De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

(1930)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 84]

Het tweede bedryf. SIMEON. LEVI. IUDAS. Simeon: Ter goeder uure wy, om 't vee volop te gevenGa naar voetnootvs. 139 140[regelnummer] Van gras en klaver, dat van Sichem herwaert dreven.Ga naar voetnoot140 Hier lacht de groene beemt de graege kudden aen,Ga naar voetnoot141 Die, om den heuvel, tot den buick in klaver gaen. Maer broeders, 'k bid u, ziet. wie ylt daer stewaert heenen?Ga naar voetnoot143 'k Zie 't hooft, nu 't halve lijf, nu knien, nu bey de beenen.Ga naar voetnoot144 145[regelnummer] Daer stijght een op den top des heuvels, langs dien kant.Ga naar voetnoot145 Levi: Zoo doet hy, Simeon, en heeft in d'eene hantGa naar voetnoot146 Den staf. wie magh dat zijn?Ga naar voetnoot147 Iudas: hy spoet met luchte sprongen. Ay Levi, zie eens toe. wien lijckt dat, man of jongen? Levi: Het hupplen, Iudas, past een' wuften jongen eer,Ga naar voetnoot149 150[regelnummer] Als een' volwassen man. hy draeit zich heen en weêr, Recht of hy yemant zocht van harders en van hoeders. Iudas: Bedrieght het oogh my niet, 't is een van onze broeders. Levi: Zou 't wel de droomer zijn, die naer ons ommeziet?Ga naar voetnoot153 Simeon: 't Gelijckt den droomer wel.Ga naar voetnoot154 Levi: ô pest, ô huisverdriet! 155[regelnummer] Gewis de droomer komt. wat jaeght hem naer dees hoecken? Simeon: Ick gis, hy wort gestuurt, om ons en 't vee te zoecken, Om te doorsnuffelen, hoe 't hier ontrent al sta. Levi: Op dat hy ons verklick? dat hem de hagel sla.Ga naar voetnoot158 De donder sla dat hooft, 't welck altijt maelt van droomen.Ga naar voetnoot159
[pagina 85]
Simeon: 160[regelnummer] Versteur u niet te vroegh. hy is van pas gekomen,Ga naar voetnoot160 Om loon naer zijn verdienst t' ontfangen. zet u wat, Of slaet een' ronden ring. hy neemt den wegh naer stat.Ga naar voetnoot162 Wy hebben tijdts genoegh, om van zijn straf te spreecken. Hier valt gelegenheit om al ons leet te wreecken.Ga naar voetnoot164 Iudas: 165[regelnummer] En als 't gewroken zy, verantwoort dan die wraeck.Ga naar voetnoot165 Simeon: Wie kennis draeght van 't stuck, geef reden van zijn zaeck. Ontkennen is ons 't reetste, en wisser dan 't verweeren.Ga naar voetnoot166-167 Iudas: 't Is beter zonder scha dan met zijn scha te leeren, Wie gelden moet in 't stuck, moet oock ter zaecke raên.Ga naar voetnoot169 170[regelnummer] Men stel de misdaet voor. wat heeft dat kint misdaen?Ga naar voetnoot170 Simeon: Wat heeft dat kint misdaen? ay schaem u zoo te vraegen. Hoe dickwils heeft hy ons gehekelt, en bedraegen,Ga naar voetnoot172 En listigh aengebraght, om plasdanck te begaen,Ga naar voetnoot173 En als een troetelkint in vaders hart te staen. 175[regelnummer] Dan zagh men d'oude man zich over ons versteuren,Ga naar voetnoot175 En Joseph kreegh een' rock van veelerhande kleuren, Als een verdienden loon, voor zulck een' kinderplicht.Ga naar voetnoot177 Wy hadden al 't geknor, het graeuwen, 't zuur gezicht.Ga naar voetnoot178 O onrust van 't geslacht, zoo lang ghy, als een doren,Ga naar voetnoot179 180[regelnummer] Ons in de teenen steeckt, zie ick geen rust geboren.Ga naar voetnoot180 Iudas: De jongen is noch dom en wulpsch, en vader suft.Ga naar voetnoot181 Levi: Neen domheit is het niet, dat blijckt aen zijn vernuft. Iudas: De jaeren zullen hem noch leeren en betoomen.
[pagina 86]
Simeon: Als hy zich meester maecke, en waer maecke al dees droomen,Ga naar voetnoot184 185[regelnummer] Waermeê zijn tong al 't huis ja zelfs zyne ouders sart?Ga naar voetnoot185 Iudas: Hy raeskalt.Ga naar voetnoot186 Levi: of ontdeckt al 't geen hy broet in 't hart, Arghlistigh poogende zijn broeders te verpletten. Iudas: Waer 't zoo, men zou 'er zich eendraghtigh tegen zetten. Levi: Zoo is het meer dan tijdt. Iudas: dat opzet blijckt niet klaer.Ga naar voetnoot189 Simeon: 190[regelnummer] Zoo klaer, gelijck de dagh. hoe, is 't niet openbaer? Let op die droomen eens, dien hy noch lest vertelde. Hem docht, wy bonden vast de schooven in den velde.Ga naar voetnoot192 Zijn schoof rees overendt. was Iudas oor toen doof? Ons schooven neighden 't hooft eerbiedigh voor zijn schoof. 195[regelnummer] Wy schudden vast den kop en d'ooren, die 't zich belghden,Ga naar voetnoot195 En zulck een' bittren dranck des booswichts noo verzwelghden. Wy riepen: ghy alleen zoudt onzer aller hooft En koning zijn? Iudas: ghy zijt te zot, die dat gelooft. Levi: En hy loegh in zijn vuist, en terregde ons noch echter,Ga naar voetnoot199 200[regelnummer] Zijn ouders, en al 't huis, en maeckte 't zoo veel slechter. Ick droomde, sprack hy, 'k zagh te nacht de zon en maen, En ellef starren, met gebogen hoofden, staen Om my, en voor mijn' glans haer heldre straelen strijcken.Ga naar voetnoot203 Wat dunckt u, Broeder? zegh, zijn dat noch donkre blijckenGa naar voetnoot204 205[regelnummer] Van heerschzucht, die hem drijft? wy hoorden euvel toe,Ga naar voetnoot205 En klaeghden 't Vader zelf; die keef quansuis: wel hoe,Ga naar voetnoot206 Wat droom is dat? zult ghy, gelijck een vorst in 't midden, Uw moeder, broêrs, en my uw hoogheit aen zien bidden?
[pagina 87]
Zwijgh stil van zulck een kout. berocken my geen' strijt.Ga naar voetnoot209 210[regelnummer] 't Is kinderwerck. gaet heen. meer volghde 'r niet. o spijt!Ga naar voetnoot210 O spijt! hy heult met hem, die noch zijn schult verdaedight.Ga naar voetnoot211 Iudas: Ick wensch alleen, dat ghy uw zinnen wat bezadight,Ga naar voetnoot212 En reden plaets vergunt. Dit is het jongste kint,Ga naar voetnoot213 Naest Benjamin. wanneer steeckt jongkheit naer bewint?Ga naar voetnoot214 215[regelnummer] Wat broêr verkloeckt zijn broêr?Ga naar voetnoot215 Simeon: ay broeder, loop niet verre, Dees aerdt naer vader, die hem voorlicht, als een starre. De looste en gaeuwste maeckt den domsten tot zijn knecht,Ga naar voetnoot217 Gaet met den zegen deur, en het geboorterecht;Ga naar voetnoot218 En Esau boet te spa dat groot verlies met traenen. Levi: 220[regelnummer] Ick had dat op mijn tong, en docht u op te maenenGa naar voetnoot220 Met vader, uitgeleert in dees doortrapte kunst;Ga naar voetnoot221 Die wist zijn moeders, dees weet nu zijn vaders gunst Tot smaet der broederen behendigh te misbruicken: En schut men 't niet, 't gaet vast, wy zullen moeten duicken,Ga naar voetnoot224 225[regelnummer] En buigen onder hem. wie dat niet ziet, is blint. Wie anders slaef wil zijn; ick ben zoo niet gezint.Ga naar voetnoot226 Ick laet my langer met geen droomen ringelooren.Ga naar voetnoot227 Wy zijn zoo goet als hy, en van een' stam geboren. Simeon: Met reden. trapt hem, eer hy ons op 't harte trap.Ga naar voetnoot229 230[regelnummer] Lacht al die droomen uit: beschimpt zijn wetenschap.Ga naar voetnoot230 Iudas: Dit stuck wil over 't lant uit alle torens kraeien.Ga naar voetnoot231 Levi: Hier is geen haen ontrent.Ga naar voetnoot232 Iudas: Hoe zal men vader paeien?
[pagina 88]
Levi: Met logens en bedrogh. zijt hier voor onbevreest. Wie niet stoffeeren kan, ontbreeckt of brein of geest.Ga naar voetnoot234 235[regelnummer] Men stroy dat eenigh wildt hem levend heb verslonden.Ga naar voetnoot235 Iudas: En komt dit aen den dagh; en wort dit valsch bevonden? Simeon: Dan wyder raet geleeft. nu nergens in gedut.Ga naar voetnoot237 Men breeck hem strax den neck, en offer 't lijf een' put,Ga naar voetnoot238 Veel jaeren noit gebruickt, daer niemant koome, of zelden.Ga naar voetnoot239 240[regelnummer] Wie melt dat stuck, indien wy zelfs het slechs niet melden?Ga naar voetnoot240 Al lang genoegh beraên. een yeder geef zijn stem. Iudas: Zoo 't Ruben niet bestemt, heeft al dit werck geen klem.Ga naar voetnoot242 Het moest eenpaerigh gaen, of deze koort zou breecken.Ga naar voetnoot243 Men vraegh den outsten raet. hy komt. ick ga hem spreecken. Simeon: 245[regelnummer] Ga heen, maer zie wel toe, noch maeck het niet te lang:Ga naar voetnoot245 Want wie ons tegenstemt, gaet licht den zelven gang.Ga naar voetnoot246 IUDAS. RUBEN. Iudas: Ghy komt nu recht van pas, om meê u stem te geven. Ruben: Waer toe toch?Ga naar voetnoot248 Iudas: Joseph komt. men raetslaeght om hem 't leven Te neemen, en een' poel te dempen met zijn lijf. Ruben: 250[regelnummer] Mijn hairen staen te berge, en al mijn leden stijf. O gruwelijcke daet! sta van my. tre niet nader.Ga naar voetnoot251 Wy broeders voortgeteelt, van eenen zelven vader, Wy tacken van een' stam, de klaeuwen zoo verwoet Aen onzen broeder slaen; te plassen in dat bloet; 255[regelnummer] Het vaderlijcke hart in broeders borst doorstooten;
[pagina 89]
Dien ouden kouden man van 't waertste pant ontblooten.Ga naar voetnoot256 My gruwelt dat ick 't hoor. om Godts wil, zwijgh toch stil.Ga naar voetnoot257 Iudas: En of ick zwijgh of spreeck, 't is aller broedren wil. Het vonnis wort gevelt. men zal 'er recht meê doorgaen.Ga naar voetnoot259 Ruben: 260[regelnummer] Meê doorgaen? laet eens zien. ick sal dien jongen voorstaen,Ga naar voetnoot260 En eerst verdaedigen, zoo lang ick adem schep; Zoo lang ick hart in 't lijf, en bloet in d'adren heb. Vervloeckter stuck wert noit van menschen voorgenomen. Iudas: Zy roepen vast: slaet acht op zijn verwaende droomen.Ga naar voetnoot264 265[regelnummer] Hy arbeit elck den voet te zetten op den strot.Ga naar voetnoot265 Die blinde vader eert, gelijck een aerdschen Godt, Dat troetelkint, 't welck ons zoo eerlijck af kan maelen,Ga naar voetnoot267 En lust schept, om 't gezin en yeder te behaelen.Ga naar voetnoot268 Wat Ioseph doet, dat's wel. wy hebben 't strax verkerft.Ga naar voetnoot269 Ruben: 270[regelnummer] Wat schelmstuck recht men aen, dat niet en wort geverft,Ga naar voetnoot270 En met een' glimp verciert? maer of men 't cier met woorden;Ga naar voetnoot271 Hoe schoon men dit vergult; men leit met broedermoorden Geen eer in, alzoo lang men ergens menschen vint, Die noch in reden staen. de droomen van een kintGa naar voetnoot274 275[regelnummer] Bestellen die nu stof, om dus, als woeste dieren,Ga naar voetnoot275 Als wolven op een lam, te huilen en te tieren? Misgunt men 't gryze hooft, dat het met Rachels kroost Wat spelende, voor 't endt zijn' ouderdom vertroost,Ga naar voetnoot278 Met zulck een wintervrucht? wat hindert dat ons allen?Ga naar voetnoot279 280[regelnummer] 't Is vaders zinlijckheit, die is op 't kint gevallen.Ga naar voetnoot280 Natuur heeft dezen knaep wat meer dan ons gegunt. 't Gewas valt niet aleens: en acht men dit een puntGa naar voetnoot282 Wel waerdigh, om zoo zwaer te wegen en te wicken? Om 't hart tot woên, de vuist tot moorden aen te pricken?Ga naar voetnoot284 285[regelnummer] Heeft hy den vader yet gulhartigh aengebraght;Ga naar voetnoot285
[pagina 90]
Zijn meening was noit quaet, of niet, gelijck men 't acht, En opneemt, om terstont zoo grimmigh op te stuiven. Dat kint is zonder gal, gelijck de simple duiven.Ga naar voetnoot288 Een bloem, van zestien jaer, of naulix zeventien, 290[regelnummer] Te trappen op het veldt, daer 't Godt en d'Englen zien? Ay broeder, hoor naer my. laet die gedachten vaeren. Al had hy schult, verschoon den jongen, om zijn jaeren, Om zijn onnozelheit, om vaders halven, ofGa naar voetnoot293 Om Godt, die 't leven gaf, en adem blies in 't stof.Ga naar voetnoot294 295[regelnummer] En (heb ick yet verdient) verschoon hem mynent halven,Ga naar voetnoot295 En help my, naer uw maght, dien wrock die wonden zalven.Ga naar voetnoot296 Iudas: Zal ick, om Josephs wil, my steecken in gevaer Van 't leven? neen, dat pack valt mynen hals te zwaer.Ga naar voetnoot298 Lust u een proef te doen, tot redding van zijn leven;Ga naar voetnoot299 300[regelnummer] Begin vry. ick zal u daer in niet tegenstreven, Noch 't vonnis hinderen; maer aanzien met gedultGa naar voetnoot301 Het algemeen besluit, zoo draegh ick scha noch schult. Ruben: Biet ghy my niet de hant, die vlack zal op u kleven.Ga naar voetnoot303 Iudas: Laet kleven, eer men my met Joseph helpe om 't leven. Ruben: 305[regelnummer] Zult ghy dien broedermoort met drooge wangen zien? Iudas: 'k Moet zien, al 't geen ick niet kan hindren noch verbiên. Ruben: Ghy hebt u zelven niet, gelijck 't betaemt, gequeten. Iudas: Ghy weet wel, hoeze zijn van outs op hem gebeten. Ruben: Maer niet tot moordens toe. wat grover onbescheit!Ga naar voetnoot309 Iudas: 310[regelnummer] 'k Heb al zijn feilen in de beste ploy geleit.Ga naar voetnoot310
[pagina 91]
Ruben: Kunt ghy de harten niet tot mededogen neigen? Iudas: Zy borsten echter uit met u en my te dreigen.Ga naar voetnoot312 Ruben: Het koste oock wat het koste, ick zal 'er tegens woên.Ga naar voetnoot313 Iudas: Ghy zult u zelven leet, den knaep geen voordeel doen. 315[regelnummer] Daer komenze. ziet toe. bedenck uw onvermogen. Zy dreigen u den doot, en moorden met hun oogen.Ga naar voetnoot316 RUBEN. SIMEON. LEVI. Ruben: Wat hoor ick, broeders, hoe? 'k geloof 't is schimp en spot.Ga naar voetnoot317 Simeon: Geen schimp, maer louter ernst.Ga naar voetnoot318 Ruben: dat keer die goede Godt. Levi: Het vonnis leit gevelt. hier helpt geen tegenstreven.Ga naar voetnoot319 Ruben: 320[regelnummer] Ick heb tot dat besluit mijn stem noch niet gegeven. Simeon: 't En hangt niet aen uw stem.Ga naar voetnoot321 Ruben: zoudt ghy u zulck een daet Vermeten, buiten mijn', uw outsten broeders, raet?Ga naar voetnoot322 Levi: Is 't u om d'eer te doen, zoo sluit het geen wy sluiten.Ga naar voetnoot323 Ruben: De stem is dwangeloos.Ga naar voetnoot324 Simeon: een stem kan dit niet stuiten. 325[regelnummer] De meesten draegen 't wech. wij stemmen 't hooft voor hooft.Ga naar voetnoot325 Ruben: Indien ick, in dit recht, zoo veel magh zijn gelooft,Ga naar voetnoot326 Laet redens schael zijn schult, met zinnen overwegen.Ga naar voetnoot327 Noit rechter rouwde 't raet en overlegh te plegen
[pagina 92]
In halsrecht. vint ghy dit dan evenwel geraên,Ga naar voetnoot329 330[regelnummer] Zoo neemt zijn bloet op u: ick wil 'er niet voor staen.Ga naar voetnoot330 Levi: Vertrouw het vonnis ons: 't is buiten u gestreecken.Ga naar voetnoot331 Ruben: Laet ick in vaders naem dan eerst mijn hart uitspreecken. Simeon: Wel spreeck uw hart vry uit, en zwijgh dan lang genoegh.Ga naar voetnoot333 Ruben: Wat liefde vader staegh dien loozen jongen droegh,Ga naar voetnoot334 335[regelnummer] Tot smaet van ons, die eer en ouder zijn geboren,Ga naar voetnoot335 Verdroot my meer, dan u. oock spelde ick lang te voren,Ga naar voetnoot336 Eer 't noch dus verre quam, dat liefde zonder maet,Ga naar voetnoot337 En ongelijcke gunst tot zulck een' bittren haetGa naar voetnoot338 In 't endt gedyen moest, en enkel jammer baeren.Ga naar voetnoot339 340[regelnummer] Ick badt hem menighmael, by zyne gryze hairen, Hy zou zich maetigen. 'k vermaende menighwerf Hem tot onzydigheit en vre; het zekerste erf,Ga naar voetnoot342 En d'allerbeste schat in zoo een huis vol kinderen. Ick riedt, hy zou 't een kint om 't ander niet verminderen:Ga naar voetnoot344 345[regelnummer] Dat dit genegentheit en liefde bluschte en brack, En allen broederen vast tegens 't harte stack:Ga naar voetnoot346 Maer 'k ging ten achteren, met vader aen te porren.Ga naar voetnoot347 Hy sloegh my t' elckens af met graeuwen en met knorren;Ga naar voetnoot348 En, toonende openbaer, waer hart en zin naer trock, 350[regelnummer] Bestont, ô blintheit, noch met dien schakeerden rockGa naar voetnoot350 Te tergen ons gedult, in plaets van zich te toomen. Toen quam de kleinste noch braveeren met zijn droomen,Ga naar voetnoot352 Wel tweemaal achter een, zijn dick verklickte broêrs,Ga naar voetnoot353 Ia zelfs zijn ouderen. al 't huis was vol rumoers.Ga naar voetnoot354 Simeon: 355[regelnummer] Zoo Ruben, vaer zoo voort, gelijck ghy hebt begonnen. Levi: Dat is hem recht op 't hooft. nu zie ick 't spel gewonnen.Ga naar voetnoot356
[pagina 93]
Simeon: Wel twyfelt Ruben noch te stemmen in zijn doot?Ga naar voetnoot357 Levi: Hy brenght zijn vonnis meê. de nucken leggen bloot.Ga naar voetnoot358 Ruben: 'k Zagh vaders misgreep wel: het moght mijn harte moeien:Ga naar voetnoot359 360[regelnummer] Wat zou ick doen? 'k en kon zijn vryheit niet besnoeien, Waer door, vast d'een wat meer en d'ander min bezint,Ga naar voetnoot361 Hy meer verdiensten zagh in 't een dan 't ander kint. Ick kon den kleinste, die de grootsten scheen te grieven, Niet afraên, dat hy zocht zijn' vader te believen; 365[regelnummer] Die ongelijck meer hoops uit hem te scheppen scheen,Ga naar voetnoot365 Aan wien natuur bestede al haer bevalligheênGa naar voetnoot366 En gaven, nut voor een, die 't al gebruickt met oordeel,Ga naar voetnoot367 En vordert 's anders nut, gelijck zijn eigen voordeel;Ga naar voetnoot368 Dies wert ick ziende blint, en hiel my stil en stom; 370[regelnummer] En weet dit Josephs jeught, en vaders ouderdom.Ga naar voetnoot370 d'Een schort wat tijdts, om van zijn wulpsheit te bedaeren,Ga naar voetnoot371 En d'ander neemt vast af, door aenwas van de jaeren.Ga naar voetnoot372 Laet loopen docht ick: maeck het huis geen ongemack.Ga naar voetnoot373 De kreuple hoeft een' stock: zijn beenen worden zwack.Ga naar voetnoot374 375[regelnummer] Wat schaet ons, dat hy zich wat houde aen Josephs schouders.Ga naar voetnoot375 Men vont noit huis, of 't schorte aen kinders, of aen ouders.Ga naar voetnoot376 Simeon: My dunckt ghy slacht den kreeft, en kruipt al achterwaert.Ga naar voetnoot377 Levi: Hy slacht het scorpioen: 't vergift leit in den staert.Ga naar voetnoot378 Ruben: Ay broeders, geeft gehoor, en elck twee lijdzaeme ooren.Ga naar voetnoot379 380[regelnummer] Mijn spraeck luidt niet zo vreemt, of z' is noch waert te hooren. 'k Sloegh dickwils d'oirzaeck ga, waerom der oudren zin Meer op den jongsten valt, en op den outsten min. Zou 't wezen, dat de spade en leste vrucht van allen
[pagina 94]
Gemeenelijck wat teer en zwacker wil bevallen;Ga naar voetnoot384 385[regelnummer] Als spruitende uit een raeuw en ongekoockter bloet;Ga naar voetnoot385 En dat dees teerheit treckt der ouderen gemoedt Tot d'onvermogenste en onnozelste der erven;Ga naar voetnoot387 In wien zylieden, nu op d'oevers van hun sterven,Ga naar voetnoot388 Verryzen uit den grave? of zou 't wel zijn uit vrees,Ga naar voetnoot389 390[regelnummer] Dat moeder Lea niet die moederlooze wees,Ga naar voetnoot390 Na vaders doot, wat ruw moght op zijn stiefmoers handelen?Ga naar voetnoot391 Of Bilha al te haets, of Zilpa hem deê wandelen,Ga naar voetnoot392 En Agar Saraes zoon eens wees zijn broeders baen?Ga naar voetnoot393 Hoe 't zy, eenzydigheit, broght altijt onlust aenGa naar voetnoot394 395[regelnummer] In huisgezinnen; en 'ten ging 'er noit zoo even,Ga naar voetnoot395 Of Esaus liefde stont in Isax hart geschreven,Ga naar voetnoot396 En Iakob had de gunst der moeder op zijn hant.Ga naar voetnoot397 De weeghschael helt aen d'een of aen den andren kant. Simeon: Indien u 't preecken lust, zoo preeck voor deze boomen. Levi: 400[regelnummer] Komt mannen, ziet eens uit: de Droomer zal strax komen. Ruben: Hoort broeders, ick beken 't, zijn droomen zien wat veer:Ga naar voetnoot401 Maer droomen in der daet zijn droomen, en niet meer. De droomen grenzen dicht aen d'ydelheit en logen. Wie 's nachts van schatten droomt, vint 's morgens zich bedrogen. 405[regelnummer] Al wat op zulck een' gront gebout wort, zackt terstont. Bedenckt oock, hoe wy staen op een' uitheemschen gront, Die naeuw om Sichems moort, verdraeght de vreemdelingen.Ga naar voetnoot407 Splist tweedragt 't huis, 'tgaet vast, dit volck zal 'thuis bespringen.Ga naar voetnoot408 't Vergoten bloet roept wraeck, en roockt noch over 't landt.Ga naar voetnoot409
[pagina 95]
Simeon: 410[regelnummer] Verwijt ghy ons dat stuck? ô aller schanden schandt!Ga naar voetnoot410 Levi: O bloetschant van 't geslacht, wat bed durft ghy beklimmen!Ga naar voetnoot411 Simeon: Die moederschender. ziet zijn aenzicht nu eens glimmen.Ga naar voetnoot412 Levi: Wijt ghy ons, dat wy zien van Hemors bloet bekladt.Ga naar voetnoot413 Simeon: Hy zelf heeft van dien buit het beste deel gehadt.Ga naar voetnoot414 Levi: 415[regelnummer] Wy hebben Dienaes smaet en schennis recht gewroken.Ga naar voetnoot415 Ruben: Och broeders, 'k heb u niet een woort te na gesproken.Ga naar voetnoot416 Simeon: Hy draeght vergif in 't hart, den honigh op zijn tong. Levi: Het heught ons noch, hoe kleen hy lest by vader zong.Ga naar voetnoot418 Simeon: Wat wroet ghy op de wraeck van ons verkrachte zuster?Ga naar voetnoot419 Levi: 420[regelnummer] Wij leefden na die straf veel vryer en geruster. Ruben: Dit loopt recht averechts. Toen strafte ghy gewelt,Ga naar voetnoot421 Tot voorstant van uw bloet: nu raest ghy al t'onsteltGa naar voetnoot422 Op dezen armen hals, die uitziet zoo verlegen,Ga naar voetnoot423 Naer u en 't vee, en brengt zijn vaders groet en zegen. Simeon: 425[regelnummer] Hy hou dien zegen zelf, en schut hier meê den vloeck.Ga naar voetnoot425 Levi: Wij zullen hem terstont gaen helpen om een' hoeck.Ga naar voetnoot426 Ruben: Zal dan dit heiligh huis vermoorden zynen broeder?Ga naar voetnoot427
[pagina 96]
Simeon: Zal dan dit heiligh huis onteeren zyne moeder?Ga naar voetnoot428 Ruben: Ay broeders, waerom toch zoo bitter gekrackeelt, 430[regelnummer] En wonden opgekrabt, die nauwlix zijn geheelt?Ga naar voetnoot430 Ik waerschuw u. ziet toe, 't plagh hier ontrent te schuilen. Hebt ghy dat wreet gedroght, dat dier, niet hooren huilen? Levi: Loop heen met uw gedroght. Simeon: Wy weten van geen dier. Ruben: Een schrickelijck gedroght. het broet, niet veer van hier, 435[regelnummer] In 't grondelooze hol een heiloos slagh van jongen.Ga naar voetnoot435 Het knaeght zijn eigen hart, van spijt schier toegewrongen.Ga naar voetnoot436 Het aengezicht ziet dootsch. het keert de blieken dwarsGa naar voetnoot437 Van yeder af, van 't licht van lach en blyschap wars. Het blaeuwe schuim begroeit de scherpe en holle kiezen.Ga naar voetnoot439 440[regelnummer] De tong hangt zwart van gift. de beck doet niet dan biezen.Ga naar voetnoot440 De kaecken vallen in, begruist met eene korstGa naar voetnoot441 Van schimmel. groene gal verstopt de raeuwe borst. Het slorrept menschenbloet, en plast 'er in tot d'enkelen. Het lijf schijnt een geraemt, gestut van magre schenkelen, 445[regelnummer] Gansch dor en mergeloos. het schept alleen vermaeck In 's anders ongenoeght. het oogh krijght nimmer vaek.Ga naar voetnoot446 Een scherreprechter, in zijn ingewant gewickelt,Ga naar voetnoot447 Met staele prickelen zijn borst en nieren prickelt. Dan balckt het overluidt, tot razens toe verstoort. 450[regelnummer] Een gruwelijck gedroght: heeft niemant dat gehoort? Simeon: 'k Geloof ghy schimpt, en waent de broeders in te luien.Ga naar voetnoot451 Levi: Hoe heet dit dier? zegh op, wat wil dit dier beduien? Ruben: Dat dier heet Haet en Nijt, het welck niet zonder smartGa naar voetnoot453 Vervloeckte jongen worpt in 't hol van 's menschen hart.Ga naar voetnoot454
[pagina 97]
455[regelnummer] Ay mannen, geeft gehoor. ay laet dat dier niet binnen Ons huis; want waer het komt, daer sloopt het huisgezinnen En huizen in den gront, en scheit met schande en stanck.Ga naar voetnoot457 Dat keer die goede Godt. ghy weet my luttel danck,Ga naar voetnoot458 Nu ick de waerheit spreeck, die dickwils wort verschoven:Ga naar voetnoot459 460[regelnummer] Maer 'k weet men zal mijn' raedt ten hooghste namaels loven,Ga naar voetnoot460 Het ga zoo 't wil. mijn broêrs, ziet toe. waer loopt dit heen? Verantwoort eens 't gewelt van negen broêrs op een'.Ga naar voetnoot462 Simeon: Verantwoort ghy 't, die dus den droomer komt beschutten. Levi: Wy zien den val van 't huis, en zoecken 't huis te stutten. Ruben: 465[regelnummer] Zoo wrickt niet aen de stut van vaders ouderdom. Verwrickt ghy die, zoo valt de vader met haer om, En stort op Josephs borst. zoo storten wy met vader, In 't algemeen bederf. ziet toe, 't en dient niet nader.Ga naar voetnoot468 Simeon: Daer koomt hy van de stadt, naer dezen heuvel toe. Levi: 470[regelnummer] Nu Ruben, hou uw rust. wy zijn dit tergen moe.Ga naar voetnoot470 Ruben: Verbeelt u, dat dit kint, het welck zijn broêrs komt groeten, Met traenen op de wang, voor uwer aller voeten Vergiffenis verzocht; zoudt ghy, gelijck ontzint,Ga naar voetnoot473 De handen durven slaen aen dat onmondigh kint? 475[regelnummer] Wie hitste oit tigers aen, om weerelooze zielen, Een onderbraghte schaer, met klaeuwen te vernielen?Ga naar voetnoot476 Zoudt ghy bestaen een stuck, dat leeuwen zich ontzien?Ga naar voetnoot477 Geen leeuw verslint een' man, die neerleit op de knien, Noch min de kinderen, die ouder zijn, of jonger 480[regelnummer] Dan dit, 't en waer uit noodt, en schrickelijcken honger. Och Joseph is geen straf maer eer erbarmens waert. Ick wil hem tegen gaen, eer yemant verder vaert.Ga naar voetnoot482
[pagina 98]
Simeon: Hou stant, en ga niet voort.Ga naar voetnoot483 Levi: sta vast, of 't gelt u 't leven. Ruben: Laet los, of 'k zal een kreet op dezen heuvel geven, 485[regelnummer] Daer Syrien van waegh, en dat het Mambre hoor.Ga naar voetnoot485 Laet los. help Iudas, help. wat hebt ghy met my voor? Simeon: Zwijgh kort, of 't geldt dien hals.Ga naar voetnoot487 Levi: wil ick hem 't hart afsteecken? Ruben: Hoort broeders. houdt gemack: vergunt my tijt te spreecken, Levi: Nu Iudas, laet my los. ick zal hem niet misdoen.Ga naar voetnoot489 Ruben: 490[regelnummer] Nadien 't onmooghlijck schijnt, dat ik den knaep verzoenGa naar voetnoot490 Met u, zijn broedren, al t'onmenschelijck gebeten,Ga naar voetnoot491 Zoo gunt my dan een beê. Simeon: dat is maer tijdt versleten. Levi: Laet hooren, wat ghy bidt, nu spreeck, en rep u, dra.Ga naar voetnoot493 Ruben: Ick bid u, dat de zon noch eerst eens onder ga, 495[regelnummer] Eer yemant zich vergrype aen dien verwezen jongen.Ga naar voetnoot495 Simeon: Ia straf hem morgen, pas wanneer hy is ontsprongen.Ga naar voetnoot496 Ruben: 'k Beloof u niet een woort te reppen van dien raet.Ga naar voetnoot497 De harssens zijn te heet, om nu, op heeter daet,Ga naar voetnoot498 Te straffen, zoo 't betaemt. ghy moet met billijcke oogenGa naar voetnoot499 500[regelnummer] Dit inzien. blinde wraeck heeft menigh man bedrogen, Die met haer ging te ra. wat schaet een luttel tijdt? Uw recht blijft even schoon. men scheldt hem 't sterven quijt,Ga naar voetnoot502 Niet meer dan eenen dagh, en gaet dan vry uw gangen.
[pagina 99]
Daer staet een drooge put. men zet den knecht gevangen;Ga naar voetnoot504 505[regelnummer] Of hy verga daer in, van honger en van dorst, Eer ghy u met zijn bloet zoo lasterlijck bemorst.Ga naar voetnoot506 't Luidt schandelijck een wees aen 't leven te verkorten;Ga naar voetnoot507 Noch allerschandelijckst zijn broeders bloet te storten. Verschoont uw' naem en faem, en zet hem in dien poel,Ga naar voetnoot509 510[regelnummer] Op dat hy stervende zijn straf te langer voel. Simeon: Had ghy dit eerst geraên, wy waren lang verdraegen.Ga naar voetnoot511 Levi: Hy heeft den besten raet van allen voorgeslaegen. Simeon: Wie 't stemt, die knick my toe.Ga naar voetnoot513 Levi: de broeders zijn te vreên. Simeon: Daer komt de Droomer aen. Ruben: wel broeders, ick ga heen. 515[regelnummer] 't Zal noodigh zijn mijn vee al weder te verweien:Ga naar voetnoot515 'k Vertrouw uw woort. Levi: ga voor. Ruben: wy zullen zo niet scheien.Ga naar voetnoot516 REY VAN ENGELEN. Zang: Hy komt, hy komt, die jonge borst,Ga naar voetnoot517 Als 't hygent hart, 't welck zynen dorstGa naar voetnoot518 Wil lesschen aen de versche sprongenGa naar voetnoot519 520[regelnummer] Der zilverzuivre koele bron; Terwijl de jaegers, schuw van zon,Ga naar voetnoot521 (Op hoop, of zy het wildt eens vongen,Ga naar voetnoot522 In donkre en naere schaduw vast,Ga naar voetnoot523
[pagina 100]
Daer looze brack noch winthont bast)Ga naar voetnoot524 525[regelnummer] Met zwijnspriet en gespanne boogenGa naar voetnoot525 Beloeren het onnozel bloet;Ga naar voetnoot526 't Welck niemant leedt noch letsel doet, En, al te jammerlijck bedrogen,Ga naar voetnoot528 Zich vint op 't onverzienst bezetGa naar voetnoot529 530[regelnummer] Van jaeger jaghtspriet hont en net. Tegenzang: Hy kom, getroost op 's hemels hulp.Ga naar voetnoot531 Gelijck de perlen in haer schulp, Der perlen moeder, zullen hangenGa naar voetnoot533 De laeuwe traenen, zilt van smaeck, 535[regelnummer] Van wederzyden op de kaeck, Op 't perlemoer der lieve wangen. Och stremdenze op dit perlemoer;Ga naar voetnoot537 Dat wy dien reegen aen een snoer Van gout om onzen hals te cieren; 540[regelnummer] Wanneer wy, tot de keel vervultGa naar voetnoot540 Van blyschap, 's jongelings gedultGa naar voetnoot541 En onverbloemde deughden vieren!Ga naar voetnoot542 Zijn eer wil bloeien op zijn graf.Ga naar voetnoot543 Het lof der deught valt nimmer af.Ga naar voetnoot544 Toezang: 545[regelnummer] 't Moet schoon zijn, 't geen een schets moet streckenGa naar voetnoot545 Van yet volmaeckts, en zonder vlecken. Wie of de zon verdraegen dar,Ga naar voetnoot547 Dat hooftlicht, bron van alle klaerheit, Een zichtbre Godheit, 't oogh der waerheit?Ga naar voetnoot549 550[regelnummer] Wie anders, als de morgenstar?	voetnootvs. 139 Ter goeder uure: op de juiste tijd. voetnoot140 Sichem was weinig vruchtbaar. voetnoot141 graege: gretige, hongerige. voetnoot143 stewaert: naar Dothan. voetnoot144 knien (eenlettergrepig te lezen; vgl. het rijmwoord in vs. 478). voetnoot145 een: iemand. voetnoot146 Zoo: dat. voetnoot147 luchte: luchtige. voetnoot149 wuften: dartele. voetnoot153 wel: soms. voetnoot154 pest (scheldwoord): ellendeling. voetnoot158 dat hem de hagel sla: verwensing, herhaald met donder. voetnoot159 maelt: zeurt. voetnoot160 Versteur u niet: maak u niet boos. voetnoot162 slaet: vormt (slaan wordt gebruikt voor allerlei snelle bewegingen). voetnoot164 valt: is. voetnoot165 Een uitroep, met de betekenis: hoe zullen wij dan die wraak verantwoorden! voetnoot166-167 Laat ieder die er van weet, zich verantwoorden. Wij vinden het veiliger ons te houden of wij van niets weten, en dus te ontkennen; 't reetste: het meest voor de hand liggende. voetnoot169 gelden: invloed hebben op, deelnemen aan de uitvoering; ter zaecke raên: mede beraadslagen over de zaak. voetnoot170 stel voor: geve een uiteenzetting, uitlegging. voetnoot172 bedraegen: beschuldigd. voetnoot173 plasdanck: dank die men verwerft door iemand te behagen, te vleien; begaen: verwerven. voetnoot175 zich versteuren: zich boos maken. voetnoot177 loon gebruikt Vondel ook mannelik, evenals nog in Zuid-Nederland (Ned. Wdb. VIII, 2789). voetnoot178 graeuwen: standjes. voetnoot179 onrust: Joseph. voetnoot180 Vgl. figuurlik: een doorn in 't vlees; geboren: ontstaan. voetnoot181 wulpsch: speels, onervaren. voetnoot184 zich meester maecke: over ons de baas gaat spelen. voetnoot185 sart: prikkelt, ergert. voetnoot186 ontdeckt: legt bloot, openbaart. voetnoot189 dat opzet: die bedoeling. voetnoot192 Hem docht: het kwam hem voor; wy bonden vast: wij waren bezig met binden (vast: voortdurend). voetnoot195 vast: intussen; 't zich belghden: er boos over waren, het verbolgen aanhoorden. voetnoot199 loegh: Zuid-Ned. sterke vorm bij lachen; echter: wederom. voetnoot203 strijcken: oorspr. neerhalen; in dit verband: doen verbleken. voetnoot204 donkre: onduidelike. voetnoot205 euvel: vertoornd (vgl. in euvelen moede: toornig). voetnoot206 keef quansuis: deed alsof hij hem berispte. voetnoot209 kout: praatjes. voetnoot210 kinderwerck: kinderachtige verzinsels; spijt: hoon, smadelike bejegening. voetnoot211 hy (wijzend op Judas); daarop slaat die terug; verdaedight: oude vorm naast verdedigt. voetnoot212 zinnen: gemoed; bezadight: tot kalmte brengt. voetnoot213 reden: verstandige redenering. voetnoot214 steeckt naer bewint: streeft naar overheersing. voetnoot215 verkloeckt: verschalkt (kloek heeft hierin de ongunstige betekenis: listig). voetnoot217 gaeuwste: vlugste van verstand (overhellend in ongunstige richting; vgl. gauwdief). voetnoot218 Zinspeling op de bekende list van Jacob om Ezau het eerst-geboorterecht te ontnemen (Genesis XXVII). voetnoot220 op te maenen: aan te sporen, op te wekken, nl. door vaders voorbeeld (Ned. Wdb. XI, 1037). voetnoot221 uitgeleert: volleerd; doortrapte: listige (in de 17e eeuw minder ongunstig gevoeld dan nu). voetnoot224 schut: houdt tegen, belet; 't gaet vast: 't is zeker, wees er van overtuigd. voetnoot226 Wie dan ook de slaaf van een ander zou willen zijn. voetnoot227 ringelooren: in bedwang houden (oorspr. van een getemd dier, met een ring door 't oor). voetnoot229 Met reden: juist gezegd. voetnoot230 wetenschap: zijn voorspellingen. voetnoot231 Dit stuck: deze (schand)daad; wil: zal; uit alle torens kraeien: overal luide met verontwaardiging verkondigd worden. voetnoot232 Woordspeling met het vorige kraaien, met de bijgedachte aan de uitdrukking: daar zal geen haan naar kraaien; ontrent: in de buurt; paeien: geruststellen; nadert hier de ongunstige betekenis: een rad voor de ogen draaien. voetnoot234 stoffeeren: voorwendsels, leugens bedenken; brein of geest: verstand of fantasie. voetnoot235 stroy: verspreide het gerucht; wildt: wild dier. voetnoot237 wyder: verder; raet geleeft: overlegd, beraadslaagd (Ned. Wdb. VIII, 1724); nergens in: in geen enkel opzicht; gedut: getreuzeld. voetnoot238 strax: onmiddellik; offer: geve over aan. voetnoot239 of zelden: iemand komt. voetnoot240 melt: verraadt; zelfs: zelf. voetnoot242 bestemt: goedkeurt, er mee instemt; geen klem: geen kracht. voetnoot243 eenpaerigh: met algemene stemmen; deze koort zou breecken: dit plan zou mislukken. voetnoot245 noch: en niet (dus dubbele ontkenning). voetnoot246 gaet den zelven gang: gaat dezelfde weg, d.w.z. verbeurt ook zijn leven. voetnoot248 raetslaeght: beraadslaagt. voetnoot251 sta van my: ga weg. Dit heeft betrekking op de daet. voetnoot256 kouden: afgeleefde; ontblooten: beroven. voetnoot257 My gruwelt: ik gruw er van. voetnoot259 recht: zonder aarzelen. voetnoot260 laet eens zien: dat staat nog te bezien, durf dat eens!; voorstaen: in bescherming nemen. voetnoot264 vast: al maar. voetnoot265 arbeit: spant zich in. voetnoot267 eerlijck: eervol (ironies: fraai). voetnoot268 behaelen: bevitten (ontstaan uit de betekenis: achterhalen, betrappen; zie Ned. Wdb.). voetnoot269 strax: dadelik; verkerft (zwak geworden): verkorven. voetnoot270 recht men aen: haalt men uit; en (ontkenning). voetnoot271 glimp: bedrieglike schijn; of men 't cier: al tracht men het te verbloemen. voetnoot274 in reden staen: vatbaar zijn voor rede. voetnoot275 Bestellen: verschaffen. voetnoot278 voor 't endt: voordat hij sterft. voetnoot279 wintervrucht: zoon van zijn ouderdom (vgl. Genesis XXXVII, vs. 3). voetnoot280 zinlijckheit: genegenheid, voorkeur. voetnoot282 't Gewas valt niet aleens: niet elk gewas (hier: nakomelingen) valt even goed uit. voetnoot284 aen te pricken: te prikkelen, aan te zetten. voetnoot285 yet: iets; gulhartigh: ondoordacht, onbedachtzaam (vgl. vs. 676). voetnoot288 zonder gal: volgens een oud volksgeloof was de gal de zetel van de boosheid; simple: onschuldige. Men meende dat duiven geen gal bezaten (vgl. Matth. X, vs. 16). voetnoot293 onnozelheit: onschuld; om vaders halven: ter wille van vader (vgl. mynent halven in vs. 295). voetnoot294 adem blies in 't stof: zie Genesis II, vs. 7. voetnoot295 heb ick yet verdient: als ik enige verdienste heb. voetnoot296 dien wrock die wonden zalven: die haat verzachten. voetnoot298 pack: last, zware verplichting. voetnoot299 een proef te doen: een poging te wagen. voetnoot301 met gedult: het duldend, zonder mij te verzetten. voetnoot303 vlack: smet. voetnoot309 wat grover onbescheit: wat een schandelik onrecht! Onbescheit is oorspr. onverstand, dan: onrechtvaardigheid; grover (genitief, afhangende van wat). voetnoot310 in de beste ploy geleit: zoveel mogelik vergoelikt. voetnoot312 Zy borsten echter uit: zij zouden opnieuw uitvallen. voetnoot313 er tegens woên: mij met alle kracht verzetten. voetnoot316 dreigen u den doot: bedreigen u met de dood (deze constructie met twee objekten ontbreekt in 't Ned. Wdb.). voetnoot317 schimp: gekheid. voetnoot318 keer: verhindere; die is hier tot lidwoord verzwakt (vgl. vs. 458). voetnoot319 leit: ligt, is. voetnoot321 hangt aen: hangt af van. voetnoot322 u vermeten: aandurven. voetnoot323 sluit: besluit. voetnoot324 dwangeloos: vrij. voetnoot325 draegen 't wech: geven de doorslag; stemmen 't: geven daaraan onze stem, onze goedkeuring. voetnoot326 in dit recht: bij deze rechtspraak; zoo veel magh zijn gelooft: enig vertrouwen verdien. voetnoot327 Laat de weegschaal van het gezonde oordeel Josefs schuld nog eens onbevooroordeeld (met zinnen: weldoordacht) nawegen. voetnoot329 halsrecht: rechtsgeding over leven en dood. voetnoot330 ick wil 'er niet voor staen: voor verantwoordelik zijn. voetnoot331 Vertrouw: laat over; gestreecken: geveld. voetnoot333 lang genoegh: heel lang (genoegh heeft hier de oude versterkende betekenis). voetnoot334 Wat liefde...: Dat Vader zoveel liefde toedroeg; loozen: listige. voetnoot335 ouder: als ouderen (pleonasties). voetnoot336 spelde: voorspelde. voetnoot337 dus: zo. voetnoot338 gunst: genegenheid. voetnoot339 gedyen: uitgroeien, worden tot (in dit verband: aanleiding geven tot). voetnoot342 onzydigheit: onpartijdigheid; erf: bezit. voetnoot344 verminderen: te kort doen. voetnoot346 vast: voortdurend; stack: stiet (vgl. tegen de borst stuiten); dus: ergerde. voetnoot347 'k ging ten achteren: ik raakte achteruit, d.w.z. ik had geen sukses, ik spande mij vergeefs in. voetnoot348 graeuwen: afsnauwen. voetnoot350 Bestont: ondernam, waagde het; schakeerden (deelw. zonder ge): veelkleurige. voetnoot352 braveeren: tarten. voetnoot353 dick verklickte: vaak aangebrachte. voetnoot354 ouderen: ouders. voetnoot356 Dat is hem recht op 't hooft: Dat is de spijker op de kop geslagen! (hem slaat niet op een persoon, maar is deel van een vaste uitdrukking). voetnoot357 stemmen in: zijn stem uitbrengen voor. voetnoot358 Hij heeft zelf het vonnis uitgesproken; nucken: valse streken (Kil. vertaalt het met: astutia). voetnoot359 misgreep: verkeerde handelwijze; het moght moeien: al deed het mij leed. voetnoot361 vast: steeds; bezint: bemind wordende (absolute constructie). voetnoot365 ongelijck meer: veel meer; hoop uit hem te scheppen: verwachtingen omtrent hem te koesteren. voetnoot366 bevalligheên: gunsten (in deze betekenis niet in 't Ned. Wdb.). voetnoot367 een: iemand; 't al: alles. voetnoot368 vordert: bevordert. voetnoot370 weet: schreef dit toe aan (van wijten). voetnoot371 d'Een (Datief); schort: ontbreekt, komt te kort; wulpsheit: jeugdige onbezonnenheid. voetnoot372 vast: voortdurend. voetnoot373 maeck geen ongemack: bezorg geen last. voetnoot374 hoeft: behoeft. voetnoot375 houde aen: steun zoekt op. voetnoot376 schorte: haperde. voetnoot377 slacht: gelijkt. voetnoot378 't vergift leit in den staert: het ergste zegt hij het laatst. Vertaling van de Latijnse spreekwoordelike uitdrukking: in cauda venenum. voetnoot379 lijdzaeme: geduldig luisterende. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 398. De oude uitgave heeft: aen dien; door de latere uitgaven overgenomen. voetnoot384 bevallen: uitvallen. voetnoot385 ongekoockter: koeler. voetnoot387 onvermogenste: zwakste; erven: kinderen. voetnoot388 op d'oevers van hun sterven: in hun laatste levensperiode. voetnoot389 Verryzen uit den grave: als 't ware herboren worden. voetnoot390 niet in een afhankelike zin na vrees kwam reeds in 't Mnl. voor (vgl. Van Helten, Vondels Taal II, § 276), evenals in 't Frans. voetnoot391 op zijn stiefmoers handelen: behandelen gelijk een stiefmoeder dat vaak doet. Lea was de zuster van Jozefs moeder Rachel. voetnoot392 Bilha en Zilpa zijn hun slavinnen en moeders van de andere zonen van Jacob; haets: van haat vervuld; wandelen: rondzwerven. voetnoot393 En dat de rollen omgekeerd zouden worden, doordat nu de slavin de zoon van haar meesteres weg zou zenden, terwijl vroeger Sara Hagar met haar zoon Ismaël deed rondzwerven. voetnoot394 eenzydigheit: partijdigheid; onlust: onenigheid. voetnoot395 't en ging 'er noit zoo even: deze uitdrukking loopt vooruit op het beeld van de weegschaal in vs. 398: er was nooit evenwicht in de onderlinge familiebetrekking. voetnoot396 Esaus liefde: liefde tot Ezau. voetnoot397 gunst: genegenheid. voetnoot401 beken: erken; zien wat veer: streven wat te hoog. voetnoot407 naeuw: nauweliks; Sichems moort: Sichem werd vermoord door Jacobs zonen Simeon en Levi, die wraak namen over de verkrachting van hun zuster Dina (Genesis XXXIV). voetnoot408 splissen: splitsen; 't huis: ons stamhuis. voetnoot409 roockt: dampt (Vgl. voor deze ‘stem des bloeds’ Genesis IV, vs. 10). voetnoot410 Accent op ghy; aller schanden schandt: Hebreeuwse genitief: aartsdeugniet. voetnoot411 wat bed: welk bed, nl. van Bilha, de bijvrouw van zijn vader. Dit werd als bloedschande beschouwd (Genesis XXXV, 22; XLIX, 4). voetnoot412 Zie hem blozen van schaamte. voetnoot413 zien: er uit zien (vgl. vs. 437); Hemors bloet: tegelijk met Sichem werd zijn vader Hemor vermoord. voetnoot414 dien buit: behaald bij de plundering, na Sichems moord. voetnoot415 Zie bij vs. 407. voetnoot416 te na gesproken: ter beschuldiging gezegd. voetnoot418 hoe kleen hy zong: hoe verlegen hij stond (vgl. een toontje lager zingen). voetnoot419 wroet op: rakelt op. voetnoot421 Dit loopt recht averechts: dit is een geheel ander geval. voetnoot422 voorstant: bescherming; bloet: familielid; al t'onstelt: geheel buiten u zelf. voetnoot423 verlegen: ontdaan, hulpbehoevend. voetnoot425 schut: were af; den vloeck nl. die hem van onze kant bedreigt. voetnoot426 helpen om een' hoeck: ruwe uitdrukking voor: doden (vgl. het hoekje omgaan = sterven). voetnoot427 dit heiligh huis: dit Godgewijd geslacht (vgl. Exodus XIX, vs. 6). voetnoot428 Vgl. vs. 411-12. voetnoot430 opgekrabt: opengekrabd. voetnoot435 't grondelooze hol: allegories voor het menselike hart (vgl. vs. 454); heiloos: spelling voor: heilloos. voetnoot436 spijt: kwaadaardigheid. voetnoot437 ziet: ziet er uit. voetnoot439 blaeuwe: giftige (vergelijk vs. 54). voetnoot440 biezen: sissen. voetnoot441 begruist: bevuild. voetnoot446 ongenoeght: leed. voetnoot447 scherreprechter: beul, d.w.z. een boze macht, die hem martelt en tot woede drijft. voetnoot451 in te luien: beet te nemen (uit een oudere betekenis: verlokken, bekoren; oorspr. met klokgelui verwelkomen; vgl. Ned. Wdb. VI, 1800). voetnoot453 Nijt: afgunst; Haet en Nijt gebruikt Vondel ook elders als naam voor één wezen. voetnoot454 worpt: werpt (Holl. vorm). voetnoot457 huizen: geslachten (een ruimer begrip dan huisgezinnen: families); scheit: gaat heen. Evenals de duivel stank achterlaat bij zijn vertrek. voetnoot458 keer: moge verhoeden. voetnoot459 verschoven: verstoten. voetnoot460 namaels: later. voetnoot462 Verantwoort eens (uitroep): Hoe kunt ge verantwoorden. voetnoot468 bederf: verderf, ondergang; 't en dient niet nader: 't is niet goed, op die weg voort te gaan. voetnoot470 tergen: prikkelende tegenstand. voetnoot473 ontzint: waanzinnig. voetnoot476 onderbraghte: onderworpen. voetnoot477 bestaen een stuck: een daad aandurven; zich ontzien: zich onthouden van (oorspr. met genitief, later met accusatief). Zie over deze grootmoedigheid van de leeuw: Maurits Sabbe, Dierkennis en diersage bij Vondel, blz. 58. voetnoot482 tegen: tegemoet; verder vaert: het plan gaat volvoeren. voetnoot483 Hou stant: blijf staan; 't gelt: het zal kosten (vgl. 487). voetnoot485 waegh: zal dreunen; Mambre: oude naam van Hebron, waar Abraham leefde. voetnoot487 afsteecken: doorboren (eig. het afsnijden van de hartader; Ned. Wdb. I, 1545). voetnoot489 Judas heeft, op het hulpgeroep van Ruben (vs. 486) dus Levi vastgehouden; niet: niets. voetnoot490 Nadien: omdat, nu. voetnoot491 gebeten: op hem gebeten. voetnoot493 dra: vlug. voetnoot495 verwezen: ter dood veroordeelde. voetnoot496 pas wanneer: juist als. voetnoot497 raet: plan. voetnoot498 heet: opgewonden; op heeter daet: zonder uitstel. voetnoot499 met billijcke oogen: als uw ogen het juiste inzicht hebben. voetnoot502 even schoon: ten volle gehandhaafd. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 523-24. In de oude uitgave staat het haakje achter 523, de komma achter 524. De latere uitgaven hebben dit verbeterd. voetnoot504 knecht: jonge man. voetnoot506 lasterlijck bemorst: schandelik bezoedelt. voetnoot507 een wees (vgl. vs. 944); aen 't leven verkorten: van 't leven beroven. voetnoot509 Verschoont: ontziet, spaart. voetnoot511 wy waren verdraegen: wij zouden het eens zijn. voetnoot513 't stemt: er mee instemt. voetnoot515 verweien: elders doen weiden. voetnoot516 wy zullen zo niet scheien (ter zijde): in gedachte gericht tot Jozef: ik zal je zo niet in de steek laten. Deze opvatting (van Molkenboer) is m.i. te verkiezen boven die van Stoett: ‘Wij spreken elkander nog wel nader’ (tot de broeders gericht). voetnoot517 borst: jongen. voetnoot518 't hygent hart (Holl. vorm naast hert): zinspeling op Psalm XLII, vs. 2. voetnoot519 versche sprongen: frisse opwellende wateren. voetnoot521 schuw van zon: de zon ontwijkend. voetnoot522 vongen: vingen (Van Helten, Vondels Taal § 45). voetnoot523 naere: sombere; vast: voortdurend (te verbinden met beloeren, vs. 526). voetnoot524 brack: jachthond. voetnoot525 zwijnspriet (= jaghtspriet in vs. 530): speer voor de jacht op wilde zwijnen. voetnoot526 het onnozel bloet: het onschuldige schepsel. voetnoot528 al te: zeer. voetnoot529 vint: bevindt; bezet: ingesloten, in 't nauw gebracht. voetnoot531 getroost op: vertrouwende op. voetnoot533 Der perlen moeder: de schelp waarin de parels ontstaan (vgl. de stofnaam perlemoer in vs. 536). voetnoot537 stremdenze: stolden ze (nl. die tranen): vgl. de slot strofen van Hooft's lied ‘Sal nimmermeer gebeuren’. voetnoot540 tot de keel vervult: overvol. voetnoot541 gedult: lijdzaamheid. voetnoot542 onverbloemde: ongehuichelde, oprechte. voetnoot543 wil: zal. Ook na zijn dood zal men hem eren. voetnoot544 lof: loof, bladen. Waarschijnlik woordspeling met: de lof = de eer. voetnoot545 schets: voorafgaande tekening, ontwerp; strecken: dienen als. Jozef (de morgenstar, vs. 550) is nl. de voorbeduiding, het prototype van Jezus, het volmaakte zonlicht (hooftlicht, vs. 548). voetnoot547 verdraegen is later veranderd in: uitdagen dar: durft voor den dag roepen, zijn komst aankondigen. voetnoot549 Een zichtbre Godheit: in deze woorden vallen samen beeld en werkelikheid (de mens geworden God: Christus).

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

Het tweede bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied