De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

(1929)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 530]
Gysbreght van Aemstel. Trevrspel. Het eerste bedryf.
Gysbreght van Aemstel: Het hemelsche gerecht heeft zich ten lange lestenGa naar voetnootvs. 1 Erbarremt over my, en mijn benaeuwde vesten,Ga naar voetnoot2 En arme burgery; en op mijn volcx gebed, En dagelix geschrey, de bange stad ontzet. 5[regelnummer] De vyand, zonder dat wy uitkomst durfden hopen, Is, zonder slagh of stoot, van zelf het veld verlopen.Ga naar voetnoot6 Mijn broeder jaeght hem na. zy neemen vast de wijck,Ga naar voetnoot7 En vlughten haestigh langs den Haerelemmer dijck. Zoo stuift de zee voor wind met haer gedreve golven. 10[regelnummer] Zoo zaghmen menighmael een kudde wreede wolven, En felle tigers vlien, voor 't ysselijck geschreeuw Van aller dieren vorst, den hongerigen leeuw, Om niet al levendigh en versch te zijn verslondenGa naar voetnoot13 Van hem, die op zijn jaght geen aes en had gevonden.Ga naar voetnoot14 15[regelnummer] Hoe snel, hoe onverziens is deze kans gedraeit? Alhier, daer 't leger lagh, is 't veld alsins bezaeitGa naar voetnoot16 Met wapens en geweer, verbaest van 't lijf gereten,Ga naar voetnoot17 Van ingebeelden schrick, en uit der hand gesmeeten, Om zonder hindernis te vlieden langs den wegh. 20[regelnummer] Ia op 't verjaeren zelf van 't jaerige beleghGa naar voetnoot20 Word d'afgestrede muur van 't lang belegh ontslaegen.Ga naar voetnoot21 Hoe zal het gansche land van ons verlossing waegen.Ga naar voetnoot22 De Kermerlander had met Waterlander dier Gezworen duizendwerf, dat hy met zwaerd en vierGa naar voetnoot23-24 25[regelnummer] Vernielen zou eerlang de menschen en de daecken, En tot een kerreckhof en asch en puinhoop maecken Mijn oud mijn wettigh erf, en delven al mijn eerGa naar voetnoot27 In eenen poel, tot wraeck van Floris hunnen heer:
[pagina 531]
Om wiens vervloeckte dood ick lijde zoo onschuldigh, 30[regelnummer] Als yemant lijden magh, doch draegh mijn kruis geduldigh:Ga naar voetnoot30 Of zoo ick schuldigh ben, en heeft het my gemist,Ga naar voetnoot31 't Is uit onnozelheid, en zonder argh of list.Ga naar voetnoot32 Neef Velzen, lang geterght, van eige wraeck geprickelt, En Woerden hebben my hier listigh in gewickelt, 35[regelnummer] En 't schoonste voorgestelt, en eerst de zaeck verbloemt Met wonderbaeren glimp: maer 'k heb hun wit verdoemt,Ga naar voetnoot36 Zoo dra, als ick verstondt, hoe grof zy zich vergreepen, Met den gevangen graef op Engeland te scheepen,Ga naar voetnoot38 En sloegh dien voorslagh af, ten beste van 't gemeen, 40[regelnummer] En ried de ridderschap en al de groote steênGa naar voetnoot40 Te roepen, om den vorst zijn' moedwil te besnoeien,Ga naar voetnoot41 En geen uitheemsche maght noch koningen te moeien, Noch overzees geweld te haelen in het land;Ga naar voetnoot43 Veel min het hoofd des lands te helpen aen een' kant:Ga naar voetnoot44 45[regelnummer] Waer uit een springvloed is van zwaerigheên gesproten, Die over steden ging en vast gebouwde sloten, En dorpen zonder end, en menschen zonder tal, Van allerhande staet, dien 't eeuwigh smarten zal.Ga naar voetnoot48 Noch hiel de wraeck geen' stand, en gaf zich noyt te vrede;Ga naar voetnoot49 50[regelnummer] Al had zy uitgeroit, ten negensten gelede,Ga naar voetnoot50 Wat Velzens stam bestond, of van zijn maeghschap scheen.Ga naar voetnoot51 De nieuwe ridderschap en steden in 't gemeen Verbonden zich wel streng, met diergezwooren eeden, Handtasting en geschrift, dat zy bezeeglen deden,Ga naar voetnoot54 55[regelnummer] Van nu in eeuwigheid, met onverzoenbren haet, Aen Woerden, Velzens bloed, en Aemstel, dezen smaedGa naar voetnoot56 Te wreecken, en van zoen te reppen noch te roeren.Ga naar voetnoot57 Ons maeghschap zit verdruckt, durf schild noch wapen voeren.Ga naar voetnoot58 En geeft gewilligh schot en lot, om zoo gerustGa naar voetnoot59 60[regelnummer] Te leven, en de glans des adels blijft gebluscht.Ga naar voetnoot60 Hier holp geen tusschenspraeck van koningen en heeren. Men wou mijn trouwe stad noch 't onderst boven keeren,
[pagina 532]
Met Burgery met al, wat my is hou en trouw.Ga naar voetnoot63 De hoop was, dat de tijd allengskens slyten zou 65[regelnummer] De bitterheid des volx, en d'oude wrock versterven: Waerom ick my getrooste in ballingschap te swerven Veel jaeren achter een. Of ymmers, doen de zoonGa naar voetnoot67 Van Floris werd gehaelt in aller zielen troon,Ga naar voetnoot68 Verhoopte ick, zonder last van deze burgerije,Ga naar voetnoot69 70[regelnummer] Te keeren in 't bezit en d' erref-heerschappije Van Vecht en Aemstelstroom: dan laes! 't is al om niet.Ga naar voetnoot71 En was 't om my alleen, het was een klein verdriet. Ick liet my zelf van lidt tot lidt in stucken zaegen, En nam op my alleen de gruwelixste plaegen,Ga naar voetnoot74 75[regelnummer] Die oit tyran bedacht; was dan de schuld geboet, En sprackmen daer meê vry mijn al t'onnozel bloed,Ga naar voetnoot76 Mijn lieve gemaelin, en willige onderzaeten. Ick wou, om hunnent wil alleen, mijn leven laeten, En springen in een' poel, en stoppen deze wel,Ga naar voetnoot78-79 80[regelnummer] En dempen met een' sprong de nimmerzatte hel.Ga naar voetnoot80 Dat weet hy, die het al bezichtight uit den hoogen,Ga naar voetnoot81 En wat in duister schuilt, met zijn alzienden oogen,Ga naar voetnoot82 Ontdeckt tot op den grond, en alle harten kent. Waerom hy oock mijn Recht gehandhaeft heeft in 't end, 85[regelnummer] En met den zegekrans my heerlijck begenadight, En tegens al de maght der vyanden verdaedight; Die licht slaen in den wind van ouds genote deughd,Ga naar voetnoot87 Waer aen wy volck en vorst verplichten van ons jeughdGa naar voetnoot88 Zoo yvrigh, zonder oit van trouwe te veranderen. 90[regelnummer] Mijn vader heeft gestreckt een hoofd van Waterlanderen En Kennemers in 't veld, en met geweld alom (Hoewel door nood geparst) vervolght den adeldom, En aller vyandschap op zijnen hals geladen. De koning Willem zou getuigen van zijn daeden,Ga naar voetnoot94 95[regelnummer] Indien hy eenmael moght verrijzen uit het graf.
[pagina 533]
Ick zelf heb Floris trouw gehandhaeft by zijn' staf,Ga naar voetnoot96 Zoo lang hy zat vervooght, en niet een woord kon spreecken.Ga naar voetnoot97 'kHeb hem zijn vaders dood rechtvaerdigh helpen wreecken: Het koningklijck gebeent ontdeckt, den Vries getemt, 100[regelnummer] En, als geheimen raed, in al zijn heil gestemt:Ga naar voetnoot100 Met Brero voor de vuist het Vlaemsche heir geslaegen,Ga naar voetnoot101 En in Kazant met kracht den standerd weghgedraegen; Doen Guido nijdigh was, dat Floris, al t'uitheemsch Gezint, zijn' erfgenaem wou huwen aen den Teems,Ga naar voetnoot103-104 105[regelnummer] En Vlaendren Walchren zocht te trappen met zijn rotten.Ga naar voetnoot105 Oock voer ick over zee, om hem de kroon der Schotten Te zetten op het hoofd, hoewel het anders viel.Ga naar voetnoot107 Ick stond den graef en 't volck ten dienst met lijf en ziel, En noch verzaemeltmen in 't harnas zoo veel troepen, 110[regelnummer] Die over Amsterdam en Aemstel wraecke roepen, En brullen nacht en dagh, en zien niet, hoe de vlam Van dezen fellen brand haer' eersten oirsprong nam Uit Floris geile borst, en 't schandelijck omhelzen, En schennen van mijn nicht, die schoone bloem van Velzen; 115[regelnummer] 'tVerongelijcken van den adel, in zijn Recht, Bezworen met zijn' mond. verblinde menschen, zeght, Indien geen wrock en wraeck uw oogen en verblinden,Ga naar voetnoot117 Zoud ghy niet stofs genoegh tot Aemstels onschuld vinden?Ga naar voetnoot118 Hoe zochtmen hem van ouds te maecken tot een' slaef? 120[regelnummer] Wat leed hy niet al leeds van Bisschop en van graef? Men wou zijn loflijck bloed in 't bisdom niet gedoogen.Ga naar voetnoot121 d'Artsbisschop aen den Rijn kon met zijn nijdige oogenGa naar voetnoot122 Niet aenzien ons geluck, gaf Gozewijn de schop,Ga naar voetnoot123 En zette zijnen neef den hoogen myter op.Ga naar voetnoot124 125[regelnummer] Wy streden om den staf, tot datze my en Woerden,Ga naar voetnoot125 Aen weerzy van zijn paerd, tot een triomfe voerden In Vitrecht, met veel smaeds, van yeder aengehoort. Men heeft my 't Vrelandsch slot ontweldight, hem Montfoort.Ga naar voetnoot128 'k Beken het slot was my met voorwaerde opgedraegen;Ga naar voetnoot129
[pagina 534]
130[regelnummer] Maer nergens om gebouwt, dan om mijn land te plaegen. 'k Heb 's graeven vangenis wel zeven jaeren lang Bezuurt, en Zwaenenburgh noch afgestaen door dwang.Ga naar voetnoot132 Mijn erf in leen verkeert, en manschap moeten zweeren:Ga naar voetnoot133 Daer ick eerst God alleen, en anders geene heeren 135[regelnummer] En kende in mijn gebied, noch rekeninge gaf.Ga naar voetnoot135 Noch dringtmen evenwel op my zoo stijf en straf. Doch Haerlem draeght met recht de grootste schuld van allen, Dat om zijn voordeel wrockt, en wenscht mijn stercke wallen Te slechten tot den grond, in schijn van 's graeven zaeck, 140[regelnummer] En weet zijn baetzucht loos te decken met de wraeck, Misbruickt hier toe den Zeeuw, de Hollanders en Vriezen, Om door mijn grootheid niet aen eere te verliezen. Zoo leit de zaeck by my, en daer op ga ick aen,Ga naar voetnoot143 En heb in 't zwaer belegh de stormen uitgestaen, 145[regelnummer] En dagh en nacht voor aen geworstelt op de wallen: 't Vermoeide volck gesterckt, en rustigh uitgevallen:Ga naar voetnoot146 Mijn' broeder Ot gequetst zien sterven in mijn' schoot: Krackeelen neer geleit: in brand, in hongers nood,Ga naar voetnoot148 Ghelijck een vader my voor 't algemeen gedraegen. 150[regelnummer] En noit bezweeck mijn moed in droeve nederlaegen: Noch 'k blies my zelven op in voorspoed, noch zocht roemGa naar voetnoot151 In 's vyands ondergang: hoe noode ick vyand noem Die onverzoenelijck zich tegens my verzetten, En wenschen met mijn bloed hun blanck geweer te smetten.Ga naar voetnoot154 155[regelnummer] 'k Vergeef hen dese feil, en die onwetenheid, En stel my in zijn hand, die Recht van onrecht scheid,Ga naar voetnoot156 En streckt in 's hemels stoel der onderdruckten trooster.Ga naar voetnoot157 Maer 'k zie den vader daer van ons Katuizers klooster Genaecken van ter zy, op dat hy my begroet. 160[regelnummer] Hy schijnt om ons geluck verheughd en wel gemoed. 'k Zal best verstaen uit hem, die noit en was besproken,Ga naar voetnoot161 Waerom het leger zy dus schichtigh opgebroken.Ga naar voetnoot162 WILLEBORD. GYSBREGHT VAN AEMSTEL. Willebord: Myn welgeboren heer, de zoete Iesus zy Met u en uwe stadt, en sta u eeuwigh by,
