De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640 (1929)

De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

(1929)–Joost van den Vondel– rechtenstatus

Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende



[pagina 869]

Het vyfde bedryf LEVYTEN. DAVID. Levyten: 1545[regelnummer] Zoo moet het allen gaen, die Davids scepter haeten. David: In welck een' schijn hebt ghy d'ellendigen gelaeten?Ga naar voetnoot1546 Hoe koelde Gabaon zijn wreecklust met dit bloed? Levyten: Zy stapten onversaeght de wisse dood te moet, Ter poorte uit, door een straet van menschen dichtgedrongen,Ga naar voetnoot1549 1550[regelnummer] Een mengsel van Hebreen, en allerhande tongen, En, al den wegh in 't lang, bewonden met een' ringGa naar voetnoot1551 En drommel volx, 't welck voor, ter zyde, en achter ging.Ga naar voetnoot1552 De Gabaonners, die, van heilge wraeck bezeten, De zeven halzen, hecht gesloten aen een keten, 1555[regelnummer] Vast sleepten, toonden hun het wraeckautaer van veer,Ga naar voetnoot1555 Uit woeste dartelheid, en woedden min noch meerGa naar voetnoot1556 Als 't boschzwijn, tegens moede en afgejaeghde honden, Wanneer 't schuimbeckende, om het smarten van zijn wonden,Ga naar voetnoot1558 Ten einde van geduld, kranckzinnigh gild, en balckt,Ga naar voetnoot1559 1560[regelnummer] Een' muil vol kiezen en twee blicken openspalckt,Ga naar voetnoot1560 En zijn vervolgers vat; die, uit den aêm geloopen, Hun heete zwynejaght nu met den hals bekoopen.Ga naar voetnoot1562 Wy hebben nu, riep d'een, gelicht het wolvenest, Het leger rood van moord, en deze lamrepest,Ga naar voetnoot1564 1565[regelnummer] Die toeley met den tand op byten, ryten, stroopen; 't Gebroed van 't welck niet goeds voor herders stond te hopen,Ga naar voetnoot1566 Zoo vet een' buit, als oit een jaeger opdoen kon. Hoe willenze te pronck, gebraeden in de zon,Ga naar voetnoot1568 De luiperds noôn te gast, en arenden, en kraeien, 1570[regelnummer] En hen met spieren, mergh, en brein, en oogen paeien?Ga naar voetnoot1570 Een ander riep: hoe past die keten, om den hals Van 't koningklijck geslacht? maer dit metael is valsch, Of slechter als het goud, dat Saul plagh te kroonen.
[pagina 870]
Hoe word de vader nu verheerlijckt in zijn zoonen? 1575[regelnummer] Een ander: vaert niet voort. ziet toe, en wacht u, datGa naar voetnoot1575 Ghy met doorluchtigh bloed uw handen niet beklad, En u Mephiboseth flus opkoom al verbolgen,Ga naar voetnoot1577 Die naer zijn' ezel toeft, om 't onrecht te vervolgen. Een ander: neen, 't is best dit kostlijck bloed gespaert. 1580[regelnummer] Men maecke een' zack van 't lijf, en knoop het toe, zoo vaertGa naar voetnoot1580 De damp der staetzucht niet in 't brein, gelijck voorhenen.Ga naar voetnoot1581 Hoe weeligh treênze nu op huppelende beenen?Ga naar voetnoot1582 Dus endlijck af en opgestegen met veel spots, Geschopt, gesleurt, vervloeckt, genaeckenze de rots, 1585[regelnummer] Waer op de ziel, door storm vervallen, dreight te stranden.Ga naar voetnoot1585 Het hangen van 't geberght met allerleie standenGa naar voetnoot1586 Van menschen, zoo wel oud als jong, en arm en rijck, Behangen, en gepropt, een' schouwburgh was gelijck,Ga naar voetnoot1588 Recht over Gabaä, daer d'eerste der drie bergen 1590[regelnummer] (Wier platte kruinen elck de lucht en hooghte tergen)Ga naar voetnoot1590 Allengskens afloopt aen de grens van Ephraim, Die van den stroom naer zee zoo slangwijs kruipt, en slim,Ga naar voetnoot1592 En hier dees heirbaen kruist, die, als een lijn geschoren,Ga naar voetnoot1593 Schiet van Jerusalem recht toe op Sichems toren. 1595[regelnummer] Hier valt de reis en toght van overal voorby.Ga naar voetnoot1595 De staecken stonden reed, en zeven op een ry.Ga naar voetnoot1596 Gods wraeck glom Gabaon en Levi uit zijne oogen.Ga naar voetnoot1597 De Benjaminner hiel zich stil, en ingetogen,Ga naar voetnoot1598 Ontveinzende met kracht den rouw, die 't hart beving,Ga naar voetnoot1599 1600[regelnummer] Vermits zijn Zevenstar zoo druckigh onderging,Ga naar voetnoot1600 Voor d'aengebede zon van Juda, hoogh aen 't ryzen.Ga naar voetnoot1601 Het was 'er drock te doen met roepen, wencken, wyzen.Ga naar voetnoot1602 De Broeders stelden zich met 't aenzicht herwaert aen. Armoni zagh men daer getroost in 't midden staen,Ga naar voetnoot1604 1605[regelnummer] En wencken met der hand, om tegens 't volck te spreecken. De hoofden werden strax met stilte als overstreecken,Ga naar voetnoot1606
[pagina 871]
De monden zwegen kort. 't gerucht had uitgeraest:Ga naar voetnoot1607 Gelijck, wanneer de wind met stijve kaecken blaestGa naar voetnoot1608 By buien in 't gewas, de wufte korenairenGa naar voetnoot1609 1610[regelnummer] Na 'et ruisschen eene poos geraecken te bedaeren. David: Wat sprack die braeve borst? wat lagh hem toch op 't hart?Ga naar voetnoot1611 Mijn geest bezwijckt. ick ben beladen met zijn smart.Ga naar voetnoot1612 Levyten: Aenschouwers, sprack hy, nu dit lot ons schijnt beschoren, Wy neemen 't willigh aen, als sterfelijck geboren.Ga naar voetnoot1614 1615[regelnummer] Zoo dit u uit den muil van dieren hongers noodGa naar voetnoot1615 Kan rucken; offert ons, en leeft door Sauls dood: Maer leert u midlerwyl aen niemants lot vergaepen.Ga naar voetnoot1617 Ghy ziet wien vader eer verloste van de schapen,Ga naar voetnoot1618 En ophief uit het stof en voetzand, als een' zoon, 1620[regelnummer] Zoo hoogh, en die nu trots gezegent met zijn kroon, En 't maghtige bezit van dertigh koningkrijcken, Schoon 't wettige geslacht de vlagh voor hem ging strijcken, Dien helschen wrock van Cham in slaep wil wiegen, metGa naar voetnoot1623 Den voet op 't overschot van vaders kist gezet;Ga naar voetnoot1624 1625[regelnummer] Al is 't geen nood, dat wy, och wemelende wormenGa naar voetnoot1625 Van 't lang verrotte lijck, hem uit den zetel stormen.Ga naar voetnoot1626 Maer d'opperste, wien alle ons rampen zijn bewust,Ga naar voetnoot1627 Zy wreecker, en vergun zijne afkomst vre, noch rust. Dat zich de broeder met des broeders bloed verzade, 1630[regelnummer] En Abjathar vervalle in 's nazaets ongenade. Dat Levi en de kracht der stammen het gebitGa naar voetnoot1631 Verwerpe, eer 's Herders staf bereick het derde lidt,Ga naar voetnoot1632 En, onder eenen vorst, den vorst van Juda dage Te velde, daer het roockt van moord, en nederlage;Ga naar voetnoot1633-34 Ga naar voetnoot1634 1635[regelnummer] In 't bloedigh worstelen van Rijcken tegens een, Van heirkracht tegens heir, van steden tegens steên.
[pagina 872]
Autaeren tegens koor, en tempel, en autaeren, En Aron met den staf in Arons schild gevaeren.Ga naar voetnoot1638 Dat 's Herders eigen kroost, of't grootste deel hier na, 1640[regelnummer] Geweldigh aengerand, om hals raecke, of verga En quyne in vangenis, en vreemde slavernye;Ga naar voetnoot1639-41 En Isai afsterf van den staf en heerschappye.Ga naar voetnoot1642 Dat zich d'Aertspriester zette in 's rechters hoogen troon, Oock zelf met Jesses kroon Aärons tulband kroon',Ga naar voetnoot1643-44 1645[regelnummer] Ja blindling wroet naer roest van rijckdommen en gaven,Ga naar voetnoot1645 Uit holle gierigheid, in 's Herders assche, en graeven. Zoo dit ons waerende asch en geest noch niet vernoegh;Ga naar voetnoot1647 Dat Juda scepterloos en Levi, wien dit wroegh,Ga naar voetnoot1648 Voorvlughtigh, zonder kerck, en outer ommezwerve,Ga naar voetnoot1649 1650[regelnummer] En, onder 't Heidendom, verstroit en heiloos sterve; Op dat, al d'aerdboôm deur, geen zoo verschoven hoeckGa naar voetnoot1651 Te vinden zy, die niet getuigh van Sauls vloeck.Ga naar voetnoot1652 David: 'k Verdroegh dien last des vloex van Simei geduldigh,Ga naar voetnoot1653 'k Verdraegh dit oock van hun. God oordeelt my onschuldigh, 1655[regelnummer] Die zijn gerecht voldoe. Des volx behoudenisGa naar voetnoot1655 Waermeê, 't en zy men 't bergh, het omgekomen is,Ga naar voetnoot1656 Beweeghtme meer dan 't leed van zulcke lieve magen; God geef wat opspraeck oock mijn faem hierom zal dragenGa naar voetnoot1658 By den nakomeling. mijn glori valle in 't slijck.Ga naar voetnoot1659 1660[regelnummer] Ick schel hun 't schelden quyt, ten dienst van God, en 't Rijck.Ga naar voetnoot1660 Wat zegen heeftme 't volck voor zulck een' vloeck gegeven?Ga naar voetnoot1661 Levyten: Het volck stack driemael op: God spaer den Koning 't leven.Ga naar voetnoot1662 God demp d'erfvyanden, die naer zijn' scepter staen.Ga naar voetnoot1663 Toen greepen hen terstond onze outerknechten aen,Ga naar voetnoot1664
[pagina 873]
1665[regelnummer] En wringende om den hals de taeie en gladde koorden, Verboôn de keel de lucht, den mond die lasterwoorden. Zy stortten op het gras, als zeven pylers, neêr, Als hun de grond ontzackt. men trock de lijcken weêr Met touwen op, en hingze aen staecken, elck byzonder,Ga naar voetnoot1669 1670[regelnummer] De handen boven vast, en bey de voeten onder. Niet een van al, dien 't hoofd niet slap voorover hing Op 't hart, gelijck of hun de zachte slaep beving. Dat raeckte menigh hart met avrechts medelyden:Ga naar voetnoot1673 Terwijl een rouwkarros door al den drang quam rydenGa naar voetnoot1674 1675[regelnummer] Den berregh op. elck weeck met groote eerbiedigheid. Men twyfelde eerst wie 't was, en twiste om klaer bescheid,Ga naar voetnoot1676 Tot dat, voor 't nieuw gerecht, de paerden staende bleven,Ga naar voetnoot1677 En Rispe hallef dood, en van dit lot gedreven,Ga naar voetnoot1678 Met handen in het hair uit heuren wagen zeegh,Ga naar voetnoot1679 1680[regelnummer] En, onder d' oxels voortgeleit, de staecken kreegh,Ga naar voetnoot1680 En vatte 't heiloos hout, waer aen de zoons gebonden, Hun stomme moeder vast met spraeckelooze mondenGa naar voetnoot1682 Noch antwoordden, zy zelve een marmerbeeld geleeck, Behalven alsze zweem, zoo dickwils 't hart bezweeck;Ga naar voetnoot1684 1685[regelnummer] En, zonder datwe een traen langs 't aenschijn rollen zagen, Van 't zuchten aen 't gesteen, van stenen quam aen 't klaegen. David: De jammerklaght verlicht den moederlijcken druck, Gevat door 't naer gezicht van 't deerlijck ongeluckGa naar voetnoot1688 Der zonen, op wier hoofd zy al haer hope bouwde. 1690[regelnummer] Hoe klaeghde d'arme weeuw, toen zy 't gerecht aenschouwde? Levyten: Helaes! wat zie ick hier met drooge wangen aen? Kan dit een moeder zien, en op haer beenen staen? Och kinders, kustghe my met neergeslage troni?Ga naar voetnoot1693 Zijt ghy 't, Mephiboseth? zijt ghy 't, mijn troost, Armoni? 1695[regelnummer] Wien van dit lieve paer omhelze ick allereerst? Zijt ghy dat edel kroost, waer door uw vader heerscht, Gelijck zijn mond beloofde? als hy my kuste, en streelde;
[pagina 874]
En, smeltende in mijn' schoot, genoot volop van weelde, Daer ick dit eertijds schoone en welgeschapen lijf 1700[regelnummer] (Doch nu een grijns, een best, een oud verschoven wijf)Ga naar voetnoot1700 Hem opdroegh met de roos, die opging voor zijn straelen,Ga naar voetnoot1701 Gewoon den morgendauw uit haere jeughd te haelen. Heb ick u, waerde zoons, tot zulck een end gebaert,Ga naar voetnoot1703 Op dat ghy een grijphoen, een' tiger, wreed van aerd,Ga naar voetnoot1704 1705[regelnummer] Zoud vallen in den beck, en gruwelijcke kaecken? Maer neen, ick wil om u mijn leger slaen, en waecken, En, nacht en dagh, geen weer ontziende, op schildwacht staen, Noch rusten, eer men u ter aerde heb gedaen. Zoo klagend, raecktze in 't end van klaegen aen het schreien, 1710[regelnummer] En doet haer jofferen een' zack op d' aerde spreien. Daer zetze zich, en huilt, en balckt, en houd geen maet.Ga naar voetnoot1711 Het licht valt haer te sterck, hoewel het onder gaet. Nu zal u Sauls asch noch wroetende afkomst hinderen.Ga naar voetnoot1713 Hy heeft geprofeteert, maer niet van zijne kinderen.Ga naar voetnoot1714 David: 1715[regelnummer] Och Ajas dochter, hoe betoontghe met der daed,Ga naar voetnoot1715 Dat geene moeder 't kind in 't uiterste verlaet, Oock niet, wanneer de ziel van 't lichaem zy gescheien. Daer koomt Mephiboseth: my dunckt, ick zie hem schreien Van blyschap; overmits de geesten [door de smart 1720[regelnummer] Van dees gedreighde straf, getrocken eerst in 't hart, En daer besloten, en beklemt van alle zyden]Ga naar voetnoot1721 Uit hun gevangkenis geslaeckt van 't naeckend lyden,Ga naar voetnoot1722 Opvliegen naer het brein, en dryven naer beneên Door d' oogen de verdunde en zilte vochtigheên.Ga naar voetnoot1719-24 1725[regelnummer] O heftige ommezwaey van heftige gedachten,Ga naar voetnoot1725 In wederlevenden, die strax de dood verwachtten!Ga naar voetnoot1726
[pagina 875]
MEPHIBOSETH. DAVID. Mephiboseth: Gezalfde Koning, ick val met mijn zoontje neêr, Voor uwe knien, en kan uw weldaên nimmermeerGa naar voetnoot1728 Verdienen, nademael ghy my, nu nieuws herboren,Ga naar voetnoot1729 1730[regelnummer] Verloste van het lot, dit kind en my beschoren, Gelijck mijn ooms, en neefs, en al mijn grootvaers huis, Vermorselt voor uw' troon tot pulver, en tot gruis. Ick zit aen 's Konings disch, als andre dischgenooten. Ghy hebtme met genade en zegen overgoten, 1735[regelnummer] Uit liefde, die ghy draeght mijn' vader Jonathan. Een weldaed schort'er noch, indien 't geschieden kan, En wy, vergeef het ons, u wijder vergen dorven.Ga naar voetnoot1737 Dit schuldig zevental, vervloeckter dood gestorven,Ga naar voetnoot1738 Blijft hangen, schoon de zon alree in 't water duickt. 1740[regelnummer] Het klaeght, dat Moses wet uit afgunst word misbruickt,Ga naar voetnoot1740 't Gezegent land besmet, en bid om eene gave,Ga naar voetnoot1741 Magh 't wezen, dat men hen, eer d'avond val, begraeve,Ga naar voetnoot1742 Naer 't oud gebruick. Ghy preest weleer de burgery, En Jeughd van Jabes door gezanten; om dat zy 1745[regelnummer] Mijn grootvaers dooden romp, waermeê de poorten praelden En vesten van Bethsan, by nacht, gewapent haelden, Met staci brandden, en met vasten en gesteenGa naar voetnoot1747 Den vader en drie zoons in 't woud ter aerde deên.Ga naar voetnoot1743-48 Ghy staet, vertrouwen wy, niet min als toen, in reden.Ga naar voetnoot1749 1750[regelnummer] Dees hebben strafs genoegh, hoewel met Recht, geleden.Ga naar voetnoot1750 Zy hangen op de grens, heel Benjamin te spijt,Ga naar voetnoot1751 In 't oogh van al, wat langs 't geberghte reist, en ryd; In 't oogh van Sauls hof, en stad, op zijn geboorte Eer trots, en riecken al ten neus in van dees poorte,Ga naar voetnoot1754 1755[regelnummer] Waer door de bestevaêr al triomfeerend toogh,Ga naar voetnoot1755 Tot roem zijns vaderlands. zy hangen in het oogh Der Cherubinnen zelfs, die hier de Bondkist decken, En draeien 't aenschijn, schuw van zulcke doodse vlecken.Ga naar voetnoot1758 Ghy hoort wel aen 't misbaer, hoe Rispe smeeckt, en bid,
[pagina 876]
1760[regelnummer] Gelijck een stockbeeld zit, en mymert, daerze zit,Ga naar voetnoot1760 En zomtijds opschiet, op geruisch van klaeuw, en vlogel;Ga naar voetnoot1761 Op datze 't wild by daegh, te nacht den naeren vogelGa naar voetnoot1762 Van 't stinckende aes verjaegh. Dat zitten valt te bang,Ga naar voetnoot1763 In zulck een eenzaemheid; d'aenstaende nacht te lang, 1765[regelnummer] Een oud en koud geraemt, alreede heesch van kryten. Dat vasten, dat gekerm, dat waecken moet haer slyten,Ga naar voetnoot1766 't En zy men 't hart verquick. Beweeght u 's moeders trouw Tot haere vruchten niet; zoo laet u 's Konings vrouw, Een uitgeleefde weeuw, het hair om 't hoofd beweegen,Ga naar voetnoot1769 1770[regelnummer] En 't lichaem, in wiens arm uw voorzaet heeft gelegen.Ga naar voetnoot1770 Bezwalck toch niet in haer den glans der majesteit,Ga naar voetnoot1771 Die noch in d'oogen speelt, waer in d'aenminnigheidGa naar voetnoot1772 Des Konings, eer haer vel noch was geploeght vol voren Zich spiegelde, noit zat van kussen, en bekoren. 1775[regelnummer] Zoo zegen d'oppervorst van boven uwen staf.Ga naar voetnoot1775 Zoo ruste uw afgeheerscht gebeente in 't eerlijck graf.Ga naar voetnoot1776 Zoo roeme uw nazaet staegh op uw gedachtenisse, Als 't nimmer Davids kroon aen wettige afkomst misse.Ga naar voetnoot1778 David: Sta op, mijn Neef, sta op: al haest genoegh gezeit.Ga naar voetnoot1779 1780[regelnummer] 't Is meer dan billijck, dat na 's Rechts gestrengigheid Gena heur beurt bewaer. nu droogh en wisch uwe oogen.Ga naar voetnoot1781 Wy gunnen u al 't geen God stelde in ons vermogen. Het waer nu tijd de zein te slaen in 't garstenveld,Ga naar voetnoot1783 Maer 't ziet'er veel te dor en mager toe gestelt. 1785[regelnummer] Zoo ras de wolcken 't land bevochtighen met regen, Tot teecken van Gods zoen, door 't zevental verkregen, Zal ick dees lijcken strax doen slaecken van het hout,Ga naar voetnoot1787 En hen in 't graf van Kis, te Sela trots herbouwt, Met Uw grootvaderlijck en vaderlijck gebeente, 1790[regelnummer] Van Jabes hier gevoert, met staci van gemeenteGa naar voetnoot1790 En Grooten, koningklijck begraeven, naer hun' staet. Nu volgh my na in 't hof. ick blijf uw toeverlaet.	voetnoot1546 schijn: toestand; ellendigen: ongelukkigen. voetnoot1549 straet: gesloten rij. voetnoot1551 in 't lang: langs; bewonden met: omstuwd door. voetnoot1552 drommel: drom. voetnoot1555 Vast: voortdurend. voetnoot1556 woeste dartelheid: uitbundige verwoedheid. voetnoot1558 het smarten: de pijn. voetnoot1559 balckt (nu alleen van de ezel gezegd): schreeuwt. voetnoot1560 blicken: ogen. voetnoot1562 heete: verwoede. voetnoot1564 leger: ligplaats, synoniem van nest; lamrepest (collectief): dit gebroedsel waaruit het verderf voor de lammeren voortkwam. voetnoot1566 niet: niets. voetnoot1568 willen: zullen. voetnoot1570 brein: hersenen; paeien: bevredigen, de honger stillen. voetnoot1575 Natuurlik ironies bedoeld. voetnoot1577 En dat Mephiboseth (de zwakke zoon van Jonathan, die gespaard gebleven was) u niet weldra komt aanvallen! Hij wacht alleen nog maar op zijn ezel om u te vervolgen!; u opkoom: u aanvalle. voetnoot1580 knoop het toe: dit slaat op het dichthalen van de strop. voetnoot1581 staetzucht: heerszucht; brein: vgl. vs. 1570. voetnoot1582 weeligh: dartel, vrolik. voetnoot1585 de ziel: het leven; vervallen: aan lager wal geraakt (vgl. Palamedes, 2098). voetnoot1586 Het hangen: de helling (vgl. Afrik. hang en Ned. Wdb. V, 2054). voetnoot1588 gepropt: dicht gevuld; een' schouwburgh, vgl. een dergelijk toneel in de Amst. Hecuba en de Palamedes. voetnoot1590 de lucht en hooghte tergen: de hoge luchten uitdagen, d.w.z. zich hemelhoog verheffen. voetnoot1592 slim: scheef, kronkelend. voetnoot1593 geschoren: gespannen; dus: in rechte lijn. voetnoot1595 Hier komen reizigers van alle kanten langs. voetnoot1596 reed: klaar. voetnoot1597 Levi: de priesters. voetnoot1598 De Benjaminner: zij (onder de toeschouwers) die tot de stam van Benjamin behoorden; ingetogen: beheerst. voetnoot1599 rouw: smart. voetnoot1600 zijn Zevenstar: de Gebroeders, de roem van zijn stam; druckigh: smartelik. voetnoot1601 zon van Juda: David. voetnoot1602 Het was 'er drock te doen: er was een grote drukte. voetnoot1604 getroost: berustend, kalm. voetnoot1606 strax: onmiddellik daarop; met stilte als overstreecken: er streek als 't ware een stilte over de hoofdenmassa. voetnoot1607 kort: plotseling; 't gerucht: rumoer. voetnoot1608 stijve: gespannen, opgeblazen. voetnoot1609 wufte: beweeglike, wuivende. voetnoot1611 borst: in de latere drukken vervangen door heldt. voetnoot1612 ick ben beladen met: ik ben diepbedroefd over. voetnoot1614 als sterfelijck geboren: omdat al wat geboren is eens moet sterven. voetnoot1615 van dieren hongers nood: van dierte (voedselschaarste) en hongersnood. voetnoot1617 u vergaepen aen: met bewondering aanschouwen. voetnoot1618 wien: (met accent). Gij ziet nu eens, wat voor man het was, die vader enz.; eer: eertijds. voetnoot1623 Die vervloekte wraaklust van de Gabaonners (het geslacht van Cham; vgl. vs. 862) wil sussen door het vertrappen van Sauls nageslacht. voetnoot1624 van vaders kist: van onze gestorven vader (vgl. 't lang verrotte lijck: in vs. 1626). voetnoot1625 Al is 't geen nood: al dreigt er geen gevaar. voetnoot1626 stormen: met geweld verdrijven. voetnoot1627 wien zijn bewust: die kent. voetnoot1631 de kracht der stammen: de machtigste stammen; gebit: breidel. voetnoot1632 lidt: geslacht. voetnoot1633-34 Onder Davids kleinzoon Rehabeam scheidde het grootste deel van het rijk zich af als Israël en beoorloogde het trouw gebleven Juda, zodat ‘de broeder zich met des broeders bloed verzaadde’ (vs. 1629). voetnoot1634 nederlage: slachting. voetnoot1638 in Arons schild gevaeren: tegen Aron te velde getrokken. voetnoot1639-41 Het rijk Juda bezweek in 586 voor het Nieuw-Babyloniese rijk, en de Joden werden in de Babyloniese ballingschap gevoerd. voetnoot1642 Isai (de vader van David) betekent hier dus: Davids geslacht; afsterf van den staf: voorgoed de heerschappij verlieze. voetnoot1643-44 Dit slaat op de tijd van de Macabaeën, toen de priesterlike macht (Aärons tulband) en de koninklike macht (Jesses kroon) één waren. voetnoot1645 roest van rijckdommen en gaven: aardse schatten die door roest kunnen vergaan. voetnoot1647 ons waerende asch en geest: onze rusteloos ronddolende schimmen. voetnoot1648 wien dit wroegh: die daarover wroeging moge gevoelen. voetnoot1649 Voorvlughtigh: uit hun land verdreven; zonder kerck, en outer: zonder tempel en uitoefening van hun eredienst. voetnoot1651 verschoven hoeck; onherbergzame landstreek (verscboven is eig. verworpen, geminacht). Mogelik is bij verschoven ook te denken aan: verafgelegen. voetnoot1652 Waar geen verdreven Joden zich ophouden. voetnoot1653 des vloex van Simei: zie de aantekening bij vs. 486. voetnoot1655 Die slaat terug op my: die zijn vonnis uitvoer; behoudenis: behoud. voetnoot1656 Waermeê het omgekomen is: waarmee het gedaan is; bergh: in veiligheid brengt, uitredding bezorgt. voetnoot1658 Letterlik: welke blaam ook God aan mijn goede naam om die reden te dragen moge geven. voetnoot1659 Mijn roem moge (desnoods) bezoedeld worden. voetnoot1660 schel quyt: vergeef. voetnoot1661 voor: in plaats van, in tegenstelling met. voetnoot1662 stack op: liet luide weerklinken (vgl. het ‘steken’ van de trompet). voetnoot1663 demp: onderwerpe. voetnoot1664 outerknechten: tempeldienaren. voetnoot1669 byzonder: afzonderlik. voetnoot1673 avrechts: misplaatst. voetnoot1674 rouwkarros: gesloten rijtuig; drang: opeenge-drongen mensenmassa. voetnoot1676 twiste om klaer bescheid: hield levendige gesprekken om een duidelik antwoord (in die onzekerheid) te krijgen. voetnoot1677 gerecht: plaats van de terechtstelling. voetnoot1678 van dit lot gedreven: door deze noodlottige gebeurtenis voortgedreven. voetnoot1679 zeegh: half vallend te voorschijn kwam, zich liet neerzakken. voetnoot1680 onder d'oxels (gesteund); kreegh: bereikte. voetnoot1682 vast: steeds nog. voetnoot1684 zweem: oude sterke vorm van zwijmen: bezwijmen; bezweeck: haar begaf. voetnoot1688 Gevat: aangegrepen; 't naer gezicht: de schrikwekkende aanblik. voetnoot1693 neergeslage troni: voorovergebogen gelaat (troni behoort in Vondels tijd nog tot de dichtertaal). voetnoot1700 grijns: een (door ouderdom) lelik geworden gezicht, een gezicht om bang voor te wezen, een monster (oorspr. masker, Ned. Wdb. V, 728); best (afgekort uit bestemoer: grootje): een oud vrouwtje; verschoven: verworpen, geminacht. voetnoot1701 opging: open ging. voetnoot1703 end: doel, bestemming. voetnoot1704 grijphoen: woordspelende vervorming van griffoen: roofvogel (vgl. vogel grijp in Gijsbreght, vs. 1481 en grijpvogel in Ned. Wdb. V, 743, waar grijphoen niet vermeld wordt). voetnoot1711 balckt: op deze plaats wel zonder minachtende betekenis. voetnoot1713 wroetende afkomst: wrok koesterend nageslacht. voetnoot1714 maer niet van zijne kinderen: maar het lot van zijn kinderen heeft hij niet kunnen voorspellen. voetnoot1715 Ajas dochter: Rispe. voetnoot1721 besloten: opgesloten. voetnoot1722 Toen de angst voor het naderend onheil geweken was, raakten die ‘geesten’ weer los, stegen naar de hersenen en dreven van daar het traanvocht naar de ogen; van 't naeckend lyden is dus bepaling bij gevangkenis. voetnoot1719-24 de geesten: de volgende verzen berusten op de voorstelling van de physiologie en geneeskunde in Vondels tijd. De ‘geesten’ zijn de onzichtbare, vluchtige vloeistoffen die zich door het gehele lichaam verbreiden en het eigenlike beginsel uitmaken van het leven (vgl. Ned: Wdb. IV, 731). voetnoot1725 heftige ommezwaey: plotselinge hevige omkeer. voetnoot1726 wederlevenden: herlevenden (na een gewaande dood); vgl. vs. 1729; strax: nog kort te voren. voetnoot1728 knien: eenlettergrepig; uw weldaên: zie voor de vroegere weldaden II Samuël IX, aangeduid in vs. 1733-34. voetnoot1729 Verdienen: d.w.z. ik kan er u niet genoeg voor danken, mij die weldaden waardig maken. voetnoot1737 u wijder vergen dorven: u nog meer durven vragen. voetnoot1738 vervloeckter dood (genitief, afhangende van gestorven; wellicht analogie naar adj. als schuldig, waardig). voetnoot1740 afgunst: haat; misbruickt: geschonden, voetnoot1741 eene (met accent). voetnoot1742 Magh 't wezen: als het zijn kan. voetnoot1747 Met staci brandden: plechtig verbrandden. voetnoot1743-48 Zie I Samuël XXXI, 11-13. De inwoners van Jabes in Gilead hadden de door de Philistijnen opgehangen lijken van Saul en zijn zonen teruggehaald. voetnoot1749 staet in reden: zijt redelik, rechtvaardig. voetnoot1750 met Recht: op grond van een wettig vonnis. voetnoot1751 te spijt: uitdagend, tergend. voetnoot1754 Eer: eertijds; riecken: verspreiden een lijkenlucht; ten neus in van dees poorte (plasties uitgedrukt!): die de poort binnendringt, zodat ieder het ruikt. voetnoot1755 de bestevaêr: Saul. voetnoot1758 En draeien 't aenschijn: en die het gelaat afwenden; schuw van: verafschuwend; zulcke doodse vlecken: de smet van zulk een terechtstelling. voetnoot1760 stockbeeld: standbeeld, dus: als verstijfd; mymert: door sombere gedachten gekweld wordt (de oude Mnl. betekenis). voetnoot1761 opschiet: plotseling (verschrikt) opstaat. voetnoot1762 naeren: angstwekkende. voetnoot1763 valt te bang: is te benauwend. voetnoot1766 slyten: vernietigen, de dood berokkenen. voetnoot1769 het hair om 't hoofd beweegen: u ontroeren, zachter stemmen (de uitdrukking is mij van elders niet bekend). voetnoot1770 wiens: welks (V. gebruikt wiens als genitief voor alle geslachten). voetnoot1771 Bezwalck: verduister (oorspr. met rook bevuilen, door rook verduisteren; Ned. Wdb. II, 2509). voetnoot1772 d'aenminnigheid: liefde voetnoot1775 d'oppervorst: God; uwen staf: uw regering. voetnoot1776 afgeheerscht: rustend na een vermoeiende heerschappij (analogie naar afgeleefd? niet vermeld in 't Ned. Wdb.); eerlijck: eervol. voetnoot1778 aen wettige afkomst misse: aan wettige nakomelingen ontbreke. voetnoot1779 haest: reeds. voetnoot1781 heur beurt bewaer: aan de beurt kome. voetnoot1783 zein: sikkel. voetnoot1787 strax: dadelik; slaecken: losmaken. voetnoot1790 met staci van gemeente: met een plechtig gevolg van volk.

Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels

De werken van Vondel (10 dln) (WB-editie)

auteurs