De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

(1930)–Joost van den Vondel– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen

[pagina 504]
[S. Maria Magdalene]
S. Maria Magdalene.Ga naar voetnoot* 1 MARIA MAGDALENE, zuster van Martha en Lazarus, van de Joden gebaet, zworf, metGa naar voetnootr. 1 2 haren broeder en zuster, over zee, naer Massilie; van waer zy, om den toeloop des volx teGa naar voetnoot2 3 myden, en voort het overschot des levens, in gestrenger boetvaerdigheit, te slyten, zich begaf,Ga naar voetnoot3 4 in Provence, op zekeren bergh, van de zee gekabbelt. Hier leetze, in een spelonck, aenvechtingenGa naar voetnoot4 5 van drakenspoock en slangen, waer voor d'Aertsengel haer beschutte. Hier wertze gevoedt 6 en gelaeft met hemelschen dauw, en, van d'Engelen, elck etmael, zevenmael opgetrocken,Ga naar voetnoot6 7 beluisterde het maetgezangk der zalige reien, tot datze, na dartigh jaren levens in eenzaem-Ga naar voetnoot7 8 heit, ontfing het allerbeste deel, haer, van 't Orakel der waerheit, belooft.Ga naar voetnoot8
[pagina 505]

Maria Magdalene aen Joannes, den Apostel.Ga naar voetnoot* Bewaerder van de Maeght, die, onder 't heiligh houtGa naar voetnootvs. 1 Van haer gekruisten Zoon, uw liefde wiert vertrouwt;Ga naar voetnoot2 Joannes, die noch 's nachts, voor 's Paeschlams bittre smarte, Het Paeschlam at, en leit uw hooft op Jesus harte;Ga naar voetnoot3-4 Ga naar voetnoot4 5[regelnummer] Ontfang den groet van uw bekende Magdaleen:Ga naar voetnoot5 't Zy Asie u verlet, in zijn gedoopte steên;Ga naar voetnoot6 Het zy ghy ommezwerft de kusten van Europe;Ga naar voetnoot7 Mijn brief zal eens uw hant genaken, zoo ick hope, Van daer Provence my op zynen bodem nam:Ga naar voetnoot9 10[regelnummer] Toen broeder Lazarus, met zuster Martha, quam, En my, van over zee, de golven door gevloden, Voor 't grimmen van den haet der overtuighde Joden;Ga naar voetnoot9-12 Gebeten op myn' broêr, en 't godtgezint geslacht,Ga naar voetnoot13 Om dat hy, als een star, in dolings blinden nacht, 15[regelnummer] Alle oogen wees tot Godt, wiens hant hem had geheven Uit 's doots verrotten stanck, om andermael te leven,Ga naar voetnoot15-16 Ten spiegel dezer stadt, voor wiens gewyde poort,Ga naar voetnoot17
[pagina 506]
Haer zegen hangt, gevloeckt, en gruwelijck vermoort.Ga naar voetnoot18 Na d'afgeloope spil der nimmer stille jaren, 20[regelnummer] Het vel vol rimpelen, het hooft vol gryze hairen,Ga naar voetnoot19-20 En 't schemerend gezicht, dat reede al onder gaet,Ga naar voetnoot21 Betuight dit bevend blat, in welck een schyn en staet Ick noch den adem hael, en eere in mijn gedachten Godts boden, die met my op hun' verlosser wachten.Ga naar voetnoot24 25[regelnummer] Provence draeght een bergh, drieduizent treden hoogh, De bergh een' steenen kam: in 't oosten slaet hy 't oogh Op Nicie, naer 't west verheffen zich de muren Van 't Massiljaensche volck: ten Noorden gaet hy burenGa naar voetnoot28 Met d'Avinjonsche graft. de zee in 't zuiden weicktGa naar voetnoot29 30[regelnummer] Den waterkant. de kam, van louter rotssteen, reickt Vyfduizent ellen langk, verciert met een paer horens, De starren dreigende, gelijck twee spitse torens. Een dootse berghspelonck gaept, onder aen den voet Der steenrotse, ovenswyze, en als gewelft. zy doet 35[regelnummer] Haer' mont in 't westen op, en laet wat ruimte buiten. In 't hol ryst heuvelswyze een steen, waer achter spruiten En springen aders van een zoete en koele bron, Die dees spelonck bevloeit, en noit verdroegen kon.Ga naar voetnoot25-38 'k Zat dertigh winters hier begraven, en vergeten, 40[regelnummer] En met mijn hair bekleet, na dat mijn kleedren sleten,Ga naar voetnoot39-40 Blootshoofts, en barevoets, en nu bykans verdort;Ga naar voetnoot41 Noch koom ick aen den tijt der boete veel te kort. 'k Beklom niet reuckeloos dees ongemeene trappen Des levens. 't heeft wat in dus na te treên de stappenGa naar voetnoot43-44 45[regelnummer] Van Zacharias zoon, die, in Elyas schyn,Ga naar voetnoot45
