De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

(1929)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 568]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten

Het vierde bedryf. GOZEWIJN VAN AEMSTEL. KLAERIS VAN VELZEN. REY VAN KLAERISSEN. GIJSBREGHT VAN AEMSTEL. Gozewijn: Het loopt met Amsterdam, gelijck ghy hoort, ten ende, En wy verwachten deel aen d'algemeene ellende, 't En zy dat elck van ons zich daetelijck verzie.Ga naar voetnoot953 Voor my, 'k ben oud en traegh: my voeght niet dat ick vlie,Ga naar voetnoot954 955[regelnummer] Zoo veele moeite en is het leven my niet waerdigh. Belief het God, hy koom, zijn dienaer staet al vaerdigh: Hy hael my in zijn' troon en aengenaeme rust.Ga naar voetnoot957 Maer ghy, mijn dochterkens, dien noch het leven lust, En in het bloeienst zijt van uwe jonge jaeren; 960[regelnummer] Zet ghy 't op vlughten aen, of Iesus u wou spaeren,Ga naar voetnoot960 En helpen in der noot. Klaerisse, reine maeghd, Die t'onrecht noch den haet van vader Velzen draeght;Ga naar voetnoot962 Begeef u op de vlught: al d'andren zullen volgen. De vyand, blind van wraeck, is bitter en verbolgen, 965[regelnummer] En allermeest op u. o moeder, vlught voor heen.Ga naar voetnoot965 Ick zal u bystand doen met traenen en gebeen, En volgen met mijn hart, daer my geen voeten brengen. Ga henen, Machtels kind, of God het wou gehengenGa naar voetnoot968 Dat ghy geborgen werd: 'k ben meest met u begaen. Klaeris: 970[regelnummer] Och vader Gozewijn! waer zietghe my voor aen? Zoo ick u dus begaf, hoe zou dat my betaemen? Ghy zijt mijn maeghschap doch, na vleesch en geest te zaemen. Zou ick u hier alleen verlaeten tot een' roof,Ga naar voetnoot973 Die my een vader streckt, en 't Christelijck geloofGa naar voetnoot974 975[regelnummer] My in het herte prent, van kinds been af herbaerde,Ga naar voetnoot975 Den geest versterckte, en 't lijf in reinigheid bewaerde? 'k Verlaet u nimmermeer.
[pagina 569]
Rey: Dit outer is ons wijck. Gozewijn: O edel maeghdeken, hoe zijtghe zoo gelijck Van aerd die Klaere zelf, na wie ghy heet Klaerisse!Ga naar voetnoot979 980[regelnummer] Waer vind ick onderscheid in dees gelijckenisse? Doen 't Sarazijnsche heir vermeesterde al de stad, Daer sinte Klaere was, wat deedze doch? zy trad Grootmoedigh in de poort van 't klooster, daerze woonde,Ga naar voetnoot983 En zagh den vyand wegh, zoo ras hy zich vertoonde:Ga naar voetnoot984 985[regelnummer] Haer moed, haer sterck geloof, en yverigh gebed Verstreckte haer een zwaerd, en harnas, en helmet.Ga naar voetnoot986 Ghy mooght dan, nu ghy hebt die zelleve gedachten, Met my, voor dit autaer, de vyanden verwachten. Maer treckme (dat mijn dood zy veer van schande en smaed) 990[regelnummer] Eerst aen dit lamme lijf mijn prachtighste gewaed,Ga naar voetnoot990 Gelijck een Bisschop voeght, aleer zy ons verrasschen. Zet my den mijter op: hy zal niet qualijck passen Op mijn gezalfde kruin. breng hier den gouden ring, En steeck aen deze hand, die beeft, den vingerling,Ga naar voetnoot994 995[regelnummer] Daer ick de bruid van 't Sticht, de Roomsche kerck meê trouwde.Ga naar voetnoot995 Geef my den harderstaf, tot steunssel van mijn oude,Ga naar voetnoot996 Daer ick Gods kudde meê gehoed heb en geweit. 'k Heb noit de teeckenen van 't Bisdom afgeleit Met wil, maer door bedwang: al leef ick als gebannen; 1000[regelnummer] Al maeckte ick Henrick plaets, en Willem, en twee Iannen.Ga naar voetnoot1000 En 't waer een klein verlies, al hadmen my verkort In naem en eer, was slechs geen Christen bloed gestort,Ga naar voetnoot1002 En zoo veel zaeds vertreen van mensche en paerdevoeten.Ga naar voetnoot1003 Most niet 't onschuldigh volck de schuld der heeren boeten.Ga naar voetnoot1004 1005[regelnummer] Nu kinders zet u hier, en dat een yeder non Met my den lofzang zing van oude Simeon.Ga naar voetnoot1006
[pagina 570]
