: in 1639 waren reeds huizen aangekocht voor de bouw en plannen beraamd.

26 vorderen: voortgang te doen hebben; kloeck: met juist inzicht, of: energiek.

27 rustigh: flink; raetslot: raadsbesluit.

34 Deze eerste-steen-legging geschiedde, de 28ste Okt., aan de Z.O. hoek naar de Kalverstraat door de vier bovengenoemde zoons en kleinzoons van de Burgemeesters.

36 Verstrekt een zenuw: een krachtige steun is.

39 aêm te halen: tot volle ontwikkeling te komen.

43 verkorte: te kort doe.

44 groeje in: zich verheuge in.

47 geweer: wapenen.

49 leit in kolen: in de as legt.

[p. 370]

II. Zang.

 

Athene en Rome dragen bey

 

Een zonderlinge lieverey

 

Van kunsten, elck in zijn gewest.^52-53

 

De Bouwkunst voeght Athene best,

55

En andre wetenschappen meer;

 

Het strijtbre Rome voeght een speer

 

En schilt, gelijck een krijghsheldin,

 

Op datze 't aertrijck overwinn',

 

En met den Burgemeestersrock⁵⁹

60

Dan alles wat zy overtrock

 

Met vliegende Arenden, haer Goôn,⁶¹

 

Berechte, en onder haer geboôn⁶²

 

Doe zwichten d'overheerde liên,

 

Die 't aertsgebiet naer d'oogen zien.⁶⁴

65

Dus zijnze, beide in lof zoo rijck,

 

Elckandre in zegen ongelijck,

 

Het zy by noodlot, of geval;

 

Want een bezit het zelden al.⁶⁸

Maer AMSTERDAM, zoo zwaer met gout
Gekroont, en uit Godts schoot bedouwt
Met zegen, voert haer oorloghsvlagh^70-71
Tot in den ondergaenden dagh,⁷²
Van 't blozende Oosten, en beklimt,
Van daer de steile Noortbeer grimt,⁷⁴
De Zuidas met haer stoute kiel.⁷⁵
Zy mint den Vrydom als haer ziel,⁷⁶
En na dien dierbevochten schat⁷⁷
Zoo kroontze 't mercktvelt van de stadt,⁷⁸
Den Visschersdam, met een gebouw⁷⁹
Waer voor d'Athener strijcken zou,⁸⁰
En stom staen met zijn' open mont;
Hoe wel hy zich den bouw verstont:⁸²

52-53 zonderlinge: biezondere, buitengewone; lieverey van kunsten: aankleding door de beeldende kunsten, d.w.z. kunstrijke gebouwen of werken.

59 Burgemeestersrock: toga van de consuls.

61 vliegende Arenden: de adelaars als veldtekens van hun legers.

62 Berechte: bestuurde.

64 aertsgebiet: de wereldheerschappij, d.i. de beheersers van een wereldrijk.

68 al: alles.

70-71 uit Godts schoot bedouwt met zegen: door goddelike beschikking overladen met zegeningen.

72 den ondergaenden dagh: het verre Westen.

74 de steile Noortbeer: het sterrebeeld de grote Beer, dus: het uiterste Noorden.

75 De Zuidas: de Zuidpool; stoute kiel: vermetele vaartuigen.

76 Vrydom: vrijheid.

77 dierbevochten: in harde strijd verworven (duur verkregen).

78 't mercktvelt: de Dam.

79 Visschersdam: in die tijd als vismarkt gebruikt.

80 strijcken: nl. de vlag, dus: onderdoen.

82 zich den bouw verstont: verstand had van bouwkunst.

[p. 371]

 

Hy zou gerief en majesteit⁸³

 

En tijtverdurende eeuwigheit

85

Verknocht zien in een Hooftgesticht,⁸⁵

 

De glori van mijn bouwgedicht.

Geen droevigh voorspoock kan men ramen⁸⁷

Uit uwen grontbouw; PANKRAS, GRAEF,

En VALCONIER, en SCHAEP, uw Namen,

In witten marmer net en braef⁹⁰

Gehouwen, houden hunnen luister,

En flonckren in den zwarten nacht,

Als klare starren, die by duister

Ontfangen grooter glans, en kracht.

Bezwalcktze, in 't bloejen van uw jaren,⁹⁵

Met geen gebreken: volght uw bloet,⁹⁶

Die 't Burgemeesters-ampt bewaren,⁹⁷

En houdt dien burgerlijcken voet,⁹⁸

Als rechte Neven, rechte Zoonen:⁹⁹
Zoo zal de Deught uw jaren kroonen.

De Wijnmaent schreef twee min als 't derde kruis,^{vs. 1}
Toen 't Vredejaer den gront ley van 't Stadthuis.

J.V. VONDEL.

t'Amsterdam, Gedruckt by Nikolaes van Ravensteyn.

83 gerief: prakties nut, majesteit: grootsheid.

85 Verknocht: verbonden, verenigd; Hooftgesticht: centraal bouwwerk.

87 voorspoock: voorteken; ramen uit: opmaken uit.

90 net en braef: met keurige en krachtige letters.

95 Bezwalckt: bezoedelt (oorspr. benevelt).

96 bloet: familie; hier: vaders.

97 bewaren: bekleden.

98 voet: leefwijze, gedragslijn.

99 rechte: rechtgeaarde.

vs. 1 kruis: tiental (het Romeinse cijfer).