De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

(1929)–Joost van den Vondel– rechtenstatus




[pagina 716]
I.V. Vondels Maeghden. Het eerste bedryf. AERTSBISSCHOP. BURGEMEESTERS.Ga naar voetnoot*) Aertsbisschop: O Constantin, die nu, by God, een waerder kroon,Ga naar voetnootvs. 1 Een' eedler scepter draeght, bezit een' hooger troon, En heerelijcker Rijck, dan eertijds hier op d'aerde, Toen ghy 't verwezen bloed verloste met den zwaerde,Ga naar voetnoot4 5[regelnummer] Gezegent zelf van God in uw manhafte vuist;Ga naar voetnoot5 Op dat zijn heiligh zaed voortaen niet meer gekruistGa naar voetnoot6 Zou werden, als het vlood verzierde en valsche Goden,Ga naar voetnoot7 By 't goddelijcke Recht, zoo hard, zoo scherp, verboden:Ga naar voetnoot8 Ghy Held, die 't aerdsch paleis om 't hemelsch hebt geruimt;Ga naar voetnoot9 10[regelnummer] Wat baet het toch, dat ghy den ganschen Rijnstroom schuimtGa naar voetnoot10 Van woeste vyanden, en Heidensche tyrannen, Eendraghtigh tegens God, en Christus ingespannen?Ga naar voetnoot12 Nadien die felle Scijth, en Noordvorst opgeweckt,Ga naar voetnoot13 Germanje niet alleen, maer, 't aerdrijck overtreckt, 15[regelnummer] En, passende op geberght, noch duinen, nochte stranden,Ga naar voetnoot15 Gaet overweldigen, en schenden alle landen, Die Gode, en zijnen zoon oit waren onderdaen.Ga naar voetnoot17 Onnoodigh was 't Maxent, en Maximin te slaen;Ga naar voetnoot18 Dewyl de Noorman, ruim zoo wreed, en moordbaldaedigh, 20[regelnummer] De Christe Kerck vervolght, de Neroos maeckt genadigh,Ga naar voetnoot20 Al d'oude gruwlen weêr op heilooze outers zet;Ga naar voetnoot21 De ziel, in 't klaerste bad gewasschen, weêr besmetGa naar voetnoot22
[pagina 717]
Met ongeloof, verdruckt 't geloof der eerste Vaderen, Ons dreight met vier en strop, en opent Iesus aderen;Ga naar voetnoot24 25[regelnummer] Als of te luttel bloeds gestort werd, toen de dwang, En dolle tyrannij drie eeuwen ging in zwang.Ga naar voetnoot26 De vierige Matern, een leerling van Sint Peter,Ga naar voetnoot27 Wees deze Stad vergeefs tot God, en op een beter;Ga naar voetnoot28 Zoo Got, of Hun Gods disch, in rood tiras, en bloedGa naar voetnoot29 30[regelnummer] Des Martelaers gesticht, magh trapplen met den voet, En op het smoockend puin gaen huppelen, en draeven, Waer onder uw gemeent leit levendigh begraeven.Ga naar voetnoot32 De Vindster van het Kruis, dat zoo veel harten treckt,Ga naar voetnoot33 Uw Moeder, heeft vergeefs met louter goud gedeckt 35[regelnummer] De kerck van Gereoen, en 's Gulden Martlers drempel;Ga naar voetnoot35 Indien een roovers klaeuw dien Godgewijden tempel Zal plondren, en 't rood goud, en schitterend gesteent, En stroien in den wind der Heiligen gebeent, En asch, met zorgh bewaert. waar toe de marmerzercken? 40[regelnummer] De toetsteen? het albast? zoo veel vermaerde wercken?Ga naar voetnoot40 Gevaerten, trots gebouwt met schatten en vernuft? d'Autaeren zijn onnut, waer voor zelf d'afgrond suft,Ga naar voetnoot42 En ziddert. waer toe lamp, en kandelaer ontsteecken?Ga naar voetnoot43 Op dat het den soldaet niet zou aen licht ontbreecken, 45[regelnummer] Na'et overrompelen van poort en wal, by nacht? Wanneer hy, tempelen oploopende met kracht,Ga naar voetnoot46 Kappel, en koor ontbloot van dierbre Heilighdommen. Hoe snellijck velt men 't hoogh, zoo langsaem opgeklommen!Ga naar voetnoot48 Waer berght mijn schaepskoy zich, in 't uiterste gevaer? 50[regelnummer] De myter valt voortaen mijn' ouderdom te zwaer. Burgemeester: Eerwaerdste Vader, hoe? my dunckt aen al dit klaegen, Ghy beeld u zelven in ons droeve nederlaegen,
[pagina 718]
En spelt alree den val der Stad, 't welck God verhoe. Ghy waert, in al 't belegh, noch noit zoo bang te moe, 55[regelnummer] Noch zwichte, schoon of al de klocken onraed klepten;Ga naar voetnoot55 Dies Raed, en Burgery, in 't vechten, hope schepten, En moed uit uw gelaet, en voorhoofd even bly:Ga naar voetnoot57 Ja nergens leed men last, d'Aertsbisschop quam 'er by, En steef met raed en daed de mannen, op de muuren;Ga naar voetnoot59 60[regelnummer] Dat waer hy slechs verscheen, daer moght geen vyand duuren,Ga naar voetnoot60 Maer stoof, gelijck het stof, te rugh voor zijn gezicht. Waer hy zijn oogen sloegh, scheen yeder blick een schicht,Ga naar voetnoot62 Die 't grimmigh harte trof, en 't leger broght aen 't wijcken. Eerwaerdste Vader, hoe? zoud ghy ons nu bezwijcken?Ga naar voetnoot64 65[regelnummer] Wy hebben mannelijck tien stormen uitgestaen, Geen elfste zal 't ons doen: hy koom vry echter aen.Ga naar voetnoot66 't Ontbreeckt aen volck noch trouw. 't ontbreeckt aen hart noch handen. Men heeft voor dezen oock Agripstad aen zien randen: Maer hoe 't Vitel bequam, getuight ons Houtvaertfeest, 70[regelnummer] Het welck men jaerlix viert; wanneer Marsil zijn geest Noch om zijn tombe danst; terwijlwe met ons allen God loven in triomf, en, juichende om de wallen, Gedencken aen dien Held, die Ridderlijcke ziel; Hoe hy, gelijck een leeuw, die brult, ter poorte uit viel, 75[regelnummer] De voorste was, in streng beleggers voor te jagen,Ga naar voetnoot75 En keerde gelauriert, gezeten op den wagen, Van paerden, wit als sneeuw, getrocken t'zyner eer,Ga naar voetnoot68-77 Die ons tot erfgoed liet zijn hart, en oud geweer.Ga naar voetnoot78 Aertsbisschop: De Burgemeester kan mijn' geest niet zeer vermaeckenGa naar voetnoot79 80[regelnummer] Met een gelijckenis van ongelijcke zaecken.Ga naar voetnoot80 Het leger van Vitel valt veel te licht en dun,Ga naar voetnoot81 Gewogen tegens heir, en heirkracht van den Hun; 't Geweld, daer geen geweld schijnt tegens opgewassen.Ga naar voetnoot83