[pagina 507]
By 't brullende ongedierte, en binnen de woestyn, Gingk waeren, zonder oogh te slaen op ydel vordel.Ga naar voetnoot47 Hy kneep het kemelshair, met eenen ledren gordel, Om 't rammelend gebeent, by wylen half verzaet 50[regelnummer] Van magren springkhaen, en van wilden honighraet. De beeck verslaet den dorst. hy rust de moede leden In d'uitgeholde rots; daer waecken noch gebeden Noch honger zynen geest afmatten, noch de schrick Het hair zet overent; dat, langk, en breet, en dick, 55[regelnummer] Den hals en schouders deckt. zoo broght hy 't leven over,Ga naar voetnoot46-55 Ga naar voetnoot55 In schrale wildernisse, ontbloot van gras en lover; En badt, verkleumt van koude, of van de zon gebraên, Aldaer zyn' grooten neef, den Bethlehemmer, aen.Ga naar voetnoot58 Dies belgh u niet, dat ick, elx schantvleck van te voren,Ga naar voetnoot59 60[regelnummer] Godts voorbo tot een schets des wandels heb verkoren.Ga naar voetnoot60 't Is niet op dat men my by zoo een star gelijck,Ga naar voetnoot61 Die zonder weerga blinckt, in 't nimmer duister Rijck.Ga naar voetnoot62 Zoo streng een heiligheit, zoo straf een opzicht voeghdeGa naar voetnoot63 Hem, die 't verwildert hart des ruwen kryghsmans ploeghde,Ga naar voetnoot64 65[regelnummer] En zaeide oprecht berouw in 't omgeploeghde hart. Ick yvere om mijn schult en achterstel, ô smart!Ga naar voetnoot66 Door druck en lichaems tucht, te zoenen, en te boeten; Als een getrapte worm, aen des gezalfden voeten,Ga naar voetnoot68 Die hier myn ziel verquickt met hemelsche gena, 70[regelnummer] Dan 's nachts, dan 's morgens vroegh, en dan des avonts spa, Door d'Englen, die voor my dees bedekamer wydden;Ga naar voetnoot71 Toen ick den ommegangk der menschen docht te myden, En toeloop van de stadt en 't lantschap, hier ontrent, Het welck gekristent, my te voet viel, zonder endt.Ga naar voetnoot72-74 Ga naar voetnoot74 75[regelnummer] Wat spoockery quam ons in 't eerste niet verschynen!Ga naar voetnoot75 Het helsche spoock bewoont oock bergen, en woestynen.Ga naar voetnoot76 Het was in een woestijn, dat d'afgront, met een drift Van geesten, 't hooft des heils te keer ging met Godts schrift.Ga naar voetnoot77-78
[pagina 508]
Dees duizentkunstenaer schoeit net op alle leesten;Ga naar voetnoot79 80[regelnummer] Gaet mommen in den schyn van trouwbevonde geesten,Ga naar voetnoot80 Van vogel mensch en dier. het gelt hem even veel Op wat manier hy vat zijn wiltbraet by de keel. 'k Was op myn' steenen stoel noch naulix neergezeten,Ga naar voetnoot83 In 't schemerdoncker hol, of 't hol begon te zweeten, 85[regelnummer] Te baren eenen draeck, met schubben op den rughGa naar voetnoot84-85 Geharnast, en verzien met vleugels snel en vlugh.Ga naar voetnoot86 Hy kon den langen rugh in zeven boghten krommen.Ga naar voetnoot85-87 En schermen met den staert. zijn vierige oogen glommen,Ga naar voetnoot88 Als kolen. hy blies smoock en zwavel uit zijn beck. 90[regelnummer] Benaeutheit gingk my aen in 't schaduwigh vertreck.Ga naar voetnoot90 Terwyl mijn zinnen vast van schrick in twyfel hangen, Bestuwt hem een gepiep van grimmelende slangen.Ga naar voetnoot92 Het dier aen 't blazen, klopt de wiecken tegens een,Ga naar voetnoot93 En gaept, dat d'ope keel een open afgront scheen. 95[regelnummer] Ick zuchte, want de schrick begon mijn tong te binden:Ga naar voetnoot94-95 Help, lieve Jesus, help. Hy dreight my te verslinden.Ga naar voetnoot95-96 d'Aertsengel, op dien zucht, schiet tusschen beide heen, En trapt den draeck op 't hooft, die onder hem verdween. Hy troost my met zijn stem, en naer des hemels deuren, 100[regelnummer] Opstygende, in een vlam, bestroit de plaets met geuren, In 't paradijs geteelt, en zonder hant gepluickt: Een lent, waer naer al 't hol noch even geurigh ruickt.Ga naar voetnoot97-102 Ga naar voetnoot102 Godts Veltheer andermael, zoo ras ick wiert bestreden,Ga naar voetnoot103 Verstroide 't heiloos spoock, en daelde naer beneden, 105[regelnummer] Met 's hemels Ridderschap, in dit gebedehuis,Ga naar voetnoot105 Wiens ingangk hy beschut door 't zegenrycke Kruis,Ga naar voetnoot106 Hier opgerecht, tot troost der aengevochte ziele. 'k Omhels dien troost, en zuchte, en steene, en bid, en kniele:
[pagina 509]
En proevende de spruit, die in den ingangk bloeit, 110[regelnummer] En smaeckende de bron, die dees spelonck bevloeit,Ga naar voetnoot109-10 Schyne, uit het aertsch gestalte, in 't hemelsch te verkeeren, En, onder 't zaligh hof, alree te triomferen; Of, als verruckt, te staen, daer een besmette schaer Gezuivert wort door pyn, een oirzaeck van 't misbaer. 115[regelnummer] Zy schreien: Magdalene, ô help ons straf verzoeten. Hoe struickelt men zoo licht, dat lastigh valt te boeten!Ga naar voetnoot111-16 Een goddelijcken dauw bevochtight hier myn' mont, Van 't Engelsche gewest, en houdt het hart gezont.Ga naar voetnoot118 Elck etmael zevenmael van geesten opgetogen, 120[regelnummer] Onthaelt my 't maetgezangk der altijt blyde bogen,Ga naar voetnoot117-20 Waer onder zon en maen en starren ommegaen, En houden haren zwier, en weten van geen staen.Ga naar voetnoot122 By wylen komt de Zoon uit 's Vaders zetel dalen,Ga naar voetnoot123 En troost my met de zelve onsterfelijcke stralen, 125[regelnummer] Die boven Thabors kruin hem straelden om het hooft. Dan worden zon en maen en al 't gestarnt gedooft.Ga naar voetnoot124-26 Dan zuigh ick in dien glans mijn ziel en zinnen droncken.Ga naar voetnoot127 Wat leckerny is dat! hoe smaecken my die voncken! Mijn zinnen loopen hier aendachtigh in een ring.Ga naar voetnoot129 130[regelnummer] 'k Herdenck, hoe ick weleer mijn heil ten dissche ontfing, In ons Bethanie, het welck twee halleve uurenGa naar voetnoot130-31 Ga naar voetnoot131 Van stadt, verboden wort de Priesterlijcke murenGa naar voetnoot132 't Aenschouwen, door den bergh, die tusschen beide styght,Ga naar voetnoot133 En vette olyven draeght, daer hy zyn' naem af kryght.Ga naar voetnoot134 135[regelnummer] Wat was 't een lust noch meer dan Salomon te hooren.Ga naar voetnoot135 En voor Godts voeten zelf te drincken met mijn ooren Dat woort: Marie koos het beste deel van al,Ga naar voetnoot137 Den onwaerdeerbren schat, dien niemant rooven zal. Loop, Martha, loop, bezorght om tafel, haert, en stoelen:Ga naar voetnoot139
[pagina 510]
140[regelnummer] Een stille aendachtigheit spoeit meer dan 't ydel woelen.Ga naar voetnoot140 Boetvaerdigheit is veer het aengenaemste onthael.Ga naar voetnoot141 O troostelijckste Zon! wat schoot ghy voor een strael In 't binnenst van mijn hart; toen ick, als opgetrocken,Ga naar voetnoot143 't Albast, vol balsem, brack op uw gezalfde locken,Ga naar voetnoot144 145[regelnummer] Uw voeten kuste, en wiesch in eenen zilten vloetGa naar voetnoot145 Van tranen, bortelende uit een beklemt gemoet;Ga naar voetnoot146 Beklemt, door dien het zich zoo schendigh gingk te buiten.Ga naar voetnoot147 O voeten! moght ick u, met deze ontvlochte tuiten,Ga naar voetnoot148 Noch droogen, als weleer; daer spanssel bagh en snoer 150[regelnummer] En keten en kleinoot gesmackt lagh langs den vloer;Ga naar voetnoot149-50 Daer Godt geen perlen koos voor biggelende tranenGa naar voetnoot151 Van 't nedrigh hart, gezint van 't ydel zich te spanen.Ga naar voetnoot152 Dat nocken, dat gezucht (een spigel voor de jeught, Verdwaelt van 't rechte spoor) verkeerde in enkle vreught. 155[regelnummer] Het magh u heugen, wat al jammers wy bedreven,Ga naar voetnoot155 Om broeder Lazarus, gevaren uit dit leven, En ree den vierden dagh gezoncken in het graf;Ga naar voetnoot157 Toen Jesus aenquam, die de zustren hope gaf, Dat d'eens verdorde spruit weêr bloeien zoude, en botten:Ga naar voetnoot159 160[regelnummer] Hoewel 't begraven lijck alreede sloegh aen 't rotten, En van zich gaf een bange en een benaude lucht. Hy weende zelf op 't graf, en loosde zucht op zucht,Ga naar voetnoot162 En riep hem, by zyn' naem, uit 's doots onzichtbre hoecken.Ga naar voetnoot163 De doode ontwaeckt, verryst, bewonden met zijn doecken, 165[regelnummer] En sprietooght tegens 't klare en nu ontwende licht,Ga naar voetnoot165 En, als herboren, keert tot zynen ouden plicht.Ga naar voetnoot155-66 Ga naar voetnoot166 Dit gingk de kroon te na en eere der Levyten, De wolven, bits van tant, die 't lam de keel afbyten,Ga naar voetnoot168 En klincken 't aen den stam, en bladeloozen pael.Ga naar voetnoot167-69 Ga naar voetnoot169 170[regelnummer] Helaes! mijn geest bezwyckt, terwyl ick dit verhael.
[pagina 511]
Ick stont'er neffens u, en ghy, ter doot getrouwe, Stont neffens deze maeght, en hallef doode vrouwe, Godts Moeder, stervende om de doot van 's levens Vorst.Ga naar voetnoot171-73 Drie nagels in haer hart, in haere blancke borst 175[regelnummer] De speer, en zoo veel roên, gesleten op haer lenden.Ga naar voetnoot175 Dat grimmen, dat gevloeck, dat schimpen, schuiflen, schenden.Ga naar voetnoot176 De hamer en de koort, de spongie en de leer,Ga naar voetnoot177 De doornekroon, de schup, de terling, en, ô heer!Ga naar voetnoot178 De gal, gemengt met eeck, dat aenschyn, zonder luister,Ga naar voetnoot174-79 Ga naar voetnoot179 180[regelnummer] Het zwymen van de zon, de hemel zwart en duister,Ga naar voetnoot180 De dootsnick, en de kreet, in 't uitsterste gehoort,Ga naar voetnoot181 d'Aertbevinge, en natuur en Godt op ons gestoort.Ga naar voetnoot182 Joannes, help, ick sterf. trouwhartighste behoeder, Stut Magdaleen, ay stut, ghy stutte Jesus Moeder. 185[regelnummer] Wat schryf ick? och dit blat ziet heel van bloet bevleckt, Gemengt met nat, 't welck langs mijn bleecke wangen leckt. Ten derden dage kon Godts troost dien druck opwegen,Ga naar voetnoot187 Toen ick ten grave quam, godtvruchtighlijck verlegen,Ga naar voetnoot188 Om 't Godtbeminde lyck te balssemen, voor zon;Ga naar voetnoot189 190[regelnummer] Daer geene maeghdekracht den grafzerck tillen kon: Maer die was al vertilt door meer dan menschen handen.Ga naar voetnoot191 Ick liep u strax te moet; al mijn gedachten branddenGa naar voetnoot192 Van yver, en ick kreet: helaes! Hy leit'er niet. Mijn toevlught is gerooft. o deernis! ô verdriet! 195[regelnummer] Ghy schoot met Kephas toe, en zaeght met yver binnen,Ga naar voetnoot195 En zaeght den zweetdoeck daer, en 't opgerolde linnen, En scheide heel verbaest, en liet'er Magdaleen, De schreiende, by 't hol. daer vontze, daer verscheenGa naar voetnoot198 Haer d'opgereze Zon, en d'Englen vol erbarmen.Ga naar voetnoot199 200[regelnummer] Zy vloogh hem toe, en wou hem kussen en omarmen.Ga naar voetnoot200 Zy broght u d'eerste maer van dezen schoonsten dagh,Ga naar voetnoot201 En gaf getuighenis van 't geen zy hoorde, en zagh.
[pagina 512]
Aldus heb ick mijn hart voor 't jongste eens uitgegoten,Ga naar voetnoot203 En danck u voor de gunst en 't goet, van outs genoten; 205[regelnummer] Terwyl ghy, met zoo veel godtvruchtigen verstroit,Ga naar voetnoot205 Al 't aertrijck door, den opgeleiden plicht voltoit;Ga naar voetnoot206 Tot dat Godts boden ons vergaren, en geleidenGa naar voetnoot207 In 't nieuw Jerusalem, van waer zy hen verbeiden,Ga naar voetnoot208 Die 's werelts stormen zijn kloeckhartigh doorgestreên. 210[regelnummer] Gedenck Marie toch, in 't heetst van uw gebeên.	voetnoot* S. Maria Magdalene: Feestdag 22 Juli. De twistvraag over de identiteit van Maria Magdalena, twaalf keeren bij de Evangelisten vermeld, met Maria van Bethanië, de zuster van Lazarus en Martha (Luc. X, 39; Joan. XI, 1), en met de ‘zondares in de stad’ (Luc. VII, 37) was in Vondels dagen volop aktueel (Acta SS. Julii, tom. V, blz. 187-vv.). Maar de dichter ontloopt die kwestie en sluit zich eenvoudig aan bij de oude en in elk geval meest poëtische traditie der Latijnsche Kerk, die in deze heilige de bekeerlinge en de gastvrouw van Jesus ziet en degene, aan wie hij na de verrijzenis het eerst verscheen (Joan. XX, 1-vv.). Ook de bestreden opvatting, dat zij later in een grot bij Marseille dertig jaar boete pleegde, neemt Vondel over, zoodat zijn fraaie en innig doorvoelde Brief geheel in de lijn van de christelijke kunst ligt, die door schilder- en dichtwerk de blondgelokte Maria Magdalena met balsemvaas en doodshoofd herhaaldelijk heeft gehuldigd. Vooral de Renaissance en Vondels eigen tijd beeldden haar gaarne af met penseel en pen en ook hier viel 's dichters voorliefde samen met die van Maria Tesselschade, die in denzelfden tijd van dezen Brief treffende verzen schreef bij een schilderij van Maria Magdalena (Worp: Een onwaerdeerlycke Vrouw, 's Hage, 1918, blz. 236, 237). Vondel toonde zijn vereering voor de Heilige o.a. in De Kruisbergh aen Magdalene Baeck, Dl. 3, blz. 601, vs. 76-80; in Henriette Marie t'Amsterdam, dit Dl., blz. 315, vs. 418-20; in Altaergeheimenissen, II, vs. 905-60, en in Op M. Kretzers Ste. Marie Magdalene, door Titiaen geschildert, Unger, 1646-51, blz. 100. Voor dezen Brief gebruikte Vondel naast de Evangeliën het vizioen-verhaal, dat de XVIde eeuwsche Dominikaan Silvestro Mazzolini Prierias uit den mond van een medebroeder Elias in zijn Aurea Rosa heeft opgeteekend en dat door Surius in het reeds meermalen geciteerd De Probatis Sanctorum Historiis (Col. Agrip. MDLXXIII), tom. IV, blz. 301 werd overgenomen. Achter dat verhaal geeft Surius nog een Latijnsch gedicht van Petrarca (blz. 305), dat Vondel óok las. voetnootr. 1 van: door; zworf: zwierf, zooals storf voor stierf enz. voetnoot2 Massilie: naar de Latijnsche benaming Massilia, Marseille. voetnoot3 voort: verder. voetnoot4 van: door; gekabbelt: bespoeld. voetnoot6 opgetrocken: in extase omhoog gevoerd. voetnoot7 dartigh: dertig. voetnoot8 van 't Orakel der waerheit: door Christus; belooft: zie Luc. X, 38. voetnoot* In 't opschrift: Joannes den Apostel: de keuze van dezen adressant is even juist als schoon. Verklaarde Jesus van Magdalena dat ‘zij veel heeft liefgehad’ (Luc. VII, 47), Joannes heet de Apostel der liefde. voetnootvs. 1 de Maeght: Maria, de moeder van Jesus; hout: kruis. voetnoot2 Van: door; uw liefde: 3de nvl.; wiert: werd, vgl. Joan. XIX, 26-27. voetnoot3-4 Vgl. Joan. XIII, 23. voetnoot4 leit: legde. voetnoot5 uw bekende Magdaleen: Joannes had met haar onder het kruis gestaan, Joan. XIX, 25-26. voetnoot6 Asie: Klein-Azië, waar Joannes vernamelijk arbeidde; verlet: vasthoudt; in zijn gedoopte steên: de zeven christengemeenten, door Joannes in Klein-Azië gesticht, waarvoor hij zijn Openbaring schreef, vgl. Openb. I, 4, 11. voetnoot7 Joannes is van Klein-Azië naar Rome en vandaar naar Patmos gereisd. voetnoot9 Van daer: waar enz. nl. van Marseille. voetnoot9-12 De bizonderheden van deze reis kon Vondel o.a. weten uit de Getijden van S. Martha in het Romeinsch Brevier op 29 Juli. voetnoot13 myn' broêr: Lazarus; 't godtgezint geslacht: Magdalena's godvruchtige familie. voetnoot15-16 Lazarus' opwekking: Joan. XI, 43. voetnoot17 dezer stadt: van die stad, Jerusalem vgl. Hebr. XIII, 12. voetnoot18 Haer zegen hangt enz.: de gekruisigde Christus. voetnoot19-20 Magdelena spreekt hier van zich zelf. voetnoot21 schemerend: zwakker wordend; reede al: alreede. voetnoot24 Godts boden: de Apostelen, waarvan Joannes er éen was; vgl. 2 Tit. II, 13. voetnoot28 gaet hy buren: grenst hij. voetnoot29 Met d'Avinjonsche graft: aan de Rhône; weickt: weekt, bespoelt. voetnoot25-38 Deze vss. zijn ongeveer letterlijk naar Prierias: ‘Ge moet weten, dat er in Provence een berg is die in 't O. Nice (Nicie), in 't W. Marseille ('t Massiljaensche volck), in 't Z. de zee en in 't N. Avignon heeft. Die berg, 3000 schreden (treden) hoog, draagt een steenen kam van 10000 passen (Vyfduizent ellen) en heft zich als twee hooge torens op. Aan den voet van die rots is een spelonk met haar mond naar het Westen .... in den vorm van een oven (ovenswyze) en daarvòor is een kleine ruimte. Van binnen verheft zich een steen tot een hoop en daarachter ziet men een altijd springende bron, lekker koud en zoet van smaak’ (l.c. blz. 502). voetnoot39-40 Petrarca heeft: ‘Hic inclusa libens, longis vestita capillis, veste carens alia, ter denos passa Decembres’ (Hier vrijwillig ingesloten, bekleed met mijn lange haren en andere kleeren missend, bleef ik hier dertig Decembers). voetnoot41 barevoets: blootvoets, beter dan de volksafleiding barrevoets, baar is bloot. voetnoot43-44 reuckeloos: roekeloos; dees ongemeene trappen des levens: dit buitengewoon strenge boeteleven. voetnoot45 Joannes de Dooper, door Christus zelf een Elias genoemd, Matth. XI, 14. Vondel kan mede aan den Dooper gedacht hebben door den naam van broeder Elias, uit wiens mond Prierias zijn verhaal over Maria Magdalena opteekende, maar ongerekend Vondels persoonlijke vereering voor Joannes den Boetgezant heeft mogelijk de fraaie prentenbundel van Abraham Blommaert en Boëtius à Bolswert hem voorgelicht: Sylva Arachoretica (Antverpiae, Henr. Aertsens, 1619), waarin na Christus de eerste mannelijke kluizenaar S. Joannes Baptista en na de Moeder Gods de eerste vrouwelijke askeet S. Maria Magdalena is. voetnoot47 vordel: voordeel, naar de oude uitspraak geschreven, vgl. Opdraght aen de Heilige Maeght, vs. 113. voetnoot46-55 Vgl. Matth. III, 1-5; herinneringen aan schilderwerk spelen door deze vss. heen; vgl. ook Joannes de Boetgezant, I, 147-76. voetnoot55 over: door. voetnoot58 zyn' grooten neef, den Bethlehemmer: Jesus, wiens moeder een nicht was van Joannes' moeder Elisabeth, Luc. I, 36. voetnoot59 elx schantvleck: voor iedereen een schandvlek, als zondares. voetnoot60 Godts voorbo: Christus' voorlooper Joannes; schets des wandels: voorbeeld van levenswandel. voetnoot61 star: ster, morgenster heet Joannes bij Vondel geregeld. voetnoot62 Vgl. Matth. XI, 11. voetnoot63 straf een opzicht: streng uiterlijk. voetnoot64 Vgl. Luc. III, 14. voetnoot66 achterstel: achterstand. voetnoot68 des gezalfden: Christus'. voetnoot71 bedekamer: bidvertrek. voetnoot72-74 Prierias: ‘Toen Marseille en een groot deel der landstreek het geloof had aangenomen, namen menschen, gunst en gewoel zoo om mij toe, dat ik besloot den omgang der menschen te vluchten’ (l.c. blz. 303). voetnoot74 gekristent: gekerstend, Christen geworden. voetnoot75 spoockery: booze geesten. voetnoot76 oock: dan ook. voetnoot77-78 Jesus' bekoring, vgl. Matth. IV, 1-11. d'afgront: de hel; een drift van geesten: een groep duivels; 't hooft des heils: Jesus. voetnoot79 duizentkunstenaer: vgl. duivelskunstenaar, aartsbedrieger, de duivel, vgl. Peter en Pauwels, vs. 33; schoeit net enz: bootst alle vormen zonder fout na. voetnoot80 mommen: vermomd. voetnoot83 steenen stoel: de steen van vs. 36, waarop Magdalena, volgens Prierias, bad en sliep. voetnoot84-85 schemerdoncker.... eenen draeck: ‘draconem repente inter lucem et tenebras aspexi’ (l.c. blz. 303). voetnoot86 verzien: voorzien. voetnoot85-87 De nadere beschrijving van den draak als een middeleeuwsche gevleugelde reuzenhagedis (Sabbe: Dierkennis enz. bij Vondel, blz. 41) is van Vondel. voetnoot88 schermen: slingeren; vierige oogen: ‘oculis et sibulis suum furorem’. voetnoot90 ‘Ita me conterruit, ut timerem ejus aspectum’. voetnoot92 ‘Vidi et omnisgeneris viperas’. voetnoot93 klopt: gewoonlijk heeft Vondel klapt. voetnoot94-95 ‘Plotseling spalkte hij zijn groote keel naar mij open en zijn vleugels klappend kwam hij op me af om mij te verslinden’. voetnoot95-96 ‘Wee mij, riep ik, mijn Jesus, sta mij aanstonds bij, want ik word verslonden of sterf van angst’. voetnoot97-102 Plotseling rukte een engel mij uit den drakemuil en hij trapte den draak met zijn voet en hij sprak mij toe. En de engel Michaël ademde een geurige lucht uit, die veranderd in een vlam het heele hol (totam baumam) reinigde en doorgeurde’. voetnoot102 lent: lente; 't hol: ‘bauma’, van daar de naam ‘la Sainte Baume’, in den ‘Rocher de la Pénitence’ met een uitzweeting (vs. 84) van druppels, die ‘les larmes de Ste Madeleine’ heeten. voetnoot103 Godts Veltheer: Michaël, zooals in Lucifer. voetnoot105 's hemels Ridderschap: caelestis exercitus, engelen: ‘meer dan duizend geesten’ zegt Prierias. voetnoot106 ‘Voor de opening van de spelonk richtte de engel een kruis op’. voetnoot109-10 ‘Wortelen etend, die aan den ingang groeiden en van het water drinkend, bad ik dag en nacht, het kruis omhelzend’. voetnoot111-16 ‘En zie een blijde schare van engelen stond bij mij, alsof het eeuwig leven in dit hol gekomen was. Van hier werd ik plotseling naar de onderaardsche plaatsen gebracht waar ik allerlei straffen en stoeten van gestraften zag. En daar in het Vagevuur zeiden zij met groote zoetheid: ‘O onze Magdalena, bid voor ons’ (l.c. 304). Dit is werkelijk wel een danteske Purgatorio-sensatie! voetnoot118 Van 't Engelsche gewest: uit het rijk der Engelen. voetnoot117-20 ‘Na elken dag droegen de engelen mij zoo hoog in de lucht, dat ik de hemelsche melodiën hoorde weerklinken. Daarna deden zij dat meer dan zeven maal per dag’ (l.c.). voetnoot122 zwier: rondgang. voetnoot123 ‘Ik zag Jezus in zijn menschelijke gestalte mij te gemoet komen’. voetnoot124-26 ‘En zie, plotseling straalde voor mij zijn aangenomen menschelijkheid, zooals op den Thabor, zoodat mijn oogen die majesteit niet verdroegen’ (l.c.), vgl. Matth. XVII, 2. voetnoot127 Geestelijke dronkenschap (‘ebrius amoris spiritu’) vermeldt Prierias in ander verband (l.c. blz. 302). voetnoot129 Versta: mijn herinnering haalt dan alle feiten van vroeger op. voetnoot130-31 Vgl. Luc. X, 38-42; Joan. XI, 1-3. voetnoot131 halleve: halve. voetnoot132 stadt: Jerusalem, dat Z.W. van Bethanië ligt, door den Olijfberg ervan gescheiden; Priesterlijcke muren: Jerusalem was de stad van den tempel, de offers en den eeredienst. voetnoot133 bergh: Olijfberg. voetnoot134 af kryght: van krijgt. voetnoot135 noch meer dan Salomon: Christus, vgl. Matth. XII, 42. voetnoot137 Luc. X, 42; Marie: lees Marië. voetnoot139 Martha: Magdalena's zuster bediende Jezus bij zijn bezoek, terwijl zij zelf aan zijn voeten zat, Luc. ib. voetnoot140 spoeit: bevordert, is heilzaam; woelen: bezorgdheid. voetnoot141 veer: verreweg. voetnoot143 opgetrocken: in extase verheven. voetnoot144 gezalfde locken: want Christus was als priester, koning en profeet de bij uitstek Gezalfde. voetnoot145 zilten: zouten. voetnoot146 bortelende: borrelende. voetnoot147 schendigh: schandelijk. voetnoot148 tuiten: haarvlechten. voetnoot149-50 ‘torques, armillas, dextralia, margaritasque deponere’ Prierias, l.c. blz. 304; spanssel: haarband; bagh: ring; gesmackt lagh: met verachting weggeworpen. voetnoot151 Versta: God stelde Magdalena's boetvaardige tranen boven haar wereldsche opschik (perlen) van vroeger, en vgl. Peter en Pauwels, Opdraght aen Eusebia, vs. 27. voetnoot152 't ydel: de ijdelheden der wereld; spanen: onthouden. voetnoot155 magh: zal; wat al jammers: welke droefenis. voetnoot157 gezoncken: neergelaten. voetnoot159 ‘Jesus sprak: Uw broer zal verrijzen’, ib. 23. voetnoot162 Hy zelf: Christus. voetnoot163 ‘Hy riep met luider stem: Lazarus, kom uit!’ ib. 43; onzichtbre hoecken: duistere verblijfplaats, het graf. voetnoot165 sprietooght: knipoogt. voetnoot155-66 Lazarus' opwekking: Joan. XI, 6-44. voetnoot166 zynen ouden plicht: van zorg voor zijn zusters. voetnoot168 De wolven: zoo duidde Jesus de vervolgers aan: Luc. X, 3; 't lam: Christus, het Lam Gods, Joann. I, 29. voetnoot167-69 Volgens Joan. XI, 47-53 was de opwekking van Lazarus voor de Opperpriesters de naaste aanleiding, om Jezus te dooden; Dit gingk de kroon te na: dat randde de hoogheid, aan; Levyten: de priesters waren van den stam Levi. voetnoot169 bladeloozen pael: het kruis, vgl. 't bladelooze hout, S. Katharine, v. 108. voetnoot171-73 Onder 't kruis stonden o.a. de Moeder Gods, Joannes en Magdalena, Joan. XIX, 25, 26; ter doot: tot den dood; neffens: naast. voetnoot175 roên: geeselroeden; haer met klemtoon: Jesus' ledematen waren de ledematen van Maria. voetnoot176 schuiflen: sissen. voetnoot177 sprongie: gewoonlijk zoo bij Vondel voor spons (Lat. spongia); de leer: de ladder. voetnoot178 de schup: de schop of spade, die het gat voor het kruis groef; de terling: de teerling, dobbelsteen, waarmee Jesus' onderkleed verloot werd, Joan. XIX, 24. voetnoot174-79 Naar de voorstellingen van de Mater Dolorosa met de lijdensemblemen; nagels: spijkers. voetnoot179 eeck: edik, azijn; ib. 29. voetnoot180 zwymen: bezwijmen, vgl. Luc. XXIII, 44, 45. voetnoot181 De dootsnick enz. ‘Het is volbracht’, Joan. XIX, 30. voetnoot182 Vgl. Matth. XXVII, 51-45; gestoort: verstoord. voetnoot187 Ten derden dage: Zondagsmorgens na Jesus' dood op Vrijdagmiddag; opwegen: vergoeden. voetnoot188 Vgl. Marc. XVI, 1-4; verlegen: bekommerd om 't geen in vs. 190 gezegd wordt. voetnoot189 voor zon: vóór zonsopgang. voetnoot191 meer dan menschen handen: engelen. voetnoot192 strax: terstond, Joan. XX, 2. voetnoot195 Kephas: Petrus. voetnoot198 't hol: de grafkelder. voetnoot199 d'opgereze Zon: Jezus d'Englen: Joan. XX, 12. voetnoot200 hem toe: naar Jesus toe, Joan. ib. 16, 17. voetnoot201 broght: bracht; maer: mare, tijding. voetnoot203 't jongste: 't laatste. voetnoot205 godtvruchtigen: christenen. voetnoot206 den opgeleiden plicht: de prediking van 't Evangelie, vgl. Marc. XVI, 15. voetnoot207 Godts boden: de engelen. voetnoot208 't nieuw Jerusalem: de Hemel, Openb. VI, 12.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

[S. Maria Magdalene]

S. Maria Magdalene.Ga naar voetnoot*

Maria Magdalene aen Joannes, den Apostel.Ga naar voetnoot*

Over het gehele werk

titels

auteurs