De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

(1930)–Joost van den Vondel– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen

[pagina 437]
[S. Aeght]
S. Aeght.Ga naar voetnoot* 1 AEGHT, een edele schoone en rijcke dochter, te Panormus, in Sicilie, geboren, wert beloertGa naar voetnootr. 1 2 en gevangen van Quintiaen, Lantvooght in 't zelve eilant; die, op hare bevalligheit en rijck- 3 dommen vlammende, haer, te Katane, by een lichtvaerdige vrouw, Aphrodisia, en hare dochters,Ga naar voetnoot3 4 bestelde; op hope dat deze de kuische maeght zouden tot lichtvaerdigheit bekooren; en alzoo, 5 van den Christenschen godtsdienst, tot het Heidendom bewegen; maer te vergeefs: waeromGa naar voetnoot5 6 zy in 't aenschijn geslagen, gekerckert, met paertshooft roeden en tortsen gepynight, de borstGa naar voetnoot6 7 afgescheurt, in gloeiende kolen gewentelt, en even stantvastigh, in haer heiligh opzet, vol-Ga naar voetnoot7 8 hardende, endelijck, in de gevangkenisse, den bruidegom der maeghdelijcke zielen harenGa naar voetnoot8 9 zuiveren geest opgaf.Ga naar voetnoot9
[pagina 438]

Aeght aen Makaria, hare Speelgenoot.Ga naar voetnoot* Uw afgemartelde Aeght, niet maghtigh veel te schryven, Kon d'allerleste troost u qualijck schuldigh blyven; Daer, van Panormus tot Katane toe, gesleurt,Ga naar voetnootvs. 3 Zy Aetnaes hitte voelt, en hoort, hoe 't water scheurt,Ga naar voetnoot4 5[regelnummer] En ruischt, op 't ryzenhooft, en d'ingeheide palen;Ga naar voetnoot5 Zoo dickwils het Zuidtoost een' roof op strant gaet halen,Ga naar voetnoot6 En al't Iönisch schuim naer dezen toren jaeght,Ga naar voetnoot7 Waer uit ick u begroet; ô Godtverloofde Maeght, Getrouwe speelnoot, nu godtvruchtigh te vergaren 10[regelnummer] Ons wort behindert; raem en ra mijn wedervaren,Ga naar voetnoot10 Uit dit onleesbaer schrift. zoo 't lezen u vermoeit En quelt; vergeef het my: mijn vingers zijn geschroeit, En doof en doot gereckt. dees stamelende woordenGa naar voetnoot13 En letters melden u de kolen, en de koorden, 15[regelnummer] Te werck gestelt zoo wreet, zoo razende, en verblint, Om dat my Christus vier en liefde blaeckt, en bint.Ga naar voetnoot16 De Lantvooght, vlammende op mijn have, en jeughdige oude,Ga naar voetnoot17 Aen Aphrodisia zyn' verschen buit betrouwde, En aen haer dochters, wilt van zeden. elck braght voortGa naar voetnoot19 20[regelnummer] Al wat een teere ziel, in 's levens lent, bekoort Te kiezen, niet 't geen voeght, maer 't eerste ons magh gebeuren,Ga naar voetnoot21 Geschildert, op zijn schoonst, met levendige kleuren, Naer uiterlijcken schijn; maer, in der daet, een verf Die valsch is, en verbloemt dat dootelijck bederf: 25[regelnummer] Als 't Paradysooft, 't welck, bekoorlijck in 't aenschouwen,Ga naar voetnoot25 Zich plucken liet van haer, die 't eeuwigh zal berouwen,Ga naar voetnoot26 En wat van haer gebaert dien appelbeet bezuurt,
[pagina 439]
En 's appels voorsmaeck vloeckt, zoo lang die nasmaeck duurt.Ga naar voetnoot28 De moeder sprack: mijn kint, ghy zijt noch jongk van jaren.Ga naar voetnoot29 30[regelnummer] Betrouw uw jongkheit min dan deze grijze hairen.Ga naar voetnoot30 Bestem niet reuckeloos het geen ghy niet verstaet,Ga naar voetnoot31 En slechts tot schade streckt, en onverzoenbren haet.Ga naar voetnoot32 Zoudt ghy zoo wulpsch, zoo wuft, om nieuwgedroomde altaren,Ga naar voetnoot33 Om een' gedroomden Godt en godtheit, laten varen 35[regelnummer] Ons vaderlijcke Goôn, en Numaes wijze zeên,Ga naar voetnoot35 Met yver ingevoert, door alle Roomsche steên;Ga naar voetnoot36 Zoo verre Augustus roem, op adelaers gedragen,Ga naar voetnoot37 Durf houden 't heerlijck spoor van Phoebus gouden wagen:Ga naar voetnoot38 Dat hoeden onze Goôn: dat hoop ick nimmermeer.Ga naar voetnoot39 40[regelnummer] Beschaem uw' adel niet, uw afkomst, en uw eer: Noch spil uw schatten niet, uw schoonheit, en uw gaven,Ga naar voetnoot41 Zoo ydel, en vergeefs: maer kus de gunst der braven,Ga naar voetnoot42 Van wien ghy zijt geteelt. Ick weet, dat Quintiaen, De lantvooght, met uw jeught en doling zit belaên,Ga naar voetnoot44 45[regelnummer] En toeleit, om u uit te huwen aen de stammenGa naar voetnoot45 Der eedlen, die om strijt op zoo een joffer vlammen, Die Ceres eenigh pant in geene gaven wijckt;Ga naar voetnoot47 Ja beter een Godin dan sterflijck mensch gelijckt. Dit nieuw geloof zal al uw vrolijckheit verduffen.Ga naar voetnoot49 50[regelnummer] Zoudt ghy, in eenen hoeck, zoo dof en eenzaem suffen; Ontbeeren spijs, en dranck; verslenssen al het groenGa naar voetnoot51 En 't bloeisel van uw tijdt. zy doolt, die elck saizoen Des levens hier versloft te plucken, als de Goden De Nymphen en Natuur ons tot haer feesten nooden.Ga naar voetnoot53-54 55[regelnummer] Dat was het daeghlix liedt der zoete meeremin:Ga naar voetnoot55
[pagina 440]
Maer ick bondt t'elckemael aldus hier tegens in:Ga naar voetnoot56 Och Aphrodisia, wat stroit ghy schoone woorden! Hoe zoeckt ghy, onder schijn van vrientschap, my te moorden, Door yet aentreckelijx van lust en snoot gewin! 60[regelnummer] Legh af, leg af die grijns. ick ken d'erfvyandin, De looze en slimme slang, die, onder 't gras gescholen,Ga naar voetnoot60-61 Vergif neemt op de tong, en mickt (terwijl twee kolenGa naar voetnoot62 Vast gloeien in haer' kop) op dit onnozel hart.Ga naar voetnoot63 Maer neen, het kent heur aert. een korte wellust smartGa naar voetnoot64 65[regelnummer] Oneindelijck, en leet volght lief op zyne hielen.Ga naar voetnoot65 O Spin, ga spin uw web voor reuckeloozer zielen.Ga naar voetnoot66 Doortrapte, ghy hebt wel een simple duive voor, Maer oock een schrandre slang: die stopt voorzichtigh 't oorGa naar voetnoot67-68 Voor zulcke tovery, en schalcke toverzangen.Ga naar voetnoot69 70[regelnummer] Aen al des werelts vreught is niet een vreught gevangen.Ga naar voetnoot70 De ryckdom van de ziel weeght zwaerder dan al 't goet, 't Welck zichtbaer, zich zoo schoon voor d'oogen open doet. Ick min 't onzichtbre schoon. de hoop, op mynen Heilant En Godt, gelt meer by my dan dit gezegent eilant,Ga naar voetnoot74 75[regelnummer] En alle staet, en pracht, der ydelen krackeel.Ga naar voetnoot75 Wy zyn een zelve stof. geen bloet maeckt yemant eêl,Ga naar voetnoot76 Maer deught en 't Christenschap; dat leert die lusten schuwen.Ga naar voetnoot77 Zoo erft men staet om hoogh: zoo kan men eerlijckst huwen.Ga naar voetnoot78 Een ander heb 't genot van zotte zinlijckheên, 80[regelnummer] En vul zich op met wint: verlichte maeghden treênGa naar voetnoot80 Des werelts poppespel, al lachende, met voeten, En zweven boven 't stof, waer onder mollen wroeten; Versteken van de zon die ons in 't harte straelt,Ga naar voetnoot83 Met eenen klaerder glans dan dees, die daeghlix daelt,Ga naar voetnoot84 85[regelnummer] Zoo kaetste ick rustigh af al die bekoorlijckheden. Wanneer haer dochters, om vermaeck, uit spelen reden,Ga naar voetnoot86
[pagina 441]
Dan lagh men my aen 't oor met al het geen, wat oitGa naar voetnoot87 Het blinde bygeloof heeft onder 't volck gestroit:Ga naar voetnoot88 Hoe Reuzen een gewelt van bergen t'zamenbraghten, 90[regelnummer] Waer onder zy gekneust, zom heel, zom half, versmachten:Ga naar voetnoot89-90 Hoe Typhon vier en smoock ter holle rotse uit blaest,Ga naar voetnoot91 Waer in de wapensmit, op 't ambeelt klinckt, en raest:Ga naar voetnoot92 Hoe Proserpyn, geschaeckt by d'onbeschene Vloecken,Ga naar voetnoot93 Haer moeder de geschaeckte, al 't eilant door, liet zoecken;Ga naar voetnoot94 95[regelnummer] Waer van Sicilië, te voren wilt en woest,Ga naar voetnoot95 Bevrucht bleef, jaer op jaer, met zoo een vruchtbren oegst, Dat het Italie, en zijn andere geburen,Ga naar voetnoot97 In tijdt van hongers noot, kon voên met volle schuren; Gezocht door wapenen van 't naeste en veerste strant:Ga naar voetnoot99 100[regelnummer] Hoe eerst Triptolemus het kouter dreef door 't lant,Ga naar voetnoot100 Op 's voesters onderwys; waerom het volck met zangen Voor zynen wagen juicht, en zijn gewieckte slangen:Ga naar voetnoot102 En voort van Arethuse, en Alpheus, en zijn vlam:Ga naar voetnoot103 En hoe hy, onder zee gedoken, herwaert quam; 105[regelnummer] Vermits het vier niet was te lesschen in zijn aderen, Als met zijn vryster, die vast voorliep, te vergaderen.Ga naar voetnoot89-106 Ga naar voetnoot106 Ick loegh om dit verslagh, van logenen bekladt,Ga naar voetnoot107 En gaf haer wisse stof, uit ons gewyde bladt:Ga naar voetnoot108
[pagina 442]
Hoe stoffers, aen d'Euphraet, het heir der starren sarden,Ga naar voetnoot109 110[regelnummer] En strax, gedeelt van tong, verstroiden, en verwarden: Hoe 't overschot van 't schier verdelghde Benjamin De bloem van Silo schaeckt: hoe, niet een afgodin,Ga naar voetnoot111-12 Maer moederlijcke Maeght, drie etmael langk verlegen, Liep zoecken 't eenigh pant, haer schat, en 's werelts zegen;Ga naar voetnoot112-14 115[regelnummer] Die zonder dat hy zaeit, of os voor ploeghtuigh spant,Ga naar voetnoot115 Het graen teelt, uit de klay en voren zyner hant,Ga naar voetnoot116 En spyst veel duizenden in woeste wildernissen: Hoe noo die bruidegom zijn waerde bruit wou missen;Ga naar voetnoot118 Haer zocht in 't nare graf, en afwiesch in zijn doot,Ga naar voetnoot119 120[regelnummer] En 't onwaerdeerbaer bloet, dat hy ter borst uit goot.Ga naar voetnoot109-120 Ga naar voetnoot118-20 Ga naar voetnoot120 Myn bruidegom, wat kan myn zuivre trouw besmetten!Ga naar voetnoot121 Noch Decius met bloet en gal geschreve wetten,Ga naar voetnoot122 Noch gunst van Quintiaen, noch dreigement noch moort. Hy koom met vier en zwaert, en duizent vloecken voort;Ga naar voetnoot124 125[regelnummer] Noch vier noch zwaert noch vloeck kan onze harten deelen.Ga naar voetnoot125 Mijn hart versmelt in 't zyn. ick sta op zijn bevelen,Ga naar voetnoot126 Zoo lang myn aders slaen. dit brengt het eerloos wyfGa naar voetnoot127 Den Lantvooght aen, en schelt my wreveligh en styf Van zinnen. denck niet eens, dat dees zich zal beraden.Ga naar voetnoot129 130[regelnummer] Gout perlen en gesteent, juweelen en gewaden, En hof en heerlijckheên, en slaven, en wat breet En weits staet, achtze als stof, dat zy met voeten treet. Hy grimt my grimmigh toe, en buldert uit, vol toren:Ga naar voetnoot133 Neen zeker, ghy zijt niet van edel bloet geboren; 135[regelnummer] Dat tuight uw snoot gemoedt, daer steeckt niet edels in.Ga naar voetnoot135
[pagina 443]
Ick antwoort: ghy spreeckt recht, want ick ben Godts slavin, Aen Christus dienst verknocht, het welck wy vrijheit noemen. Maer ghyliên, die zoo trots op heerschappy durft roemen, Zijt slaven in der daet, nadien ghy d'afgoôn eert 140[regelnummer] En gout en marmersteen; en hem den rugh toekeert, Die zulcke stoffen schiep, na rede en wederredenGa naar voetnoot136-141 Ga naar voetnoot141 (Op dat ick 't schryven krimp) na dreigen, en gebeden, En smaetreên, klinckt men my met vuisten in 't gezicht. Het paertshooft reckt myn leên met koorden, en gewight.Ga naar voetnoot144 145[regelnummer] De tortsen braden 't lyf, gestreept van scherpe roeden,Ga naar voetnoot145 En angelen, waer van de rugh en lendens bloeden:Ga naar voetnoot146 Maer als de teederheit verduurt die harde straf, Zoo ruckt de wreede een borst van myne ribben af.Ga naar voetnoot148 Ick riep: ô dwingelant, wat ziet ghy met uw oogen!Ga naar voetnoot149 150[regelnummer] Ghy hebt uw moeders borst, een vrouweborst, gezogen, En schent ghy onbeschaemt de borsten van een maeght? Maer dees heeft noch een borst, die zy van binnen draeght, Haer' Heilant toegewyt, die zult ghy nimmer schenden.Ga naar voetnoot149-53 Terwyle viel de nacht, en deckte myn ellenden 155[regelnummer] Met zwarte schaduwen, waer uit een hemelsch licht Gedragen wiert, voor een eerwaerdigh aengezicht,Ga naar voetnoot156 En opzicht, als een arts, genegen elck te helpen.Ga naar voetnoot157 Dat was Sint Peters geest, gestuurt myn aêr te stelpen.Ga naar voetnoot158 Wie kan u melden, wat al troost myn geest ontfing: 160[regelnummer] Hoe myne borst genas; myn trooster strycken ging,Ga naar voetnoot160 Met goddelijcken glans, ten kercker uit, naer boven;Ga naar voetnoot161 Waer op de wakers, voor dien blixemstrael, verstoven,Ga naar voetnoot162 Verbystert, en verbaest: dat terght des Lantvooghts haet,Ga naar voetnoot163
[pagina 444]
Die my in eenen gloet van kolen wentlen laet, 165[regelnummer] En al geroost geschroockt ter vangenisse leiden:Ga naar voetnoot165 Daer krimpen wy van pyne, en zingen, en verbeiden Den jongsten oogenblick des levens, en het lotGa naar voetnoot167 Dat ons beschoren is van den alzienden Godt; Die met zyn Engelen van verre schijnt te wencken. 170[regelnummer] Godt schut, dat Quintiaen niet kome te verdrencken,Ga naar voetnoot170 En t' effens in een' stroom en zyn dootmisdaet smoor;Ga naar voetnoot171 Indien zyn gierigheit myn have zoeckt, op 't spoorGa naar voetnoot172 Van myn onschuldigh bloet, gelijck de vlugge pootenGa naar voetnoot170-73 Der hazewinden 't wilt, met eenen pyl doorschoten. 175[regelnummer] Myn geest getuight niet goets, en deze hant gemat,Ga naar voetnoot175 Laet naulix toe myn' naem te mercken onder 't bladt.Ga naar voetnoot154-76 Ga naar voetnoot176	voetnoot* S. Aeght: De H. Agatha werd onder keizer Decius (249-251) gemarteld. Haar feestdag is 5 Februari. voetnootr. 1 Panormus: Palermo. voetnoot3 vlammende: belust; Katane: Catania. voetnoot5 Christenschen: christelijken. voetnoot6 paertshooft: de Latijnsche bronnen spreken van equuleus, letterlijk: paardje, een foltertuig in den vorm van een paard, nl. een blok op vier pooten, een pijnbank; tortsen: toortsen. voetnoot7 opzet: voornemen. voetnoot8 den bruidegom der maeghdelijcke zielen: Christus. voetnoot9 opgaf: overgaf. voetnoot* In 't opschrift: Makaria, hare Speelgenoot: vriendin. Uit de bronnen van S. Agatha's leven is deze Macaria niet bekend; een heilige van dien naam staat in 't Martyrologium op 8 April. voetnootvs. 3 van Panormus tot Katane: van Palermo tot Catania, d.i. over de breedte van Sicilië. voetnoot4 Aetnaes hitte: Catania ligt direkt ten Zuiden van den Etna; hoe 't water scheurt: hoe het zeewater schuurt, vgl. Opdracht van Peter en Pauwels, vs. 50. voetnoot5 't ryzenhooft: takkenbossen als zeewering zooals in Vondels tijd het Kamperhoofd aan het Y. voetnoot6 het Zuidtoost: de Z.O. wind; een' roof: door wegspoeling. voetnoot7 't Iönisch schuim: de schuimende golven van de Jonische zee; dezen toren: de toren waarin Aeght gevangen zat. voetnoot10 behindert: verhinderd; raem en ra: bereken en raad. voetnoot13 doof en doot: gevoelloos. voetnoot16 Christus vier en liefde: vurige liefde tot Christus. voetnoot17 have: bezit; oude: ouderdom, leeftijd. voetnoot19 voort: te voorschijn. voetnoot21 't eerste ons magh gebeuren: ons op 't eerste gezicht begeerlijk en verleidelijk voorkomt. voetnoot25 't Paradysooft: de verboden vrucht. voetnoot26 haer: Eva. voetnoot28 's appels voorsmaeck: Eva ging vòor den appel te smaken; vloeckt: verwenscht; nasmaeck: de gevolgen. voetnoot29 De moeder: Aphrodisia. voetnoot30 Betrouw: vertrouw. voetnoot31 Bestem: besluit; reuckeloos: roekeloos. voetnoot32 En: vul in: hetgeen. voetnoot33 wulpsch en wuft: onnadenkend en luchthartig; nieuwgedroomde altaren enz.: een nieuwerwetsch verzonnen godsdienst, nl. het Christendom. voetnoot35 Ons vaderlijcke Goôn: de goden van onze voorvaderen; Numaes wijze zeên: de godsdienstige gebruiken der Romeinen, waarvan de instelling aan den half legendarischen tweeden koning van Rome, Numa Pompilius, wordt toegeschreven, vergelijk Peter en Pauwels, vs. 915, 926. voetnoot36 alle Roomsche steên: alle plaatsen, die aan de Romeinsche heerschappij onderworpen waren. voetnoot37 Augustus roem: de glorie der Romeinsche keizers; adelaers: de symbolische vogels, aangebracht op de veldteekenen der Romeinen, vgl. Peter en Pauwels, vs. 1379. voetnoot38 Phoebus gouden wagen: de zon; de zin is: zoo ver de Romeinsche heerschappij den zonneloop volgt, over de wereld verspreid is. voetnoot39 Dat hoeden: dat mogen verhoeden. voetnoot41 spil: verspil. voetnoot42 kus de gunst der braven: waardeer en zoek de genegenheid van de voorname lui. Voor van Vlotens verandering van kus in kies bestaat geen reden. voetnoot44 doling: dwaling, nl. het Christendom; zit belaên: bezorgd is. voetnoot45 toeleit: beoogt; stammen: families. voetnoot47 Die: nl. zoo een joffer: Aeght; Ceres eenigh pant: voor Ceres' (Demeters) eenig kind, nl. Proserpina, die om haar schoonheid door Pluto op Sicilië geschaakt werd. voetnoot49 nieuw geloof: het Christendom; verduffen: duf maken, wegnemen. voetnoot51 verslenssen: verwaarloozen; doen verslensen, verflensen. voetnoot53-54 versloft: verzuimt, verwaarloost; de Goden de Nymphen en Natuur enz.: Aphrodisia's gedachten blijven bij de bekoorlijke Proserpina, die met haar vriendinnen, de nimfen, over de Siciliaansche weiden vol wonderbare bloemen danste; hier eindigt de toespraak van Aphrodisia. voetnoot55 zoete meeremin: verleidelijke sirene; een meermin, half vrouw, half visch, lokte met zoet gezang de zeelieden in hun verderf; om haar verleidelijk liedt noemt Agatha Aphrodisia een meermin. voetnoot56 bondt in: voerde aan. voetnoot60-61 d'erfvyandin, de looze en slimme slang: Agatha zinspeelt op de Paradijsslang, die weer met een giftige adder wordt vergeleken in 62, vgl. Ps. XIII, 3. voetnoot62 twee kolen: de vurige oogen. voetnoot63 Vast: bestendig. voetnoot64 het kent heur aert: dat hart, Aeght, kent den verradelijken aard der slang. voetnoot65 Oneindelijck: zonder einde. voetnoot66 reuckeloozer: roekeloozer, onvoorzichtiger. voetnoot67-68 simple duive... schrandre slang: vergelijk Matth. X. 16; simpel: eenvoudig, onschuldig; schrandre: slim, voorzichtig; die stopt enz.: het volksgeloof, dat de slang haar ooren dichtstopt tegen het geluid van den bezweerder, komt ook in den Bijbel voor: Ps. LVII, 5, vgl. Maeghden, vs. 737. voetnoot69 schalcke: verleidelijke. voetnoot70 Aan al het vreugdige in de wereld bezit men nog niet ééne echte vreugd. voetnoot74 dit gezegent eilant: het vruchtbaar Sicilië. voetnoot75 der ydelen krackeel: het twistgoed van ijdele, wereldsche menschen. voetnoot76 een zelve stof: van éen en dezelfde stof. voetnoot77 't Christenschap: zijn Christendom. voetnoot78 staet: aanzien en geluk. voetnoot80 verlichte: nl. door Gods geest. voetnoot83 Versteken: verstoken. voetnoot84 Hier eindigt Agatha's antwoord. voetnoot86 haer dochters: volgens enkele schrijvers had Aphrodisia vijf, volgens anderen negen dochters, die 't Agatha lastig maakten; uit spelen reden: pleiziertochten maakten. voetnoot87 lagh: zeurde. voetnoot88 het blinde bygeloof: het heidendom. voetnoot89-90 De Reuzen of Giganten stapelden den Ossa-berg op den Pelion, om den Olymp te bestormen, maar werden door Jupiters bliksem teruggeslagen, vgl. Ovidius Herscheppinge in Vondels vertaling, I, 177-v.v.; gewelt van bergen: macht van bergen; zom: sommigen; versmachten: omkwamen. voetnoot91 Typhon: of Typheus, de kwaadaardigste der Giganten, door Jupiter onder den Etna (holle rotse) begraven; als hij verroert beeft de berg en spuwt vuur (vgl. typhoon), vgl. Herscheppinge, V, 474-v.v. voetnoot92 de wapensmit: de God Vulcanus of Hephaistos, die zijn smidse binnenin den Etna had; ambeelt: aambeeld. voetnoot93 Proserpyn: Proserpina, Ceres' dochter, vgl. vs. 47; zij werd geschaakt door de onbeschene vloecken, nl. Pluto, de God van de onderwereld. voetnoot94 Ceres zocht haar dochter tevergeefs door heel Sicilië. voetnoot95 En verleende, toen zij Proserpina had teruggevonden, als godin van den landbouw het eiland, eerst met dorheid geslagen, zijn groote vruchtbaarheid, vgl. Herscheppinge, V, 598-v.v. voetnoot97 Sicilië heette vroeger de voorraadschuur van Italië. voetnoot99 Pheniciërs, Grieken, Karthagers, Romeinen, Wandalen, Oostgothen, Saracenen, Noormannen, Duitschers enz. hebben achtereenvolgens het rijke Sicilië bestormd en veroverd; veerste: verste. voetnoot100 Triptolemus: Triptólemus, zoon van koning Koleas van Eleusis, kreeg van Ceres onderricht in den landbouw ('s voesters onderwys van vs. 101) en wordt als de uitvinder daarvan vereerd. voetnoot102 wagen en gewieckte slangen: Ovidius spreekt van Ceres' slangen (draken) en gevleugelde wagenwielen: ‘inque dracones transit et aligero tollitur axe Ceres’. Fasti, IV, vs. 561-62, zooals ook op Grieksche vazen is afgebeeld; maar in Herscheppinge, V, vs. 868 heeten de slangen ‘fix in 't vliegen’ voor den wagen, dien Ceres aan Triptolemus achterlaat, om daarop rondrijdend overal den akkerbouw te onderrichten, Hersch. ib. 870-v.v. voetnoot103 En voort van Arethuse: dit hangt af van vs. 88; Arethusa was een vlietnimf, door den stroomgod Alphéus (Vondel laat Alfuis en Àlfeus lezen) bemind en onder zee door tot in Sicilië achtervolgd, Herscheppinge, V, 656-v.v.; vlam: hartstocht. voetnoot89-106 In geen enkele levensbeschrijving van de H. Agatha komt deze apologie van den Grieksch-Romeinschen godendienst voor. Vondel voegt ze hier vernuftig in met verhalen, die door de oude dichters op Sicilië gelokaliseerd zijn, en die Aeght straks met Christelijke parallellen zal beantwoorden, ongeveer als in het twistgesprek van Ursul met Beremond in Maeghden, vs. 551-v.v. voetnoot106 Als: dan. Hier eindigt de toespraak der dochters. voetnoot107 loegh: lachte; verslagh: verhaal, betoog; logenen: leugens, voetnoot108 haer: Aphrodisia en de dochters; wisse: zekere, waarachtige, tegenover de logenen van vs. 107. voetnoot109 stoffers: de hoovaardige bewoners van Babel, die een toren wilden bouwen, waarvan de kruin den hemel raakte (het heir der starren sarden), maar wier plan werd verijdeld door hun spraak-(tong-)verwarring, Gen. XI, 4-9; dit is het tegenbeeld van den strijd der Reuzen van vs. 89-90 voetnoot111-12 De roof van Proserpina (vs. 93) vindt zijn parallel in den maagdenroof der Benjamieten te Silo, Recht., XXI, 16-24. voetnoot112-14 Tegenover Ceres' zoeken van haar dochter (vs. 94) staat Maria's opsporing van den twaalfjarigen Jezus, toen hij in den tempel was achtergebleven, Luc. II, 42-50. voetnoot115 Triptolemus, die de menschheid graan leerde verbouwen, wordt opgewogen door Jezus, die wonderbaar 5000 mannen spijst, Joan. VI, 5-13. voetnoot116 Vondels fraaie gedachte in dit vs. (vergelijk Bespiegel. V, 1509-10) kan geïnspireerd zijn door S. Augustinus' Tract. XXIV, no.1 op den passus van Joannes. voetnoot118 die bruidegom: Christus; zijn bruit: de Kerk. voetnoot119 't nare graf: Christus' dood; maar ook het Voorgeborchte. voetnoot109-120 Aeght weerlegt de haar voorgehouden mythen met eenigszins daarop gelijkende feiten uit den Bijbel. voetnoot118-20 Vondels vernuft wordt spitsvondig waar hij 't verhaal van Alfeus, die ondergronds zijn bruid Arethusa achtervolgde (vs. 103-6), wil overtroeven met de leer der Kerkvaders, dat Christus zich door zijn dood zijn mystieke Bruid de Kerk verwierf en haar zocht in 't voorgeborchte, waar de zielen der Oudvaders Hem verwachtten. voetnoot120 ter borst: door den lanssteek vgl. Joan. XIX, 34. Hier eindigt Agatha's tegenbetoog. voetnoot121 Myn bruidegom: hiermee wendt Aeght zich tot Christus. voetnoot122 Decius: de Keizer; met bloet en gal geschreve wetten: wetten ingegeven door bloeddorst en afgunst en tegen de Christenen gericht. voetnoot124 vloecken: verschrikkingen. voetnoot125 onze harten: de harten van Christus en Agatha. voetnoot126 sta op: houd vast aan. voetnoot127 slaen: kloppen; hiermee eindigt Agatha's gebed tot Christus; het eerloos wyf: Aphrodisia. voetnoot129 denck niet eens: geloof maar niet; zoo wordt Aphrodisia, sprekend tot Quintianus, ingevoerd; dees: Agatha. voetnoot133 Hy: de landvoogd Quintianus; toren: toorn. voetnoot135 tuight: getuigt; niet: niets. voetnoot136-141 Deze verzen zijn vrij letterlijk naar de oude bronnen, o.a. Metaphrastes uit wiens Vita S. Agathae Virginis (Migne, P.G. CXIV, Kol. 1335) wij vertalen: ‘De heilige Agatha sprak: Dat hebt ge goed gezegd, want omdat ik de dienstmaagd van Christus ben, beschouw ik mij als een slavin. Quintianus zeide: Ge zijt heelemaal vrij; hoe kunt ge u zelf dan slavin noemen? De heilige Agatha antwoordde: Onze adel en grootheid liggen hierin, dat we de slavernij van Christus verkondigen. Quintianus zei: Hoe dan? Zijn wij soms niet vrij, die die slavernij van Christus verwerpen? De heilige Agatha zei: Tot zoo'n slavernij en onvrijheid zijt gij gebracht, dat ge niet alleen slaven zijt van de zonde, maar zelfs aanbidders van zintuiglooze en afschuwelijke afbeeldsels, terwijl ge de eer, die God toekomt, bewijst aan steenen en stukken hout’. voetnoot141 rede en wederreden: spraak en tegenspraak. voetnoot144 paertshooft: equuleus, pijnbank; hiervan spreekt niet Metaphrastes, maar wel het Romeinsch Brevier. voetnoot145 tortsen: toortsen. voetnoot146 angelen: ijzeren haken aan de geeselsnoeren; lendens: mvd. van lenden. voetnoot148 de wreede: de beul. voetnoot149 dwingelant: Quintianus; wat ziet ghy met uw oogen!: wat durft ge onbeschaamd bestaan. voetnoot149-53 Ongeveer letterlijke vertaling van Metaphrastes: ‘S. Agatha dixit: Impie, crudelis et sacrilege tyranne, non erubuisti ista exercere in feminam, et quam in matre suxisti mamillam praecidere? Verumtamen licet exteriorem mihi mamillam resecueris, aliam habeo in anima mea mamillam, quam exscindere nunquam valebis: est enim Christo Deo meo ab infantia mea consecrata’, l.c. kol. 1339. voetnoot156 voor: plaatselijk te verstaan. voetnoot157 opzicht: uiterlijk. voetnoot158 gestuurt: vul in: om; aer: bloedende borstwond. voetnoot160 mijn trooster strycken ging: hoe Petrus verdween. voetnoot161 goddelycken: hemelschen. voetnoot162 dien blixemstrael: Metaphrastes verhaalt, hoe den heelen nacht in Agatha's gevangenis een licht bleef schijnen, ‘ut fulgore territi custodes aufugerent’, l.c. kol. 1342. voetnoot163 terght: prikkelt. voetnoot165 geschroockt: geschroeid. voetnoot167 Den jongsten oogenblick: het laatste oogenblik, bij Vondel gewoonlijk mannelijk. voetnoot170 schut: verhoede. voetnoot171 t'effens: tegelijk; dootmisdaet: schrikkelijke misdaad. voetnoot172 gierigheit: begeerigheid, hebzucht; have: goederen. voetnoot170-73 De oude bronnen verhalen, dat Quintianus op zoek naar Agatha's rijkdom in een rivier bij Catania verdronk, Metaphr. kol. 1343. voetnoot175 gemat: afgemat. voetnoot154-76 In deze laatste vss. vat Vondel de oude bronnen heel kort samen met weglating van vele bizonderheden. voetnoot176 mercken: teekenen.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

[S. Aeght]

S. Aeght.Ga naar voetnoot*

Aeght aen Makaria, hare Speelgenoot.Ga naar voetnoot*

Over het gehele werk

titels

auteurs