[pagina 535]
165[regelnummer] In allerhande nood. de Broeders van ons orden, En ick, zijn zoo verblijd, als ofwe levend worden Getrocken in den troon van Gods volmaeckte vreughd.Ga naar voetnoot167 Ons klooster zingt en klingt, en is niet meer verheughdGa naar voetnoot168 Op 't allerhooghste feest en heiligh jaergetije,Ga naar voetnoot169 170[regelnummer] Het welck de kercke viert ter eere van Marije, Die zuivre moedermaeghd, of Christus haeren zoon, Die ons verloste aen 't kruis, en droegh een doorne kroon, Als nu, om uwent wil, die van de wreede plaegen Des goddeloozen krijghs verlost zijt en ontslaegen: 175[regelnummer] Nu al uw vyanden verbaest zijn doorgegaen,Ga naar voetnoot175 En laeten tenten, tuigh, en hunne hutten staen,Ga naar voetnoot176 En alles, wat zy meer uw volck ten beste geven.Ga naar voetnoot177 'k Geloof, Gods engel zelf die heeftze weghgedreven, Als 't heir des Assyriers, die zijn vermeetle stemGa naar voetnoot179 180[regelnummer] Hiskia hooren liet, tot voor Ieruzalem: Het welck in eenen nacht zoo wonderlijck verkeerde,Ga naar voetnoot181 Doen een, die 't al regeert, dat stoffen hem verleerde.Ga naar voetnoot182 Hoe menigh dreigement, en vloeck heb ick gehoort? Wat heeftmen gift en gal gebraeckt, en brand en moord 185[regelnummer] Getiert, en 't gansche jaer gescholden en gekreten, Niet anders, of zy u met tanden wouden eten? d'Een zette u levend, en geketent, op een radt: Een ander rolde u naeckt in Velzens spijckervat:Ga naar voetnoot188 Een ander wou uw hoofd, uw beckeneel, vergulden,Ga naar voetnoot189 190[regelnummer] En vatten in fijn goud. 't was byster hoeze brulden,Ga naar voetnoot190 En deelden bloed voor wijn, uw vleesch voor voedzel uit, En keven om 't geraemt, en dongen na uw huid, En wouden die getouwt op eenen ketel spannen,Ga naar voetnoot193 Tot endeloozen schrick van schelmen en tyrannen. 195[regelnummer] Maer God zy eeuwigh danck, die hunne boosheid schut.Ga naar voetnoot195 Gysbreght: Dien d'opperste beschermt, die heeft een vaste stut. Godvruchte vader, dat u God en Christus loonen,
[pagina 536]
Nadien de broeders zich met u zoo gunstigh toonen Te mywaert. ick vertrouw uw vierige gebeen 200[regelnummer] Die hebben dagh en nacht voor mijne stad gestreen, De stormen afgekeert, en 't vier van onze daecken;Ga naar voetnoot201 Want wapens zijn onnut, zoo d'englen niet en waecken, En 'tyverigh gebed van 't geestelijcke volck. Wat hing u over 't hoofd een zwarte en donkre wolck 205[regelnummer] Van zwaerigheen, terwijl hier 't leger heeft gelegen? Ghy zijt niet misgedeelt in 's oorlooghs milden zegen.Ga naar voetnoot206 Willebord: Geen hair is ons gekrenckt, geen overlast gebeurt.Ga naar voetnoot207 Men heeft het klooster noit in zijnen dienst gesteurt. Wy hebben staegh volhard in onzen ouden yver. 210[regelnummer] De boomgaerd leed geen scha aen vruchten, noch de vyver Aen visschen, noch de kerck aen d'allerkleenste ruit. Gysbreght: Wie heeft dan des soldaets baldaedigheid gestuit? Wat hiel zoo kort in dwang die breidelooze gasten?Ga naar voetnoot213 Willebord: Met geen inlegering wou Egmond ons belasten: 215[regelnummer] Behalven dat hy zelf en zijne lijfwacht meê (Die altijd tuchtigh is) hier nam zijn legersteê,Ga naar voetnoot216 En boven onze poort liet aenslaen 's graeven wapen, Daer wy in zekerheid gerust op moghten slaepen.Ga naar voetnoot218 Gysbreght: Dat doet my wel, gelijck een liefelijcke lucht. 220[regelnummer] Ick zelf en al de stadt was meest om u beducht, En vreesden ofghe lang verjaeght waert, en geplondert. Maer vader, zegh my eens: een yeder is verwondert, Waerom 't verbittert heir zoo onverziens vertrock, En liever niet volharde in 't opzet van zijn' wrock.Ga naar voetnoot224 Willebord: 225[regelnummer] Verwonder u niet eens, de nood heeft hen gedrongen.Ga naar voetnoot225 Gysbreght: Mijn burgers lagen stil, en 't leger onbesprongen.