[pagina 719]
Het vruchtbaerste gewest van menschen (best zou 't passen 85[regelnummer] Dat ick hen dieren noemde, in menschelijcken schijn)Ga naar voetnoot85 Door 't welck de Tanais loopt, waar meê d'Europers zijnGa naar voetnoot86 Van hunnen nagebuur, den Asiaen, gescheien, Zend krijghsvolck uit, als mut, en sterckt zich met livreienGa naar voetnoot88 Des Konings Valamir, en 't heir van Harderick,Ga naar voetnoot89 90[regelnummer] Vermaert ten ooreloogh, en veeler landen schrick. Hier onder mengen zich de Duringers, en Zwaven,Ga naar voetnoot91 En Marckmans, met al die zich onder Scythen gaven,Ga naar voetnoot92 En vleiden de Fortuin van Attila, wiens maght Tot zijn gehoorzaemheid de forsse Gotten braght, 95[regelnummer] De Rijcken reegh aen een, en zegenrijck ten lesten, Zich meester maeckend, streeck de sluierkroon van 't Westen.Ga naar voetnoot96 Stoot die zijn' staelen kop voor deze glaze Stad? Neen Aquileia, 'twelck de zee te baete had,Ga naar voetnoot98 Ja onverwinbaer scheen, en drie jaer uit kon harden,Ga naar voetnoot99 100[regelnummer] Verscheurde hy, als ragh, en spinneweb, in flarden, Met zijn bloeddroncke kling, 't gelogen zwaerd des Gods:Ga naar voetnoot101 Ick rep geen zwacker steên, op veer na niet zoo trots.Ga naar voetnoot102 O landstad, droogh van graft! ick zie uw' grontvest spatten.Ga naar voetnoot103 'T geduurigh stormen moet de beste Burgers matten.Ga naar voetnoot104 Burgemeester: 105[regelnummer] Wy zijn dien Dwingeland noch voor een wijl getroost.Ga naar voetnoot105 Wie weet hoe 't midlertijd wil daegen uit het Oost?Ga naar voetnoot106 De zon zou Martiaen den Keizer eer verdrieten, Dan tegens 't godloos Hoofd het harnas aen te schieten.Ga naar voetnoot107-108 Aertsbisschop: O Rijn, een krancke troost, in 't bitterst van uw smart.Ga naar voetnoot109 110[regelnummer] De Bosphorus zit zelf beneepen en benartGa naar voetnoot110 Van overal, en heeft te vyand de vier winden.Ga naar voetnoot111
[pagina 720]
Hy bid, en smeeckt om hulp al zijn gelijckgezinden. De Persiaen van 't Oost, de Visigot van 't West,Ga naar voetnoot113 In 't Zuiden de Vandael, in 't Noord dees Hunsche pestGa naar voetnoot114 115[regelnummer] Hem dreigen, elck om 't felst. wie zou 't verduuren kunnen? Burgemeester: Hy sluit bestant met drie, en demp dan eerst dees Hunnen.Ga naar voetnoot116 Aertsbisschop: Wat hoor ick voor gerucht daar buiten, op de straet? Burgemeester: Hier koomt een drommel volx. hier komt een Bo.Ga naar voetnoot118 Aertsbisschop: Men laet Hem daedlijck binnen staen. Wat wil ons wedervaren?Ga naar voetnoot119 120[regelnummer] Mijn geest voorzeit niet goeds. ick vrees voor quade maeren.Ga naar voetnoot120 BODE. AERTSBISSCHOP. BURGEMEESTERS. Bode: Gelooft zy God, dat ick dien klaeuw des doods ontsprong. Noch liever oud en grijs gestorven, dan zo jong.Ga naar voetnoot122 Aertsbisschop: Wat tyding? wat 's er gaens? Burgemeester: Wat tyding brengtghe? Bode. Bode: Ick zweet van al 't gedrang. qua tyding maecktme bloode.Ga naar voetnoot124 Aertsbisschop: 125[regelnummer] Zegh op. wie lijdt'er last? waer lijd mijn Bisdom nood? Bode: Vrouw Ursul is in 't net met haer geheele vloot. Aertsbisschop: Die zwaerigheid heeft my, als lood, op 't hart gelegen. Noit tygers, op hun jaght, onnoosler kudde kregen.Ga naar voetnoot128 Burgemeester: Och Ursul, komtghe zoo den ouden Maurus t'huis?Ga naar voetnoot129 130[regelnummer] Hoe laedghe op uwen hals dit zwaer en lastigh kruis?Ga naar voetnoot130
[pagina 721]
Aertsbisschop: Verhael ons 't gansche stuck. Burgemeester: Hef aen, om tyd te winnen. Bode: Ick sal vrouw Ursuls toght van deze kaey beginnen,Ga naar voetnoot132 En leien haer te Rome, in 't Pauselijck paleis, Van Rome weder hier; nadien ick al de reisGa naar voetnoot134 135[regelnummer] Het Ioffrenleger volghde, uit lust tot zien en hooren. Burgemeester: Begin, wy luistren toe. Aertsbisschop: Al is 't met droevige ooren. Bode: Van Keulen quam de vloot, voor wind, en onvermoeit, Te Bazel aen, waer door dit blonde water vloeit,Ga naar voetnoot138 En snijd de stad in twee doch ongelijcke deelen. 140[regelnummer] De Bisschop Panthalus ontfing dees ReisgespelenGa naar voetnoot140 En Koningklijcke Maeghd met een beleeft gemoed.Ga naar voetnoot141 Men liet de schepen hier, en gaf zich voort te voetGa naar voetnoot142 Naer Rome, 'sweerelds hoofd, tot dat men ons kon wijzen Die sloten hoogh gebouwt, daer zeven heuvels rijzen, 145[regelnummer] Ontrent den Tibervliet. Maer nauwelix vernam Ons komst Cyriacus, haer landsman, of hy quam,Ga naar voetnoot146 In Goddelijck gestalt, met alle Kardinaelen, En Kerckelijcke pracht, dees Koningin onthaelen.Ga naar voetnoot148 Hy opende het hof, en offerde al zijn' schat, 150[regelnummer] En ley 'tverwelkomt heir in 't beste van Gods Stad. Om kortheid rep ick niet, hoe veel verlichte Maeghden,Ga naar voetnoot151 Besprengkelt van zijn hand, het eeuwigh licht behaeghden:Ga naar voetnoot152 Wat Ioffers, aen Gods Stoel verbonden door haer bloed,Ga naar voetnoot153 Dien band verdubbelden door een verzet gemoed.Ga naar voetnoot154 155[regelnummer] Na datze Vatikaen, d'Apostolijcke graven, De kercken rijck gebouwt, en opgepronckt met gaven, Der Heilgen overschot bezichtight, en bezocht,Ga naar voetnoot157 De bevaert, God belooft, ten vollen had volbroght,
[pagina 722]
Met vasten, en gebeên, met waecken, en met traenen; 160[regelnummer] Begonze 't kuysch geslacht met errenst op te maenen,Ga naar voetnoot160 Te staen op haer vertreck. wy groeien in getalGa naar voetnoot161 Van beiderleie Ga naar margenoot* kunne. een Maeghd ontvonckt het al,Ga naar voetnoot162 Ontfangt het al, en keert den neck geen' laegh geboren,Ga naar voetnoot163 Noch draeght op hoogheid moed. zy heeft het bey verkoren.Ga naar voetnoot164 165[regelnummer] Cyriacus, op 't licht dat hem de hemel gaf,Ga naar voetnoot165 Steegh van Sint Peters stoel, en hooge trappen af,Ga naar voetnoot166 En werd haer kruisgenoot. men dencke of 't nijd verweckte,Ga naar voetnoot167 By 't Heidendom, daer zy een heldre leidstar streckte, Voor menigh dwalend hart. Nu bid ick, luistert toch, 170[regelnummer] Wat ons gebrouwen word van 't Heidensche bedrogh. Aertsbisschop: Wy luistren toe met zorgh, dat hier geen ramp uit kome. Bode: De Burgemeesters zelfs, en Oversten te RomeGa naar voetnoot172 (Maximaen heet d'een, en d'ander Africaen)Ga naar voetnoot173 Om 't eenigh Konings Kind behendigh te verraên, 175[regelnummer] Te blusschen 't zuiver licht, beginnen t'ondervraegen, Wat wegh zy veilighst acht, en leggen looze laegen, Met valschen schijn; gelijck weleer JerusalemGa naar voetnoot177 Zijn kroon vernedren wou voor 't kind van Bethlehem, En ondertusschen zwoer den Heiland te vernielen, 180[regelnummer] Al waer het oock door 't bloed van veel onnoosle zielen.Ga naar voetnoot180 Men reisde in 't end. op wegh ontmoet de Bruid van pas Den Bruidegom, die van haer lot verzekert was,Ga naar voetnoot182 En om de martelkroon zyn goude kroon wou geven. Zyn Vader, oock besprengt met water, had dit levenGa naar voetnoot184 185[regelnummer] Verlaten, wel vernoegt. zyn Moeder, oock verlicht, Met al haer Dochteren, behartighde haer' plicht. Hy broght Daria meê, zijn Schoonmoêr, nu geruster By Ursul, 't eenigh pand, en oock zijn jongste Zuster. Zoo keerden wy gezond te Bazel voor de stad: 190[regelnummer] Daer d'Aertsheldin op 't hoofd van eenen heuvel trad,Ga naar voetnoot190
[pagina 723]
Omvlochten met een' krans van ellefduizend Maeghden, En mannelijcken stoet; dien 't wonderlijck behaeghden Heur aenschijn aen te zien. zy wenckte. elck zweegh terstond. Toen sprack een God, of geest door heur' begaefden mond:Ga naar voetnoot194 195[regelnummer] Getrouwe, die mijn vaen gevolght zijt van Britanje;Ga naar voetnoot195 Toen onlangs t'Agrippijn, het hoofd van laegh Germanje,Ga naar voetnoot196 De zoete en zachte slaep mijn harssenen beving, Verscheen my in den droom een rustigh Jongeling.Ga naar voetnoot198 'K verschoot in 't eerst, en deê myn oogen slaepende open. 200[regelnummer] Zijn vleugels, bont van pluim, van mann' en nektar dropen.Ga naar voetnoot200 't Gekrulde en gouden hair by locken nederhing. En 't hagelwit gewaed, met goud gezoomt, ontfing Door 't slingeren een' zwier van boven tot beneden, Niet minder aengenaem dan zyn volmaackte leden. 205[regelnummer] Hy sprack: o Maeghd, die lust in 't hemelsch leven schept, Het onvergangklijck goed voor 't aerdsch verkoren hebt, En streeft naer eeuwige eer, ghy zult dees reis voltrecken, Maer op uw wederkomst dit veld hier by bedecken, Met uw gewijde schaer, en steigren zoo naer God,Ga naar voetnoot209 210[regelnummer] Die u beschoren heeft een onwaerdeerbaer lot. Zoo sprack hy, en verdween. Wie nu door oorloghsmaren Zich vind bezwaert met my den Rijnstroom af te varen, Die kies een veiligh pad, na dat het heur behaegh. Mijn wensch is met dees vaen, die ick onwaerdigh draegh, 215[regelnummer] Dees Kruisvaen in de hand te scheiden uit dit leven. Toen riep al 't heir: niet een van ons zal u begeven. Wy wenschen om die dood, wy treên in Jesus eed.Ga naar voetnoot217 Zoo maeckte een yeder zich, als tot een hooghtijd, reed.Ga naar voetnoot218 Aertsbisschop: O mannelijck geloof, in maegdelijcke scharen! Burgemeester: 220[regelnummer] 't Was ymmers wijd verspreit dat wy belegert waren, En Attila den stroom met brugh en palen sloot. Bode: Al wie naer boven voer, die waerschuwde Ursuls vloot, En spelde 't onweer al, het welck men op zagh komen, Maer bluschte 't vier niet uit. het opzet was genomen.Ga naar voetnoot224
[pagina 724]
225[regelnummer] Men voer met voordacht recht den vyand in de mond,Ga naar voetnoot225 Die op dees Joffers vlamde, en krijghsvolck opwaert zond, Op den verwittighbrief van Afrikaen geschreven,Ga naar voetnoot227 En van Maximiaen, ophitsers van hun neven.Ga naar voetnoot228 Men rande ons aen. men dreef al stil langs d'overzy 230[regelnummer] Des Rijns, langs Duitsch, de Stad, voor zonneschijn voorby,Ga naar voetnoot230 Eer 't yemant werd gewaer. Toen stack men endlijck over, Naer 't Hoofd van 't leger toe, en ick ontsloop dien roover, Met dezen Hunschen rock verkleed, en onbekent. De Dwingeland verwacht mevrouw nu in zijn tent. Burgemeester: 235[regelnummer] Wat raed om den Tyran dien vetten roof t'ontrucken?Ga naar voetnoot235 Aertsbisschop: Men vang van Jesus aen, misschien of 't wou gelucken.Ga naar voetnoot236 Dat alle de gemeent, gescheiden uit haer werck,Ga naar voetnoot237 Het Raedhuis uit zijn ampt, 't gemoed met vasten sterck,Ga naar voetnoot238 En vierige gebeên. Dat kercken, en kappellen, 240[regelnummer] En kloosters 's volcx gebeên godvruchtighlijck verzellen; En, offrende op 't autaer, God klagen heuren nood, Tot redding, of tot troost der aengevochte vloot.Ga naar voetnoot242 ATTILLA. JULIAEN. Attila: Ghy hebt die lichte vracht van Ioffren dan gegreepen?Ga naar voetnoot243 Juliaen: Al Nijmfen, elck om 't schoonste, en Venus met haer schepen.Ga naar voetnoot244 245[regelnummer] God Mars verleende u noit een' vriendelijcker buit. Zoo 't krijghsvolck moght begaen, elck zocht zijn gading uit. Attilla: Waer raecktenze in uw net zoo reuckloos met haer allen?Ga naar voetnoot247 Juliaen: Ontrent daer in den Ryn de Moezel koomt gevallen. Attila: Zijn 't mans, en vrouwen bei?
[pagina 725]
Juliaen: 'tZijn Joffers blanck en schoon, 250[regelnummer] De mans meest wapenloos. Attila: U werd noch spits geboôn?Ga naar voetnoot250 Juliaen: Daer werd noch zwaerd noch pijl getrocken noch geschoten. Attila: Men hoorde een veldgeschrey? Juliaen: Een' zang van speelgenooten, Gelijck of eene Bruid van Koningklijcken stam Haer' lieven Bruidegom met vreughd in d'armen quam. 255[regelnummer] Hier onder mengde zich de wedergalm der klippen,Ga naar voetnoot255 Langs d'oevers van den stroom. op 't roeren van de lippen Dreef 't water langsaem af, en luisterde naer 't lied, Waermeê de Maeghderey Gods Roede welkoom hiet,Ga naar voetnoot258 Daer Christenrijck om schreit. zy scheenen niet gevangen, 260[regelnummer] Maer, nu in vryer staet, om 't sterven te verlangen. Attila: 't Is van 't hardneckigh slagh, dat naer zijn oudren aerd,Ga naar voetnoot261 En liever met de borst en boezem loopt in 't zwaerd, En 't spits voor haer gevelt, dan ongequetst daer neffens. Hoe droegh zich 't Hoofd der vloote, als ghy die vloot al t'effensGa naar voetnoot264 265[regelnummer] Beknelde in uwe fuick, en leit van land aen boord?Ga naar voetnoot265 Juliaen: Vergeefme dit vergrijp. 'k beken 't, ick werd bekoort, Zoo dra ick Ursul zagh van verre zich vertoogen.Ga naar voetnoot267 Men vraegh niet, hoe 't my ging, toen ick haer onder oogen En nader quam. zy stond (wat was 't een trotse stand!) 270[regelnummer] Op 't voorste schip, en hiel de Kruisvaen in de hand; Gekroont met diamant, en met robijne roozen; Maer schooner bloncken dees', die op heur kaecken bloozen, En blaecken allerschoonst, wanneer een eerbre schaemt Het edelste van 't bloed op elcke wang verzaemt. 275[regelnummer] Op haren boezem straelde en speelde met zijn vierenGa naar voetnoot275 Een goude Kruis, verzet met blaeuwe puicksaffieren.Ga naar voetnoot276
[pagina 726]
Een weeligh luchje speelde, en vloogh vast af en aen,Ga naar voetnoot277 En vulde nu het zeil, en krulde dan de vaen, Gehecht aen 't Standerdkruis, daer zy haer' troost in stelde. 280[regelnummer] Dit was al 't wapentuigh, de speeren dieze velde. Maer 't oogh, een scherper speer, doorpriemde my mijn hart. Het purpren kleed, gevoêrt met witte armijnen, werdGa naar voetnoot282 Van dertle windekens by wijlen opgeheven. De leli, en de roos, van goud in 't kleed geweven, 285[regelnummer] Ontstaecken t'elckens dan haer' luister aen de zon,Ga naar voetnoot285 Die onder ging van spijt, en niet verdragen kon Den weerglans van dit licht, 't welck opging uit den Zuien,Ga naar voetnoot287 En brack door nevels heen, en oorloogs regenbuien. Waer 't eere als schande, ick had den oorlogh uyt den zinGa naar voetnoot289 290[regelnummer] Gezet, om zoo een puick, en schoone vyandin.Ga naar voetnoot290 Attila: Ghy spreeckt'er af met smaeck, en schijnt bykans t'ontvonken.Ga naar voetnoot291 Zy waer met vloot met al veel nutter strax verzoncken,Ga naar voetnoot292 Dan herwaert aengevoert; veel nutter strax versmoort. Waerom hebt ghy dit schip niet in den grond geboort? Juliaen: 295[regelnummer] Dat was my niet geboôn. mijn last broght dat niet mede. Attila: Men breng haer hier voor my. Juliaen: Zy komt, en maeckt zich reede. Ick trad vooruit, en hoop dat u mijn dienst behaeght. Daer komen mijn Kornels, en offren u de Maeghd.Ga naar voetnoot298 JULIAEN. URSUL. ATTILA. Juliaen: Nu staetghe voor mijn' Heer, die last gaf u te vangen. Ursul: 300[regelnummer] Noit bleef een vry gemoed in yemants stricken hangen. Attila: Die vryheid moght u licht ten beste niet vergaen.Ga naar voetnoot301
[pagina 727]
Ursul: Indien ick qualijck spreeck, men wijs mijn feilen aen.Ga naar voetnoot302 Attila: Men kan hier d'eerste reis met feilen 't lijf verbeuren.Ga naar voetnoot303 Ursul: Wie zich onschuldigh kent zal om geen sterven treuren. Attila: 305[regelnummer] Ghy stoft te jong. zie toe, en sterf niet al te dra.Ga naar voetnoot305 Ursul: Zoo 't slibbren van mijn tong uw rechtbijl quam te na,Ga naar voetnoot306 Of quetste, ick ben 't bereit met dezen hals te boeten, Is 't anders, stelme weêr in staet op vrije voeten.Ga naar voetnoot308 Attila: Wie zijtghe? van wat land? hoe jong? wat jaeght u hier? 310[regelnummer] Met dezen langen sleep, door water en door vier, En midden door 't gevaer van 't omgewroet Germanje?Ga naar voetnoot311 Ursul: Monarch, ghy ziet hier 't oir van 't Kalidoonsch Britanje,Ga naar voetnoot312 Het land van myn geboorte, indien ick zonder roem Van my, of yemants eer te mindren, my dus noem,Ga naar voetnoot313-314 315[regelnummer] Die liever Ursul heet. mijn oude, veertien jaeren,Ga naar voetnoot315 Gevalle Gode alleen. ick quam niet hier gevaeren,Ga naar voetnoot316 Noch liet myn Vaderland, en Vader over zee, Noch voerde een' grooten sleep van eedle Maeghden meê, Uit reuckeloozen lust, gelijck 't u vreemd magh geven.Ga naar voetnoot319 320[regelnummer] Een hooger oirzaeck heeft my tot dees reis gedreven. Attila: Wat oirzaeck dryft u toch zoo verre, en zoo uitheemsch?Ga naar voetnoot321 Ursul: Een Prins, een eenigh Zoon des Konings van den Teems, Noch Heidensch en vervreemt van 't zaligh merreckteecken,Ga naar voetnoot323 Al raezende van minne, en 't minnevier ontsteecken,Ga naar voetnoot324
[pagina 728]
325[regelnummer] Hiel by mijn' Vader lang door zijn gezanten aen,Ga naar voetnoot325 En boodme t'elckens trouw. men bad hem af te staen,Ga naar voetnoot326 Nadien ick voor had, God te dienen al mijn dagen, En geensins d'ydelheid der oogen te behagen; Maer 't weigren was vergeefs. hy dreighde sterck en stijfGa naar voetnoot329 330[regelnummer] Ons endlijck met zijn heir te vallen op het lijf, Door 't pricklen van dien hoon. mijn Vader viel verlegen,Ga naar voetnoot331 En ging 't gewightigh stuck met zinnen overwegen.Ga naar voetnoot332 Ick ried het huwelijck op voorwaerde aen te gaen, Nam uitstel drie jaer lang. de Prins zou zich beraên 335[regelnummer] Met Iesus priesteren; zou 't Heidendom verwerpen; Al 'tgeen myn Godsdienst eischt zich laeten innescherpen.Ga naar voetnoot336 De Bruigom zou de Bruid met een getal van tien, Van oude, en zede als zy, verzorgen, en verzien;Ga naar voetnoot338 Dan elck van 't elleftal met duizend tot haer Reien,Ga naar voetnoot339 340[regelnummer] Om 't oir van Deonot naer Rome te geleien.Ga naar voetnoot340 Zoo werd ick met beding verbonden en verknocht.Ga naar voetnoot341 Zoo won ick tijd, of tijd zijn' zin verzetten moght,Ga naar voetnoot342 En smoorde in tyds dien krijgh, eer 't oorloogh werd geboren.Ga naar voetnoot343 Dit dreefme naer den Ryn. dit gaf myn' toght de sporen.Ga naar voetnoot344 345[regelnummer] Ick heb aldus verkoelt des Jonglings eerste vlam. Hy trockme te gemoet, en keert waer langs ick quam.Ga naar voetnoot346 Veel Maeghden, op de reis besprengkelt op haer hoofden,Ga naar voetnoot347 Gehoorzaemheid aen God, en zijn autaer beloofden; Gelijck dees braeve Prins, nu eens gezint als wy,Ga naar voetnoot349 350[regelnummer] Om Christus wil verzwoer zijn blinde afgodery.Ga naar voetnoot350 Attila: Zoo roemtghe noch van volck en Vorsten te bekeeren?Ga naar voetnoot351 Ursul: Ick roem alleen in God, dat hem de menschen eeren. Attila: Ghy voert van land tot land een doodelycke smet.Ga naar voetnoot353 Ursul: Een Christelijcke lucht, gezond voor 't quijnend bed.Ga naar voetnoot354
[pagina 729]
Attila: 355[regelnummer] Wy weeten, hoe ghy u te Rome hebt gedraegen. Ursul: Wy weeten, wie u schryft, en aenhitst tot dees laegen.Ga naar voetnoot356 Attila: Ghy styft d'oproerigheid met dien ontelbren hoop. Ursul: Ick stuit het oproer zelf, in 't hardste van zijn' loop,Ga naar voetnoot358 En voe geen leeringen dan die naer vrede smaecken. Attila: 360[regelnummer] Ghy pooght het slechte volck uw lastren diets te maecken.Ga naar voetnoot360 Ursul: Zoo 't lastren is, al 't geen men avrechts lastren noemt.Ga naar voetnoot361 Attila: Met schijn van Godsdienst word uw yd'le drift verbloemt.Ga naar voetnoot362 Men magh uw' aenhang noch gelooven, noch vertrouwen. Men zorght, men vreest.Ga naar voetnoot364 Ursul: Voor wie? voor wapenlooze vrouwen? 365[regelnummer] Voor Maeghden zonder maght? voor mans, berooft van zwaerd? Attila: Wat vrouwen konnen doen, bleeck eertijds aen dien aerd Der Amazonen wel, die met geweld van schaeren,Ga naar voetnoot367 Europe, en Asien zoo verre meester waren, Bekrijghden elck met meer dan mannelijcken stijl,Ga naar voetnoot369 370[regelnummer] De borsten zetten af, en beeten met de bijlGa naar voetnoot370 Den stroom Thermodoön, en onzen Tanais open,Ga naar voetnoot371 In 't hartje van den vorst; bedorven 't al met stroopen,Ga naar voetnoot372 Verstickten 't manbre zaed, eer 't naeuw geboren was;Ga naar voetnoot373 Dat ick van Lemnos zwijgh; daer zulck een groote plasGa naar voetnoot374 375[regelnummer] Van bloed vergoten werd, door dochter, en door moeder,
[pagina 730]
Verschoonende noch man, noch kind, noch vaêr, noch broeder. Quam Cyrus, Hercules, en Jason voor den dagh,Ga naar voetnoot377 Zy tuighden levendigh wat vrouwvolck al vermagh.Ga naar voetnoot378 Ursul: d'Oprechtste Godsdienst leert geen menschen te verkorten,Ga naar voetnoot379 380[regelnummer] Aen middelen noch eer, veel min hun bloed te storten;Ga naar voetnoot380 Die leert ons d'Overheid, al waer 't een dwingeland, Te dienen, in al 't geen zich tegens God niet kant. Attila: Heeft niet uw Kruisbanier beoorlooght onze Goden, En Rome zelf verdruckt? Ursul: Een Vorst dien 't werd geboden,Ga naar voetnoot384 385[regelnummer] Als 't glinsterende Kruis hem in de lucht verscheen. Attila: Gehoorzaeme aerd, wanneer 't u aen gelegentheenGa naar voetnoot386 Noch mangelt; maer zoo ras het tijd is, om te spreecken, Dan krijghtghe last van God, om d'ooren op te steecken;Ga naar voetnoot388 Dan houdghe woord noch trouw, en zet uw' zetel vast.Ga naar voetnoot389 390[regelnummer] De weereld overlaên, en van uw juck vermast,Ga naar voetnoot390 Heeft onder u gesteent, en deerlijck moeten zuchten. Hoe dick zagh d'Isterstroom ons grijze Wichlaers vlughten,Ga naar voetnoot392 En d'Offervinders zelfs, bestorven als de dood,Ga naar voetnoot393 Met Heilighdom en Goôn geladen in den schoot,Ga naar voetnoot394 395[regelnummer] Gevangen en vermoort, na'et plondren en berooven: Dat leerde ons nimmermeer uw' aenhang te gelooven. Trawanten, leit haer wegh. grijpt toe, en doet haer spoên.Ga naar voetnoot397 'K zal letten wat my staet met dit geslacht te doen. Onsterflijck aengezicht, ick moet my toornigh veinzen, 400[regelnummer] Maer Venus uyt haer' troon ziet Attilaes gepeinzen.Ga naar voetnoot399-400
[pagina 731]
REY VAN AGRIPPINERS. Zang: Aertspriester, eertijds opgevarenGa naar voetnoot401 In 't hemelsch koor, daer maght van Engelen Haer keelen, onder fluit en snaren, Met kittelende galmen mengelen;Ga naar voetnoot404 405[regelnummer] Daer ghy den Vader stelt te vrede, Met d'allerheilighste offerhande, En aldoordringenden gebede,Ga naar voetnoot407 En zet u bloed voor elck te pande;Ga naar voetnoot408 Verlosser, ga om hoogh te raede.Ga naar voetnoot409 410[regelnummer] Verlos dees Maeghden uit genade. Tegenzang: Ghy weet hoe u die hitte rooste, Toen d'Engel, van Gods troon gezonden, U, aen de Cederbeeck, vertrooste,Ga naar voetnoot413 En balssem goot in zoo veel wonden, 415[regelnummer] Waer van ghy ree de voorsmart voelde, Toen doodzweet vast in bloed verkeerde,Ga naar voetnoot411-416 Het bloed, dat 's Afgronds gloed verkoelde,Ga naar voetnoot417 Na dat ghy u aen 't Kruis verneêrde. Verlosser, ga om hoogh te raede. 420[regelnummer] Verlos dees Maeghden uit genade. Toezang: 't Getal der Martelaren Na zoo veel marteljaeren Is mooghlijck nog niet vol. Vergaen dees Maeghden t'zaemen, 425[regelnummer] Zoo staen met rood heur naemen In Jesus martelrol.Ga naar voetnoot426	voetnoot) Een der Burgemeesters begint te spreken bij vs. 51. Vondel laat in 't midden, of altijd dezelfde burgemeester aan 't woord is, ook wij. Wij gebruiken doorlopend het enkelvoud ‘burgemeester’. voetnootvs. 1 Constantin:* Constantijn de Grote; waerder: kostbaarder. voetnoot4 't verwezen bloed: de tot nu toe veroordeelde, vervolgde Christenen. voetnoot5 zelf van God: door God zelf. voetnoot6 zaed: geslacht, hier: zijn uitverkorenen; gekruist: gekruisigd. voetnoot7 verzierde: verdichte, nl. in de heidense mythologie. voetnoot8 By: door; 't goddelijcke Recht: de uitspraken van de Kerk. voetnoot9 geruimt: verlaten. voetnoot10 schuimt: zuivert. voetnoot12 ingespannen: samengespannen. voetnoot13 Nadien: aangezien; felle Scijth en Noordvorst: de kwaadaardige Attila. voetnoot15 passende op: gevende om. voetnoot17 onderdaen: onderworpen. voetnoot18 Maxent en Maximin: Maxentius en Maximinus waren de tegenkeizers, die Constantijn versloeg. Deze vervolgden langs de Rijn de Christenen. Nu Attila erger te keer gaat, deed Constantijn overbodig werk door de eerste vervolgers onschadelik te maken. voetnoot20 de Neroos maeckt genadigh tyrannen als Nero genadig doet schijnen, omdat Attila hen in wreedheid overtreft. voetnoot21 gruwlen: afgoden; heilooze: heilloze, verderfelike. voetnoot22 't klaerste bad: de doopvont. voetnoot24 opent Iesus aderen: doet het Christenbloed vloeien. voetnoot26 ging in zwang: aan de gang bleef. voetnoot27 Matern: volgens de overlevering zou Maternus door de apostel Petrus zelf te Rome tot bisschop gewijd zijn en als verkondiger van het evangelie naar Germanië gezonden. Aanleiding tot die overlevering was waarschijnlik het feit dat de eerste bisschop van Keulen (± 300) Maternus heette. voetnoot28 een beter: iets beter, hogers. voetnoot29 Got: de Goten vereenzelvigt Vondel hier met de Hunnen, evenals tevoren (vs. 13) de Scijthen; Gods disch: het altaar; tiras: (later tras): cement; in rood tiras, en bloed: in het martelaarsbloed, dat het cement werd voor de opbouw van het Geloof. voetnoot32 levendigh: levend. voetnoot33 De Vindster van het Kruis: Helena, de moeder van Constantijn de Grote, bij een bedevaart naar het H. Graf. voetnoot35 De kerck van Gereoen: Gereon was de aanvoerder van een Thebaans legioen, bestaande uit Christenen, dat onder keizer Maximianus (± 300) onthoofd werd, omdat het weigerderde de Christenen te doden. Ter herinnering stichtte Keizerin Helena op die plaats de rijk versierde Gouden Martelaarskerk, later St. Gereonskerk genaamd; drempel: kerk. voetnoot40 toetsteen: toetssteen, zwartachtige basaltsteen, zo genoemd omdat goud en zilver er op getoetst worden. voetnoot42 d'afgrond: de hel; suft: zich machteloos voelt. voetnoot43 ontsteecken (part.): ontstoken. voetnoot46 oploopende: openstotende (Ned Wdb. XI, 1015); kracht: geweld. voetnoot48 opgeklommen: opgerezen, tot stand gekomen. voetnoot55 schoon of: ofschoon. voetnoot57 gelaet: houding, optreden. voetnoot59 steef: sterkte. voetnoot60 duuren: stand houden. voetnoot62 schicht: pijl. voetnoot64 bezwijcken: begeven, in de steek laten. voetnoot66 zal 't ons doen: zal ons noodlottig worden. voetnoot75 in streng beleggers voor te jagen: in de krachtige vervolging van de belegeraars (voorjagen: voor zich uit jagen). voetnoot68-77 De biezonderheden van deze legendariese overwinning ontleende Vondel waarschijnlik aan een oude Keulse kroniek: Die cronica van der hilliger stat van Coellen (1499). Bij de belegering door een Romeins keizer, Vitellius, werd een krijgslist toegepast. De vrouwen gingen de poort uit om hout te kappen. Toen de vijanden ze tegemoet kwamen, vielen de Keulenaars, uit een andere poort, hun in de rug, versloegen de vijand en namen de Keizer gevangen. Dit feit werd jaarliks op Donderdag na Pinksteren, de ‘Holzfahrttag’ (Houtvaertfeest vs. 69) herdacht. De aanvoerder Marsilius werd na zijn dood ‘gelacht in ein sark ind gesat up die muire’. Deze tombe (vs. 71) werd nog lang geëerd. voetnoot78 Dit vers slaat niet op een biezonderheid van de legende, maar zal betekenen: van wie wij, het nageslacht, de moed geërfd hebben en de welbeproefde bewapening. voetnoot79 vermaecken: herstellen, nieuwe moed geven. voetnoot80 gelijckenis: vergelijking. voetnoot81 valt: is. voetnoot83 Geweld: macht. voetnoot85 schijn: gedaante. voetnoot86 Tanais: de Don. voetnoot88 als mut: in dichte massa (Ned. Wdb. IX, 1276); livreien: letterl. uniformen; hier: manschappen, legerafdelingen. voetnoot89 Valamir: koning van de Oost-Goten, en Harderick, koning der Gepiden, waren bondgenoten van Attila. voetnoot91 Duringers: Thüringers; Zwaven: Zwaben. voetnoot92 Marckmans: Marcomannen, een Zwabiese volksstam, in de vijfde eeuw door de Hunnen uitgeroeid. voetnoot96 Zich meester maeckend: zijn alleenheerschappij vestigend; streeck: naar beneden haalde, tot onderwerping bracht (vgl. de vlag strijken); de sluierkroon: eigenl. tulband; hier: de open kroon van het West-Romeinse rijk. voetnoot98 Aquileia: de meest versterkte stad van Italië, in 452 door Attila verwoest. voetnoot99 uitharden: volhouden. voetnoot101 't gelogen zwaerd des Gods: de oude Scythen vereerden als afgod een ingegraven degen, door de Romeinen de degen van Mars genoemd. Een Hun ontdekte dit wapen en bracht het aan Attila, die het aanvaardde als een teken dat de heerschappij over alle volken hem geschonken was. voetnoot102 reppen (trans.): spreken van. voetnoot103 droogh van graft: met droge grachten; spatten: uiteenspringen. voetnoot104 matten: doen bezwijken. voetnoot105 Wy zijn... getroost: wij moeten zijn tegenwoordigheid verdragen. voetnoot106 wil: zal. voetnoot107-108 Eer zou Marcianus, de Oost-Romeinse keizer, het zonlicht moe worden, dan de strijd tegen de goddeloze Attila. voetnoot109 krancke: zwakke. voetnoot110 De Bosphorus: het Oost-Romeinse rijk; beneepen: in de knel. voetnoot111 de vier winden: de vier windstreken, d.w.z. alle omringende volken. voetnoot113 Visigot: de Westgoten, die vanuit Spanje het Rijk bedreigden. voetnoot114 dees Hunsche pest: deze verderfelike Hunnen. voetnoot116 sluit (conjunctief); demp: onderwerpe. voetnoot118 drommel: drom. voetnoot119 wil: zal. voetnoot120 quade maeren: slechte tijding. voetnoot122 Noch: toch, immers. voetnoot124 bloode: verlegen, angstig, nl. om die mede te delen. voetnoot128 onnoosler: onschuldiger, voetnoot129 den ouden Maurus: haar vader. De zin is: moet uw oude vader dit van u beleven! voetnoot130 lastigh: drukkend. voetnoot132 van deze kaey: met haar vertrek van Keulen. voetnoot134 nadien: aangezien. voetnoot138 blonde: naar de geelachtige kleur (vgl. de blonde Rijn in de Olijftack). voetnoot140 Bisschop Panthalus is een legendaries persoon; het bisdom Bazel ontstond eerst tegen het einde der vijfde eeuw. voetnoot141 beleeft: vriendelik. voetnoot142 voort: dadelik. voetnoot146 Cyriacus: ook deze Paus is legendaries. voetnoot148 onthaelen: ontvangen. voetnoot151 verlichte: van de Christelike waarheden overtuigd, maar nog niet gedoopt. voetnoot152 Besprengkelt: gedoopt; het eeuwigh licht behaeghden: God welgevallig waren. voetnoot153 door haer bloed: door hun afkomst, d.w.z. die als Christenen geboren waren. voetnoot154 een verzet gemoed: een veranderde gezindheid, door voorgoed de wereld te verlochenen. voetnoot157 overschot: reliquieën. voetnoot160 op te maenen: op te roepen (tot het vertrek). voetnoot161 staen op: aan te dringen op. margenoot* sexus voetnoot162 één (met accent). voetnoot163 keert den neck geen' laegh geboren: toont geen minachting voor anderen van geringe afkomst. voetnoot164 draeght op hoogheid moed: is trots, op volgelingen van adellike afkomst; zy heeft het bei verkoren: zowel eenvoudige als hooggeboren maagden behoren onder de uitverkorenen. voetnoot165 op grond van een goddelike ingeving. voetnoot166 Sint Peters stoel: de pauselike troon. voetnoot167 kruisgenoot: deelgenoot in het lijden. voetnoot172 Burgemeesters: Consuls. voetnoot173 Maximaen en Africaen zijn gefingeerde namen. voetnoot177 Jerusalem: koning Herodes, die de Wijzen uit het Oosten ondervroeg (Matth. II: 7, 8). voetnoot180 door de Bethlehemse kindermoord. voetnoot182 verzekert van: zich bewust van. voetnoot184 besprengt met water: gedoopt. voetnoot190 hoofd: top. voetnoot194 begaefden: nl. met goddelike geest. voetnoot195 Getrouwe: (meerv.). voetnoot196 Agrippijn: Keulen. voetnoot198 rustigh: kloek, krachtig. voetnoot200 pluim: vederen; mann' (de bijbelse hemelspijs) en nektar (de Griekse godendrank) zijn bewijzen van zijn hemelse oorsprong. voetnoot209 steigren: opstijgen. voetnoot217 wy treên in Jesus eed: wij zweren Jezus trouw als onze aanvoerder. voetnoot218 hooghtijd: een hoge feestdag. voetnoot224 het opzet was genomen: het plan stond vast. voetnoot225 in de mond: tegemoet. voetnoot227 den verwittighbrief: het bericht van hun komst en de weg die zij kozen (vgl. vs. 172-176). voetnoot228 neven: bloedverwanten te Keulen (vgl. Inhoud, r. 32). voetnoot230 Duitsch: Deutz; voor zonneschijn: voor zonsopgang. voetnoot235 roof: buit. voetnoot236 Men vang van Jesus aen: men bidde eerst tot Jezus, in de hoop dat het dan wellicht nog gelukt. voetnoot237 Dat...: Laat... voetnoot238 Het Raedhuis: (het stadsbestuur) uit zijn ampt (gescheiden): zijn ambtsbezigheden stakende. voetnoot242 aengevochte: in 't nauw gebrachte. voetnoot243 Het toneel wordt verplaatst naar het legerkamp van Attila. Evenmin als in de Gijsbrecht acht Vondel dit in strijd met de eenheid van plaats: de handeling vindt plaats in en om Keulen; lichte: gemakkelik te bemachtigen. voetnoot244 Venus: en God Mars (245): De Hunnen geloven dus aan de Romeinse goden! voetnoot247 reuckloos: roekeloos, zorgeloos. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 264. Alle uitgaven hebben achter zich een komma. voetnoot250 spits geboôn: weerstand geboden. voetnoot255 klippen: rotsen. voetnoot258 Gods Roede: Attila (zie Opdraght, r. 11). voetnoot261 zijn oudren: de eerste Christenmartelaren. voetnoot264 droegh zich: gedroeg zich, hield zich; al t' effens: geheel en al (t' effens: tegelijk). voetnoot265 leit: is verleden tijd van leggen, dus op te vatten als leid(e); aen boord leggen betekent: naast een schip gaan liggen om het te enteren; van land: afstekende van land (de Keulse oever). voetnoot267 zich vertoogen: zich vertonen (Vlaamse vorm). voetnoot275 vieren: gloed. voetnoot276 verzet: bezet. voetnoot277 weeligh: dartel; vast: voortdurend. voetnoot282 armijnen: hermelijnen vellen. voetnoot285 Ontstaecken haer' luister aen: begonnen te glanzen door de weerkaatsing van het zonlicht. voetnoot287 den Zuien: (Datiefvorm van: het Zuiden). voetnoot289 Als het even eervol was, als het inderdaad schandelik zou zijn. voetnoot290 een puick: een uitmuntende schoonheid (puick is oorspr. een voortreffelike soort laken). voetnoot291 'er af: er van, er over. voetnoot292 Zy waer nutter...: het zou nuttiger geweest zijn, als zij...; strax: onmiddellik. voetnoot298 Kornels: kolonels, legeraanvoerders; offren: aanbieden. voetnoot301 Die vrijheid zou wel eens niet goed voor u kunnen aflopen. voetnoot302 qualijck spreeck: iets verkeerds zeg. voetnoot303 't lijf: het leven. voetnoot305 stoft: in dit verband: spreekt vermetel. voetnoot306 slibbren: uitglijden. Als mijn al te vrijmoedige woorden uw gezag aantasten. De rechtbijl (Lat. securis) is het symbool van de oppermacht (vgl. Palamedes vs. 1632: de bijl van 't leger). voetnoot308 in staet: in mijn vorige (vrije) toestand. voetnoot311 omgewroet: vol woeling, door strijd verontrust. voetnoot312 't oir: de erfgename. voetnoot313-314 zonder roem van my: zonder mij er op te beroemen. voetnoot315 oude: leeftijd. voetnoot316 Gevalle: moge behagen, is alleen gewijd aan. voetnoot319 reuckeloozen lust: zucht naar avontuur; gelijck 't u vreemd magh geven: wat u (terecht) zal kunnen bevreemden. voetnoot321 uitheemsch: buiten uw vaderland. voetnoot323 vervreemt van 't zaligh merreckteecken: (het kruis): die nog vreemd was aan het kruis, niet bekeerd tot het Christendom. voetnoot324 en (van) 't minnevier ontsteecken: in liefde ontbrand. voetnoot325 Hiel aen: drong er op aan. voetnoot326 af te staen: zijn pogingen te staken. voetnoot329 sterck en stijf: met klem, hevig. voetnoot331 hoon: belediging; viel verlegen: geraakte in ernstige moeielikheden. voetnoot332 met zinnen: met bezadigd overleg. voetnoot336 innescherpen: inprenten. voetnoot338 oude (vgl. vs. 315); verzien: voorzien. voetnoot339 tot haer Reien: als haar gevolg. voetnoot340 't oir van Deonot: Ursul (zie Inhoud). voetnoot341 met beding verbonden en verknocht: voorwaardelik verloofd. voetnoot342 of tijd...: in afwachting of de tijd hem tot andere gedachten zou brengen. voetnoot343 krijgh: ernstig geschil; 't oorloogh: (bij Vondel vaak onzijdig); werd geboren: daaruit ontstond. voetnoot344 dit verhaastte mijn tocht. voetnoot346 en keert met mij dezelfde weg terug. voetnoot347 besprengkelt: gedoopt. voetnoot349 eens gezint als wy: van dezelfde gezindheid als wij. voetnoot350 verzwoer: afzwoer; blinde: verblinde. voetnoot351 roemt van: beroemt u er op. voetnoot353 smet: besmetting. voetnoot354 't quijnend bed: de zieken. voetnoot356 wie u schryft: (vgl. Inhoud r. 31). voetnoot358 Ik bedwing juist de geest van oproer, ook waar die het hevigst woedt. voetnoot360 slechte: eenvoudige; uw lastren diets te maecken: uw leugenachtige praatjes (uw leugenachtige leer) op bedrieglike wijze op te dringen: lastren is hier infinitief, blijkens het volgende vers. voetnoot361 avrechts: verkeerdelik, ten onrechte. voetnoot362 drift: drijverij. voetnoot364 zorght: maakt zich bezorgd. voetnoot367 met geweld van schaeren: met machtige scharen. voetnoot369 stijl: strijdwijze. voetnoot370 beeten open: hakten open (oude betekenis van bijten; vgl. subst. bijt in 't ijs). voetnoot371 Thermodoön: het hoofdgebied der Amazonen lag aan de rivier de Terma in Pontus; Tanais: Don. voetnoot372 bedorven: (bedierven) 't al: vernielden alles. voetnoot373 't manbre zaed: kinderen van het mannelik geslacht, die, volgens de overlevering, door de Amazonen bij de geboorte gedood werden. voetnoot374 Lemnos: volgens een Griekse sage doodden de vrouwen van het eiland Lemnos uit ijverzucht alle mannen en leefden daarna als Amazonen. voetnoot377 Cyrus werd door koningin Tomyris in een hinderlaag gelokt en gedood; Hercules: kreeg van zijn gemalin Deianira een vergiftigde mantel, die oorzaak werd van zijn dood; Jason; pleegde zelfmoord, omdat zijn verstoten vrouw Medea bloedig wraak nam op zijn gezin. voetnoot378 levendigh: levend, in eigen persoon. voetnoot379 d' Oprechtste (waarachtigste) Godsdienst: de Christelike leer; verkorten: benadelen. voetnoot380 middelen: bezittingen. voetnoot384 Een Vorst: Constantijn de Grote, die voor de slag tegen Maxentius, in 312, een kruis aan de lucht gezien zou hebben met het onderschrift: ‘In dit teken zult gij overwinnen’, een verschijning die de oorzaak werd van zijn bekering tot het Christendom. voetnoot386 aerd: karakter (vgl. vs. 366). voetnoot388 d'ooren op te steecken: (het omgekeerde van: de oren laten hangen): moed vatten, in verzet geraken (Ned. Wdb. XI, 43). voetnoot389 zet uw' zetel vast: vestigt uw macht op stevige grondslag. voetnoot390 overlaên: in het nauw gebracht; van: door; vermast: verdrukt. voetnoot392 d'Isterstroom: de Donau. voetnoot393 Offervinders: priesters die uit de ingewanden van het offerdier de wil der goden opmaakten; zelfs: zelf; bestorven als de dood: doodsbleek van schrik. voetnoot394 Goôn: godenbeelden. voetnoot397 Trawanten: dienaren. voetnoot399-400 Deze verzen worden gezegd na het vertrek van Ursul. Onsterflijck: goddelik. voetnoot401 Aertspriester: Christus. voetnoot404 kittelende: strelende. voetnoot407 gebede: (Datief, afhangende van Met). voetnoot408 En stelt uw bloed als onderpand voor iedereen. voetnoot409 ga te raede: ga hun heil bepleiten. voetnoot413 de Cederbeeck: de Kedron, die van Gethsemane naar de Olijfberg loopt. voetnoot411-416 Zie Lucas XXII, vs. 41-44: het gebed op de Olijfberg; die hitte: ‘En zijn zweet werd gelijk groote droppelen bloeds, die op de aarde afliepen’. voetnoot417 's Afgronds: van de hel. voetnoot426 martelrol: de lijst van de martelaren.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

I.V. Vondels Maeghden.

Het eerste bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied