De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

Regelnummers proza verbergen

[p. 496]

[S. Theodore]

S. Theodore.^*

1 THEODORE, schuw van d'oogen der mannen, uit zorge voor hare zuiverheit, geraeckte in^{r. 1.} 2 hechtenisse, en, het wieroockvat verfoeiende, wiert naar het bordeel geleit; daer zy ingesloten,² 3 haer hart en handen ten hemel ophief; terwyl men voor de deur vast krackeelde, om, elck 4 voor ander, de maeghdelijcke bloem te plucken. Maer naulix hadze haer gebedt uitgestort,^4-5 5 of een kryghsman tradt' er binnen, die de benaeuwde Maeght moedighde, en een middel ter 6 verlossinge aenwees. Hy treckt haer gewaet, zy zyne kleederen en wapens aen; en treedt 7 aldus vermomt ter deure uit: waer over hy, in dochters kleederen gegrepen, ter straffe gevoert⁷ 8 wort; daer zy, door het gerucht aengeport, op slagh komt, en offert zich, als de rechtschuldige,⁸ 9 voor hem, en hy voor haer, te knielen: 't welck by de rechters overwogen, zoo helpt men hen^9-10 10 beide voort met den zwaerde.

* S. Theodore: In de oude hagiografieën heerscht twijfel omtrent de identiteit van deze heilige, wijl haar marteling door sommigen te Alexandrië op 5 April, door anderen te Antiochië op 28 April geplaatst wordt. In De Probatis Sanctorum Historiis van Surius (Col. Agripp. MDLXXI) tom. II staat dan ook na het ‘Vita Sanctae Virginis Theodorae et Didymi Martyris’ van Metaphrastes (bl. 569) het ‘Martyrium S. Theodorae Virginis’ uit S. Ambrosius (bl. 880). Hoewel beide verhalen in hoofdzaak eensluidend zijn, en er alleen vergissing bij het overschrijven van de plaatsnamen in het spel schijnt te wezen, pleiten toch de Bollandisten voor het persoonlijk onderscheid der beide Theodora's, wijl de hier verhaalde soort van maagdenbeproeving en bevrijding meer dan eens voorkwam (Acta SS., Aprilis, tom. III, bl. 572). Het merkwaardige is, dat Vondel zich buiten deze kontroverse houdt door zoowel plaatsnamen als tijdsaanduidingen geheel te vermijden. Toch wijzen verschillende van zijn uitingen er op, dat hij beide histories van Surius gekend en benut heeft.

r. 1. schuw van d'oogen der mannen: Ambrosius: ‘virorum evitabat adspectum’ (Surius, blz. 880).

2 het wieroockvat verfoeiende: Metaphrastes: ‘Jusserunt diis immolare’ (ib. blz. 569).

4-5 elck voor ander: de een voor den ander; moedighde: bemoedigde.

7 dochters: jongemeisjes.

8 aengeport: aangezet; rechtschuldige: voor het gerecht schuldige, of: de juiste schuldige.

9-10 te knielen: nl. voor het zwaard; helpt hen voort: brengt hen om het leven.

[p. 497]

Theodore aen Basilia, hare Zuster.^*

Nadien mijn geest alree by 's hemels geesten t'huis leit,^{vs. 1}
Door wien twee kranssen, een van ongerepte kuischeit,²
En een van martlery, gelijck een dubble prys,³
Gevlochten zijn, voor my, in 't bloeient paradys;
Zoo lees dit afscheit noch van Theodore, uw zuster;
En draegh u, in mijn doot, te stiller, en geruster;
Dewyl ick hene reis, niet eenzaem, maer verzelt
Met Didymus, helaes! dien al te vromen helt,⁸
Voorvechter van mijn eere, en mede van mijn leven;
Een helt, wien Jesus gunne, al 't geen ick niet kan geven
Aen zijn oprechte trouw, gebleken in der noot;¹¹
Gelijck mijn pen uw hart dit inprent, voor mijn doot;
Op dat zijn deughden lang in uw gedachten hangen.
Ick, wieroockweigerigh, en godtverlooft, gevangen,¹⁴
En vreeslijck toegedoemt aen d'eerelooze cel,¹⁵
Koos alles uit te staen, om 't hemelsche bevel¹⁶
Te volgen, daer men my, door schennis, zocht te temmen.
Men schen dit lichaem vry, de wil zal 't nimmer stemmen,¹⁸
Maer waeren ongeschent den maeghdom van de ziel,¹⁹
Zoo zuiver, als het sneeuw oit van den hemel viel.
Gelijck de lauwerblaên de vlammen wederstreven,
En kraecken, reis op reis, en worstlen, eer zy 't geven^21-2222

* In 't opschrift: Basilia, hare zuster: nergens is in de bronnen sprake van een zuster of een Basilia.

vs. 1 Nadien mijn geest enz.: Nu ik met den geest al bij de zaligen in den Hemel ben.

2 wien: wie.

3 martlery: martelaarschap.

8 Didymus: alleen Metaphrastes vermeldt dezen naam.

11 in der noot: in den nood.

14 wieroockweigerigh: weigerend te wierooken voor de afgoden; godtverlooft: als christelijke maagd;

15 toegedoemt aen d'eerelooze cel: veroordeeld tot het bordeel.

16 Koos: verkoos.

18 vgl. Ambrosius: ‘Christi virgo prostitui potest, adulterari non potest’ (l.c. 880); stemmen: toestemmen.

19 waeren: bewaren; ongeschent: ongeschonden.

21-22 De brandende laurier is een beeld van den mensch, die worstelt tegen de vlam van den hartstocht, vgl. Bespiegelingen, III, 627-28.

22 reis op reis: keer op keer, voortdurend.

[p. 498]

 

Gewonnen aen den gloet; zoo zal mijn styve keel²³

 

Doorgalmen overal de winkels van 't bordeel;²⁴

25

En tuigen, hoe Godts bruit die schande lijt gedwongen.²⁵

 

Of blyf ick stom, van schaemt, zoo zal een lucht vol tongen²⁶

 

Getuigen van myn eer, die bergen overkryt,²⁷

 

En het schofferent hof zijn schendery verwyt.²⁸

 

d'Onnozelheit heeft hier haer schenders, en schoffeerders,²⁹

30

Maer 't schort haer nimmermeer aen voorspraeck, nocht verweerders.³⁰

 

De boosheit wint veel velts, wanneer zy hene ruckt,³¹

 

Maer komt zoo verre niet, dat zy geheel verdruckt

 

Het zaet van ware deught, die kracht kryght zelf door 't rotten,³³

 

En na dien winter, komt te bloeien, en te botten.³⁴

35

In d'onderdrucking leit de hoogheit van Godts maeght,³⁵

 

Niet oogende op 't geen haer, maer 't helderste oogh, behaeght;³⁶

 

Om 't welck zy zich verciert met parlen noch gesmyde,³⁷

 

Noch purper nochte gout, maer met spierwitte zyde

 

Van zuiverheit en schaemte, en stilte, slecht en recht,³⁹

40

Geloof en liefde en hoop, en 't hart aen Godt gehecht,

 

En goddelijcken raet, de bagge van haer ooren.⁴¹

 

Mijn Bruigom, eens uit Godt, eens uit de Maeght, geboren,⁴²

 

Bescherm uw maeght, uw bruit; of zoo zy lyden zal,

 

Uw wil geschie: zy lyde uw glori te geval.⁴⁴

45

Geen water kan den gloet van onze liefde blussen.⁴⁵

 

Terwyl men 't lichaem schent zal 't kuisch gemoet u kussen.

 

De liefde van uw bruit is stercker dan de doot.⁴⁷

 

Zie van den hemel neêr: vertroost ons in den noot.

 

Zoo zucht ick naer de lucht en hemelsblaeuwe bogen.

50

Een kou gaet door 't gebeent. het water stremt in d'oogen.⁵⁰

 

Al 't bloet vertreckt naer 't hart. een afschrick, bleeck en bang,⁵¹

 

Ontschaeckt mijn kaeck de roos, en overstroit de wang⁵²

 

Met ryp: dan komt de roos en dan de ryp weêr boven.^50-5353

 

O wonderbare strijt! wat durf ick my beloven?

23 styve keel: hooge stem.

24 winkels: hoeken.

25 tuigen: getuigen.

26 van schaemt: uit eerbaarheid; een lucht vol tongen: het overal rondvliegend gerucht.

27 Metaphrastes heeft: ‘Wat gij mij als schande wilt aandoen, zal mij juist eer en eeuwige glorie bezorgen’ (l.c. blz. 510).

28 schofferent: maagden verkrachtend.

29 d'Onnozelheit: de onschuld.

30 schort: ontbreekt; nimmermeer: nooit.

31 hene ruckt: er op uit trekt.

33 zelf: zelfs; denk bij dit vs. aan II Cor. XII, 9.

34 dien winter: van beproeving; botten: uitbotten.

35 hoogheit: verhevenheid, verheffing, vgl. ‘Palma sub pondere crescit’.

36 oogende: ziende; 't helderste oogh: Gods oog.

37 gesmyde: gouden en zilveren sieraad.

39 schaemte: eerbaarheid; stilte: ingetogenheid; slecht en recht: eenvoudig en oprecht.

41 goddelijcken raet: evangelische raad tot maagdelijkheid, Matth. XIX, 12; bagge: gouden ring.

42 Mijn Bruigom enz.: Christus als het eeuwig Woord uit God den Vader, als mensch uit Maria geboren.

44 uw glori te geval: tot uw glorie.

45 vgl. Hooglied, VIII, 7.

47 vgl. Hooglied, VIII, 7.

50 het water stremt: de tranen bevriezen.

51 vertreckt: trekt samen.

52 Ontschaekt: ontneemt; de roos: den blos.

50-53 Van deze vreeshuivering, die in kilte, bleekheid en schaamte overgaat, melden de bronnen niets.

53 ryp: witheid.

[p. 499]

55

Wat vreezen, of den palm, of droeve nederlaegh?

 

't Vertrouwen tart den strijt. de schaemte maeckt my traegh.⁵⁶

 

Mijn kuischeit dryft, voor wint, door 't barnen van de klippen.

 

Al d'oevers zijn bezet. zy kan het niet ontglippen.^57-58

 

De schender gunt haer noch een' oogenblick beraets.

60

Hoe klopt het hart, terwyl de woestheit des soldaets

 

Vast aenklopt op de deur, gereet om aen te grypen^60-61

 

Den wapenloozen roof, op zangk en spel van pypen;⁶²

 

Gelijck de vos een duif, in 't hol van eene rots.⁶³

 

Ten leste groeit mijn moedt, en smyt de vreeze trots

65

Voor zyne voeten neer. ick blijf by 't voorgenomen,⁶⁵

 

En wacht vol hoops 't gewelt, my dreigende op te komen.⁶⁶

 

Met kraeckt de deur, en gaept, en laet een' ridder in.⁶⁷

 

Hoe wiert my toen te moe! wat schoot my in den zin!

 

Zoo d'angst een teere maeght haer zinnen had gelaten,

70

In 't goddeloos vertreck, bezet van hofsoldaten.

 

Een brave rustigheit ziet hem ten oogen uit.

 

Het hair bedeckt den hals, om wien de hellem sluit.⁷²

 

Een roode wapenrock, op 't pantser aengetogen,

 

Wel dicht van schubben, geeft een rootheit in mijn oogen.⁷⁴

75

De degen hangt gegort aen zyne slincke hant.

 

O Theodore, die de kroon der maeghden spant,

 

Laet varen alle vrees voor 't heiligste uwer eere.

 

Hier staet een, die niet lyt dat yemant u schoffeere.⁷⁸

 

Zoo spreeckt de jongeling, terwyl ick vast bedaer,⁷⁹

80

En overlegh, wie my verzekert in 't gevaer.⁸⁰

 

Ick durf my naulix noch verlaten op dat smeecken.

 

Vergif wort menighmael met honigh overstreecken.

 

Bancketten decken wel 't moordadighste venyn.⁸³

 

Wat anders is het hart: wat anders is de schyn.

85

In menigh mensch wort noch een avrechts mensch gevonden,⁸⁵

 

Recht avrechts, en gewoon te spreecken door twee monden.⁸⁶

 

Zoo mor ick by my zelf, wanneer hy 't woort hervat:⁸⁷

 

Nu zorgh niet langer voor den Godtverloofden schat.⁸⁸

56 schaemte: schroom.

57-58 Versta: als een schip, door den wind vooruit geblazen, tusschen de branding en bij de klippen, en dat nergens kan aanleggen.

60-61 klopt - aenklopt: woordspel; gereet: hoort bij soldaet.

62 Den wapenloozen roof: Theodora's maagdeneer, die zich met niets verweren kan; pypen: fluiten; van muziek melden de bronnen niets.

63 Gelijck de vos een duif: zoowel Metaphrastes als Ambrosius spreken van (‘accipitres in columbam’ (valken op een duif).

65 't voorgenomen: mijn voornemen.

66 op te komen: te overvallen.

67 Met: meteen; een ridder: Metaphrastes noemt hem ‘religiosissimus frater militari habitu’ (blz. 510) en Ambrosius ‘vir militis specie terribilis’. blz. 881)

72 om wien: waar omheen; hellem: helm.

74 rootheit: rooden gloed.

78 een: iemand; schoffeere: verkracht.

79 vast: langzaam.

80 overlegh: nadenk, onderzoek.

83 Bancketten: fraaie gebakken.

85 avrechts: slecht.

86 Recht: ja zeker.

87 mor: mompel.

88 zorgh niet: heb geen zorg, wees niet bang; den Godtverloofden schat: uw aan God geschonken maagdelijkheid.

[p. 500]

 

Hier staet uw vyant niet, ô neen, maer uw behoeder,

90

Uw lotgenoot, uw troost, uw arts, uw medebroeder.

 

Hier ziet ghy Didymus, gezint zijn jeughdigh bloet

 

Te storten voor uw ziel. ô dochter, schep dan moedt.

 

Laet ons verwisselen van kleedinge, en manieren,

 

U 't mannelijck gewaet, my 't maeghdelijck vercieren.

95

Dees uitkomst daelt van Godt. ick streck u hier een borgh.

 

Treck aen mijn kryghsmans tuigh, en red u uit dees zorgh.

 

Zoo sprack hy, daer een wolck, als zilver, nederdaelde,⁹⁷

 

En, treckende in 't vertreck, rontom my zweefde, en dwaelde,⁹⁸

 

Die, na 'et ophelderen der wolcke, zagh in 't licht

100

Een schaer van Engelen, met blyschap in 't gezicht,

 

En vrientschap op de lip, en rapsheit in de leden,¹⁰¹

 

Bereit om Theodore, in kryghsmans schijn, te kleeden.

 

Dees schiet my strax de laers aen 't een en 't ander been:

 

Die strickt de laers met gout, en bintse voor mijn scheen.

105

Een ander vlijt en ryght het pantser om myn lenden,

 

En stulpt den helm op 't hair, nu veiligh tegens 't schenden.¹⁰⁶

 

De wapenrock bedeckt mijn schouders met der vaert.¹⁰⁷

 

Een ander geeft my moedt, een ander schilt en zwaert.^103-108

 

Zoo stapt de kryghsheldin, met haer geweer, en wapen.¹⁰⁹

110

Terwyl mijn Didymus, door 't maeghdekleet herschapen,

 

Een simple maeght geleeck, die, om den hemelschat,¹¹¹

 

Alle ydle pracht en prael met wil verwaerloost had;

 

Om het wellustigh oogh der wulpschen te mishagen,

 

En door geen pronckery hun zielen te belagen:

115

Doch door mijn aengezicht en 't lochenent gewaet¹¹⁵

 

Scheen een gemengeltheit, en tweederleie staet¹¹⁶

 

Van jongeling en maeght, en zachte en fiere zeden.

 

Al veinst mijn tret, noch blijckt yet zachters in mijn treden,¹¹⁸

 

In voorhooft, en gebaer, hoe zeer ick 't zelf verwensch;

120

En d'ongelijcke sex, die nabuurt, grens aen grens,

 

Staet voeghelijck. men kan die zomtijts onderkennen,^120-21

 

En zomtijts niet. natuur leert langksaem zich verwennen.¹²²

97 een wolck: hiervan spreken de bronnen evenmin als van een schaer van Engelen, vs.100. Vondel vulde de legende uit kieschheid aan.

98 treckende in 't vertreck, merkwaardig onnoozel woordspel.

101 rapsheit: rapheid, vlugheid.

106 stulpt: als een stulp of stolp opzetten.

107 met der vaert: in de vaart van 't loopen.

103-108 Van de wapenrusting zijn de (scheen-)laers, het pantser, den helm en den wapenrock als ocrea, lorica, galea en chlamys in de bronnen terug te vinden; vgl. voor deze aankleeding de Geboortklock van Willem van Nassau, Dl. 2, blz. 778, vs. 256-261; en De Heerlyckheid van Salomon, ib. bl. 266, vs. 658-64.

109 geweer: krijgstuig.

111 simple: eenvoudige.

115 Versta: doordat mijn vrouwengezicht door mijn soldatenkleed werd geloochend, tegengesproken.

116 gemengeltheit: tweeslachtigheid.

118 Al veinst mijn tret: door hard stampen.

120-21 de door uiterlijkheden zoo dicht bij elkaar gebrachte sekseverschillen stonden mij goed; nabuurt, vgl. S. Apollonia vs. 189.

122 verwennen: aan iets anders wennen.

[p. 501]

 

De rey der Engelen, na dit voltoide werck,

 

Verlaet dees plaets, en vlieght om hoogh, naer 's hemels kerck;¹²⁴

125

Van waer zy, op den wenck des vaders, nederstegen,¹²⁵

 

Ten dienst van zijn vriendin, ten uiterste verlegen.

 

Heldin, sprack Didymus, nu red u, het is tijdt.

 

Dees mommery kan u niet strecken tot verwijt,¹²⁸

 

Maer tot u onsterflijcke eere, in sterfelijcke monden.

130

Bedriegh de wachters vry, door loffelijcke vonden,¹³⁰

 

En stap, gelijck ick quam, door al den drommel heen, ¹³¹

 

Eer d'overste ons verrasch, en grype, en boeie aen een.¹³²

 

Voort voort, nu zie niet om. de hemel leer u hoopen.¹³³

 

Verlaet dit Sodoma. vaer voort, de wegh leit open.¹³⁴

135

Ick antwoort hem hier op: godtyverighste helt,

 

Beschutter van de Maeght voor 't gruwelijck gewelt,

 

Myn bruigom kroone uw trouw in 't onbepaelde leven;¹³⁷

 

Hoe zijn wy te gelijck van eene lucht gedreven!¹³⁸

 

Hoe wenscht mijn geest uw gunst t' erkennen met mijn bloet!¹³⁹

140

Leef lang. zoo danck ick hem, en zet den trotsen voet¹⁴⁰

 

Ter deure uit onbeschroomt, door 't woelen van de bende,

 

En redt my uit gevaer, eer yemants oogh my kende.

 

Na'et lange sammelen zoo valt de hofkornel¹⁴³

 

Met zijn gewapenden in d'uitgestreke cel;¹⁴⁴

145

Om d'aengevochte Maeght te vinden, overwonnen

 

Door afschrick van die schande, of heel, en ongeschonnen,^145-46

 

Naer 't onverzetbre hart, dat tot geen schande stemt,¹⁴⁷

 

En, onder zijn gebiet, de woeste geilheit stemt,¹⁴⁸

 

Die op de schoonheit vlamt, en haer afkeerige oogen.¹⁴⁹

150

De hofkornel ziet toe, en roept: wy zijn bedrogen.

 

Dit 's Theodore niet. ô booswicht, toveraer,¹⁵¹

 

Verrader van het Recht, vermomde guichelaer,¹⁵²

 

Ghy hebt uw snoode boel gestelt op vrye voeten,¹⁵³

 

Maer 't geen haer daet verdient, zult ghy viervoudigh boeten.¹⁵⁴

124 's hemels kerck: de Hemel.

125 op den wenck des vaders: op Gods bevel.

128 mommery: vermomming, verkleeding.

130 loffelijcke vonden: prijzenswaardige verzinsels.

131 al den drommel: den heelen drom.

132 verrasch: verrast.

133 leer u hoopen: geve u vertrouwen.

134 Sodoma: plaats van ontucht.

137 onbepaelde: eeuwige.

138 lucht: zucht, geest.

139 uw gunst t'erkennen met mijn bloet: uw goedheid te bedanken zelfs door mijn dood.

140 trotsen: moedigen.

143 sammelen: dralen, het lange onderhoud van Theodora met Didymus; hofkornel: kolonel van de keizerlijke wacht, alleen unus (iemand) genoemd in de bronnen.

144 uitgestreke cel: opgesmukte kamer.

145-46 aengevochte, naar men meende door Didymus; overwonnen door afschrick van die schande: onduidelijk voor: geschonden; heel: gaaf.

147 Naer: volgens; 't onverzetbre: haar onverzettelijk.

148 onder zijn gebiet: met zijn gezag.

149 de schoonheit: de schoone Theodora; afkeerige: zich afwendende.

151 ô booswicht: dit geldt Didymus, die meteen als de schuldige ontdekt is; Vondel slaat alle voorafgaande twijfels en uitroepen, in de bronnen vermeld, over.

152 vermomde guichelaer: verkleede goochelaar, bedrieger.

153 boel: minnares.

154 viervoudigh: Metaphrastes laat den rechter alleen een dubbele straf uitspreken: ‘Cruciate istum vehementer duobus modis’ (l.c. blz. 511).

[p. 502]

155

Men ley hem naer 't gerecht. hy zal het niet ontvliên.

 

Zoo ruckt men Didymus, door allerhande liên,

 

Door eenen dicken drang, gevloeit uit alle straten,

 

Naer 't hoogh gerecht. de stadt en 't volck zijn uitgelaten.

 

Ick sidder op 't gerucht. ick yvre derwaert aen.

160

Ick koom, daer de soldaet, bereit om toe te slaen,

 

De blancke sabel stroopt, en dreight dat hooft te vellen,¹⁶¹

 

't Welck, om mijn veiligheit, zich in gevaer ging stellen.

 

Ick roep: hou op, hou op. de schuldige staet hier.

 

Al 't volleck draeit het hooft naer mijn verbaest getier.¹⁶⁴

165

Een yeder maeckt my plaets. zoo koom ick opgetreden,

 

Daer mijn verlosser knielt. ick val hem met gebeden¹⁶⁶

 

En vrientschap om den hals, en bidde, dat hy toch

 

't Onschuldigh bloet verschoone. ick neem dat loos bedrogh¹⁶⁸

 

En al de schult op my. verschoon 't onnozel leven.

170

Ick ben de rechte man. ick heb 't bedrogh geweven.¹⁷⁰

 

Hy weigert my mijn bede, en bid al evenzeer,

 

Dat ick hem gunnen wil zyn' lust, en d'opperste eer

 

Van zoo een' braven vont, dat 's voor een maeght te storten,¹⁷³

 

Voor 't schitterende zwaert, nu reedt haer tijdt te korten.¹⁷⁴

175

Wy worden, na veel stryts, te zamen weghgeleit,

 

En, op een nieuw verhoort, ontfangen dit bescheit:

 

Het evenschuldigh paer pas morgen vroegh te knielen

 

Voor 't zwaert, en vaer van hier, als met gepaerde zielen.^177-78

 

Mijn ziel verlangt naer d'uur, doch wenscht in dit geval¹⁷⁹

180

Te weten, wie van beide eerst nederknielen zal.

 

Voor my, indien 't my moght, naer mynen wensch, gelucken,

 

'k Verzoeck, en hou vast aen, om eerst te mogen bucken;¹⁸²

 

Maer mijn getrouwe stopt zijn oor voor mijn gebeên.¹⁸³

 

De voortoght komt hem toe. hem past het voor te treên.¹⁸⁴

185

Zoo 't enckel wezen moet, het zal myn' onwil sussen,¹⁸⁵

 

Dat zijn bebloede romp my diene tot een kussen,

 

Waer op ick nederkniel, terwyl het hart noch steent,¹⁸⁷

 

En 't hooft noch gaept naer 't hooft, dat zich by 't zijn vereent.

 

Een zelve tombe zoude ons beide best betamen.

161 vellen: afslaan.

164 volleck: volk.

166 verlosser: redder.

168 't Onschuldigh bloet: zijn eigen onschuldig bloed; loos: slim.

170 man: klinkt in Theodora's mond vreemd, maar in deze staande uitdrukking beteekent het mensch, persoon.

173 braven vont: kranige vondst; dat 's voor een maeght te storten: namelijk in de plaats van een maagd mij neer te werpen.

174 nu reedt: dat gereed is; haer tijdt te korten: haar (Theodore's) leven af te snijden.

177-78 paer - zwaert - vaer - gepaerde: onwillekeurige assonanties.

179 d'uur: uur is vaak vrouwelijk bij Vondel.

182 bucken: voor 't zwaard.

183 getrouwe: de Stilnovisten van Dante's tijd spraken gaarne van fedele d'amore.

184 voortoght: voortred, voorgang.

185 Zoo 't enckel wezen moet: als 't dan zóó alleen maar mag.

187 steent: steunt, treurt.

[p. 503]

190

Wy sterven te gelijck, begraef de lijcken t'zamen,

 

En legh my zy aen zy, dat ick met hem verrys,

 

Als d'Engelsche bazuin ons wecke, op deze wys:¹⁹²

 

Ontwaeck, ô Didymus, ontwaeck, ô Theodore.

 

Ghy streckte elckander, ick u beide een hemelspore.¹⁹⁴

192 d'Engelsche bazuin: de bazuin van den verrijzenisengel.

194 een hemelspore: tot een spoor, een prikkel ten Hemel.