De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645 (1930)

De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

(1930)–Joost van den Vondel– rechtenstatus

Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende



[pagina 636]
Zege-zang, ter eere van Gillis van Vinckenroy,aant.Ga naar voetnoot* Burgemeester, Tvvaalfman, en Keizer van den edelen Kruis-boge. Zangk. Nu giet de molen-rijcke DemerGa naar voetnootvs. 1 Meer waters, uit sijn glazen eemer,Ga naar voetnoot2 En ruischt en bruischt, gelijck de zee, Door Hasselt, sijn verheugde steê, 5[regelnummer] En langs de vruchtbare oevers neder. Hy drijft en dobbert, op de vederGa naar voetnoot6 Der Burgemeesterlijcke faem; En VINCKENROYS doorluchten naem Laet achter sich sijn eicke bouten;Ga naar voetnoot9 10[regelnummer] Braverende al die sich verstoutenGa naar voetnoot10 Te schieten, Ridderlijck en fraey, Na d'eere van den Papegaey, Braverende de strenge handen,Ga naar voetnoot13 Die oit den eedlen Kruis-boog spanden, 15[regelnummer] Den Kruis-boog, die den vogel treft, En desen schutter vijfmael heft Op 's Konings troon, in drie paer schoten,Ga naar voetnoot17 Tot blyschap van sijn gildt-genooten. Drie goude vogels, op de borstGa naar voetnoot19 20[regelnummer] Van onsen schutterlijcken Vorst, Getuigen, hoe hy, boven andren Bedreven, driewerf, na malkandren, Den prijs, ja Caezars lauwer streeck.Ga naar voetnoot23
[pagina 637]
Tegen-zangk. De wapen-hazelaer wort bleeckGa naar voetnoot24 25[regelnummer] En dootsch van schrick, en can niet zwelgen Dien roem geschoncken aen syn telgen, Terstont noch groen en bly van loof.Ga naar voetnoot27 Hoe menig vlamde op sulck een roofGa naar voetnoot28 Vergeefs: hoe heet hoe vierich blaecken 30[regelnummer] De broeders, om het hart te raecken, En een alleen gewint den prijs. Wat jaer ontfing, op sulck een wijs, Oyt Burgemeester, op 't gedommelGa naar voetnoot33 Van trommel-slach en holle trommel, 35[regelnummer] En 't zwencken der ontvouwe vaen;Ga naar voetnoot35 Daer ree de maje-boomen staenGa naar voetnoot36 Voor 't huys geplant, en heldre kranssen De staet verçieren, met hun glanssen Van flickerend goud en lachend groen. 40[regelnummer] Nu riect hier juist in haer saizoen Des Keizers schilt-roos wit ontloken.Ga naar voetnoot41 Zijn Kamer, noit van vleck besproken,Ga naar voetnoot42 En vreedzaam, noodicht d'andre dry, En al den Raet, en burgery. 45[regelnummer] Om haren Twalef-man te groeten:Ga naar voetnoot45 Stadt-huis en huizen krijgen voeten.Ga naar voetnoot46 Toe-zangk. Om ongelijck en overlastGa naar voetnoot47 En woest gewelt, dat langzaem pastGa naar voetnoot48 Op recht en reden, af te keeren, 50[regelnummer] Vergaert d'ontzagelijcke TuchtGa naar voetnoot50 Verstroiden, onder een gehucht, En buurt, en dorp, die haest vermeeren,Ga naar voetnoot52 En groeyen entlijck tot een borg,Ga naar voetnoot53 En heele stadt, door 's wijsen zorg,
[pagina 638]
55[regelnummer] Voorsien van wetten, Overheden, En burger-loon, en scherpe straf: Maer godt-vergeten moet-wil gafGa naar voetnoot57 Om Overheyt, noch wet, noch zeden, Noch straf, en randde oock steden aen; 60[regelnummer] Dies quam de nootweer op de baen,Ga naar voetnoot60 En wapen-handeling der vromen,Ga naar voetnoot61 Om lant-gedrochten te betoomen,Ga naar voetnoot62 Met knods, en swaert, en spiets, en boogh: Toen droop het quaet den schelm in 't oog.Ga naar voetnoot64 Zangk. 65[regelnummer] Men socht den wapen-school te stijvenGa naar voetnoot65 t'Olympia, met groene olyven,Ga naar voetnoot66 Ter eere van Alkmenes zoon: Gelijck de zwaen haer helden-toonGa naar voetnoot68 Verheft, op 't worstelen, en rennen, 70[regelnummer] En vuist-kamp; daer sich Vorsten wennen Ten oorloge, in een wolck van stof, En damp van zweet, onthaelt met lof,Ga naar voetnoot72 En loof, van Elis versch gevlochten,Ga naar voetnoot73 Voor hen die andren overmochten,Ga naar voetnoot74 75[regelnummer] Met arm, of vuist, of voet, of hoef, Zoo dick de deugt quam op de proef.Ga naar voetnoot76 Oock vierde Aeneas 't jaer-getyde,Ga naar voetnoot77 En oeffende, getroost en blyde, De Troysche helden, op het strant. 80[regelnummer] Eurytion, vol yvers, spantGa naar voetnoot80 Sijn taeyen boog, en schiet den vogel, Die in de wolcken, op sijn vlogel, Vast sweeft, en drijft, van boven neêr;Ga naar voetnoot83 En huppelt, nu hy 't hant-geweerGa naar voetnoot84 85[regelnummer] Van Godt Apollo mach hanteeren. De Goden selfs hun schutters eeren:Ga naar voetnoot86 De hemel draegt sijn schuttery.Ga naar voetnoot87
[pagina 639]
Tegen-zangk. Dit gingk van outs in zwangk: en wyGa naar voetnoot88 Braveren noch op sulcke braven,Ga naar voetnoot89 90[regelnummer] En zagen dickwijls Vlaemsche Graven Den Kruis-boog handelen, om strijt.Ga naar voetnoot91 De vijfde Karel, zoo benijt Om sijn geluck, sag Brussel springen, En hoorde 't volck triomfe zingen, 95[regelnummer] Rontom syn fieren boog: gelijck Sijn zoon, de zon van Oostenrijck,Ga naar voetnoot96 Die, in den zee-strijt van Lepante, Zich tegens Selims mane kante, De pen van Loven loven liet,Ga naar voetnoot99 100[regelnummer] Hoe net de zoon en vader schiet.Ga naar voetnoot100 d'Infante volgt hun spoor van achter,Ga naar voetnoot101 En mict, en klinct, en velt, niet sachterGa naar voetnoot102 Dan haren groot-vaêr, 't groene hout, Gelijck een Amazoon; en bouwt 105[regelnummer] Haer eer op 't Keiserlijcke voorbeelt:Ga naar voetnoot104-05 Hoe averechts de manschap oordeeltGa naar voetnoot106 Van vrouwen, sonder hart, en moedt. Heldin, gy eerde uw strijtbaer bloet,Ga naar voetnoot108 Door uwe boog-pees, oock door d'Orden 110[regelnummer] En koorde, die u lenden gorden.Ga naar voetnoot109-10 Toe-zangk. QUINTYN, die, trouwer dan een schilt,Ga naar voetnoot111 De stadt beschut, en 't Kruis-boogs Gilt, Daer Engelen voor menschen waecken; Beschut hem, die, op 't eerlijck spoorGa naar voetnoot114 115[regelnummer] Der Keiseren en Vorsten, voor Sijn burgers treet: beschut de daeckenGa naar voetnoot115-16 Der stadt, voor 's oorlogs fellen brant: Bescherm den Rijck-vorst Ferdinant,Ga naar voetnoot118
[pagina 640]
En Rijn, en Maes, sijn rijcke stroomen; 120[regelnummer] Zoo menig-werf een ongeval En lant-plaeg dreigen berg, en dal, En steên, en dorpen op te komen.Ga naar voetnoot122 De Burgemeester strale en blinck, Gelijck de puick-steen, in een ringk, 125[regelnummer] Wat raet en daet een man behoeven,Ga naar voetnoot125 Die uytsteeckt, door soo brave proeven,Ga naar voetnoot126 En d'ampten door sijn deugden eert,Ga naar voetnoot127 Terwijl hy sich en 't volck regeert. I.v.V.	voetnoot* Van omtrent 1645. Afgedrukt volgens de tekst in Vondel's Poëzy 1647, II (beide drukken), blz. 103. Vgl. Verslagen en Mededeelingen van de Kon. VI. Academie 1926 blz. 499, waar Dr. J. Gessler aantoont dat Vondel dit gedicht in 1645 of in 1646 geschreven moet hebben. voetnootvs. 1 de Demer: bijrivier van de Deile. voetnoot2 eemer: (Vlaamse vorm van emmer) is in 't Vlaams een houten vat of kuip. Hier: de kruik waaruit de stroomgod het water doet vloeien (vgl. de renaissance-afbeeldingen). Vondel stelt het voor, alsof de stroom, delende in de vreugde, sneller vloeit. voetnoot6 de veder: de wieken van de gevleugelde Faam, die de wateren in beweging brengt. voetnoot9 Laet achter sich: overtreft in snelheid; eicke bouten: de zware pijlen waarmee uit de kruisboog op de gaai geschoten werd (Ned. Wdb. III, 753). voetnoot10 Braverende: trotserende. voetnoot13 strenge: krachtige. voetnoot17 Op 's Konings troon: als overwinnaar in de wedstrijd, dus als Vorst (vs. 20). voetnoot19 Drie goude vogels: de behaalde eretekenen. voetnoot23 Caezars lauwer: omdat hij uitgeroepen werd tot keizer (vs. 41); streeck: behaalde. voetnoot24 De wapen-hazelaer: de hazelaar in het Hasseltse stadswapen. voetnoot27 Terstont: kort geleden; bly van loof: met fris blad. voetnoot28 vlamde op: verlangde vurig naar. voetnoot33 gedommel: dof geluid (Ned. Wdb. IV, 611). voetnoot35 zwencken: heen en weer zwaaien: het vendelzwaaien, een nog krachtiglevend volksspel. voetnoot36 maje-boomen: meiboom, een versierde afgehouwen tak, als eerbewijs geplant (Ned. Wdb. IX, 457). voetnoot41 schiltroos: waarschijnlik de roos in het wapenschild van zijn Kamer (vs. 42). voetnoot42 Zijn Kamer: hiermee zal het schuttersgilde bedoeld zijn, waarnaast nog drie andere genootschappen (d'andre dry) bestonden; van vleck besproken: door smet bezoedeld (besproken: in opspraak gekomen). voetnoot45 Twalefman: vergelijk het opschrift. voetnoot46 Magistraatspersonen en burgers haasten zich om hem te begroeten. voetnoot47 ongelijck: onrecht. voetnoot48 langzaem past op: slechts ongaarne acht geeft op, zich stoort aan. voetnoot50 ontzagelijcke: ontzag wekkende. voetnoot52 haest: weldra. voetnoot53 borgh: ommuurde plaats. voetnoot57 moet-wil: kwaadwilligheid. voetnoot60 op de baen: in zwang. voetnoot61 vromen: goedwilligen. voetnoot62 lant-gedrochten: boeven die het land afstropen (gedrocht is oorspr. monster, ondier). De samenstelling ontbreekt in het Ned. Wdb. voetnoot64 droop in 't oog: kwam hem duur te staan (Ned. Wdb. III, 3480). voetnoot65 stijven: steun te geven. voetnoot66 Door bij de Olympiese spelen, ingesteld ter ere van Herakles, zoon van Alkmene, de overwinnaars te kronen. voetnoot68 de zwaen: de dichter Pindarus, die de Olympiese spelen bezong. voetnoot72 onthaelt: ontvangen, begroet. voetnoot73 Elis: gewest in de Peloponnesus. voetnoot74 overmochten: overwonnen. voetnoot76 dick: vaak; deugt: dapperheid. voetnoot77 't jaer getyde: de herdenking van de sterfdag van zijn vader Anchises. voetnoot80 Eurytion: een boogschutter, die Aeneas begeleidde (vgl. Virgilius' Aeneis V, 495). voetnoot83 Vast: voortdurend. voetnoot84 't hant-geweer: de boog. voetnoot86 selfs: zelf. voetnoot87 Ook de hemel heeft schutters. voetnoot88 gingk in zwangk: was gewoonte. voetnoot89 Braveren op: zijn trots op; braven: dapperen, flinke mannen. voetnoot91 handelen: hanteren. voetnoot96 Sijn zoon: Don Jan van Oostenrijk, die bij Lepanto de Turken versloeg. voetnoot99 De pen van Loven: een Leuvens hoogleraar die een lofzang dichtte op hun bekwaamheid als boogschutters. voetnoot100 net: nauwkeurig. voetnoot101 d'Infante: de aartshertogin Isabella. voetnoot102 klinct: werpt, treft (met de pijl). voetnoot104-05 bouwt haer eer: verwerft zich eer. voetnoot106 de manschap: het mannelik geslacht. Al menen de mannen soms, ten onrechte, dat het vrouwen aan moed ontbreekt. voetnoot108 eerde uw strijtbaer bloet: deed uw dapper voorgeslacht eer aan. voetnoot109-10 d'Orden en koorde: het koord van het ordekleed, nl. van Sint Franciscus, dat Isabella in 1621, na de dood van haar man, aannam. voetnoot111 Quintyn: de beschermheilige van de kerk van Hasselt. voetnoot114 eerlijck: eervol. voetnoot115-16 voor sijn burgers treet: zijn burgerij voorgaat, hen beschermt. voetnoot118 Ferdinant: Ferdinand III, in 1637 aan het bewind gekomen. voetnoot122 op te komen: te overvallen. voetnoot125 Welke raad en daad ook de aanwezigheid vereisen van een man. voetnoot126 brave proeven: bewijzen van flinkheid, van energie. voetnoot127 d'ampten eert: op eervolle wijze de ambten bekleedt.

Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels

De werken van Vondel (10 dln) (WB-editie)

auteurs