[pagina 537]
Willebord: Van buiten wel, maer niet van binnen, dat ghy 't weet. Het wintert fel, wanneer 't een ondier 't ander eet:Ga naar voetnoot228 Zoo ging 't in 't leger toe. belieft het u te hooren, 230[regelnummer] Al 't geen ick heb gehoort met dees mijn eigen ooren, En met mijn oogen zelf gezien noch dezen dagh? Gijsbreght: Godvruchte vader, spreeck, ick luister na'et verslagh.Ga naar voetnoot232 Willebord: Na dat ick d'oversten een wijl had hooren mompelen Van Amsterdam, al stil, by duister t'overrompelen, 235[regelnummer] Rees tusschen Diedrick zelf en Egmond een krackeel, Dat uitborst meer en meer, en yeder trock een deel Van 't krijgsvolck op zijn zy, en zocht het stuck te stijven,Ga naar voetnoot237 En na zijn eigen hoofd den aenslagh door te drijven. Veel hoplien yverden te slissen het gheschil.Ga naar voetnoot239 240[regelnummer] Maer Diedrick stijf van kop, die nimmer luistren wil Na reden, noch bescheid, en 't veld behoud met kryten, Werd trotzer, overmits de lange Klaes van Kyten,Ga naar voetnoot242 De Sparewouwer reus, zoo onbeschoft als groot,Ga naar voetnoot243 In alles wat hy dreef hem hulp en bystand bood,Ga naar voetnoot244 245[regelnummer] En Egmond met zijn klock, en grove stem vervaerde,Ga naar voetnoot245 En dreef hem met een vuist, dat hy een wijl ter aerdeGa naar voetnoot246 In zwijm lagh en voor dood. die moedwil en die hoon, Den veldheer aengedaen, ging veelen aen hun kroon,Ga naar voetnoot248 En zonder het ontzagh des reuzen, fel gebeten,Ga naar voetnoot249 250[regelnummer] Men had malkanderen terstond in 't hair gezeten, En onder een banier malkandren aengerand.Ga naar voetnoot251 Men raesde een heele weeck. de haet, het misverstand,Ga naar voetnoot252 En misvertrouwen wies. daer sporrelden de zinnen.Ga naar voetnoot253 Men vreesde min de stad, en meer verraed van binnen: 255[regelnummer] Tot dat al d'oversten verzaemelden heel stil In 't klooster, dezen dagh, tot slechting van 't geschil: Doch al vergeefs: men was veel eer gezint te vechten,
[pagina 538]
En dees oneffenheid met degens te beslechten,Ga naar voetnoot258 Dan recklijck, en bedaert, te luistren na verdragh.Ga naar voetnoot259 260[regelnummer] Ick trad'er in den hoop, gelijck ick zomwijl plagh, En sprack hen toe, en brogt aldus hen aen 't bedaeren: Manhafte hoplien, God wil 't leger lange spaeren,Ga naar voetnoot262 In onderlingen peis, het eenigh dat 'er maghGa naar voetnoot263 Vw' vyand, wie 't oock zy, gedijen tot ontzagh. 265[regelnummer] De tweedraght is een pest, die allen staet te schroomen.Ga naar voetnoot265 Gedenckt dat u de stad, die 't rieckt, op 't lijf zal koomen.Ga naar voetnoot266 Wat middel is' er, om den Aemstel 't hoofd te bien, Nu elck, wantrouwigh, d'een na d'ander om moet zien? Ghy zijt, aleer men 't gist, geslaegen of gevangen. 270[regelnummer] Wanneer de harder dwaelt, wat pad, wat rechte gangen Kan d'arme kudde gaen? dus maeckt een kort besluit. Verdraeght het scheel, of schort den krijgh, en scheidt'er uit,Ga naar voetnoot272 En keert van waer ghy quaemt. waer toe veel wercks begonnen? Berockent zoo veel spels, als 't niet word afgesponnen?Ga naar voetnoot274 275[regelnummer] Ick merckte dat mijn raed niet weinigh en vermoght. Men nam mijn woorden in. zy kregen achterdocht,Ga naar voetnoot276 En zorge voor gevaer van uw versteurde wallen,Ga naar voetnoot277 En dat de burgery en landzaet uit moght vallen.Ga naar voetnoot278 Daer liep een klein gerucht, ghy waert al op de been. 280[regelnummer] De doodschrick quam 'er in. men ruckte 't heir by een. Men brack al heimlijck op, en zonder eenigh teecken Van horen en trompet, of hut in brand te steecken.Ga naar voetnoot282 Gijsbreght: Ghy hebt de stad, en my geen kleinen dienst gedaen: Een deughd, die nimmer zal uit mijn gedachten gaen.Ga naar voetnoot284 285[regelnummer] Gedenck my in 't gebed, voor uw autaer, ten goede.Ga naar voetnoot285 Willebord: De lieve Iesus neem u eeuwigh in zijn hoede. AREND VAN AEMSTEL. GIJSBREGHT VAN AEMSTEL. VOSMEER. Arend: Heer broeder zijt gerust, en luid van vreughd de klocken.
[pagina 539]
Gijsbreght: Waer is het heir? hoe veer waert ghy hen nagetrocken? Arend: Ontrent een booghscheut weeghs aen geen zy Slooterdijck.Ga naar voetnoot289 Gijsbreght: 290[regelnummer] Hoe ging 't u op den toght? Arend: Zy stoven algelijck Voor uit, als voor den wolf een kudde onnoosle schaepen. Mijn volck hoefde op dien toght geweer noch eenigh waepen, En keert met rijcken buit. de Kermers scheenen stom: Want hoemen 't vechten zocht, zy zagen niet eens om,Ga naar voetnoot294 295[regelnummer] En reckten vast hun pad, van doodzen schrick bezeten.Ga naar voetnoot295 Gijsbreght: Noit kraeide haen, als hem de kam was afgebeten. Een dogh en baste noit, maer droop, als hy 't verloor, Met ingetrocken staert, en hangende ooren, door. Wat vogel brengtghe dus geknevelt en gevleugelt?Ga naar voetnoot299 Arend: 300[regelnummer] 't Is eener uit de vlught van 't vlughtige geveugelt,Ga naar voetnoot300 Gegrepen buiten dijx, alwaer hy stack in 't slick. Hoe beeft hy. 't aengezicht ziet doods en bleeck van schrick. Hy is gesleept, gesleurt, en heeft veel smaeds geleden. Gijsbreght: Een woedende gemeent en staet in recht noch reden,Ga naar voetnoot304 305[regelnummer] Wenze yemant over magh. men breng hem hier voor my.Ga naar voetnoot305 Wie zijtghe? waer van daen? Vosmeer: Heer Gijsbreght, strafme vry. Ick ben van 's vyands volck, en waerdigh om te sterven. 'k Heb meê gezocht uw stad en burgers te bederven,Ga naar voetnoot308 En duizendmael verdient een schandelijcke dood. 310[regelnummer] Ick geef my in uw hand, geparst door hoogen nood. Mijn ramp wil Kennemer en Waterland behaegen:Ga naar voetnoot311 Maer 'k zal de dood van u met minder pijn verdraegen Dan van mijn eigen volck, dat zich ondanckbaer toont, En mijn' getrouwen dienst zoo onrechtvaerdigh loont.
[pagina 540]
Gijsbreght: 315[regelnummer] Wat zijtghe voor een gast? of in wat land geboren?Ga naar voetnoot315 Vosmeer: Ick ben een Goyers kind, vervallen in Gods toren,Ga naar voetnoot316 Te Haerlem opgevoed. 'k ontliep mijn' oudren vroegh.Ga naar voetnoot317 Mijn vader vielme hard, want ickme paslijck droegh.Ga naar voetnoot318 'k Heb al mijn leven lang gevolleght vreemde Heeren, 320[regelnummer] En buiten moeten 't geen ick t'huis niet woude leeren.Ga naar voetnoot320 De bittere armoe heeft mijn herssenen gewet. 'k Heb menigh stuck verziert, en 't lijf daer na gezet,Ga naar voetnoot322 Om door een braeve daed of aenslagh op te raecken,Ga naar voetnoot323 En door een anders scha eens mijn fortuin te maecken: 325[regelnummer] Maer altijd heeftze my den rugge toegewent;Ga naar voetnoot325 Doch noit zoo dwars als lest. het noodlot, ick beken't,Ga naar voetnoot326 Is stercker dan de mensch, of zijn geboortestarre. En of ons brein yet bouwt, dit stoot het al om verre, Met eenen dartlen voet. met wat een listigheyd, 330[regelnummer] Met wat een' rijpen raed was d'aenslagh aengeleit, Om te vermeesteren uw lang bestormde muuren. Zoo Vosmeer na zijn' zin dat schip had mogen stuuren,Ga naar voetnoot332 Gelijck het by hem lagh, zy hadden, het is waer,Ga naar voetnoot333 Gewonnen in een uur door list, dat in een jaer 335[regelnummer] Door uiterlijck geweld noch stormen werd verovert. Het schijnt dat d'oversten verblind zijn en betovert. Gijsbreght: Sta op, en heel my niets van alles wat ghy weet. Vosmeer: Nu ben ick ymmers vry van Hollands dieren eed, En Egmond kan my hier niet heeten of verbieden.Ga naar voetnoot339 340[regelnummer] Hy dreightme met de dood, en parstme hier te vlieden. Mijn aenslagh is verbrod en ydel en onnut.Ga naar voetnoot341 Heer Gijzelbreght, gena. ick geef my in uw schut.Ga naar voetnoot342
[pagina 541]
Ghy kuntme, wiltghe slechs, een vriend en vader strecken, Nadien ick u 't verraed volkomen wil ontdecken, 345[regelnummer] En hoe 't geschoren lagh in 's krijgs geheimen raed,Ga naar voetnoot345 Tot ondergang van u, en uwen heelen Staet. Gijsbreght: Ontbind den knecht, zoo magh hy onverhindert spreecken.Ga naar voetnoot347 Vosmeer: De hoplien wenschten dick het leger op te breecken,Ga naar voetnoot348 Nadien met storm op storm, en endeloos gevecht, 350[regelnummer] Het heele ronde jaer, niet meer was uitgerecht Dan moeite en volck gespilt, en tijd onnut versleten: Het welck zoo menighmael den veldheer werd verweten; Een smaed die lastigh viel: en hiel hem niet verplichtGa naar voetnoot353 Zijn eer en eed, hy had zijn ancker lang gelicht: 355[regelnummer] En och, of't waer gebeurt een goede wijl te voren, My waer dit ongeluck, noch onheil niet beschoren: Want 't is een maend geleen, dat ick hem heimlijck ried Te maecken, op mijn woord, een ende van 't verdriet,Ga naar voetnoot358 En zoo hy was gezint een luttel volx te waegen, 360[regelnummer] Ick wou hem in de stad op bey mijn handen draegen,Ga naar voetnoot360 En stappen zelf voor aen, en maecken hen het spoor. Ick opende mijn wit, en sloegh het middel voor.Ga naar voetnoot362 'kHad zomtijds door de graft, by duyster nacht, gezwommen, En al de wacht bespied, en 't groot rondeel beklommen,Ga naar voetnoot364 365[regelnummer] Dat aen den hoeck van 't Y uw stercke stad bewaert.Ga naar voetnoot365 Hier lagen Blijden in, en ander krijghsgevaert.Ga naar voetnoot366 'kNam aen, en 't kon geschien, door muur, door al te boorenGa naar voetnoot367 Recht waterpas, zoo stil, dat niemant my zou hooren. Wanneer nu door de breuck een krijgsman heenen moght,Ga naar voetnoot369 370[regelnummer] Zou 't braefste puick, hier toe geloot en uitgezocht,Ga naar voetnoot370 De graft, daerze ondiepst is, met rijs op Kersnacht dammen, En kruipen in 't rondeel, om d'eerste poort te rammen,Ga naar voetnoot372 Als d'afgewaeckte wacht gevelt lagh en vermoort. Het heir dan over dam, en door geramde poort,
[pagina 542]
375[regelnummer] Aen 't nederhouwen, wat op straet zich openbaerde,Ga naar voetnoot375 Terwijl de burgery kappel en kerck bewaerde.Ga naar voetnoot376 En 't was te nacht de tijd, en vraeghtghe na bewijs? Ghy ziet, hoe daer een schip, het Zeepaerd, leit, vol rijs; Het welck men door de vlught verzuimt heeft en vergeten. 380[regelnummer] Wat werdt 'er niet al tijds met kibbelen versleten? De hoofden laegen vast ellendigh over hoop.Ga naar voetnoot381 Men schoof de schuld op my. 'k had menschen vleesch goed koop:Ga naar voetnoot382 Noch wist niet wat ick dreef: zy zouden 't niet gehengen,Ga naar voetnoot383 Dat ick het volck zoo licht zou op de vleeschbanck brengen,Ga naar voetnoot384 385[regelnummer] En jagen in hun dood. dus ging 't aen d'eene zy: Aen d'andre stemdemen eendraghtelijck met my:Ga naar voetnoot386 Terwijl verliep de kans, en d'aenslagh die bleef steecken. Doen zochtender een deel hun leed aen my te wreecken.Ga naar voetnoot388 Daer quamen, zonder slot, veel klaghten t'mijnen last.Ga naar voetnoot389 390[regelnummer] Ick was een tovenaer, en daer op raeckte ick vast,Ga naar voetnoot390 En most door pijn geparst, al 't opgedichte melden.Ga naar voetnoot391 Men doemde my ter dood, en heden zou 't my gelden: Maer gistren avond brack een vriend mijn boeien los. Ick vlughte langs den dijck, gelijck een hollend ros, 395[regelnummer] Doch hielt'er niet, uit angst van 't leven te verliezen.Ga naar voetnoot395 Ick sloegh ter zijen af, en schoot'er in de biezen, En stack in diep moerasch al den verleden nacht. Zy trocken my voorby. ick hielme stil, en zagh't; Tot dat uw burger quam de Kermers na gevlogen.Ga naar voetnoot399 400[regelnummer] Ick riep om hulp, en werd uit het moerasch getogen:Ga naar voetnoot400 Want anders was ick daer gebleven en versmoort. Doch zoo ick sterven moet, 'k wil liever voor uw poort,Ga naar voetnoot402 Aen wie ick 't heb verdient, dit lastigh leven laeten,Ga naar voetnoot403 Dan by mijn eigen volck, die my met onrecht haeten. Gijsbreght: 405[regelnummer] Ga heen, ick schenck u 't lijf. 't en is geen straffens tijd.Ga naar voetnoot405 Wy zijn van onsen hals de groote vyand quijt. 'k Ontfang u in mijn dienst, en zal u wel betaelen. Ga help terstond het rijs en 't Zeepaerd binnen haelen.
[pagina 543]
DR. SAMUEL COSTER'S ‘EERSTE DUYTSCHE ACADEMIE’: Het houten gebouw op den achtergrond, bereikbaar door het poortje; gebouwd in 1617 op de Keizersgracht tusschen de Beeren- en de Runstraat. Kopergravure van C. Philips naar de teekening van J. Verstegen.
[pagina 544-545]
Het tooneel van den Amsterdamschen Schouwburg, op het terrein van Coster's Academie gebouwd in 1637 onder leiding van den raadsheer en bouwmeester Nicolaes van Kampen en 4 januari 1638 ingewijd met Vondels Gysbreght van Aemstel. Prent van Salomon Savry.
[pagina 546]
Het Athenaeum Illustre of de Doorluchtige School, ‘In 't kerxken van Heilige Agnes’ geopend 8 januari 1632. Anonieme prent.
[pagina 547]
De kou begint, en is nog veer van haer vertreck.Ga naar voetnoot409 410[regelnummer] In 't wachthuis en op 't slot is hout en brand gebreck:Ga naar voetnoot410 Men maghze stracx verzien, en barnen 't rijs tot asschen,Ga naar voetnoot411 Zoo kunnen zy hier meê de vesten niet verrasschen. Ick hoor de Goyer doet de waerheid niet te kort, Want zijn vertelling stemt met vader Willebord. Rey van Amsterdamsche maeghden. 415[regelnummer] Nu stelt het puick van zoete keelen,Ga naar voetnoot415 Om daar gezangen op te speelen, Tot lof van God, die op zijn' troon Gezeten is, zoo hoogh en heerlijck; Van waer hy zien kon, hoe begeerlijckGa naar voetnoot419 420[regelnummer] Het Sparen stack na Aemstels kroon. Hoe wraeck met zwaerden en met speeren De torenkroon van 't hoofd wou scheerenGa naar voetnoot422 Der schoone en wijd vermaerde stad, En rucken door geweld van benden 425[regelnummer] Der vesten gordel van haer lenden, En plondren haer kleenood en schat; En schenden d'edele en getrouwe, Gelijck de schender Velzens vrouwe, Wel ruim zoo waerdigh als HeleenGa naar voetnoot429 430[regelnummer] Den brand van een herboren Troje, En krijgh, die 't overschot verstroje, Na datmen jaeren heb gestreen. Waer is de reus met al zijn stoffen,Ga naar voetnoot433 Die Gijsbreghts stad ter neer wou ploffen,Ga naar voetnoot434 435[regelnummer] En om haer' muur zijn armen slaen? Wat ydle schrick heeft hem geslaegen? Wat ydle vreeze magh hen jaegen, Die nu met schande strijcken gaen? 'tIs tijd de kercken te stoffeeren,Ga naar voetnoot439 440[regelnummer] Te danssen, en te bancketteeren, En met een' uitgelaten geest
[pagina 548]
Dees blijschap aen de vreughd te huwen,Ga naar voetnoot442 Die vrolijcke englen ons vernuwenGa naar voetnoot443 Met zang, op Gods geboortefeest. 445[regelnummer] Treck in, o Aemstel, treck nu binnen, Die zonder slagh kunt overwinnen. Treck in, o braeve burgery, Die u zoo moedigh hebt gequeten. Geen eeuw en zal uw eer vergeten. 450[regelnummer] De hemel sta u eeuwigh by.	voetnootvs. 1 het gerecht is het stedelik bestuur, burgerlik en rechtelik; het hemelsche gerecht: God als wereldrechter en bestuurder. voetnoot2 benaeuwd: in 't nauw gebracht (synoniem van bang in vs. 4). voetnoot6 is het veld verlopen: heeft het veld geruimd. voetnoot7 vast: reeds. voetnoot13 al levendigh: geheel levend. voetnoot14 aes: voedsel. voetnoot16 alsins: aan alle kanten. voetnoot17 wapens en geweer: wapenrusting en zwaarden; verbaest: in hevige schrik. voetnoot20 jaerige: dat reeds een jaar geduurd heeft. voetnoot21 afgestrede: door strijden uitgeput. voetnoot22 waegen: gewagen. voetnoot23-24 dier gezworen: een dure eed gezworen (vgl. vs. 53). voetnoot27 erf: grondgebied; delven: begraven. voetnoot30 magh: kan. voetnoot31 heeft het my gemist: heb ik ongelijk had. voetnoot32 uit onnozelheid: in mijn onschuld, argeloosheid; argh: kwade bedoeling. voetnoot36 glimp: schijn (oorspr. glans); hun wit verdoemt: hun plan (bedoeling) veroordeeld. voetnoot38 op: naar. voetnoot40 Vergelijk voor deze anachronistiese voorstelling, die wij ook bij Hugo de Groot en Hooft (Geraert van Velsen, vs. 780) vinden, het proefschrift van H. Kampinga: De opvattingen over onze oudere vaderlandsche geschiedenis bij de Hollandsche historici der 16e en 17e eeuw, blz. 120). voetnoot41 moedwil: willekeur, despotiese macht. voetnoot43 geweld: macht. voetnoot44 aen een' kant: van kant. voetnoot48 staet: stand. voetnoot49 stand houden: ophouden. voetnoot50 ten negensten gelede: tot in de negende graad. In de kroniek van Gouthoeven (331): ‘Ende alle dat hem [Velsen] ten negenden gelede aenginc, wort gedoot en op raden gezet’. voetnoot51 bestaan: verwant zijn met. voetnoot54 Handtasting: met handslag. voetnoot56 bloed: bloedverwanten. voetnoot57 zoen: verzoening. voetnoot58 durf: durft. voetnoot59 schot en lot: belasting. voetnoot60 blusschen: uitdoven. voetnoot63 met al: en al; hou (uit Mnl. houd): genegen. voetnoot67 ymmers: ten minste. voetnoot68 