Rey: Vergun, o God, op zijne bede,Ga naar voetnoot1007 Na uw belofte, uw' knecht verlof; Op dat hy reis van hier met vrede 1010[regelnummer] Om hoogh na'et hemelsche vredehof: Nadien ick met mijn eigen oogenGa naar voetnoot1011 Den algemeenen heiland zagh,Ga naar voetnoot1012 Die als een zon schijnt uit den hoogen; Daer yeder zich in verblijden magh: 1015[regelnummer] Een schoone zon, die met haer straelen Het blinde heidendom verlicht, En Iacobs huis en Isrels paelenGa naar voetnoot1017 Verheerlijckt, en noch veel vaster sticht.Ga naar voetnoot1018 Gijsbreght: Dat God u allen spaer! is 't hier noch tijd van zingen! 1020[regelnummer] De vyand zackt vast neer, om 't klooster te bespringen.Ga naar voetnoot1020 Oom Gozewijn, koom hier; en zijdt ghy oud en traegh,Ga naar voetnoot1021 Gedoogh dat ick u op mijn beide schouders draegh. Klaerisse nicht, ghy zult my volgen met dees reien,Ga naar voetnoot1023 Waer God of 't goed geluck ons allen wil geleien. 1025[regelnummer] Nu vader, volgh mijn' raed. de vyand woed en raest. Wie 't leven bergen wil, die bergh het in der haest. Gozewijn: Gemack, mijn trouwe neef, ghy mooght dees moeite derven.Ga naar voetnoot1027 Klaeris: Wy zijn aleens gezint, en wel getroost te sterven.Ga naar voetnoot1028 Gijsbreght: Hoe nu? heeft God my dan, door water en door vier, 1030[regelnummer] Door spiets en zwaerd, gered, en menigh blanck rappier, Dat ick den Bisschop noch voor 't outer zou zien slaghten, En in het laeuwe bloed de nonnekens verkrachten? Dat werde nimmer waer. ô Goddelijck geslaght!Ga naar voetnoot1033 Nicht Machtels geest verscheen mijn liefste dezen nacht, 1035[regelnummer] En my belaste een stem haer kind en oom te bergen.Ga naar voetnoot1035 Haer schimme waert om u, en moet ick 't u noch vergen?Ga naar voetnoot1036
[pagina 571]
En maecktghe zelf uw ziel noch schuldigh aen dien moord? De krijgslien zijn niet veer van deeze kloosterpoort; Die leit met eenen slagh ter aerde neer geworpen. 1040[regelnummer] Dees godgewijde vloer zal 't kuische bloed haest slorpen.Ga naar voetnoot1040 Het krijgsvolck nadert vast: ick hoor het aen 't gedruis.Ga naar voetnoot1041 Ick bid om zijnent wil, die levendigh aen 't kruisGa naar voetnoot1042 Om ons genagelt hing, voor Sions wreede muuren: Ick bid u om zijn hand en voet en hartquetzuuren,Ga naar voetnoot1044 1045[regelnummer] En om de doorne kroon, die 't hoofd verplette en brack, En om de scharpe spiets, die in zijn zijde stack; Vergunme dezen troost, in zoo veel zwaerigheden, Dat ick uw leven bergh: ô vader, dat ick heden Onschuldigh blijven magh aen uwer aller bloed. 1050[regelnummer] Dit eenige is mijn wensch: en kan ick uw gemoed Door smeecken noch gebeen noch bittre traenen buigen; Zoo roep ick God en al zijn heilgen tot getuigen, Dat geenerley gevaer, noch zelf de felle dood My hinderden uw lijf te bergen in den nood. Gozewijn: 1055[regelnummer] Ghy hebt godvruchtigh, neef, u neffens ons gequeten.Ga naar voetnoot1055 Wy zullen 't noch voor God noch engelen vergeten. Den grooten God alleen zy eere in 't hemelrijck. Wy bidden u, sta op. ghy doet ons ongelijck, Dat ghy ter aerde knielt voor sterffelijcke menschen. 1060[regelnummer] Hoe zou ick schooner dood na'et lange leven wenschen, Dan hier voor martelaer, op deze heilge steê, Te offeren mijn bloed, in 't vierighst van mijn beé: Op 't allerhooghste feest van Gods geboortenisse. Waer of de dood vertreckt? ick heb een rein gewisse,Ga naar voetnoot1064 1065[regelnummer] En haeckte lang te gaen na aller zielen bed; Al zedert dat ick uit mijn' zetel werd gezet, Doen Vitrecht, dat den vorst, gelijck zijn' vader, eerde, Door staetzucht opgeruit, my wars den neck toekeerde:Ga naar voetnoot1068 Van die tijd was ick al dit lastigh leven moe.Ga naar voetnoot1069 Gijsbreght: 1070[regelnummer] Daer is de vyand zelf. ick vliegh na boven toe, En zal zoo lang ick magh, de kloosterpoort beschutten,Ga naar voetnoot1071 Of mijne hulp noch kon uw leven onderstutten.
[pagina 572]
BADELOCH. AREND VAN AEMSTEL. Badeloch: Heer Broeder, wel wat's dit? hoe keertghe dus alleen? O God, waer blijft mijn heer? is hy gebleven?Ga naar voetnoot1074 Arend: Neen. Badeloch: 1075[regelnummer] Wat tijding brengtghe dan? zegh op, is hy gebleven? Arend: Ick liet hem voor 't Stadhuis gezond en noch in 't leven. Badeloch: Helaes! waer magh hy zijn? mijn troost, mijn hoop, mijn hoofd. En keertghe zonder hem? dat hadghe niet belooft. Arend: Versla u niet, maer toef. ghy zult hem haest aenschouwen.Ga naar voetnoot1079 Badeloch: 1080[regelnummer] Dat toeven valtme bang. och was hy slechs behouwen, In 't onweer, daer het schip in zee drijft zonder roer. Ick bid, verhaelme doch al 't geen u wedervoer. Arend: Ghy eischt een' zwaeren eysch. wie zou daer niet voor gruwen? Het zal ons hartewee en droefheid slechs vernuwen. 1085[regelnummer] Wie hoort dit treurspel aen, die niet zijn traenen laet?Ga naar voetnoot1085 Al stond hier Grobber zelf, of 't heiloos basterdzaed,Ga naar voetnoot1086 Het waer onmogelijck dat hy dit hooren konde. Het is een nieuwe slagh in mijne versche wonde. Oock steeckenwe alle bey noch midden in den druck, 1090[regelnummer] En wachten op den slagh van 't uiterste ongeluck, Ten zy het God verzie, en zet de wraecke paelen:Ga naar voetnoot1091 Doch nu ghy 't zoo begeert, hoor toe, ick zal 't verhaelen. Wy quamen niet zoo haest ontrent den Middeldam,Ga naar voetnoot1093 Daer wat vergaering was van burgren, men vernam,Ga naar voetnoot1094 1095[regelnummer] Hoe 't ingetrocken heir de nieuwe zy alreede Vermeestert had, en 't volck onnutten weerstand dede; Dies Gijsbrecht liet gebien, men zou in vaerdigheidGa naar voetnoot1097 De bruggen, daer de stad zich recht in 't midden scheid,Ga naar voetnoot1098
[pagina 573]
Verbranden, en voor al den Middeldam bezetten; 1100[regelnummer] Om 's vyands overkomst daer mede te beletten,Ga naar voetnoot1100 En datmen d'oude zy moght vrijen voor gevaer, Schoon of het krijghsvolck van de nieuwe meester waer.Ga naar voetnoot1102 Hy zellef was de voorste, om elleck moed te geven, En ging daer op met ons na merckt en raedhuis streven,Ga naar voetnoot1104 1105[regelnummer] En brogt met al zijn maght de burgers op de been, Die ruckten hier en daer van allesins by een.Ga naar voetnoot1106 Men spande ketenen, voor 't haestige verrasschen. Men stopt den toegang dicht met zacken, kisten, kassen,Ga naar voetnoot1108 En alles watmen reedst kon vinden by der hand.Ga naar voetnoot1109 1110[regelnummer] Doen vlogen wy met hem te zaemen na den brand, Om, waer het mogelijck, daer orden op te stellen:Ga naar voetnoot1111 Maer laes! het was te spa. wat mond kan u vertellen De zuuren arrebeid van dezen naeren nacht,Ga naar voetnoot1113 En met hoe groot een' moord die over word gebragt?Ga naar voetnoot1114 1115[regelnummer] De dooden lagen vast langs burreghwal en straeten.Ga naar voetnoot1115 Geen kruiswegh die niet dicht bezet werd van soldaeten. Men ziet' er allesins verbaestheid, en men hoortGa naar voetnoot1117 Zich mengen onder een bloedstorting, brand en moord. De groote aeloude stad, vermaert in oorelogen, 1120[regelnummer] Zoo scheeprijck, en voor wie zich zee en stroomen bogen, Den vreemde en nagebuur, en rijcken tot ontzagh,Ga naar voetnoot1121 Gaet plotzelijck te gronde, en zinckt met eenen slagh.Ga naar voetnoot1122 Wy worden niet te min door wanhoop aengedreven, Dat menigh graefsgezinde en Kermer kost zijn leven:Ga naar voetnoot1124 1125[regelnummer] En 't Aemsterlandsche bloed en sneuvelt niet alleen. De lijcken groeien aen, en leggen onder een, Met 't aenzicht na de straet gekeert of op hun ruggen. De kennis van den wegh, van stegen, straeten, bruggen, En stads gelegenheid, by 't schijnssel van de maen,Ga naar voetnoot1129 1130[regelnummer] Die quam ons vry te baet, en hiel de drommen staenGa naar voetnoot1130 Der vyanden, die dick het zetten op een loopen.Ga naar voetnoot1131 Dan ging'er eens een deur, en dan een venster open.Ga naar voetnoot1132 Wy groeiden in getal en moed, en ruckten voort, Of 't mooghlijck had geweest de Haerelemmer poort,
[pagina 574]
1135[regelnummer] Die overweldight was, met dooden te verkroppen,Ga naar voetnoot1135 En weer met kracht al wat in steê was uit te kloppen;Ga naar voetnoot1136 Maar quamen veel te spa. de naeuw ontslipte wacht Verhaelde ons, hoe alree de voortoght met de krachtGa naar voetnoot1138 Der ruitren binnen was: wie zou daer tegens mogen? 1140[regelnummer] En ofmen hier en daer een brug had opgetogen, Men rechte weinigh uit. de brand nam ymmer toe. d'Ontsteltheid was te groot. men wist niet waer, of hoe. Mijn broer, proost Willem, quam, geladen onder d'armen Met overschot van 't kruis des heilands: helpt beschermenGa naar voetnoot1144 1145[regelnummer] Ons hoofkerck, rijck gebouwt ter eere van Katrijn,Ga naar voetnoot1145 En Iesus moeder zelf. ô burgers, berght Kristijn, Heer Gijsbreghts zuster doch; en naulix kon hy spreecken. Ick hebze in 't vrouwe koor al bevende versteecken,Ga naar voetnoot1148 En raeckte naulix uit. de reus die is' er veur. 1150[regelnummer] Men hoort zijn stem. hy loopt met boomen op de deur.Ga naar voetnoot1150 Om Gods wil, gaet de kerck op 't hooge feest ontzetten. Wy schieten derwaert aen, om 't onheil te beletten, Als beeren, die, by nacht van honger uitgejaeght, Gebeten zijn op roof. wy vliegen onversaeghtGa naar voetnoot1154 1155[regelnummer] Door vier en zwaerden heen, om 't al voor God te waegen: Maer vinden voor ons komst de kerckdeur opgeslaegen,Ga naar voetnoot1156 En hooren eenen galm, die uitbarst over straet, En over al de stad, en God voor 't voorhoofd slaet,Ga naar voetnoot1158 In zijnen hoogen troon, als eer de kerck der Ioden. 1160[regelnummer] d'Autaeren en het koor zijn opgehoopt met dooden. Wat bleef' er ongeschent! wat kreegh'er niet een' krack!Ga naar voetnoot1161 'tGevlughte volleck zit op trans, gewelf, en dack, En bied noch tegenweer, en quetst ons zelfs met steenen En hout, uit misverstand. men hoort de vrouwen weenen 1165[regelnummer] En kindren, die vol schrick krioelen hier en daer, De binnetranssen langs. De kaerssen op 't autaer Zijn zommigen gebluscht, en zommigen die blaecken.Ga naar voetnoot1167 De kerreckschenners woên, en passen wat te raecken,Ga naar voetnoot1168
[pagina 575]
En vechten om den buit, en plondren 't al, oock zelf 1170[regelnummer] Het Marianum, dat te pronck hing van 't gewelf,Ga naar voetnoot1170 Word afgeruckt. men zet in 't glibbrigh bloed zijn stappen. Men torst'er kelcken uit, kassuiffelen en kappen,Ga naar voetnoot1172 Die stijf staen van gesteent, van parlen en rood goud, Om 't heerelijckst, als 't plagh, wanneermen hooghtijd houd, 1175[regelnummer] En koor en outerkleen. de Kersnacht lagh in stucken.Ga naar voetnoot1175 Badeloch: Hoe ging 't u met Kristijn? hoe most dit Gijsbreght drucken!Ga naar voetnoot1176 Arend: En my, bedenck dat eens. hoe staet myn 't schouspel voor! Men sleepteze by 't hair uit ons lievrouwe koor, Om d'armen dun en teer met koorden stijf gebonden. 1180[regelnummer] Hoe diep ging dit in 't hart, die na haer huwlijck stonden: Doch Heemskerck meest, die dol dit langer niet verdroegh,Ga naar voetnoot1181 Doen zy na's hemels troon haer blaeckende oogen sloegh.Ga naar voetnoot1182 Wy sloten ons wel dicht, en volgden hem altzaemen, En rucktenze uit de maght des knevlers. daer op quaemen 1185[regelnummer] De Gelderschen, de Zeeuw, de Vries en KennemaerGa naar voetnoot1185 Van allesins te hoop, vol spijts, op 't groot misbaer,Ga naar voetnoot1186 En om d'ontruckte maeghd. men zagh er 's graeven zoonen, Men zagh'er d'Egmonds zelfs en Diedrick meê zich toonen Om 't moedighste, elck om 't zeerst, met Grobber helsch van aerd. 1190[regelnummer] De winden buldren zoo, al eer het weer bedaert,Ga naar voetnoot1190 Des winters tegens een, en weten van geen strijcken,Ga naar voetnoot1191 En zetten in gevaer de dammen en de dijcken, Door 't parssen van den vloed. de vyand werd te sterck, En groeide, en deê met kracht ons deizen uit de kerck,Ga naar voetnoot1194 1195[regelnummer] En wijcken na den Dam, om versch te zijn gesteven.Ga naar voetnoot1195 Neef Heemskerck had by 't koor alreê den geest gegeven, Die ridderlijcke held en eere van zijn' stam. Polaenen viel'er by, die hem te hulpe quam, En niemant weeck in moed noch billijckheid van oordeel,Ga naar voetnoot1199
[pagina 576]
1200[regelnummer] En Kuick hem zeer gelijck. de deughd en had geen voordeel.Ga naar voetnoot1200 Het heilighdom van 't kruis den proost deê weinigh nuts.Ga naar voetnoot1201 Geen stool beschutte hem, noch geen vierkante muts,Ga naar voetnoot1202 Noch geen godvruchtigheid kon Iesus priester helpen, Doen wy, o Willem broer, uw bloed niet moghten stelpen, 1205[regelnummer] Daer ghy te sneuvlen quaemt, recht over 't hoogh autaer. Badeloch: Wat hoor ick hier al leeds! hoe voel ick my zoo naer!Ga naar voetnoot1206 Verhael my evenwel al d'overige ellende. 't Begin vernoeghtme niet. 'k verlang met schrick na 'et ende.Ga naar voetnoot1208 Hoe kon mijn droeve man zoo scheiden van zijn bloed?Ga naar voetnoot1209 Arend: 1210[regelnummer] In zoo veel rampen hiel hy al den zelven moed, En yverde om den Dam te houden onbezweecken.Ga naar voetnoot1211 Waer langs de vyand zocht geweldigh in te breecken:Ga naar voetnoot1212 Gelijck een waterstroom geweld doet op een sluis, En elx gehoor verdooft met ysselijck geruis. 1215[regelnummer] De deuren van de sluis zich kanten tegens 't wringen Des springvloeds, voor een wijl, tot dat zy open springen, En geven 't water ruimt, den vloed den vrijen toom: Die wint dan veld, en ruckt de wortels met den boom, En huis en hof om veer, en zet de laege landen 1220[regelnummer] In eene baere zee, met groene en nieuwe stranden.Ga naar voetnoot1220 Dus ging 't na datmen wel een heele uur lang den Dam Verdadigt had, zoo dra de burgerij de vlam Ten daecke van de kerck ten hemel uitgeslaegen,Ga naar voetnoot1223 En 't heerelijck gebouw zagh branden lichter laegen,Ga naar voetnoot1224 1225[regelnummer] En hoorde 't moordgeschrey des volx, dat oud en jong Van boven, om het vier t'ontgaen, te barsten sprong,Ga naar voetnoot1226 Of in de spietsen viel ter aerde, dit gezichte Benam hen al den moed. De helsche Grobber stichte Met een gewijde toorts den brand in 't heiligh dack. 1230[regelnummer] Hoe leed het God, dat hem de moord niet eer en stack!Ga naar voetnoot1230 Doen was het elck voor zich, een yeder bergh zijn leven.
[pagina 577]
Mijn broeder riep, ick zou my flux op 't slot begeven, En zijne gemaelin en kindren gade slaen.Ga naar voetnoot1233 Hy zelf weeck op 't stadhuis, en bleef de leste staen.Ga naar voetnoot1234 1235[regelnummer] Ick werd op wegh verlet, en koom den burgh bewaren,Ga naar voetnoot1235 En hoop de goede God zal mijn' heer broeder spaeren. Badeloch: Een hoopelooze hoop. och Gijsbreght, lieve heer, Ick reken hem al dood, en zie hem nimmer weer.Ga naar voetnoot1238 REY VAN BURGHZATEN. BADELOCH. Rey: Waer werd oprechter trouw 1240[regelnummer] Dan tusschen man en vrouw Ter weereld oit gevonden? Twee zielen gloende aen een gesmeed, Of vast geschakelt en verbonden In lief en leedt. 1245[regelnummer] De band, die 't harte bind Der moeder aen het kind, Gebaert met wee en smarte, Aen hare borst met melck gevoed, Zoo lang gedraegen onder 't harte, 1250[regelnummer] Verbind het bloed. Noch stercker bind de band Van 't paer, door hand aen hand Verknocht, om niet te scheiden, Na datze jaeren lang gepaert 1255[regelnummer] Een kuisch en vreedzaem leven leidden, Gelijck van aerd. Daer zoo de liefde viel,Ga naar voetnoot1257 Smolt liefde ziel met ziel, En hart met hart te gader. 1260[regelnummer] Die liefde is stercker dan de dood. Geen liefde koomt Gods liefde nader, Noch schijnt zoo groot.Ga naar voetnoot1262 Geen water bluscht dit vuur, Het edelst, dat natuur 1265[regelnummer] Ter weereld heeft ontsteecken.Ga naar voetnoot1265
[pagina 578]
Dit is het krachtigste ciment, Dat harten bind, als muuren breecken Tot puin in 't end. Door deze liefde treurt 1270[regelnummer] De tortelduif, gescheurtGa naar voetnoot1270 Van haer beminde tortel. Zy jammert op de dorre ranck Van eenen boom, verdrooght van wortel, Haer leven langk. 1275[regelnummer] Zoo treurt nu Aemstels vrouw, En smelt als sneeuw van rouw Tot water en tot traenen. Zy rekent Gijsbreght nu al dood, Die, om zijn stad en onderdaenen, 1280[regelnummer] Zich geeft te bloot. O God, verlicht haer kruis, Dat zy den held op 't huis Met blijschap magh ontfangen, Die tusschen hoop en vreeze drijft, 1285[regelnummer] En zucht, en uitziet met verlangen Waer dat hy blijft.Ga naar voetnoot1286 Badeloch: My dunckt ick hoor gerucht. daer roept een aen de poort. God lof, het is mijn heer. ick heb zijn stem gehoort.	[tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 957, de oude uitgave heeft angenaeme. voetnoot953 zich verzien: voor zich zelf maatregelen nemen; hier: zich in veiligheid brengen. voetnoot954 Voor my: wat mij betreft; traegh (vgl. vs. 1021). voetnoot957 troon: hemel. voetnoot960 of: in de hoop dat; oorspr.: indien (soms), voor het geval dat (vgl. vs. 968). voetnoot962 De haat tegen haar vader wordt ten onrechte op haar overgebracht. voetnoot965 voor heen: vooruit, weg. voetnoot968 gehengen: toestaan (vgl. vs. 383). voetnoot973 roof: buit, prooi (van de vijand). voetnoot974 my een vader streckt: voor mij een vader zijt (vgl. vs. 986). voetnoot975 herbaeren: opnieuw geboren doen worden, nl. door een geestelike wedergeboorte. voetnoot979 Klaere: Clara Sciffi, geboren te Assisi (1193). Om een huwelik te vermijden vluchtte ze naar het klooster Portiuncula, waar St. Franciscus leefde, en werd de stichteres van de Clarissenorde. voetnoot983 Grootmoedigh: kloekmoedig (vgl. vs. 478). voetnoot984 Door haar tegenwoordigheid alleen wist zij de vijand op de vlucht te drijven. Zij liet zich namelik, ofschoon ziek, naar de kloosterpoort dragen, in 't gezicht der vijanden, met het sacrament voor zich. Op haar gebed werd een hemelse stem als antwoord gehoord. Daarop sloeg de vijand op de vlucht (vgl. Vondels Lofzang van Sinte Klara van 1654). voetnoot986 Verstreckte (zie bij vs. 974); helmet: helm. voetnoot990 lamme lijf (allittererend) is later vervangen door: stramme lijf en prachtighste door staetighste. voetnoot994 vingerling: ring. voetnoot995 de bruid van 't Sticht: het bisdom Utrecht. voetnoot996 oude: ouderdom. voetnoot1000 Hendrik van Vianden († 1267), Jan van Nassau (tot 1288), Jan van Sierck (tot 1296), Willem van Mechelen († 1301). voetnoot1002 in de oorlog van 1252; vgl. vs. 125-127. voetnoot1003 zaed: het gewas te velde (vgl. vs. 947); van: door. voetnoot1004 Bij de herziening van 1659 kwam achter deze regel een vraagteken te staan. Wellicht bedoelde Vondel deze zin aanvankelik als een bijzin, parallel met vs. 1002-3, maar dan zou men achter paerdevoeten een komma verwachten. voetnoot1006 oude Simeon: zie Lucas II, vs. 25-vlg. voetnoot1007 Deze Rey bestaat uit drie strofen van vier verzen; elk slotvers bevat een anapaest. In de afzonderlike uitgave van dit Gezang is het metrum geheel jambies gemaakt. voetnoot1011 Nadien: omdat voetnoot1012 zagh: gezien heb. voetnoot1017 paelen: gebied (oorspr.: grenzen). voetnoot1018 vaster sticht: op vaster grondslagen vestigt. voetnoot1020 vast: reeds. voetnoot1021 traegh: langzaam (bij Vondel nog zonder ongunstige betekenis). voetnoot1023 dees reien: de nonnen, die de zang aangeheven hebben. voetnoot1027 Gij kunt u deze moeite besparen. voetnoot1028 aleens: evenzo. voetnoot1033 werde conj. van werden, oudere vorm van worden. voetnoot1035 bergen: in veiligheid brengen. voetnoot1036 waert om u: zweeft om u heen; vergen: verzoeken; hier: smeken. voetnoot1040 haest: weldra. voetnoot1041 vast: al. voetnoot1042 die: het antecedent ligt opgesloten in om zijnentwil. voetnoot1044 om: bij. voetnoot1055 neffens: omtrent, ten opzichte van. voetnoot1064 vertrecken: dralen, toeven; gewisse: geweten. voetnoot1068 staetzucht: geest van verzet tegen het wettig gezag; wars: afkerig. voetnoot1069 lastigh: drukkend. voetnoot1071 magh: kan. voetnoot1074 gebleven: eufemisme voor: gesneuveld. voetnoot1079 Versla u niet: wees niet verslagen, wanhoop niet. voetnoot1085 laet: doet vloeien. voetnoot1086 Grobber: zie bij vs. 481; heiloos: heilloos, onheil brengend; basterdzaed: Witte van Haemstede, bastaard van Floris V. voetnoot1091 het verzie: daartegen voorzieningen treft, het verhindert (vgl. vs. 953); paelen zetten: beletten verder te gaan (vgl.: paal en perk stellen). voetnoot1093 Middeldam: de tegenwoordige Vijgendam. voetnoot1094 vergaering: samengestroomd volk; voor men denke men het voegwoord of (vgl. Van Helten, Vondels taal II, 164). voetnoot1097 in vaerdigheid: in aller ijl (vgl. Mnl. mettervaert). voetnoot1098 De bruggen: Vondel denkt hier aan de vijf bruggen die in de 16e eeuw de oude met de nieuwe zijde verbonden. voetnoot1100 overkomst: het overtrekken van het water. voetnoot1102 Schoon of: ofschoon. voetnoot1104 streven na: trachten te bereiken. voetnoot1106 van allesins: uit alle richtingen. voetnoot1108 kist kan ook koffer, kast betekenen; kas: kast. voetnoot1109 reedst (vgl. vs. 491). voetnoot1111 orden is de oudere vorm van orde. voetnoot1113 naer: angstwekkend, angstig. voetnoot1114 overbrengen: doorbrengen. voetnoot1115 Later veranderd in: Men zagh de doôn gestroit... voetnoot1117 verbaestheid: ontsteltenis. voetnoot1121 rijcken: staten. voetnoot1122 plotzelijck: plotseling. voetnoot1124 Dat: wat. voetnoot1129 stads gelegenheid: de plaatselike toestanden. voetnoot1130 vry: zeer; later vervangen door dapper. voetnoot1131 dick: dicht opeen, in dichte drommen. voetnoot1132 Waaruit de vijanden dan werden beschoten of achtervolgd. voetnoot1135 verkroppen: geheel vullen (oorspr.: de krop overvol maken). voetnoot1136 uitkloppen: met slagen uit de poort jagen. voetnoot1138 voortoght: voorhoede; kracht: hoofdmacht. voetnoot1144 overschot van 't kruis: een reliquie, nl. een stuk van het kruishout, besloten in een zilver verguld kruis, in het bezit van de Nieuwe Kerk. Waarschijnlik kende Vondel deze reliquie uit Plemp's gedicht De Patria. voetnoot1145 Ons hoofkerck: de Nieuwe Kerk, die S. Katharina en de H. Maagd als patronessen had. voetnoot1148 vrouwe koor: koor van Onze Lieve Vrouwe (vgl. vs. 1178). voetnoot1150 Hij poogt de deur te rammeien. voetnoot1154 gebeten op: belust op. voetnoot1156 opgeslaegen: opengebeukt. voetnoot1158 voor 't voorhoofd: in 't aangezicht; een heiligschennis waardoor God ernstig getroffen en gehoond wordt, evenals eertijds door de verwoesting van Salomon's tempel. voetnoot1161 ongeschent: schenden werd oudtijds zwak vervoegd. voetnoot1167 zommigen volgt, evenals in 't Mnl., na het substantief. voetnoot1168 passen: doen hun best om. voetnoot1170 Marianum: ‘een groot, soms tweezijdig Mariabeeld, omgeven van een nimbus en aureool, of een stralende zon, dat in het koor boven van het gewelf af neerhangt’ (vgl. J.F.M. Sterck in Oorkonden over Vondel en zijn kring, 1918, blz. 117-vlg). Vondel ontleende deze naam aan Plemp's gedicht De Patria. voetnoot1172 kassuiffel. kazuifel, een deel van het misgewaad, zijden opperkleed; kap: koorkap, mantelvormig priesterkleed. voetnoot1175 De viering van het Kerstfeest werd wreed verstoord. voetnoot1176 drucken: bezwaren, leed doen. voetnoot1181 vgl. vs. 887. voetnoot1182 blaeken: schitteren (vgl. vs. 774). voetnoot1185 De Gelderschen, de Zeeuw: de volgelingen van Kuilenburg en Borsselen (zie vs. 481). voetnoot1186 spijt: smart. voetnoot1190 het weer: stormweer; in de latere redaktie: eer 't bijster weêr (noodweer). voetnoot1191 tegens een: tegen elkaar; strijcken: gaan liggen. voetnoot1194 deizen: Vlaamse bijvorm van deinzen. voetnoot1195 om versch te zijn gesteven: om nieuwe versterkingen te krijgen. voetnoot1199 En: en die; niemant: voor niemand. voetnoot1200 In de latere redaktie verduidelikt tot: hier had de deught geen voordeel: dapperheid baatte hier niet. voetnoot1201 vgl. vs. 1144. voetnoot1202 stool (Lat. stola): brede band die de priester om de hals draagt; vierkante muts: mijter. voetnoot1206 naer: angstig. voetnoot1208 vernoeghtme niet: is mij niet voldoende. voetnoot1209 bloed: verwanten (vgl. vs. 121). voetnoot1211 Om te maken dat de Dam niet bezweek, niet prijsgegeven moest worden. voetnoot1212 geweldigh: met geweld. voetnoot1220 eene baere zee: louter zee. voetnoot1223 Bij uitgeslaegen behoort reeds zagh uit de volgende regel. voetnoot1224 lichter laegen (absolute genitief): in volle vlam; lage (in 't Mnl. in de vorm laeye): vlam; vgl. nog: in lichte laaie, soms met toevoeging van: vlam. voetnoot1226 te barsten: te pletter. voetnoot1230 leed (van lijden): duldde; dat hij niet te voren dood viel! De uitdrukking: ‘de moord steekt hem’ komt in de 17e eeuw meer voor. voetnoot1233 gade slaen: zorg dragen voor. voetnoot1234 de leste: als laatste; dus: 't laatst. voetnoot1235 verlet: tegengehouden; bewaren: verdedigen. voetnoot1238 Bij de omwerking is hem tweemaal in u veranderd. voetnoot1257 viel: uitviel; hier: zich openbaarde. voetnoot1262 schijnt: blijkt. In de latere redaktie: Noch is. voetnoot1265 ontsteecken: in de 17de eeuw gewoon deelwoord van: ontsteken. voetnoot1270 Bekend beeld van de huwelikstrouw, van klassieke oorsprong; ook de dorre boom is bij die vergelijking traditioneel (vgl. reeds in Maerlant's Der Natueren Bloeme III, vs. 3386-88). voetnoot1286 later: Waer Aemstel blijft.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

Het vierde bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied