De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

Regelnummers proza verbergen

[p. 359]

Brief VIII Hermione aen Orestes.^*

1 Ick Hermione spreeck hem aen, die onlangs noch myn broeder en man^{r. 1-2} 2 was, maer die nu myn broeder is, omdat een ander met den naem van 3 man doorgegaen is. Pyrrhus, Achillus soon, trots op zyns vaders stock-^3-4 4 beelt, houdt my tegens recht en billyckheit opgesloten. ick zette my 'er 5 tegen tgeen ick alleen vermoght, op dat men my niet onwilligh soude⁵ 6 oordeelen. vrouwehanden konden het overige niet verrichten. o zoon⁶ 7 van Aeacus, zeide ick, ick ben niet zonder beschermer. dese maeght o 8 Pyrrhus hebt ghy onder haren heere. hy, doover dan de zee, sleepte haer⁸ 9 die Orestes by zynen naem riep, met gesleurden haire in zyn hof. hoe zou 10 men een gevange slavin te Lacedemon harder hebben konnen handelen?¹⁰ 11 indien een uitheemsche troep de Grieksche schoondochter hadde met¹¹ 12 zich gesleept. de Griecksche overwinster handelde Andromache zachter,¹² 13 toen het Danaische vier de Grieksche middelen soude verbranden. maer¹³ 14 o Orestes, indien ick u noch aent harte legge. grypt met uwe onvertsaegde¹⁴ 15 handen eens aen tgeen u met recht toekomt. maer zoo yemant het vee uit 16 den ontsloten stal roofde, ghy zoudt met wapens te hulpe komen: en sam-^16-17 17 melt ghe nogh daer uwe vrou geschaekt is? laet uw schoonvader een ver- 18 overaer van zyn geschaekte vrou u ten spiegel dienen: die om een meisken den godtvruchtigen oorloogh aenving. hadde uw schoonvader blyven 20 suffen in het ledige hof: de moeder had aen Paris gehuwt gebleven als²⁰ 21 te voren. ghy behoeft geen vloot van duisend schepen, noch een heir van 22 Griecken uit te rusten: kom self over. nochtans staet het u toe my oock²² 23 zoo weder te halen, en het soude voor een man niet schandelyk luiden,²³ 24 eenen gestrengen oorloogh voor zyn bemint bedde te voeren. wat? omdat²⁴ 25 een zelven Atreus Pelops zoon onzer beider grootvader is? en schoon 26 ghy myn man niet waert, zoo waertghe myn broeder. ick bidde dat de 27 man zyne vrou, de broeder zyne suster te hulp kome. beide de namen 28 dringen u om uwen plicht te voldoen. de zoon van Tyndar, hoogh op zyn²⁸

* VIII Hermione aen Orestes. Hermione, dochter van Menelaus en Helena, was door haar grootvader Tyndarus aen Orestes uitgehuwelikt, buiten weten van haar vader, die toen voor Troje stond. Deze had haar toegezegd aan Pyrrhus, de zoon van Achilles, aan wie hij haar bij zijn terugkomst overleverde.

r. 1-2 myn broeder: eigenlik: mijn neef. In de moderne uitgave zijn de beide eerste regels geschrapt.

3-4 op zyns vaders stockbeelt: op de gelijkenis met zijn vader (Lat. animosus imagine patris); stockbeelt: standbeeld; zette my: verzette mij.

5 op dat men enz;.: bij D.v.H.: ‘om dat men niet oordeelen moght dat ick 'er met mynen wil bleef’.

6 zoon: eigenlik achterkleinzoon.

8 hebt ghy onder haren heere: woordelike vertaling van: Haec tibi sub domino est, d.w.z. zij heeft een meester nl. Orestes. Bij D.v.H.: ‘heeft eenen anderen heer’.

10 een gevange slavin: de bedoeling is: mij, als slavin gevangen; handelen: behandelen.

11 schoondochter: in 't Latijn staat een meervoud, terwijl dan met nurus vrouwen bedoeld zijn.

12 de Griecksche overwinster: beter bij D.v.H.: ‘de triomferende Grieken’.

13 Grieksche middelen: moet zijn: de Trojaanse rijkdommen (Lat. opes).

14 aent harte legge: dierbaar ben.

16-17 sammelt: draalt; uw schoonvader: Menelaus, echtgenoot van Helena.

20 suffen: werkeloos blijven.

22 staet het u toe: moogt gij.

23 zoo: nl. met een leger en vloot.

24 omdat: door D.v.H. verbeterd in ‘was niet’.

28 de zoon van Tyndar: moet zijn: Tyndarus (D.v.H.).

[p. 360]

29 jaren, leverde my u over: de grootvader had dat recht over zyne nicht.²⁹ 30 Maer myn vader, onbewust van dese saek, had my aen Eacus soon ver-³⁰ 31 looft. de grootvaer, de eerste op de rye, vermoght noch meer. toen ick³¹ 32 aen u huwde, hinderde myn fackel aen gene dingen. worde ick Pyrrhus³² 33 toegevoeght, zoo zult ghy u van my verongelykt achten. en vader Menelaus 34 sal het onse minne vergeven. hy self most zwichten voor de pylen des 35 snellen godts. de liefde, die hy zich zelven toeliet, zal hy zynen zwager³⁵ 36 oock toelaten. de beminde moeder zal het met haer voorbeelt te stade³⁶ 37 komen. ghy sijt my, tgeen de vader de moeder is, welcke deelen de^37-38 38 Dardanische vremdeling eertydts gedreven heeft. hoewel hy zonder op- 39 houden zich verhoovaerdigt op zyns vaders daden. ghy kunt oock op 40 uws vaders daden stoffen. en hy regeerde alle de zonen van Tantalus en⁴⁰ 41 Achilles self. dees was een deel vant leger: hy was thooft der vorsten.⁴¹ 42 ghy hebt oock Pelops tot uwen grootvader, en den vader van Pelops:⁴² 43 zoo ghy noch hooger optelt, zult ghy de vyfde van Jupyn wesen. en ghy 44 ontbeert geen vromigheit: ghy hebt benyde wapens gedragen. maer wat⁴⁴ 45 zoudt ghy doen. zy trock haren vader aen. ick wou dat ghy u dapper⁴⁵ 46 betoont had om/in een betere stoffe. uw oorsaek wert tot uw werck niet 47 uitgekosen maer gegeven. ghy hebt het nochtans voltrocken. Aegystus 48 heeft met afgesteken strot het hof bebloedt: gelyck wel eer uw vader.⁴⁸ 49 Aeacus soon graeut vast: en verkeert uwen lof in laster: en nochtans kan⁴⁹ 50 hy myn aensicht verdragen. ick berst, en myn aenzicht zwelt te gelyck 51 met myn geest: en thart inwendigh van brant blakende, doet my wee.⁵¹ 52 heeft Hermione of yemant het Orestes verweten? ick heb geen gewelt⁵² 53 noch een scherp swaert by der handt. schreien is me geoorlooft. schreiende 54 storten wy onse gramschap uit. en tranen vlieten als beecken over mynen 55 boesem. hier van ben ick altydt voorsien, en vloey er van over. donge-^55-56 56 cierde kaecken zyn nat van een gedurige bron. dit is tnootlot van ons 57 geslacht, twelck tot op onsen tydt blyft dwalen. wy alle Tantalus kinders⁵⁷

29 nicht: kleindochter.

30 soon: vgl. r. 6 (bij D.v.H.: neef).

31 vermoght noch meer: had meer zeggenschap.

32 hinderde myn fackel aen gene dingen: door D.v.H. verbeterd in: ‘hinderde myn huwlyck aen niemant’.

35 snellen: gevleugelde; toeliet: veroorloofde; zwager: schoonzoon.

36 zal het: door D.v.H. verbeterd in ‘zal ons’.

37-38 Onbegrijpelike zin. D.v.H. vertaalt juist: ‘Gy zyt my, 't geen myn Vader by Moeder was: en Pyrrhus draeght zich nu by my, als weleer de Dardaensche vremdeling by myn moeder’.

40 Foutieve vertaling: er staat: ‘Agamemnon (de zoon van Tantalus) regeerde alle de vorsten’.

41 self: zelfs.

42 grootvader: bedoeld is: overgrootvader (D.v.H.).

44 vromigheit: dapperheid; benyde wapens: vertaling van: arma invidiosa, d.i. verfoeilike wapens. Zinspeling op de moord op Clytemnestra en Egisthus (zie r. 47).

45 zy trock haren vader aen: foutieve vertaling voor: ‘uw vader was oirzaek dat gy ze aentrockt’ (D.v.H.). Ook de volgende zinnen zijn door D.v.H. beter vertaald: ‘'k wenschte wel dat gy beter stof tot dapperheit gevonden had, die gy niet hebt uitgekoren, maer uit reden aenvaerdt’.

48 afgesteken: doorstoken.

49 Aeacus soon: Pyrrhus (vgl. r. 30); graeut vast: schimpt voortdurend; laster: schande.

51 met myn geest: bij D.v.H.: ‘met myn hart van spyt’.

52 Onjuiste vertaling. D.v.H. verbetert: ‘Heeft hy Orestes iets durven verwyten in tegenwoordigheit van Hermione?; gewelt: kracht.

55-56 ongecierde: vertaling van incultae, d.i. onverzorgde.

57 blyft dwalen: voortduurt.

[p. 361]

58 zyn bequaem om gerooft te worden. ick zal niet verhalen de logens van⁵⁸ 59 de vlietzwaen, noch klagen dat Jupyn in de veeren doock, daer beide de⁵⁹ 60 Isthmussen uitsteeckende de zeeën lange van een scheiden. Hippodameia⁶⁰ 61 vervoert met uitlantsche wielen, van den Amycleeschen Castor, en den⁶¹ 62 Amycleesen Pollux. de suster Tyndars dochter is in de Mosopische stadt⁶² 63 gebroght. Tyndars dochter van den Ideesche gast over zee geschaeckt,⁶³ 64 wapende de Argolische legers om harentwil. naulix heught het my: het 65 heught my nochtans, hoe het alsins van rouw en bekommeringe vervult⁶⁵ 66 was. De grootvader schreide, en de zuster schreide, en beide de ge-^66-69 67 broeders. Leda riep de goden, en haren Jupyn aen. ick self oock myn hair, 68 dat noch niet langk was, gescheurt hebbende kreet vast: o moeder, 69 moeder gaet ghy wegh zonder my? want de man was van huis: Op dat 70 men my niet voor Pelops dochter hielt, was ick een reede roof voor 71 Neoptolemus. och of Pelops Apolloos boogh geschuwt hadde: de vader⁷¹ 72 zoude de dartele daden van zynen zoon verdoemen. nocht eertydts heeft⁷² 73 het Achilles, noch nu oock behaeght, dat een man soude schreien, wanneer 74 hem zyn vrou ontvoert was. Wat laster/onrecht heeft myne Goden zoo ver-⁷⁴ 75 bittert? of wat wil ick klagen dat het gestarnte my ellendige tegenvalt. ick⁷⁵ 76 was, noch kleen synde, moederloos, vader gingk ten oorloogh, en terwyl 77 zy beide leefden, was ick van die beide versteken. o moeder ick heb in⁷⁷ 78 myn jonge jaren u niet met een stamelende tonge toegevleit, noch myn⁷⁸ 79 korte armen om uwen hals geslagen: noch sat als een lief pack op uwen⁷⁹ 80 schoot. ghy droeght geen sorge om my te toyen, noch met myn moeders 81 bestemminge tradt ick niet de nieuwe bruiloftskamer in by mynen man.⁸¹ 82 ick zal de waerheit seggen, ick hadde u zoo ghy wedergekeert waert te 83 gemoet geloopen, en kende noch myn moeder niet. nochtans wist ick dat 84 ghy Helene, en dat ghy de schoonste waert. ghy self vraeghde wie uwe 85 dochter was. dit eenige deel dat Orestes myn man is geluckte my wel.⁸⁵ 86 dat zal my oock benomen worden, ten zy hy voor zich vechte. Pyrrhus

58 zyn bequaem om gerooft te worden: bij D.v.H.: ‘strecken tot bequamen roof’; de logens: bedoeld is: het bedrog.

59 de vlietzwaen: onder die gedaante verleidde Jupiter Leda, Helena's moeder; daer beide enz.: deze zin behoort in het Latijn als bepaling bij de volgende.

60 Hippodameia: door het omkopen van de wagenmenner wist Pelops haar vader te doen vallen en haar als bruid te verwerven.

61 uitlantsche wielen: de wagen van een vreemdeling (Pelops). Ook hier is de indeling in de war: met van begint een nieuwe zin. Bij D.v.H.: ‘Helena, van Theseus geschaeckt, is uit Aphidne aen hare broederen den Amycleeschen Castor en Pollux wedergegeven’.

62 de suster Tyndars: bedoeld is hun zuster, de dochter van Tyndareus: Helena; de Mosopische stadt: Athene, zo genoemd naar de oude koning Mopsopos.

63 van den Ideesche gast: door de Phrygiese vreemdeling, Paris.

65 alsins: alom.

66-69 Deze passage wordt door de tekstkritiek als onecht verworpen; want de man was van huis wordt dan vervangen door: Nauweliks waart gij, mijn man, vertrokken,

71 Neoptolemus: bijnaam van Pyrrhus; Pelops: in 't Latijn staat Pelides, de zoon van Peleus, d.i. Achilles. Paris schoot zijn boog op hem af uit de tempel van Apollo, op bevel van de god.

72 dartele: losbandige.

74 Onjuiste vertaling. Bij D.v.H.: ‘Wat schult heeft my den haet der goden toegebraght’?

75 my tegenvalt: mij ongunstig is.

77 versteken: verstoken.

78 toegevleit: liefkozend toegesproken.

79 pack: last.

81 bestemminge: goedkeuring. Dichter bij 't Latijn blijvende, vertaalt D.v.H. ‘in de kamer door u toebereit’.

85 Bij D.v.H.: ‘dit eenige geluck heb ick genoten’.

[p. 362]

87 houdt haer voor zyn slavin, daer myn vader overwinner wedergekeert is,⁸⁷ 88 en wy hebben Troje minst verwoest ..... nochtans wanneer de zon hoogh⁸⁸ 89 gestegen met zyne stralende paerden voortvaert, dan nuttigh ick ellendige⁸⁹ 90 een vryer ongeluck. wanneer de nacht my in de kamer huilende en bitter 91 klagende verberght, en ick int bedruckte bedde legge; dan komter geen⁹¹ 92 vaek, maer tranen in d'oogen, en ick vlie waer ick kan van mynen man, 93 als van myn vyandt. dickwils sta ick verstockt om myne ellenden; en myns^93-95 94 staets en plaets ongedachtigh, genaeck ick met een onwetende handt het 95 Scyrische lichaem. als ick dien gruwel gewaer worde, vermy ick het 96 t'onrecht aengeraekte lichaem, en laet my voorstaen dat myn handen⁹⁶ 97 bevleckt zyn. dickwils valt my de naem van Orestes in ste van Neoptolemus⁹⁷ 98 uit den mont: en ick bemin de dolinge der spraeck als een voorspoock.⁹⁸ 99 ick bidde u by 't ongeluckigh geslacht, en by den vader des geslachts, die⁹⁹ 100 zee en aerde, zyn gebiet, doet daveren; by uw vaders en ooms gebeente: 101 die in u gehouden zyn, om datze in hun graf zoo dapper van u gewroken¹⁰¹ 102 zyn. of ick zal eerst sterven, en in myne eerste jeught vant leven scheiden, 103 of ick een dochter van Tantalus sal de vrou zyn van een zoon van Tantalus.¹⁰³

87 haer: door D.v.H. verbeterd in my.

88 Bij D.v.H.: ‘dit hebben wy van het verwoeste Troje gekregen’.

89 dan nuttigh ick enz.: woordelike vertaling van ‘Perfruor infelix liberiore malo’; bij D.v.H.: ‘is de smart van my ongeluckige wat vryer’.

91 bedruckte: droevige.

93-95 verstockt: verstijfd, wezenloos; myns staets: van mijn toestand onbewust; het Scyrische lichaem: het lichaam van Pyrrhus (zo genoemd naar het eiland Scyros, waar hij geboren werd).

96 laet my voorstaen: verbeeld mij.

97 Neoptolemus: zie bij r. 70.

98 voorspoock: (gunstig) voorteken.

99 ick bidde: in 't Latijn: ik zweer; 't ongeluckigh geslacht: nl. dat van Pelops.

101 in u gehouden zyn: verplichting aan u hebben; dapper: krachtig.

103 dochter en zoon: door D.v.H. veranderd in: nicht en neef (d.i. afstammeling).