De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

(1930)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 299]
Henriette Marie Koningin van Groot Britanje, Vranckrijck, en Yrlant, t' Amsterdam.aant. Semper honos, nomenque tuum, laudesque manebunt. t' Amsterdam, By Dominicus vander Stichel, Voor Abraham de Wees, Boeckverkooper op den Middeldam, In 't Nieuwe Testament. A^o CIƆ IƆ C XLII.
[pagina 300]
VAN 1642. AFGEDRUKT NAAR DE TEKST VAN DE eerste uitgave in folio (t'Amsterdam. By Dominicus vander Stichel, Voor Abraham de Wees, Boeckverkooper op den Middeldam, In 't Nieuwe Testament. A^o.1642), waarvan 't titelblad hiervoor typografies is nagevolgd. Het motto is ontleend aan Vergilius' Aeneïs I, vers 613 en betekent: ‘Uw eer, uw naam, uw lof zal 't allen tyd beklijven’.
[pagina 301]

Henriette Marie t' Amsterdam.Ga naar voetnoot* Aen hare Majesteit. Soo lang het hemelsch licht, met zijn saffrane toomen,Ga naar voetnootvs. 1 Zich spiegelde, in 't kristal der Amsterdamsche stroomen, En zegende, met gras en bloemen, Gijsbrechts wey;Ga naar voetnoot3 Roock Aemstels burgery noit bloesemrijcker May. 5[regelnummer] De leeuwerck quinckeleert. de boomen en prieelenGa naar voetnoot5 Onthalen dezen dagh, als met herbore keelen;Ga naar voetnoot6 De koeckkoeck houdt zijn' toon, daer 't groen gulhartigh lacht.Ga naar voetnoot7 De nachtegael verheft de klancken uit zijn kracht,Ga naar voetnoot8 En loopt gevaer, dat hy zal barsten, door dit brallen,Ga naar voetnoot9 10[regelnummer] En, uit den hemel, in de luit, zijn grafste, vallen.Ga naar voetnoot10 Het scheeprijck Y houdt feest, maer noit zoo wimpelrijck.Ga naar voetnoot11 De jaghten, op den stroom, de ridders, op den dijck,Ga naar voetnoot12 Braveren, elck om 't braefst, met briesschen, en trompetten.Ga naar voetnoot13 De stadt loopt overendt. de burgervendels zettenGa naar voetnoot14 15[regelnummer] Zich rustigh in 't gelit. het zwangere metaelGa naar voetnoot15 Baert onweêr, niet tot schrick, maer heerelijck onthael.Ga naar voetnoot16
[pagina 302]
Men ziet een aengezicht in duizenden ontwaecken,Ga naar voetnoot17 Op steigers, wal en brugh, op straten, dam en daecken. De bogen van triomf verlangen hun gordijnGa naar voetnoot19 20[regelnummer] Eens t'openen, voor 't licht van zulck een' zonneschijn, Die 's weerelts Koopstat komt voor 't hooft slaen, en verbazen,Ga naar voetnoot21 En met een' glans van vreught doorstralen alle glazen.Ga naar voetnoot22 De huizen zwellen van het schaterend geluit. De vensters springen op: de blyschap vlieght'er uit.Ga naar voetnoot24 25[regelnummer] My dunckt (of is 't een droom?) ick zie den weerhaen draeien, En met verheven kam de velden tegenkraeien.Ga naar voetnoot26 Ons zeemaets vliegen met de vlagge op, by den mast, Reckhalzen al verbaest van verre, en gapen vast,Ga naar voetnoot28 Wat Godtheit, waerdigh om de starren aen te leiden,Ga naar voetnoot29 30[regelnummer] Dus aenzweeft langs de lijst der lage klaverweiden,Ga naar voetnoot30 En 't velttapijt, daer lest der Goden moeder stont,Ga naar voetnoot31 Die den Bourbonschen Mars kon breidlen met haer' mont,Ga naar voetnoot32 En goot in 't harte een hart tot Batoos ingezeten,Ga naar voetnoot33 Die nimmer breet genoegh de deughden uit kan metenGa naar voetnoot34 35[regelnummer] Van 't bloet, waer in wy noch zoo hoogh gehouden zijn.Ga naar voetnoot35 Matroozen varen met hun' wensch in een' dolfijn,Ga naar voetnoot36 Of zeepaert, om, niet droogh op bogen en tooneelen,Ga naar voetnoot37 Maer, in hun element, voor watergoôn, te spelen; En nymfen op den rugh te dragen, die zoo kiesGa naar voetnoot39 40[regelnummer] Vercieren 't zwaeiend hair met waterroos en bies; Om Nereus gemalin, die Thetis schijnt te paren,Ga naar voetnoot41 Te leiden langs 't geruisch der zoetgekrulde baren,Ga naar voetnoot42 Voor 't nimmerzat gezicht der sterfelijcke liên;Ga naar voetnoot43 Nieuwgierich, voor hun doot, een Zeegodin te zien:Ga naar voetnoot44 45[regelnummer] Geluck, dat zelden beurt: triomfen, die onze oogenGa naar voetnoot45
[pagina 303]
Om hondert jaren eens, of schaers, verquicken mogen. Wat wonder is 't, dat elck om 't uitgelatenst bromt,Ga naar voetnoot47 Nu 's grooten Henricx beelt, nu HENRIETTE komt,Ga naar voetnoot48 Heer Karels gemalin, geviert van groot Britanje, 50[regelnummer] Als Koningin, nu eerst de moeder van Oranje:Ga naar voetnoot50 Verzelschapt met den roem van 't Keizerlijck geslacht, En bey de Princebruits, en Bruigoms, rijck van pracht;Ga naar voetnoot52 En zoo veel staets en stoets van graven, joffren, heeren;Ga naar voetnoot53 Al godtheên, die den Haegh, dien Pelion, stoffeeren.Ga naar voetnoot54 55[regelnummer] Wie kan in 't midden van dat hooghtijt stillestaen!Ga naar voetnoot55 Op, dichters, op: 't is tijdt, om aen den rey te gaen.Ga naar voetnoot56 Ghy steeft weleer den toon van bloênde zegezangen:Ga naar voetnoot57 Doch 't feest, met wapenroof en treurtapijt behangen;Ga naar voetnoot58 Vervloeckte vreught, geschept uit wonden en verdrietGa naar voetnoot59 60[regelnummer] Van 't schreiend Christendom, behagen 't Raethuis niet;Ga naar voetnoot60 Maer Princebruiloften, en Hymens, die EuropeGa naar voetnoot61 Vermaeghschappen, en voên met Christelijcke hope Van goddelijcken pais, die duizent jaren duurt. Wat stat, wat lant den krijgh nu jammerlijck bezuurt;Ga naar voetnoot64 65[regelnummer] Ghy Amsterdam mooght wel met danck den hemel eeren, Die, midden in dien brant, u gunt te triomferen: Een wonderlijcker eeuw dan d'eeuw was van August.Ga naar voetnoot67 In 's oorlooghs maelstroom holp een Godt u aen dees rust.Ga naar voetnoot68 Monarchen komen 't hart van uwen veltheer winnen,Ga naar voetnoot69 70[regelnummer] En kroonen Batoos Rijck met d'eere der vorstinnen.Ga naar voetnoot70 Men huwt de koningklijcke aen uwe Keizerskroon,Ga naar voetnoot71 Die wijdt haer stralen schiet, maer noit zoo hel en schoon Als heden; overmits haer diamante glanssen Verdubbelt, om dit licht, als nieuwe starren, danssen.Ga naar voetnoot74 75[regelnummer] De leeuwen dragen zelfs veel trotser uwen schilt.
[pagina 304]
Nassauwers waren, voor drie eeuwen, al gewilt,Ga naar voetnoot76 En overwellekom, by Gallen, oock by Britten; Die, over Hollant, op twee elementen zitten,Ga naar voetnoot78 En schryven zee en lant gestrenge wetten voor, 80[regelnummer] Met ons; zoo wijt gevreest, als 't gouden zonnespoorGa naar voetnoot80 Den zonnewagen volght, van daer hy, zwaer geladen Met dat alziende hooft, komt op robyne radenGa naar voetnoot82 Oprollen, uit het wier, tot daer hy nederstort,Ga naar voetnoot83 En 't westen zoomt met goudt, terwijl het avont wort. 85[regelnummer] d' Ondwingbare Adolph, van Germanjen aengebeden,Ga naar voetnoot85 Was eer met Engelant in een verbont getreden,Ga naar voetnoot86 En streckte een kopre zuil aen 't huys van Eduart;Ga naar voetnoot87 Toen met zijn' nagebuur in 't harnas diep verwart:Ga naar voetnoot88 En Reinout, die zich eerst liet Vorst van Gelder groeten,Ga naar voetnoot89 90[regelnummer] Op d'oevers van de Main, voor 's Duitschen Keizers voeten; Behaeghde zoo den Brit, om zijn verbaesde faem,Ga naar voetnoot91 Dat weêr een Eduart, de derde van dien naem, Hem met den bruitschat schonck zijn dochter Leonore; Wiens rijpe schoonheid gaf 's mans dapperheit een spore,Ga naar voetnoot94 95[regelnummer] Om zonder ommezien, de heirbaen van de deught Te houden, in de bloeme en 't heetste zyner jeught. De naem van Gelder, dus ter werelt uitgevaren,Ga naar voetnoot97 Danckt Nassau, voor een reex van driemael hondert jaren, In 't loffelijck en wijsbereghte hertoghdom;Ga naar voetnoot99 100[regelnummer] Dat noch op Reinout roemt, en maeckt den laster stom;Ga naar voetnoot100 Om dat des werelts oogh den dagh der Geldersche eereGa naar voetnoot101 Zagh schittren, op 't helmet van dien Nassausschen Heere;Ga naar voetnoot102 Wiens hooghgeboren bloet noch dier bevolen zijnGa naar voetnoot103 De schiltwacht van de Maes en Yssel, Wael en Rijn:Ga naar voetnoot104 105[regelnummer] Vier vlieten, die zoo lang, met neergeslagene oogen,Ga naar voetnoot105 Voor het Sicambersch hooft, hun spitse horens bogen.Ga naar voetnoot106
[pagina 305]
Oock gaf 's lants Hoogheit lang de hanttrouw, voor 't altaer,Ga naar voetnoot107 Aen Fransche en Britsche bruits, gekranst om 't hangend hair. Vrouw Ada, zuster van 't gekroonde hooft der Schotten,Ga naar voetnoot109 110[regelnummer] Trouwt Florens, klagende, dat zulck een beelt moet rotten.Ga naar voetnoot110 Drie Wilmen koelen 't vier der minnetortse uitheemsch:Ga naar voetnoot111 Twee blussen 't in de Seine, en d'ander in den Teems; Zoo dat Marie en Ieanne en Machtelt schaemroot blozen, En bleecken, in haer bedde, als lelien, en roozen. 115[regelnummer] Oock let vry, hoe de Min zijn vorstepijlen wet,Ga naar voetnoot115 Terwijl Graef Floris zoon belonckt Elizabeth,Ga naar voetnoot116 De spruit van Eduart; en hoe Philippes zieleGa naar voetnoot117 Bestraelt zijn lelibloem, d'opluickende Michiele. Maer Berte en Phlippe bey gaen strijcken met de kroon,Ga naar voetnoot119 120[regelnummer] Nu elck, een gravenkint, magh heerschen, op den troon,Ga naar voetnoot120 Met sceptren, door de vuist van Iulius gedwongen,Ga naar voetnoot121 En door den Brit en Gal den Caesars weêr ontwrongen. Wy bouwen dan van nieuws, op dien aelouden gront,Ga naar voetnoot123 Doorluchte bruiloften, en huwelijxverbont,Ga naar voetnoot124 125[regelnummer] Met zulck een' nagebuur en vrient van zeven staten,Ga naar voetnoot125 Die Nassau mint, niet min dan zy, die voor hem zaten;Ga naar voetnoot126 Zoo doet zijn gemalin, d'elckwellekome zon. Breda zagh Buren lest te koor gaen met Bourbon;Ga naar voetnoot128 De Necker, over wien, als ooms, ons Princen stonden,Ga naar voetnoot129 130[regelnummer] Het juichend Heidelbergh onthalen 't licht van Londen,Ga naar voetnoot130 Noch onlangs Willems nicht, maer nu zijn liefste moey.Ga naar voetnoot131 Oock kruipt het hart der Bruit, die in ons beemden woey,Ga naar voetnoot132 Gelijck een lente, 't hart des Bruidegoms te nader, Vermits zijn vader draeght den naem van 's moeders vader;Ga naar voetnoot134 135[regelnummer] Die trouwe hooftpylaer aen 't waterleeuwenhof.Ga naar voetnoot135
[pagina 306]
Waer stof van liefde ontbrack, hier schort het aen geen stof.Ga naar voetnoot136 En nimmer kan hier stof van liefde en gunst ontbreecken:Ga naar voetnoot137 Want Christus weerelt noit ten vollen uit kon spreecken, Wat zaligheden haer, die in Godts glori groeit,Ga naar voetnoot139 140[regelnummer] Zijn, uit den boezem van Britanje, toegevloeit; 't Gezalighde eilant, daer Helene wiert geboren:Ga naar voetnoot141 Geen zwanetweeling, 't welck 't geterghde heir der DorenGa naar voetnoot142 Van Priams vesten zagh aenvallen, op 't gewelt Van Hektor en haer' boel, in 't omgewroete velt;Ga naar voetnoot144 145[regelnummer] Maer Koïls dochter, hier voortbrengende den grootenGa naar voetnoot145 Verlosser, Constantijn, die, op de Roomsche sloten,Ga naar voetnoot146 En 't Apostolisch graf, zijn kruisbanieren plant; De Razernyen boeit, den afgront leit aen bant,Ga naar voetnoot148 En spoock en afgoôn ziet getuimelt voor zijn voeten;Ga naar voetnoot149 150[regelnummer] Gevoert van standerden, die hier hem Keizer groeten.Ga naar voetnoot150 Zijn moeder vont het Kruis, waer op de hemel draeitGa naar voetnoot151 Om d'aerde, van haer hant met kercken overzaeit.Ga naar voetnoot152 Godvruchtige Heleen, en stof van kuische dichten,Ga naar voetnoot153 Al 't Heidensche vernuft moet voor uw' lofzangk zwichten,Ga naar voetnoot154 155[regelnummer] Van dees begaefde kust stack af de zuivre ziel,Ga naar voetnoot155 Die met haer' sleep, gelijck een dauw van roozen, vielGa naar voetnoot156 Op 't Rijngras, t' Agrippijne, en koelde de gemoedenGa naar voetnoot157 Der heete Hunnen; taeie en scherpe martelroeden, Geweeckt, om al dit weeck en wit albast te slaen.Ga naar voetnoot159 160[regelnummer] Helaes! mijn Ursul valt; neen, neen, zy krijght de maen En zon beneden zich, van schooner dagh beschenen. Die kuische druppels bloets veranderen in steenen; Karbonckels aen de kroon, die HENRIETTE draeght,Ga naar voetnoot163 Op 't zedigh voorhooft; 't welck zoo klaer en helder daeght,Ga naar voetnoot164 165[regelnummer] Dat schalckheit en bedrogh, en Plutoos helsche vloecken,Ga naar voetnoot165
[pagina 307]
Beschaemt voor zulck een' dagh, haer doncker schuilhol zoecken.Ga naar voetnoot166 Britanje boodt men aen, door aller helden stem,Ga naar voetnoot167 Den koningstittel van 't verlost Ierusalem,Ga naar voetnoot168 En 't HEILIGH GRAF, getrapt van vuige Sarazynen.Ga naar voetnoot169 170[regelnummer] Britanje ontzagh den Nijl, noch Libysche woestynen, Noch bastertmauritaen; zoo dickwils het Buljon,Ga naar voetnoot171 Of 's hemels standertvaen, ten dienst van Arragon,Ga naar voetnoot172 De godtgewyde hant godtyverigh ging bieden; Getroost, voor 't outer, eer te vallen, dan te vlieden.Ga naar voetnoot174 175[regelnummer] Dat trooste uw Rijckert zich, die 't Cypersch roofaltaarGa naar voetnoot175 Op Cypris eilant quam, met een geschubde schaerGa naar voetnoot176 Bestoocken, uit der zee; besnoeien Kurzacks vinnen;Ga naar voetnoot177 Toen hem zijn eenigh pant, en bey zijn koninginnen Beweenden, daer hy tam de zilvre boeien droegh,Ga naar voetnoot179 180[regelnummer] Die eerst dit weerloos volck in rincklende yzers sloegh. Van Cypers vloogh zijn vloot naer Akkon, op dien zegen,Ga naar voetnoot181 En steef den Franschen Phlips, en won met blancken degenGa naar voetnoot182 De kroon van Salomon, en Godts gehoonde stadt:Ga naar voetnoot183 Hoe wel zijn voorzaet lang die kroon geweigert hadt. 185[regelnummer] Het schijnt wat goddelijx het hair met goudt te drucken:Ga naar voetnoot185 Maer 't valt een lastigh pack. 't gekroonde hooft gaet bucken.Ga naar voetnoot186 Byzonder loven noch Baethouwers Vries en StichtGa naar voetnoot187 Het Engelsch Delos; 't welck geen ondergaende lichtGa naar voetnoot188 Van een verzierde Apol of een Diane baerde,Ga naar voetnoot189 190[regelnummer] Maer Vader Willebrort, een' glans van meerder waerde, En nieuwe maen, die 's nachts voor 's moeders bedste stont;Ga naar voetnoot191 En, daer volgroeit, en in haer' slaperigen mont Gevallen, en geslickt, haer ingewant vergulde,Ga naar voetnoot193 En met orakelen en profecyen vulde. 195[regelnummer] Een voorspoock, 't welck niet loogh, toen al 't gedoopt gebietGa naar voetnoot195
[pagina 308]
Des lants, dat van de Leck tot aen de Lauwers schiet,Ga naar voetnoot196 Vulcaen en zon en maen en Wodans woutaltaren,Ga naar voetnoot197 Vol duisternis, om 't noyt verduistert licht liet varen:Ga naar voetnoot198 Al sloegh de Noortsche buy hier na 't gekerstent hooft;Ga naar voetnoot199 200[regelnummer] Dat, meer dan eens, den gront en kercken zagh berooft Van menschen, vee en vrucht, en 't heil der heilighdommen; Zoo dick die plonderaers de muren overklommen:Ga naar voetnoot202 Tot dat de helt Radboot, een roem van Teisterbant, Ging treffen Zegefriet, en schuimen 't woeste lant.Ga naar voetnoot203-204 205[regelnummer] Ter goeder uure ry dan onder 's Princen daecken,Ga naar voetnoot205 O Zuster van Louys! terwijl de gilden staeckenGa naar voetnoot206 Den arbeit; Banck en Beurs haer' handel; en de Raet En 't Raethuis zich de zorgh voor 't burgerlijcke ontslaet;Ga naar voetnoot208 Om d'onverdienbre deught der Majesteit t'erkennen,Ga naar voetnoot209 210[regelnummer] Ten minsten met den wil: nadien geen aertsche pennenGa naar voetnoot210 Genaecken kunnen uw grootmoedigheit; zoo hoogh,Ga naar voetnoot211 Als een Godin in top, voor aller volcken oogh, Gezeten op die wolck, waer voor een zee vol zielenGa naar voetnoot213 En lucht vol Engelen op 't aenschijn nederknielen;Ga naar voetnoot214 215[regelnummer] En recken, met gebeên en wenschen, uwen tijdt,Ga naar voetnoot215 Den onderzaet tot heyl, den wrevelen te spijt.Ga naar voetnoot216 Want overmits de mensch, uitschuddende de Reden,Ga naar voetnoot217 Den mensch zoo licht verdruckte, en paste op trouw noch eeden,Ga naar voetnoot218 Ging Godt d'onbillijckheit bepalen, door de wet,Ga naar voetnoot219 220[regelnummer] En 't billijck Recht, van hem of Wyzen ingezet;Ga naar voetnoot220 Gehanthaeft door een maght, uit zynen troon gezonden.Ga naar voetnoot221 De zuchtenden, die troost en hulp en toevlught vonden By scepters, loofden hen, als vaders van den Staet: Zoo wies hun glori vast, tot datze door het quaetGa naar voetnoot224 225[regelnummer] Veraerden van hun ampt, geleent, maer niet geschoncken:Ga naar voetnoot225 Aldus, door al te veel gelux en weelde droncken,
[pagina 309]
Quam dwinglandij in zwangk, met haer d'afgodery.Ga naar voetnoot227 Die onder Godt stont, dorst zich zetten aen Godts zy, Dat meer was, in Godts stoel, den starrelichten zetel,Ga naar voetnoot229 230[regelnummer] Bewieroockt van 't altaer, te schendigh, en vermetel.Ga naar voetnoot230 Maer Michaël, met recht nayvrigh van Godts eer,Ga naar voetnoot231 Smeet al die Lucifers, door 't stralend Kruis, ter neêr, En onderworp dees maght aen Godts gekruisten Zoone.Ga naar voetnoot233 Vw voorbeelt Lucius heeft met geboge krooneGa naar voetnoot234 235[regelnummer] Zich, na het drietal, dat van 't helder oosten quam,Ga naar voetnoot235 Eerst neergebogen, voor den Vorst van Davids stam,Ga naar voetnoot236 Aen wien ghy manschap zweert en hulde, met vier staven,Ga naar voetnoot237 Op 't spoor der kruisheldinne; aen wiens gewyde gavenGa naar voetnoot238 En Godtsgebouwen al de weerelt hangt verplicht;Ga naar voetnoot239 240[regelnummer] Een roem, waer mede ick meng de verwen van mijn dicht,Ga naar voetnoot240 Herlevende in uw' lof, alwaerde HENRIETTE,Ga naar voetnoot241 Die Iacobs huis zoo hecht op vijf rijxpylers zette,Ga naar voetnoot242 Dat het de Nydigheit in 't Yrsche bosch verdriet;Ga naar voetnoot243 Van waer zy Stuarts heil al dreigende bespiet, 245[regelnummer] Het hart doorknaeght, en durf met 't oor op d'aerde luisterenGa naar voetnoot245 Naer muitbazuinen, die 's Monarchen stem verduisteren:Ga naar voetnoot246 Want Nydigheit is blint en brusk in haer bedrijf,Ga naar voetnoot247 En volght de kroon alsins, gelijck de schaduw 't lijf.Ga naar voetnoot248 Dan Godt, een wreecker der verwate lasterstucken,Ga naar voetnoot249 250[regelnummer] Laet wel verdrucken, maer niet ganschlijck onderdrucken De weereltlijcke Goôn, stathouders van zijn maght. Hy hanthaeft t'zyner tijdt 't geheilighde geslacht, En reickt eens over zee, met albereickende armen,Ga naar voetnoot253 Tot hulp der billijckheên, die zijn gemeent beschermen,Ga naar voetnoot254 255[regelnummer] Lieftalligh en beleeft, als Titus en Trajaen.Ga naar voetnoot255 Het misbruick van zijn' staet past vorst noch onderdaen.Ga naar voetnoot256 't Zijn vrome vorsten, die hun vrome burgers loonen.Ga naar voetnoot257
[pagina 310]
't Zijn booze burgers, die gewenschte vorsten hoonen. Een yeder waere 't ampt, dat hem is opgeleit.Ga naar voetnoot259 260[regelnummer] Verwaentheit en bederf volght toomloos onbescheit.Ga naar voetnoot260 De besten zullen u onschenbre trouw bewyzen, En ghy, naer uw gewoont, der goeden yver pryzen. Verstiet u d'Yr, dan zoude, op een schuimbeckent paert, In 't velt, eens blijcken, dat ghy HENRIETTE waert, 265[regelnummer] Des grooten Henrix kroost, ten ooreloogh geboren,Ga naar voetnoot265 Niet min dan Henrix zaet, vrouw Machtelt, die den torenGa naar voetnoot266 En 't slot, waer in men haer zoo naeu benepen hadt,Ga naar voetnoot267 In 't hagelwit gewaet, ontglippend, baende 't padt Des uitvlughts, op den Teems, besneeuwt en toegevrozen;Ga naar voetnoot269 270[regelnummer] En, biênde 't boschzwijn 't spits, met roozen tegens roozenGa naar voetnoot270 In 't zyden velt gezaeit, en met den helm op 't hooft, Herwon haer vaders kroon, te godloos haer ontrooft: En liever zoudt ghy, dan het slaefsche juck te dragen, Een wisselbare kans met Baudicea wagen;Ga naar voetnoot274 275[regelnummer] Die, toen de dolck 't geschil rampzaligh had geschift,Ga naar voetnoot275 Voor 't schendigh leven koos het eerelijck vergift:Ga naar voetnoot276 Waer voor de hemel u, uit zoo verlichten bloedeGa naar voetnoot277 Gesproten, als een steen aen Christus kroon, behoede. Ia 't gantsche Christenrijck, nu bloedigh op de been, 280[regelnummer] Zoude al dat staetkrackeel gaen smilten onder een,Ga naar voetnoot280 Om, u ten dienst, de zee en Yrlants gront te decken. De magen moghten voor de bontgenooten trecken.Ga naar voetnoot282 De voortoght van de vloot zou landen, 't Rijck te sta,Ga naar voetnoot283 Met Willem, die zijn' klaeuw beproefde voor Breda,Ga naar voetnoot284 285[regelnummer] En, brullende op den Yr, wil sterven voor zijn moeder.Ga naar voetnoot285 Gaston beveelt men 't hecht van Luidewijck den broeder.Ga naar voetnoot286 De zuster daelt met hulp van 't Savoiaensch geberght.Ga naar voetnoot287
[pagina 311]
Florensse heeft de jeught des Arnoos voortgeterght.Ga naar voetnoot288 De vogel van Iupijn voert Ferdinand zijn wapen.Ga naar voetnoot289 290[regelnummer] De Spanjaert slickt den Yr, eer Yrlant hem ziet gapen.Ga naar voetnoot290 Haer oom, de Cimber, drijft met hondert masten in.Ga naar voetnoot291 De sabel des Sarmaets verquickt mijn Koningin.Ga naar voetnoot292 De zeeleeuw van sint Marck komt brullen ongebeden.Ga naar voetnoot293 Gustavus dochter steeckt den donder aen van Zweden.Ga naar voetnoot294 295[regelnummer] De helden van den Palts, aen 's Konings rechte hant,Ga naar voetnoot295 Aen d'andre zy 't geweer, dat met den koussebantGa naar voetnoot296 Gestrickt hangt aen de Roos, braveren 't velt vol Wilden.Ga naar voetnoot297 Daer schragen Roelanden en Reinouden, als schilden,Ga naar voetnoot298 Met onvertsaeghde borst, den vader en den zoon, 300[regelnummer] En stutten met hun kruin een' jonger Karels kroon. En schoon ghy stont ontmant, ô Mediceesche parel!Ga naar voetnoot301 O Karels moeder! troost en halve ziel van Karel!Ga naar voetnoot302 Al 't vrouwetimmer nam uw zaeck met yver aen.Ga naar voetnoot303 De joffers gingen om haer Amazone staen; 305[regelnummer] En 't hair, niet meer met hoên, maer met bepluimde helmen Beschaduwende, in 't oogh der eervergete schelmen,Ga naar voetnoot306 Betoonden, dat een man in vrouwenboezem steeckt, Die, naer gelegenheit, nu Mars nu Venus queeckt.Ga naar voetnoot308 Maer 'k hoop de smaeck van zoete en vorderlijcken vrede,Ga naar voetnoot309 310[regelnummer] Gevloeit uit 's Konings aert, zal 't slaghzwaert in zijn schede Hersteecken, is het wat te reuckloos uitgeruckt.Ga naar voetnoot311 Hem gaet veel weedoms aen, die 's Konings distels druckt,Ga naar voetnoot312 En omziet naer den staert van zijn nakomelingen:Ga naar voetnoot313 Want of men d'ouders dwong, wie kan hun kinders dwingen 315[regelnummer] Of bloetverwanten, wijt en zijt gespreit van een? Oock wreeckt de nazaet 't leet, in 's voorzaets ampt geleên.Ga naar voetnoot316 Het zaet des scepters slacht het zaeisel in de voren,Ga naar voetnoot317 Dat sterft wel voor een poos, maer wort met winst herboren,
[pagina 312]
Gemaeit met zeissens, en met vlegels uitgedorst. 320[regelnummer] Wie diamanten kraeckt, breeckt kiezen op hun korst.Ga naar voetnoot320 De puimsteen slijt zich zelf op diamante tanden. Wie stierehorens wrickt, verwringt zijn eige handen.Ga naar voetnoot322 De steen loopt zorgelijck [het spel draeye op wat zyGa naar voetnoot323 Het wil] zoo yemant speelt met maghtiger dan hy. 325[regelnummer] Een bergheick, lang volgroeit, reickt verre met zijn tacken, Schiet diepe wortelen, en grijpt, voor 't nedersmacken, Met klaeuwen taey en krom veel aerde, en klompen klais. Hy vreest geen ackerliên; al kerft men, reis op reis, Zijn schors en bast, beproeft van 't zuiden en van 't noorden.Ga naar voetnoot329 330[regelnummer] Men breeckter bylen op, en kracht van dicke koorden: En zoo hy 't geven moet, na 'et kraecken heen en weêr,Ga naar voetnoot331 Zoo rucken stronck en stam en wortels alles neêr, Wat met hem was belent van huizen heggen boomen.Ga naar voetnoot333 Hy sleept een baiert na, ten bergh af: stopt de stroomen,Ga naar voetnoot334 335[regelnummer] En opent aderen; zoo dat men overal,Ga naar voetnoot335 Met tranen op de wang, gewagh maeckt van zijn' val. Men magh den blixem niet dan met gevaer genaecken.Ga naar voetnoot337 Men kan niet straffeloos de zon haer vier ontschaecken.Ga naar voetnoot338 Prometheus evenwel brengt leven in zijn beeltGa naar voetnoot339 340[regelnummer] Door levend vier, dat hy de bron des lichts ontsteelt; 't Welck alles ziende, hoeft aenbrenger noch verklicker.Ga naar voetnoot341 Maer 't vier betaelt hy dier, daer hem de leverpicker By daegh doorpickt en slickt 't by nacht aengroeient vleesch.Ga naar voetnoot343 Hoe hyght die vlammedief. hoe luit zijn keel, zoo heeschGa naar voetnoot344 345[regelnummer] Van 't gillen; daer de vuist des Godts der gloende vonckenGa naar voetnoot345 Hem aen de steenrots houdt geketent, en gekloncken. Men ziet, hoe Haman in zijn spinweb hangen blijft,Ga naar voetnoot347 En Mardocheus hals op Hesters hairbant drijft,Ga naar voetnoot348 Daer Asueer vergult de diensten des getrouwen,Ga naar voetnoot349 350[regelnummer] En schenckt dien schelm den kelck, voor 's vromen mont gebrouwen;Ga naar voetnoot350
[pagina 313]
Die nu met zangk doorgalmt al 't Persiaensch palais,Ga naar voetnoot351 Op 't hoftooneel, gekeert voor 't moortspel, vol geschreis.Ga naar voetnoot352 Maer ondertusschen, ô juweel der koninginnen! Of Godt, die 't al bestiert, weerspannige Yrsche zinnenGa naar voetnoot354 355[regelnummer] Liet hollen eene poos; daer koningsstijl op stijlGa naar voetnoot355 Den hals ten beste gaf aen bast, en dolle bijl;Ga naar voetnoot356 Zoo zijt ghy uitgeleert te harden, onder 't lyen Van 't zaligh hout; gelijck geduldige MaryenGa naar voetnoot357-358 (Van wie ghy uwen naem godtvruchtighlijck ontleent) 360[regelnummer] Niet zwichten, op den bergh, daer 't hooft der vorsten steent.Ga naar voetnoot360 Der landen heilanden, de moeders en de vadersGa naar voetnoot361 Der volcken, staen ten doel van bystere verraders;Ga naar voetnoot362 Verslyten zomtijts wel heur jaren, in den nacht Des naren kerckers: of, op 't moortaltaer gebraght,Ga naar voetnoot364 365[regelnummer] Besprengkelen de kroon met onverzoenbren bloede: Noch dienen zulcke quaên godtvruchtigen ten goede;Ga naar voetnoot366 Wanneer dees weerelt valt Rechtvaerdigheit te kleen.Ga naar voetnoot367 Daer boven heerscht men vry, en breeder dan beneên,Ga naar voetnoot368 In dit ondanckbre slijm, vol opgezwolle padden,Ga naar voetnoot369 370[regelnummer] Die 't purper van de deught bekliecken en bekladden:Ga naar voetnoot370 Zoo krijght de beste prins den schijn van aertstyran.Ga naar voetnoot371 De woestheit ziet op 't kleet. het kleet maeckt toch den man,Ga naar voetnoot372 De dolheit dier van mensch, by loeiende Bachanten.Ga naar voetnoot373 De moeder holt vooruit, gevolght van allen kanten: 375[regelnummer] Verscheurt haer liefste kint, den wettigen Thebaen, En, na 'et benuchtren, ziet wat stuck zy heeft begaen.Ga naar voetnoot376 Cytheron raet ons niet, uit hemelhooge dennen,Ga naar voetnoot377 Te zien in d'Orgien, met geen gebit te mennen,Ga naar voetnoot378 Daer dichtgewassen loof de razerny verberght. 380[regelnummer] Wie 't nachtgeheim ontdeckt, heeft ree den Thyrs geterght.Ga naar voetnoot380
[pagina 314]
Dees luistert naer geen' galm van minnelijcke snaren, Die bosschen gaende maeckt, en luiperts leert bedaren;Ga naar voetnoot382 Terwijl de Maenas vast, verwildert in een dier,Ga naar voetnoot383 Apolloos zoon vermoort, op 't kittlen van zijn lier.Ga naar voetnoot384 385[regelnummer] Al gaen de golven hol, laet uw blazoen u leeren,Ga naar voetnoot385 En zalven met uw zalf: Godt dienen is regeeren.Ga naar voetnoot386 Een Alexander ruckte een slip van 's weerelts prael;Ga naar voetnoot387 Maer wie zich zelf beheerscht, beheerscht het altemael. Zoo heerschte uw Heilant, 't licht van uwe onsterflijcke ouders;Ga naar voetnoot389 390[regelnummer] Die met zijn heerschappy, den dwarsstaf, op de schouders;Ga naar voetnoot390 En dat gevloeckte hout, gepast naer 's menschen vorm,Ga naar voetnoot391 Geen reedlijck mensch geleeck, maer een' getrapten worm, En slang, vol gift, gespitst om yeder te vernielen;Ga naar voetnoot393 Doch heelzaem in der daet, een balssem aller zielen.Ga naar voetnoot394 395[regelnummer] Die alles schiep uit niet, wert zoo gestampt tot niet, Ia daelde in 't diepe graf, het slot van 't kruisverdriet; Van waer hy, uit die laeghte, en 't allerdiepst vernederen, Zich zettende in zijn kracht, op Cherubinnevederen,Ga naar voetnoot398 En, daer beheerschende den hemel, aerde en hel, 400[regelnummer] Zagh alle mogentheên aenbidden zijn schabel.Ga naar voetnoot400 Zoo heerschte uw vader, die met Herkles knods kon kneuzen, Verworgen, met der vuist, Chimeren, slangen, reuzen,Ga naar voetnoot402 En begenadigen wat neerviel op zijn plat,Ga naar voetnoot403 Ia zelf den moort, die hem den doot gezworen hadt.Ga naar voetnoot404 405[regelnummer] Hy kon moerasch en meer en bergen overstappen, En heeft dien eedlen rock des Rijcks, gescheurt aen lappen, Den vreemdeling ontruckt, de scheuren toegeheelt,Ga naar voetnoot407 De zeden ingevoert; en zijn geharnast beeltGa naar voetnoot408 Verdient, dat op de brugh in eeuwigheit zal pralen,Ga naar voetnoot409 410[regelnummer] En den uitheemschen gast zijn daden op doen halen.Ga naar voetnoot410 Zoo zal men, daer ghy hebt vier scepters afgeleit,Ga naar voetnoot411 Graveeren op uw graf, wat uw godvruchtigheit
[pagina 315]
Van Pythons, die slechts roof uit lucht van oproer rapen,Ga naar voetnoot413 Most uitstaen, neffens haer, die aen uw zyde slapen.Ga naar voetnoot414 415[regelnummer] De bloemen op de wang verliezen ras haer kleur; De gaven van de ziel bewaren verf en geur. Een mist, een stercke strael versticken roos en leli; Maer nardus van een vrouw rieckt noch, waer 't EuangeliGa naar voetnoot418 Wort uitgegoten, voor den Heyden, Turck, en Ioodt; 420[regelnummer] Tot roem van die 't albast op Godts gezalfde goot. Zoo kroonen wy luits keels noch, op den dagh van huiden, d'Aeloude Koningin, uw tegenzon in 't Zuiden;Ga naar voetnoot422 Die van haer zonnetent belommert, voor de zon,Ga naar voetnoot423 En vinnigheit des Kreefts, dien wijzen SalomonGa naar voetnoot424 425[regelnummer] Quam voor den leeuwentroon des dappren vaders hooren;Ga naar voetnoot425 En, schatten offrend, riep: ô godtgeluckige ooren En oogen, die den mont der wijsheit hoort, en ziet, 't Orakel dat my mijn orakelen bediet!Ga naar voetnoot428 Ierusalem is eer dat lot te beurt gevallen;Ga naar voetnoot429 430[regelnummer] 't Geluckt nu Amsterdam, t'omhelzen met zijn wallenGa naar voetnoot430 En watren zoo een Vrouw, die van haer' EnglentroonGa naar voetnoot431 Komt dalen over zee, en Willem, Fredrix zoon, In d'armen brengt, dit pant, waerby hy zoons zal winnen,Ga naar voetnoot433 Stadthouders, die dees stadt en dezen staet beminnen. 435[regelnummer] Leef lang, Maria: leef: verwerf ons veel gena, By Willem, Willems neef, uw rechte wederga.Ga naar voetnoot436 'k Zie, uit uw dochters schoot, in Neerlant pais geboren:Ga naar voetnoot437 Want als haer Heer erkauwt, in 't knarssen van zijn toren,Ga naar voetnoot438 Hoe Koning Phlips nu oom staet over hem, en haer,Ga naar voetnoot439 440[regelnummer] Die, droomende uit zijn' arm, 's nachts opschiet, om 't gevaerGa naar voetnoot440 Des oorlooghs; en haer lief, op zachtgespreide bedden, Eer van een' minnescheut, dan zwaertquetsuur kan redden;Ga naar voetnoot442 Terstont zal hy, om 't bloet van 't wroegende misdrijf t'Ontlasten, vader Nais gezegenden olijfGa naar voetnoot443-444
[pagina 316]
445[regelnummer] Aenvaerden, voor eene eeuw van hondert gulde jaren, Die ongelijck meer lofs dan 't gruwlijck moortspel baren. Maria zal dien dagh verzeeglen met een' zoen,Ga naar voetnoot447 En gaen met Willem schuil, in 't myrtepauweljoen,Ga naar voetnoot448 Bestroit met roozen, en vol geuren van Oranje. 450[regelnummer] Daer heeft hy pais met haer, en vre met oom van Spanje. Geeft dan een Gabriël en goddelijck gezantGa naar voetnoot451 Den vorsten des geloofs Godts blixem in de hant; Om 't Mahometsche zwijn te klincken uit Europe,Ga naar voetnoot453 Eer het al 't overschot der koningkrijcken stroope:Ga naar voetnoot454 455[regelnummer] Zoo zien wy Willem t'zee, als Christen AmiraelGa naar voetnoot455 Van hondert vloten; en Godts helden, altemael Zijn maeghschap, blaeckende van zilver gout en baggen,Ga naar voetnoot457 Op timber en gevest; op 't vliegen zyner vlaggenGa naar voetnoot458 Vast volgen, in zijn zogh, den leeuw, in 't gouden velt;Ga naar voetnoot459 460[regelnummer] En bruizen met den boegh, waer voor het zilver zwelt,Ga naar voetnoot460 En schuimt, en daeght den dagh van Constantijns herboorte;Ga naar voetnoot461 Die na'et verweldigen der Byzantijnsche poorte,Ga naar voetnoot462 En vesten, root van moort, het onderdruckte Kruis Herstelt, op 't hoogh altaer van Godts geschantvleckt huis.Ga naar voetnoot464 465[regelnummer] 't Gebeent der Keizeren wil bersten door de zercken.Ga naar voetnoot465 Sophia dan, verzoent met d'onvernoeghde kercken,Ga naar voetnoot466 Aen 't wedergalmen, op 't geluit van Guldemont;Ga naar voetnoot467 Bazuinende daer thans een Godtsverrader stont,Ga naar voetnoot468 En lasterde op Godts lijck, door heer ArimathyeGa naar voetnoot469 470[regelnummer] Begraven, en beluit met kermen van Marye.Ga naar voetnoot470 'k Zie Ottomans blazoen en Agars dootse maen,Ga naar voetnoot471
[pagina 317]
Van 't schittrent hout gedooft, te Mecha onder gaen;Ga naar voetnoot472 En u, doorluchtste Vrouw, verwachten, op den oever, Den schoonzoon; die de straet van Kalis en uw DoeverGa naar voetnoot474 475[regelnummer] In 't midden klooft, en zoeckt, gelijck een jonge August,Ga naar voetnoot475 Zijn hof, na dat hy al den aertboôm broght tot rust. Op zulck een zege wort, van losgeborste tongen,Ga naar voetnoot477 Den rechten Vredevorst zijn glori toegezongen,Ga naar voetnoot478 Die, schandelijck bezwalckt van tweedraghts bittren smoock,Ga naar voetnoot479 480[regelnummer] Noit helder op kon gaen; terwijl 't rampzaligh spoock Des afgronts stofte, dat een ry van eeuwen stranddenGa naar voetnoot480-81 Met lijf en ziel, verstrickt in slaefsche en snoode banden,Ga naar voetnoot482 Van Athlas af, tot aen den schuimenden Euphraet,Ga naar voetnoot483 En waer de dwinglandij des tulbants Christus haet,Ga naar voetnoot484 485[regelnummer] En schockt den aertboôm, of de weerelt reedt op stelten.Ga naar voetnoot485 Dan zal Godts vier zoo veel gedeelde harten smelten,Ga naar voetnoot486 En gieten, in den vorm der kercke, weêr tot een, En eene ziel: dan schat men 's weerelts schat gemeen.Ga naar voetnoot488 De vorsten zullen zich in 't stof voor IESUS buigen. 490[regelnummer] De lammers leeuwemelck, de wolf de schaepsspeen zuigen. De lantbouw erft zijn eer. geen ackers leggen woest.Ga naar voetnoot491 Het zwaert, in zein hersmeet, gaet weiden in den oegstGa naar voetnoot492 Vol airen, daer het flus dorst beckeneelen maeien.Ga naar voetnoot493 't Is vrede al wat 'er wanckt. wat winden dat 'er waeien,Ga naar voetnoot494 495[regelnummer] Wat regen dat 'er valt, het zegent vee, en vrucht: Gelijck in 't paradijs, daer aerde en vier en lucht En water eensgezint malkandren wel verstonden;Ga naar voetnoot497 En Adam en zijn bruit, door 't klappen van twee monden,Ga naar voetnoot498 Oranje en zijne rib beriepen tot den toon,Ga naar voetnoot499 500[regelnummer] Die hun te houden staet, ter eere van hun kroon. Maer sterven moet ick, daer ons hoven u geleiden,Ga naar voetnoot501
[pagina 318]
En d'oevers van de Maes het bloet van bloet zien scheiden;Ga naar voetnoot502 Daer 't kint de moeder, doots, en van haer tranen nat.Ga naar voetnoot503 Voor 't einde kust, en met zijn tangere armen vat;Ga naar voetnoot504 505[regelnummer] Zoo dat men 't nauwlix van dien troostpylaer kan trecken.Ga naar voetnoot505 Ay, zie twee harten, zie vier lippen treckebecken.Ga naar voetnoot506 Wie schaeckelt zoo veel rouws aen 't opperste geluck?Ga naar voetnoot507 O hemel! troost die beide, en matigh yeders druck.Ga naar voetnoot508 Help, moeye Elizabeth: help, moeder Amelye.Ga naar voetnoot509 510[regelnummer] Hier lijdt Natuur gewelt, en klaeght van tyrannye.Ga naar voetnoot510 Op 't bitter scheiden heft de dichter klaghten aen, En hangt aen 't koningsschip: gelijck een vege zwaenGa naar voetnoot512 Haer lijck en uitvaert spelt, op d'oevers van Meander.Ga naar voetnoot513 Hoe deerlijck zien zy om! d'een zeestar ooght op d'ander,Ga naar voetnoot514 515[regelnummer] Tot daer de strael zijn punt, het oogh zijn kracht verliest;Ga naar voetnoot515 De kiel, voor 't Hollantsch zant, het Engelsch krijtstrant kiest.Ga naar voetnoot516 Die zon loock vrolijck op, en gaet met wolcken onder.Ga naar voetnoot517 Hoe wort dat prinslijck weêr geslagen van den donder! Ay, droeve Zeestar, staeck dat deerlijck zeegeschreeuw. 520[regelnummer] 't Is waer, ghy laet die Maeght bevolen aen een' leeuw,Ga naar voetnoot520 Maer die zijn' roof vernielt, en maeghden weet te sparen.Ga naar voetnoot521 Dit hof bekleet het ampt van maeghden te bewaren.Ga naar voetnoot522 De nagels van zijn' klaeuw verberght hy op zijn' tijdt, Hy lonckt Maria aen, en quispelstaert, en vrijt, 525[regelnummer] En lickt, en slickt, en kust den Nektar van de karssen Des ampren monts, om 't hart by beurten te ververssen,Ga naar voetnoot526 Met kriecken, aen uw borst gewassen, en gezooght.Ga naar voetnoot527 Het is dan redelijck, dat ghy uw kaecken drooght, En geensins klaeght, dat zy, om Willem haren hoeder, 530[regelnummer] Om liever, leider laet: als ghy, die zelf uw moederGa naar voetnoot530 Om Karels kroon verliet: die was u 't scheiden waert.Ga naar voetnoot531 Verdraegh dan, dat het kint naer zijne moeder aert.
[pagina 319]
Al d'Amsterdammers staen gereet om u te zweeren, Dat zy uw Dochtertje voor eeuwigh zullen eeren, 535[regelnummer] Met zulck een eere, als ghy te Londen wiert gegroet, Toen 's Konings zetel danste, op uw' gelanden voet.Ga naar voetnoot536 De Hollanders zijn schuw van hartewee te brouwenGa naar voetnoot537 Stadthouders van hun' staet, en hooghgebore Vrouwen.Ga naar voetnoot538 z'Ontzien hen, die van Godt tot Goôn zijn ingewijt,Ga naar voetnoot539 540[regelnummer] Ten dienst van 't algemeen, zy kroppen haet noch nijt,Ga naar voetnoot540 En kunnen nimmermeer verdienen, min beloonen,Ga naar voetnoot541 De vaderlijcke gunst der beide nabuurkroonen,Ga naar voetnoot542 Van outs hun toegevloeit: dat zette uw' hart gerust,Ga naar voetnoot543 Als ghy Maria kust, en zeilt van Willems kust.	voetnoot* Henriette Marie, dochter van Hendrik IV van Frankrijk en gemalin van Karel van Engeland, begeleidde haar elfjarige dochter Maria, de aanstaande bruid van de Erfprins van Oranje, naar de Nederlanden. Het hoofddoel van haar reis was, de Hollandse regenten voor haar belangen te winnen en geld te krijgen voor de strijd die haar gemaal binnenslands te voeren had, door middel van leningen en verpanding van kroonjuwelen. De 9e Mei 1642 te Hellevoetsluis geland, werd zij door Frederik Hendrik ontvangen, reisde met hem naar Den Haag, en bezocht daarna de voornaamste Hollandse steden. In 't biezonder gold haar bezoek Amsterdam, dat zich die eer waardig wilde maken door een ontvangst, niet minder luisterrijk dan vier jaar te voren de Koningin-Moeder van Frankrijk ten deel viel (vgl. Dl. 3, blz. 619). Toen vertaalde Vondel het proza en de verzen van Barlaeus; nu verwelkomde hij de hoge gast met een eigen lofzang. voetnootvs. 1 het hemelsch licht: de zon wordt hier weer, naar klassieke trant, gedacht als een zonnewagen (vgl. vs. 80-84), vandaar de toomen; saffrane: saffraankleurige. Deze kleuraanduiding voor de dageraad ontleende Vondel aan Virgilius (‘croceus’). voetnoot3 Gijsbrechts wey: de Amsterdamse omgeving (naar Gijsbrecht van Aemstel, als grondlegger van Amsterdams grootheid. voetnoot5 leeuwerck: Zuid-Ned. vorm voor leeuwerik (vgl. Vlaams lawerke); prieelen: lusthoven. voetnoot6 Onthalen: ontvangen, verwelkomen; herbore (meerv. vorm): verjongde. voetnoot7 gulhartigh: vrolik. voetnoot8 uit zijn kracht: boven zijn kracht. voetnoot9 brallen: pralen met zijn zang. voetnoot10 zijn grafste: waarschijnlik is de bedoeling dat de nachtegalenklanken dan, als in een graf, verborgen blijven in de luit, waaruit ze weer opgewekt kunnen worden. voetnoot11 noit zoo wimpelrijck: rijker aan wimpels dan ooit te voren. voetnoot12 de ridders: de ruiters, die onder leiding van de schepen Dirk Tholinx haar buiten de poort opwachtten. voetnoot13 Braveren: pronken (in gunstige zin); elck om 't braefst: wedijverend in fierheid; met briesschen: op hun briesende paarden. voetnoot14 loopt overendt: raakt op de been. voetnoot15 rustigh: flink; het zwangere metael: de geladen kanonnen. voetnoot16 heerelijck onthael: luisterrijke ontvangst. voetnoot17 een aengezicht: eenzelfde gelaatsuitdrukking, dezelfde gespannen aandacht. voetnoot19 De bogen van triomf: er waren vier erepoorten opgericht: op de Dam (aan de kant van 't Damrak), in de Beursstraat, op de Middeldam en voor de Oude Doelestraat. Daaronder waren schitterende vertoningen opgesteld, ontworpen door Dr. Samuel Coster. voetnoot21 voor 't hooft slaen: synoniem van verbazen. voetnoot22 glazen: vensters. voetnoot24 op: open. voetnoot26 de velden tegenkraeien: in de richting van de velden hun gekraai doen klinken. voetnoot28 Reckhalzen: reikhalzend uitzien; gapen vast: kijken reeds met verbazing. voetnoot29 aen te leiden: aan te voeren, aan 't hoofd te staan van. voetnoot30 lijst: rand. voetnoot31 lest: kort geleden; der Goden moeder: Maria de Medicis. voetnoot32 den Bourbonschen Mars: Hendrik IV. voetnoot33 een hart tot: genegenheid, liefde voor. voetnoot34 deughden: weldaden. voetnoot35 bloet: geslacht; waer in wy gehouden zijn: waaraan wij verplichtingen hebben (wegens zijn hulp, aan de Republiek verleend). voetnoot36 Dit slaat op de watervertoningen, die op de Amstel gehouden werden, in versierde vaartuigen. Vergelijk voor een dergelijke scheepsstrijd Dl. 3, blz. 635, r. 401-413. voetnoot37 niet droogh: in tegenstelling dus met de tableau's, onder de bogen vertoond. voetnoot39 kies: met fijne smaak, keurig. voetnoot41 Nereus gemalin: Doris, die moeder werd van de schone zeenymfen, de Nereïden, waartoe o.a. Thetis behoorde; paren: zich verenigen, een huwelik aangaan met. voetnoot42 zoetgekrulde baren: liefelik kabbelende golfjes. voetnoot43 nimmerzat: nooit verzadigd. voetnoot44 Nieuwgierich: de gewone vorm bij Vondel is nieusgierich, maar daarnaast is de vorm zonder s mogelik (vgl. bij Plantijn: nygierich); een Zeegodin: hier is niet, gelijk Van Lennep meende, de Engelse koningin, bedoeld, maar de gemalin van Nereus in de vertoning. voetnoot45 beurt: te beurt valt. voetnoot47 om 't uitgelatenst bromt: wedijvert in uitbundige uitingen van vreugde en eerbetoon (brommen is synoniem van braveren, vs. 13). voetnoot48 beelt: evenbeeld, als dochter. voetnoot50 eerst: onlangs, sinds kort. voetnoot52 bey de Princebruits, en Bruigoms: het andere bruidspaar was de jongste dochter van Frederik Hendrik, Henriette Catharina, in 1641 verloofd met Ernst Lodewijk, zoon van Ulrich, graaf van Oost-Friesland. voetnoot53 zoo veel staets en stoets: zulk een luisterrijke stoet. voetnoot54 godtheên: als overheid, aardse goden; Pelion: aan de goden gewijde berg in Griekenland. voetnoot55 dat hooghtijt: dat hoge feest. voetnoot56 aen den rey te gaen: de dans te beginnen, die de dichters met hun zang begeleiden zullen (vgl. het stillestaen in vs. 55). voetnoot57 steeft den toon: letterl.: maakte krachtig, dus: wijdde uw talent aan; bloênde zegezangen: lofzangen op bloedige overwinningen. voetnoot58 wapenroof: buitgemaakte wapenen. voetnoot59 Vreugde waarop een vloek rust, omdat de zege behaald werd ten koste van het lijden van mede-christenen. voetnoot60 't Raethuis: ons stadsbestuur. voetnoot61 Hymens: huweliken. voetnoot64 Wat stat: welke stad ook; bezuurt: smartelik ondervindt. voetnoot67 wonderlijcker: bewonderenswaardiger. voetnoot68 holp: oudere vorm naast: hielp; Dit vers is weer de vertaling van het Virgiliaanse: ‘Deus nobis haec otia fecit’ (Ecloga I; vgl. Dl. 3, blz. 124). voetnoot69 uwen veltheer: Frederik Hendrik. voetnoot70 d'eere der vorstinnen: de Engelse princes, als bruid van Willem II. voetnoot71 uwe Keizerskroon: nl. de door Maximiliaan geschonken kroon voor het Amsterdamse stadswapen. voetnoot74 dit licht: deze vorstelike verschijning. voetnoot76 gewilt: in aanzien. voetnoot78 over Hollant: tegenover Holland gelegen; op twee elementen zitten: zee en land beheersen (vgl. het volgende vers). voetnoot80 Met ons: gelijk wij. voetnoot82 dat alziende hooft: de zonnegod, die de gehele aarde overziet. voetnoot83 Oprollen: omhoog rijden. De bedoeling is: van het verre Oosten tot het uiterste Westen, dus over de gehele aardbol. voetnoot85 d'Ondwingbare Adolph: keizer Adolf van Nassau; van: door. voetnoot86 eer: eertijds. voetnoot87 streckte een kopre zuil: was een krachtige steun. voetnoot88 in 't harnas diep verwart: in heftige strijd gewikkeld. voetnoot89 Reinout: Reinout II, die met Eleonora, de dochter van Eduard III van Engeland, huwde, stamde volgens de overlevering uit het Huis van Nassau. Hij werd door de Duitse keizer, te Frankfort(?), beleend met het hertogdom Gelre. voetnoot91 om zijn verbaesde faem: wegens zijn verbazingwekkende roem. voetnoot94 Wiens: in Vondel's taal ook vrouwelik: wier. Van Lennep wijst op de historiese onjuistheid: Reinout heeft Eleonora zelfs verwaarloosd. voetnoot97 uitgevaren: uitgegaan, bekend geworden. voetnoot99 wijsbereghte: verstandig bestuurde. voetnoot100 maeckt stom: doet verstommen. voetnoot101 des werelts oogh: de ogen van de gehele wereld; den dagh: het licht, de glans. voetnoot102 helmet: helm. voetnoot103 Wiens hooghgeboren bloet: wiens prinselike nakomeling, nml. Frederik Hendrik, als stadhouder van Gelderland; dier bevolen: als een kostbaar pand toevertrouwd. voetnoot104 schiltwacht: bewaking. voetnoot105 De gewone verpersoonliking van de vlieten als riviergoden met horens voorgesteld. voetnoot106 Sicambersch hooft: Gelders hoofd. voetnoot107 de hanttrouw: de belofte van huwelikstrouw, door handreiking. voetnoot109 Ada van Schotland, vrouw van graaf Floris III van Holland. voetnoot110 zulck een beelt: zulk een schone jonge ridder; rotten: Floris III stierf tijdens een kruistocht te Antiochië aan een besmettelike ziekte. voetnoot111 Graaf Willem III trouwde met Johanna van Valois, Willem V met Machteld van Lancaster, en Willem VI met Margaretha van Bourgondië; uitheemsch: in naburige landen. voetnoot115 zijn vorstepijlen wet: zijn scherpe pijlen richt op vorsten. voetnoot116 Graef Floris zoon: Jan I trouwde Elizabeth van Engeland. voetnoot117 Philips van Bourgondië, graaf van Holland, trouwde in 1409 Michaëla v. Frankrijk. voetnoot119 Berte: Berta, dochter van graaf Floris I, trouwde met Philips I v. Frankrijk; Phlippe: Philippa, dochter van graaf Willem III, met Eduard van Engeland. voetnoot120 een gravenkint: hoewel slechts van grafelike afkomst. voetnoot121 Iulius: Julius Caesar, die Gallië en het Brittenland onderwierp. voetnoot123 bouwen: brengen tot stand, op diezelfde grondslag. voetnoot124 Doorluchte: doorluchtige. voetnoot125 zeven staten: de Verenigde Nederlanden. voetnoot126 die voor hem zaten: zijn voorzaten. voetnoot128 Philips Willem, prins van Oranje en graaf van Buren, was de 21e Nov. 1606 te Breda getrouwd met Eleonora van Bourbon; te koor gaen: voor het altaar komen. voetnoot129 ons Princen waren de ooms van Frederik V, keurvorst van de Pfaltz. voetnoot130 Aan te vullen met zagh uit vs. 128; onthalen: verwelkomen; 't licht van Londen: Frederiks vrouw, Elizabeth van Engeland. voetnoot131 Elizabeth was de aangetrouwde nicht van de jonge prins Willem, maar werd nu, door zijn huwelik, tevens zijn tante. voetnoot132 woey: liefelik binnenkwam. voetnoot134 Frederik Hendrik kreeg zijn tweede naam naar die van Hendrik IV van Frankrijk, de grootvader van de jonge bruid. voetnoot135 waterleeuwenhof: hiermee wordt waarschijnlik onze Republiek bedoeld, die door Hendrik IV gesteund werd. voetnoot136 Waer ontbrack: waar ook moge ontbreken. voetnoot137 gunst: genegenheid. voetnoot139 haer: slaat terug op Christus weerelt: de Christenheid; groeit in: zich verheugt in. voetnoot141 Helene: de moeder van Constantijn de Grote. voetnoot142 Geen zwanetweeling: ik bedoel niet de Griekse Helena, volgens de sage met Castor uit één ei voortgekomen. Jupiter, in zwanegedaante, zou de vader, Leda haar moeder zijn; Doren: Doriërs, Grieken. voetnoot144 haer' boel: haar minnaar, Paris. voetnoot145 Koïls dochter: volgens sommige schrijvers was Helena de dochter van een zekere Coïlus, koning van Groot-Brittanië. Constantius zou haar gehuwd hebben, toen hij door Aurelianus naar Engeland gezonden was. voetnoot146 de Roomsche sloten: de Romeinse vestingen. voetnoot148 Razernyen: Furieën, de heidense wraakgodinnen; den afgront: (de machten van) de hel. voetnoot149 spoock en afgoôn: de heidense goden, door hem van hun macht beroofd. voetnoot150 Gevoert van standerden: begeleid door troepen (eig. banieren); groeten: huldigen als. voetnoot151 Volgens de overlevering zou Helena het Kruis teruggevonden hebben; waer op: waarvan de gehele gang van het wereldgebeuren afhankelik is. voetnoot152 van haer hant: door haar toedoen. voetnoot153 stof van kuische dichten: onderwerp voor lofzangen op uw kuisheid. voetnoot154 't Heidensche vernuft: d.w.z. de produkten van de klassieke dichtkunst. voetnoot155 begaefde: rijk gezegende; zuivre ziel: reine maagd, nl. Sint Ursula. voetnoot156 sleep: gevolg van maagden. voetnoot157 Agrippijne: Keulen. voetnoot159 Geweeckt: in de week gelegd, om ze soepeler te maken. voetnoot163 Henriette, die Engeland vertegenwoordigt, deelt in de eer van de Britse Heilige. voetnoot164 daeght: blinkt. voetnoot165 schalckheit: boosaardigheid; vloecken: boze geesten. voetnoot166 haer: hun. voetnoot167 door aller helden stem: met instemming van alle dappere (kruisvaarders). voetnoot168 De laatste koning van Jeruzalem, Guy de Lusignac, verkocht zijn koninklike titel aan Richard van Engeland, in ruil voor het bezit van het koninkrijk Cyprus. voetnoot169 vuige: gemene. voetnoot171 bastertmauritaen: Mauritanië heet het land aan de N.W. kust van Afrika; Buljon: Godfried van Bouillon. voetnoot172 's hemels standertvaen: de kruisbanier. voetnoot174 Getroost: er in berustend. voetnoot175 uw Rijckert: koning Richard I, die op weg naar het Heilige Land Cyprus veroverde op de Griekse keizer, die hem enige schepen ontroofd had. voetnoot176 een geschubde schaer: krijgsvolk met geschubde pantsers. voetnoot177 Op Cyprus liet Richard Kurzack, die als koning behandeld wilde worden, in plaats van ijzeren, zilveren ketens dragen; vinnen: beeld aan de vis ontleend, die na die besnoeiïng niet meer zwemmen kan. voetnoot179 Accent op hy. voetnoot181 op dien zegen: na dit succes. voetnoot182 steef: ondersteunde; Phlips: Philippe August, koning van Frankrijk. voetnoot183 en (van) Godts gehoonde stadt: Jeruzalem. voetnoot185 met goudt te drucken: de koningskroon op te zetten. voetnoot186 lastigh pack: drukkende last. voetnoot187 Baethouwers (opzettelike vervorming): Batavieren. d.i. Hollanders. voetnoot188 In Delos werd Apollo vereerd; het oord waar Willebrord geboren werd, was een Engelsch Delos (woordspeling met Engelsch: engelachtig). voetnoot189 verzierde: verzonnen, d.i. niet werkelik bestaande. voetnoot191 De moeder van Willebrord (± 700; de apostel van Nederland) droomde dat er voor haar bedstede een maan verscheen, die vol werd, en door haar mond binnendrong, als voorspelling van het licht dat zij zou baren. voetnoot193 vergulde: verlichtte met goudglans. voetnoot195 voorspoock: voorteken. voetnoot196 schiet: zich uitstrekt. voetnoot197 Vulcaen: Caesar (De bello Gallico VI, 21) verhaalt dat de Germanen de Zon, Vulcanus en de Maan als goden vereren. voetnoot198 duisternis: wangeloof; om: in ruil voor; 't noyt verduistert licht: het Christelik geloof. voetnoot199 de Noortsche buy: de aanvallen van de Noormannen. voetnoot202 dick: vaak. voetnoot203-204 de helt Radboot: Radbodus, graaf van Teisterbant en hertog der Friesen, die in 887 de Noorman Sigefridus verslagen zou hebben. Vondel vond dit bericht waarschijnlik in de Annales Hollandioe van Mattheus Vossius, die in 1635 uitgekomen waren; schuimen: zuiveren. voetnoot205 Wees dan welkom bij uw intocht. voetnoot206 Louys: Lodewijk XIII, van Frankrijk; de gilden: de arbeiders. voetnoot208 De magistraat de ambtsbezigheden laat rusten. voetnoot209 d'onverdienbre deught: de weldaad (van haar komst), die slechts door genade te verwerven was (Ned. Wdb. X, 2093). voetnoot210 met den wil: door hun goede bedoeling te tonen; nadien: omdat; pennen: vleugels (wellicht woordspeling met schrijfpen). voetnoot211 grootmoedigheit: edele aard. voetnoot213 een zee vol zielen: talloze onderdanen. voetnoot214 op 't aenschijn: met het gelaat ter aarde gebogen. voetnoot215 recken uwen tijdt: voor uw lang leven bidden. voetnoot216 wrevelen: booswicht, kwaadwillige. voetnoot217 uitschuddende de Reden: alle redelik en zedelik besef verliezende. voetnoot218 paste op: zich bekommerde om. voetnoot219 d'onbillijckheit bepalen: het onrecht inperken. voetnoot220 van: door. voetnoot221 troon: hemel. voetnoot224 vast: voortdurend. voetnoot225 Veraerden van hun ampt: hun waardigheid begonnen te misbruiken (veraerden: ontaarden). voetnoot227 Quam in zwangk: begon zich baan te breken. voetnoot229 stoel: troon. Vgl. voor dit Lucifer-motief Molkenboer's inleiding op Lucifer (Zwolse Herdrukken, blz. XIII). voetnoot230 schendigh: schandelik. voetnoot231 nayvrigh van: ijverend voor. voetnoot233 onderworp: oudere vorm naast onderwierp; dees maght: nml. de aardse overheid. voetnoot234 Lucius: legendariese koning van Brittanië, die Christen geworden zou zijn. voetnoot235 het drietal: de Drie Koningen van het N. Testament. voetnoot236 den Vorst van Davids stam: Christus. voetnoot237 manschap: eed van leentrouw; vier staven: vier scepters, nl. van Engeland, Schotland, Ierland en Frankrijk. voetnoot238 kruisheldinne: Helena, Constantijn's moeder. voetnoot239 hangt verplicht: zich verplicht gevoelt. voetnoot240 meng de verwen (beeld aan de schilderkunst ontleend): de kleuren kies, dus: waaraan ik de inspiratie voor mijn gedicht ontleen. voetnoot241 alwaerde: hoog gewaardeerde. voetnoot242 Iacobs: van Jacobus Stuart; vijf rijxpylers: haar vijf kinderen, die het stamhuis in stand zouden houden. voetnoot243 Nydigheit: Afgunst; 't Yrsche bosch: in Ierland broeide de opstand. voetnoot245 durf: durft. voetnoot246 muitbazuinen: het sein voor de opstand. voetnoot247 brusk: onbesuisd. voetnoot248 de kroon: de wettige vorstenmacht; alsins: overal. voetnoot249 Dan: maar; verwate lasterstucken: vervloekte misdaden. voetnoot253 reickt: zendt te hulp (vgl. overreiken). voetnoot254 der billijckheên: van het recht; die zijn gemeent beschermen: beschermers van zijn getrouwe volk (obj. bij reickt). voetnoot255 Lieftalligh: welwillend, edel gezind; beleeft: vriendelik; Titus en Trajanus: de meest populaire Romeinse keizers. voetnoot256 staet: positie. voetnoot257 vrome: rechtschapen. voetnoot259 waere 't ampt: vervulle de taak, de plicht (waeren: zorg dragen voor; vgl. Roskam, vs. 77). voetnoot260 Verbijstering en ondergang zijn het gevolg van zulk losbandig, onverstandig optreden. voetnoot265 kroost: dochter. voetnoot266 vrouw Machtelt: Mathilde, dochter van Hendrik I van Engeland. De kroon werd haar betwist door Stephanus van Boulogne. Bij een belegering van het kasteel van Londen, ontvluchtte zij 's nachts, toen het gesneeuwd had, in een sneeuwwit gewaad. voetnoot267 benepen: ingesloten. voetnoot269 uitvlught: ontvluchting. voetnoot270 't boschzwijn: haar tegenstander Stephanus, zo genoemd naar zijn wapen; 't spits biênde: tegenstand biedende, bestrijdende; met roozen tegens roozen: de roos in haar banier, was het zinnebeeld van Engeland. voetnoot274 wisselbare: twijfelachtige, onzekere; Baudicea: een Britse koningin, die de Romeinen herhaaldelik versloeg, maar eindelik door Suetonius overwonnen, zich door vergif om het leven bracht. voetnoot275 geschift: beslist. voetnoot276 schendigh: eerloos; eerelijck: eervol. voetnoot277 uit zoo verlichten bloede: van Christelike afkomst, en dus van zelfmoord afkerig. voetnoot280 smilten onder een: bijleggen. voetnoot282 De bloedverwanten zouden als bondgenoten optreden. voetnoot283 voortoght: voorhoede; te sta: te hulp. voetnoot284 Willem, haar aanstaande schoonzoon, die dus aanwezig was bij de verovering van Breda door Frederik Hendrik in 1637. voetnoot285 op den Yr: tegen de Ier lostrekkende. voetnoot286 Gaston: Gaston van Orleans, broeder van Henriette Marie, aan wie - naar Vondels voorspelling - Lodewijk XIII de opperleiding ('t hecht) van het expeditie-leger zou toevertrouwen. voetnoot287 De zuster: getrouwd met Victor Amadeus, hertog van Savoie. voetnoot288 Florence, de stad der Medicis, zou de jeugd ten strijde roepen; voortgeterght: geprikkeld, aangevuurd om op te trekken. voetnoot289 De vogel van Iupijn: de keizerlike adelaar van Ferdinand. voetnoot290 slickt: slikt in, verslindt. voetnoot291 Haer oom, de Cimber: Christiaan IV van Denemarken. voetnoot292 des Sarmaets: van de Hongaar, zo genoemd naar de vroegere bewoners van Hongarije; verquickt: schenkt nieuwe moed. voetnoot293 sint Marck: Venetië; ongebeden: ongevraagd, d.w.z. nog voordat hem hulp gevraagd werd. voetnoot294 Gustavus dochter: Christina van Zweden. voetnoot295 De helden van den Palts: de zonen van de verdreven koning van Bohemen. voetnoot296 den koussebant: de koning van Bohemen was ridder van de Kouseband. voetnoot297 de Roos: koningsteken van de Stuarts; braveren: trotseren. voetnoot298 Roelanden en Reinouden: dappere strijders als Roeland en Reinout (uit Tasso's heldendicht). voetnoot301 ontmant: van uw man beroofd. voetnoot302 Karels moeder: Henriette Marie, moeder van Karel II. voetnoot303 Al 't vrouwetimmer: alle vrouwen (germanisme). voetnoot306 Beschaduwende: bedekkende; in 't oogh: voor de ogen. voetnoot308 naer gelegenheit: naar omstandigheden; nu Mars nu Venus queeckt: haar nu eens krijgshaftig, dan liefdevol doet zijn. voetnoot309 vorderlijcken: heilzame. voetnoot311 Hersteecken: opnieuw opbergen. voetnoot312 die 's Konings distels druckt: die het met distels begroeide pad van een Koning moet gaan. voetnoot313 den staert: de lange reeks. voetnoot316 in 's voorzaets ampt: onder de regering van zijn voorouders. voetnoot317 Het zaet des scepters: de nakomelingen van een vorstelik geslacht; slacht: gelijkt. voetnoot320 kraeckt: tracht stuk te bijten. voetnoot322 wrickt: poogt te buigen. voetnoot323 De steen loopt zorgelijck: de dobbelsteen rolt verontrustend, welke wending het spel ook moge nemen. voetnoot329 beproeft van 't zuiden en van 't noorden: die blootgesteld geweest is aan Zuider- en Noorder stormen. voetnoot331 't geven: het begeven, bezwijken. voetnoot333 belent was met: in zijn nabijheid was. voetnoot334 baiert: chaos, warrelklomp van aarde en takken. voetnoot335 aderen: nieuwe watergangen. voetnoot337 magh: kan. voetnoot338 haer vier ontschaecken: haar vuur ontroven, gelijk Prometheus deed. Tot straf werd hij aan een rots geketend, waar een gier overdag zijn lever wegpikte, die telkens 's nachts weer aangroeide (vs. 342-343). voetnoot339 Prometheus zou, volgens Ovidius, de mens uit aarde en water geschapen hebben. Aan hem bracht hij het uit de hemel geroofde vuur terug. voetnoot341 't Welck slaat terug op de zon (bron des lichts), die alles ziet wat op aarde voorvalt. voetnoot343 slickt: verslindt. voetnoot344 luit: weerklinkt. voetnoot345 des Godts der gloende voncken: van Hephaistos (Vulcanus). voetnoot347 Haman werd opgehangen aan de galg die hij voor de Jood Mordechai (Mardocheus) opgericht had. voetnoot348 hals: leven; op Hesters hairbant drijft: bescherming vindt door de koninklike macht van Esther (Esther, hoofdst. 3-9). voetnoot349 Asueer: koning Ahasverus, die Mordechai een gouden kroon schenkt (vergult) voor zijn trouwe dienst (Esther VIII, 15) voetnoot350 den kelck: de gifbeker (figuurlik), die hij bereid had voor de rechtschapen Mordechai. voetnoot351 met zangk doorgalmt: met zijn gejuich vervult. voetnoot352 voor 't moortspel: uit wraak doodden de Joden tien zonen van Haman en vele duizenden vijanden; geschrei: gejammer. voetnoot354 Of: of al. voetnoot355 Liet hollen: toeliet dat ze zich te buiten gingen; koningsstijl op stijl: de ene trouwe dienaar des konings na de ander (stijl: stut). Dit slaat o.a. op Strafford (zie blz. 215). voetnoot356 ten beste gaf: prijs moest geven; bast: strop. voetnoot357-358 uitgeleert te harden: volleerd in het dulden; onder 't lyen van 't zaligh hout: gedachtig aan het lijden van Christus aan 't kruishout; Maryen: de moeder van Jezus en Maria Magdalena. voetnoot360 op den bergh: Golgotha; 't hooft der vorsten: Christus. voetnoot361 Der landen heilanden: de vorsten, als redders van hun land. voetnoot362 bystere: op een dwaalspoor geraakte. voetnoot364 naren: duistere, sombere. voetnoot366 Noch: toch; quaên: rampen. voetnoot367 Rechtvaerdigheit (Datief): aan de gerechtigheid geen plaats biedt. voetnoot368 breeder: onbelemmerder. voetnoot369 slijm: slijk. voetnoot370 bekliecken: bezoedelen. voetnoot371 prins: vorst. voetnoot372 ziet op 't kleet: let slechts op de tekenen van vorstelike waardigheid. voetnoot373 dier van mensch: (maeckt) de mens tot een dier; loeiende Bachanten: koning Pentheus (den wettigen Thebaen) werd achtervolgd door razende Bacchanten, waaronder zijn moeder Agave, die hem in haar dronkenschap voor een wild zwijn aanzag en in stukken scheurde. voetnoot376 benuchtren: ontnuchteren; stuck: misdrijf. voetnoot377 Cytheron: een berg in Boeotië. voetnoot378 d'Orgien, met geen gebit te mennen: de teugelloze, losbandige Bacchusfeesten. voetnoot380 't nachtgeheim: de heimelike, nachtelike uitspattingen; den Thyrs: de met wingerdloof omvlochten staf het wapen der Bacchanten, hier genomen voor de Bacchant zelf. voetnoot382 Die bosschen gaende maeckt: die het gezang der vogels wekt. voetnoot383 Maenas: Bacchant; vast: intussen. voetnoot384 Apolloos zoon: de zanger Orpheus, die door de Bacchanten verscheurd werd; op 't kittlen: aangelokt door het getokkel. voetnoot385 uw blazoen: de zinspreuk van uw wapen. voetnoot386 zalven met uw zalf: uw leed verzachten met uw eigen wijze spreuk. voetnoot387 Een vorst als Alexander de Grote heeft de trotse wereld voor een deel onderworpen. voetnoot389 't licht: het lichtend voorbeeld. voetnoot390 den dwarsstaf: het kruishout, waarop zijn heerschappij berust. voetnoot391 gepast naer: gemaakt overeenkomstig. voetnoot393 gespitst: er op uit. voetnoot394 heelzaem: genezend. voetnoot398 Zich zettende in zijn kracht: een forse vlucht nemende. voetnoot400 schabel: voetbank. voetnoot402 Chimeren: vuurspuwende monsters. voetnoot403 op zijn plat: languit op de grond. voetnoot404 zelf: zelfs; den moort: dit slaat waarschijnlik op de aanslag van Châtel, in 1594. voetnoot407 toegeheelt: dichtgenaaid. voetnoot408 De zeden: maatschappelike orde, door wetgeving. voetnoot409 op de brugh: de Pontneuf te Parijs. voetnoot410 op doen halen: in herinnering brengen. voetnoot411 daer ghy hebt vier scepters (over Engeland, Schotland, Ierland en Frankrijk) afgeleit (neergelegd): wanneer gij gestorven zijt. voetnoot413 Van Pythons: door monsterlike vijanden; Python: een monsterachtige draak; roof uit lucht van oproer rapen: zich de oproerige sfeer ten nutte maken om zich te verrijken. voetnoot414 Evenals degenen die aan uw zijde begraven zijn: uw voorouders. voetnoot418 nardus van een vrouw: de balsem die de zondares van het Evangelie (vereenzelvigd met Maria Magdalena) op Jezus' voeten uitstortte (vs. 420). Symbolies vergeleken met de verbreiding van het Evangelie. voetnoot422 d'Aeloude Koningin: de koningin van Scheba, die Salomo kwam bezoeken; tegenzon: schitterend evenbeeld. voetnoot423 van: door; belommert: beschaduwd. voetnoot424 des Kreefts: van de hete zon, onder de Kreefts-keerkring. voetnoot425 den leeuwentroon: vgl. I Koningen X, 19-20. voetnoot428 bediet: verklaart. voetnoot429 eer: eertijds. voetnoot430 Geluckt: valt ten deel. voetnoot431 Englentroon: woordspeling van engelen en Engelsen. voetnoot433 pant: kostbaar bezit, dochter. voetnoot436 Willem, Willems neef: Willem II, kleinzoon (neef) van Willem I. voetnoot437 pais geboren: vrede ontstaan. voetnoot438 erkauwt: overpeinst; in 't knarssen van zijn toren: als hij knarsetandt van toorn. voetnoot439 Philips IV van Spanje was getrouwd met Elisabeth, Henriëttes zuster, en zou dus zijn oom worden. voetnoot440 opschiet: plotseling angstig wakker wordt. voetnoot442 een' minnescheut: (een wonde door) een pijlschot van Amor. voetnoot443-444 't bloet t' ontlasten: een einde te maken aan de strijd tussen familieleden. Daardoor immers wordt die strijd een wroegend misdrijf, dat het geweten bezwaart; vader Nais gezegenden olijf: de zegenrijke olijftak (d.i. vredesboodschap) van pater Neyen, die het twaalfjarig bestand wist te bewerken (vgl. Roskam, vs. 49). voetnoot447 verzeeglen: bezegelen. voetnoot448 pauweljoen: tent, prieel. voetnoot451 Gabriël: de aartsengel. Vondel hoopt dat de Christen vorsten (de vorsten des geloofs) door een goddelike ingeving dan gezamenlik tegen de Turken, als tot een hernieuwde kruistocht, zullen optrekken. voetnoot453 't Mahometsche zwijn: de Turken; klincken: met geweld werpen. voetnoot454 stroope: plundere. voetnoot455 't zee: op zee. voetnoot457 baggen: ringen. voetnoot458 timber (Fr. timbre): top van de helm (vgl. Mnl. Wdb. VIII, 354). voetnoot459 Vast: voortdurend; den leeuw, in 't gouden velt: het wapen van Holland. voetnoot460 het zilver: het zilverwitte schuim. voetnoot461 daeght: roept te voorschijn (?) Wat hiervan het onderwerp moet zijn, is mij niet duidelik. Misschien gebruikt Vondel het woord in de betekenis: belicht: dan zou het met het zilver verbonden kunnen worden. Van deze betekenis (als schildersterm) geeft het Ned. Wdb. (III, 2235) slechts voorbeelden van later tijd; Constantijns herboorte: de herrijzenis van Constantijn; in dit verband: de herrezen Constantijn, nl. Willem, als beschermer van de Christenheid. voetnoot462 verweldigen: veroveren. voetnoot464 Godts geschantvleckt huis: de Aya Sophia, als moskee ingericht. voetnoot465 wil: zal. De Christen-keizers zullen uit hun graven verrijzen. voetnoot466 Sophia: de in vs. 464 bedoelde kerk, de Aya Sophia; onvernoeghde: ontevreden, nml. over de afscheiding van de Grieks-Katholieken; dus: met de Roomse Kerk. voetnoot467 Guldemont: Chrysostomos, omstreeks 400 bisschop van Konstantinopel, een beroemd redenaar. Hier genomen voor de nieuw optredende bisschop. voetnoot468 thans: kort te voren; een Godtsverrader: een Mahomedaanse priester. voetnoot469 lasterde: schimpte; heer Arimathye: Jozef van Arimathea, die Jezus' lijk begroef. voetnoot470 beluit uitgeluid, beweend. voetnoot471 Ottomans blazoen: het Turkse wapen. De Ottomanen of Osmanen werden genoemd naar Othman of Osman I, grondvester van de Turkse macht; Agars dootse maen: de verbleekte Turkse halve maan. Hagar was de stammoeder van de Mahomedanen. voetnoot472 Van 't schittrent hout: door het schitterende kruis. voetnoot474 Kalis: Calais. voetnoot475 In 't midden klooft: er midden tussen door zeilt; een jonge August: omdat hij, als eertijds keizer Augustus, Europa de vrede zou schenken. voetnoot477 losgeborste: in gejuich uitbarstende. voetnoot478 Den rechten Vredevorst: Christus. voetnoot479 bezwalckt: door roock (smoock) verduisterd; van: door. voetnoot480-81 op kon gaen: de glorie wordt dus met een zon vergeleken; 't spoock des afgronts: de helse machten; stofte: blufte; een ry van eeuwen: d.w.z. allen die sinds vele eeuwen in die streken geboren werden; strandden: verloren gingen. voetnoot482 snoode: smadelike. voetnoot483 Athlas: de straat van Gibraltar. voetnoot484 des tulbants: van de Islam. voetnoot485 of de weerelt reedt op stelten: als of de geheele wereld in beroering was. voetnoot486 gedeelde harten: verschillende godsdienstige gezindheden. voetnoot488 schat men gemeen: acht men gemeenschappelik bezit. voetnoot491 erft: verkrijgt weer. voetnoot492 zein: sikkel; weiden: zich verlustigen. voetnoot493 flus: kort geleden; beckeneelen: schedels, dus: koppen. voetnoot494 al wat 'er wanckt: wat er ook nog onvast moge staan. voetnoot497 wel verstonden: in goede verstandhouding waren, vreedzaam naast elkaar waren. voetnoot498 bruit: jonge vrouw; klappen: kussen. voetnoot499 zijne rib: zijn vrouw (zinspeling op het paradijsverhaal); beriepen tot den toon: opriepen om hun voorbeeld te volgen (nl. nageslacht te verwekken). In toon zal het beeld van het voorzingen bedoeld zijn. voetnoot501 sterven moet ick: d.w.z. als dichter ben ik uitgezongen (vgl. de vege zwaen in vs. 512); daer: waar; ons hoven: de stadhouder met zijn gevolg. voetnoot502 het bloet van bloet: moeder van dochter. voetnoot503 doots: doodsbleek. voetnoot504 Voor 't einde: voor 't laatst; tangere: tengere, slanke. voetnoot505 troostpylaer: haar steun en troost. voetnoot506 treckebecken: elkaar liefkozen. voetnoot507 schaeckelt: doet volgen op; rouw: smart. voetnoot508 druck: leed. voetnoot509 moeye Elizabeth: de Spaansche koningin (vgl. vs. 439); Amelye: Amalia van Solms. voetnoot510 lijdt gewelt: wordt geweld aangedaan. voetnoot512 de vege zwaen: de stervende zwaan (beeld van de dichter), die dan roerend zingt. voetnoot513 Meander: rivier in Klein-Azië. voetnoot514 deerlijck: droevig; zeestar: vorstin van het eilandenrijk. voetnoot515 de strael zijn punt (verliest): de lichtstraal (de blik) niet verder door kan dringen. voetnoot516 voor: in plaats van. voetnoot517 loock op: letterl.: ging open, dus: ging op. voetnoot520 bevolen: toevertrouwd. voetnoot521 roof: prooi (zinspeling op een oud volksgeloof, dat wilde dieren een maagd zouden sparen). voetnoot522 bekleet het ampt: heeft tot taak, heeft de gewoonte; bewaren: behoeden. voetnoot526 ampren: ambergeurige. Van Lennep veranderde ampren in ambren, maar wellicht waren bij Vondel die woorden reeds samengevallen. Het Ned. Wdb. II, 409 geeft ook een plaats uit Westerbaen, waar amper voor amber staat; ververssen: verfrissen, te doen genieten. voetnoot527 kriecken: de rode lippen (Ned. Wdb. VIII 195, (dus synoniem van karssen (vs. 525). voetnoot530 Om liever leider laet: om iemand die haar dierbaar is, een ander die haar minder behaagt (eig. onaangenamer is) verlaat. voetnoot531 die was u 't scheiden waert: voor hem hadt gij een scheiding over. voetnoot536 's Konings zetel: heel Londen; op uw' gelanden voet: toen gij voet aan land hadt gezet. voetnoot537 zijn schuw van: hebben een afkeer van; brouwen: veroorzaken. voetnoot538 Stadthouders: (Datief). voetnoot539 Goôn: aardse goden, overheid; van Godt ingewijt, door God gewijd tot. voetnoot540 kroppen: koesteren (deze betekenis, niet in 't Ned. Wdb. vermeld, kan zich ontwikkeld hebben uit: volproppen of verbergen, nl. zich vullen met). voetnoot541 min: en nog minder. voetnoot542 gunst: genegenheid. voetnoot543 zette gerust: stelle gerust.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

Henriette Marie Koningin van Groot Britanje, Vranckrijck, en Yrlant, t' Amsterdam.aant.

Henriette Marie t' Amsterdam.Ga naar voetnoot*

Over het gehele werk

titels

auteurs