aller zielen troon: de hemel (in 't Mnl. is reeds troon: hemel). Vgl. vs. 167 en stoel in vs. 157. voetnoot69 zonder last: zonder dat deze burgerij er last van zou ondervinden. voetnoot71 dan laes: maar helaas. voetnoot74 plaeg: straf, kwelling. voetnoot76 al te: zeer. voetnoot78-79 Toespeling op de zelfopoffering van Curtius te Rome, die zich gewapend in de afgrond stortte (Vgl. Peter en Pauwels, vs. 2 en 3); stoppen deze wel: deze wrok tot bedaren brengen. voetnoot80 dempen... de nimmerzatte hel: de nooit verzadigde hel bevredigen. Meer Grieks dan Christelik gedacht: als zoenoffer aan de onderaardse goden; accent op één. voetnoot81 bezichtighen: aanschouwen, gadeslaan. voetnoot82 alziende is in de latere uitgave vervangen door doorzichtige: door alles heenziende. voetnoot87 in den wind slaen: geen acht slaan op, vergeten; deughd: weldaad (vgl. vs. 284). voetnoot88 verplichten is verl. tijd: van jongs af hebben wij volk en vorst ‘verplicht aen’, d.i. tot dankbaarheid gestemd voor die weldaden. voetnoot94 Willem: nml. Willem II, bijgestaan door Gijsbrecht III, die zich in 1248 in het leger van de Rooms-Koning bevond voor Keizersweerd. voetnoot96 by zijn' staf: bij de uitoefening van zijn heerschappij. Vgl. voor staf als symbool van de heerschappij: vs. 125. De collectieve opvatting: bij zijn naaste omgeving, is onbewijsbaar, omdat deze betekenis jonger is, en meestal slechts in militaire kring gebruikelik (Ned. Wdb.). voetnoot97 vervooght: onder voogdij; en niet een woord kon spreecken: en nog onmondig was. voetnoot100 geheimen: met Nominatiefs-n; in al zijn heil gestemt: zijn belangen voorgestaan. voetnoot101 voor de vuist: in een openlike, eerlike strijd (oorspr.: in een vuistgevecht, man tegen man; vgl. Ts. v. Ned. T. en L. XXIX, 99). voetnoot103-104 nijdigh: afgunstig (vgl. vs. 122); uitheemsch gezint heeft betrekking op zijn Engelse sympathieën. voetnoot105 rotten: troepen (oorspr.: legerafdelingen). voetnoot107 viel: uitviel. voetnoot117 wraeck: wraakzucht. voetnoot118 onschuld: verontschuldiging. voetnoot121 bloed: zijn bloedverwant Gozewijn. voetnoot122 aen den Rijn: van Keulen. voetnoot123 de schop geven: verjagen. voetnoot124 zijnen neef: Hendrik van Vianden. voetnoot125 staf: heerschappij. voetnoot128 ontweldighen: met geweld ontnemen. voetnoot129 met voorwaerde opdragen: in pand geven. voetnoot132 bezuren: met smart verdragen. voetnoot133 erf: erfelik bezit (in volle eigendom); manschap: eed van trouw als leenman. voetnoot135 kennen: erkennen; rekeninge: rekenschap. voetnoot143 Zo staan mijn zaken en die ‘staat van zaken’ schrijft mij mijn handelwijze voor (nml. vs. 146-150). voetnoot146 rustigh: krachtig, dapper. voetnoot148 twisten beslecht. voetnoot151 zocht roem in: beroemde mij op. voetnoot154 geweer: zwaard. voetnoot156 Accent op zijn. voetnoot157 En in de hemel de trooster van de onderdrukten is (stoel: troon). voetnoot161 noit besproken: onbesproken van gedrag; in dit verband: volkomen betrouwbaar. voetnoot162 schichtigh: schielik (vgl. vs. 535). voetnoot167 troon: hemel (vgl. vs. 68 en 's hemels stoel in vs. 157). voetnoot168 klingt: laat de klokken luiden. voetnoot169 jaergetije: jaarliks feest. voetnoot175 verbaest: verschrikt; doorgegaen: gevlucht. voetnoot176 tuigh: krijgstuig; hutten: schuilplaatsen voor krijgslieden (Ned. Wdb. VI, 1328). voetnoot177 ten beste geven: prijsgeven voetnoot179 Assyriers (klem op de derde silbe): koning Sanherib van Assyrie, die Jeruzalem belegerde (zie 2 Kon. XVIII en XIX en 2 Chron. XXII), waar Hizkia regeerde. voetnoot181 wonderlijck verkeerde: wonderbaarlik veranderde, toen nml. op het gebed van de profeet Jezaja een engel te hulp kwam. voetnoot182 stoffen: pochen. voetnoot188 Volgens de overlevering, ook door Gouthoeven vermeld, zou G. van Velzen in een met spijkers beslagen vat gerold zijn, tot hij door de marteling omkwam. voetnoot189 uw beckeneel (schedel) vergulden, om het als aandenken te bewaren, gelijk men ook op die wijze het gebeente van heiligen als reliquieën bewaarde. voetnoot190 byster: buitensporig. voetnoot193 getouwt van touwen: bereiden, looien op eenen ketel: om er een keteltrom van te maken. voetnoot195 schutten: tegenhouden. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 198, de oude uitgave heeft hier als drukfout uw. voetnoot201 stormen: bestorming. voetnoot206 Gij hebt wel uw aandeel gekregen! voetnoot207 gebeurt: ten deel gevallen. voetnoot213 kort in dwang: in strakke tucht. voetnoot216 tuchtigh: goed gedisciplineerd. voetnoot218 zekerheid: veiligheid. voetnoot224 't opzet: het vaste voornemen. voetnoot225 niet eens: volstrekt niet. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 228, de oude uitgave heeft Wintert. - vs. 249, de eerste komma ontbreekt. voetnoot228 Spreekwoordelik gebruikt in de 17e eeuw (vgl. Harrebomée: Spreekwdb. II, 476). voetnoot232 verslagh: verhaal. voetnoot237 het stuck te stijven: oorspr. de zaak sterker maken; zijn positie te versterken (door kracht van argumenten). voetnoot239 slissen: beslechten. voetnoot242 Klaes van Kyten, de Sparewouwer reus wordt in de kroniek van Gouthoeven (vs. 354) vermeld om zijn buitengewone lengte, maar hij was ‘een sachtmoedig ende goedertieren man’. voetnoot243 onbeschoft: oorspr. wanstaltig, onbehouwen; dan ook: ruw, woest. Hier zijn deze beide betekenissen wel verenigd. voetnoot244 drijven: voornemens zijn, ondernemen. voetnoot245 klock: luid klinkende stem. voetnoot246 drijven: stoten, neerslaan. voetnoot248 ging aen hun kroon: kwam hun eer te na. voetnoot249 En als men niet bang geweest was voor de reus, dan had men, uit felle haat. voetnoot251 accent op één. voetnoot252 misverstand: slechte verstandhouding, onenigheid. voetnoot253 sporrelen: in beroering geraken, opbruisen. voetnoot258 oneffenheid: onenigheid. voetnoot259 recklijck: inschikkelik; verdragh: overleg. voetnoot262 wil: moge. voetnoot263 Het enige (middel) dat uw vijand ontzag kan inboezemen (gedijen: worden tot). voetnoot265 allen staet te schroomen: door ieder gevreesd, vermeden moet worden. voetnoot266 die 't rieckt: die er de lucht van krijgt. voetnoot272 Verdraeght het scheel: legt het geschil bij (door overleg; vgl. verdragh in vs. 259); schort den krijgh: staak de strijd. voetnoot274 (Waartoe) berockent: op het spinrokken gezet (van vlas gezegd). Door V. nog als beeld gevoeld, blijkens het volgende: afgesponnen. voetnoot276 innemen: aandacht schenken aan; zy kregen achterdocht: zij begonnen na te denken, zich bezorgd te maken (Ned. Wdb. I, 653). voetnoot277 zorge: bezorgdheid, angst; versteurd: verwoest, deels openliggend. voetnoot278 landzaet heeft hier waarschijnlik nog de oude betekenis: boer, plattelandsbewoner. De omwonende boeren kunnen binnen de wallen veiligheid gezocht hebben. voetnoot282 hut: zie bij vs. 176. voetnoot284 deughd: weldaad (vgl. vs. 87). voetnoot285 ten goede: tot mijn heil. voetnoot289 een booghscheut: de afstand van een boogschot (vgl. een eind weegs). voetnoot294 niet eens: zelfs niet. voetnoot295 reckten vast hun pad: snelden al maar voort; doods: dodelik. voetnoot299 knevelen (van knevel: band): binden; vleugelen: de armen (eig. de vleugels) binden. voetnoot300 eener gebruikt Vondel in zijn oudere periode voor het onbepaalde een (iemand); in de latere uitgave vervangen door: Het is een; vlughtige: op de vlucht geslagen. voetnoot304 gemeente: volksmassa; staet in recht noch reden: is onrechtvaardig en onredelik voetnoot305 yemant overmoghen: de baas zijn. voetnoot308 bederven: in 't verderf storten. voetnoot311 wil: zal. voetnoot315 gast: kerel. voetnoot316 een Goyers kind: Van Lennep wijst er op, dat Gysbreght vroeger heer van het Gooi geweest was, en dat de slimme spion door deze mededeling wellicht zijn sympathie tracht te winnen; vervallen in Gods toren: die mij (door slecht gedrag) Gods toorn op de hals haalde. voetnoot317 Te Haerlem: in de latere omwerking vervangen door Te Laren, in dit verband aannemeliker. voetnoot318 vielme hard: behandelde mij streng; paslijck: matig, niet te best; hier eufemisties voor: slecht. voetnoot320 accent op moeten en woude. voetnoot322 'k Heb menige list bedacht en mij daarvoor ingespannen. voetnoot323 braef: dapper, flink; op raecken: er boven op te komen (op: omhoog). voetnoot325 ze: de fortuin, als Fortuna verpersoonlikt. voetnoot326 het noodlot: in de omwerking verchristelikt tot: Godts schickinge; in verband daarmee werd vs. 329: En gaet een' andren gangk. voetnoot332 dat schip had mogen stuuren (figuurlik): leiding had mogen geven. voetnoot333 gelijk hij het in de zin had. voetnoot339 niet heeten: niets gebieden. voetnoot341 verbrod: bedorven (oorspr. verknoeid); in de latere uitgave staat: misluckt. voetnoot342 Gijzelbreght: oudere vorm van de naam Gysbreght; schut: bescherming. voetnoot345 geschoren lagh: beraamd was (vgl. beschoren, vs. 356). voetnoot347 magh: kan. voetnoot348 dick: dikwels, herhaaldelik. voetnoot353 lastigh viel: hem drukte, terneersloeg; verplicht: gebonden. voetnoot358 op mijn woord: vertrouwende op mijn raad. voetnoot360 Deze uitdrukking, mij van elders niet bekend, schijnt te betekenen: ik zou ten volle bereid zijn om hem zonder veel moeite in de stad te brengen. voetnoot362 opende mijn wit: zette mijn bedoeling uiteen. voetnoot364 rondeel: uit de vestingmuur uitspringende ronde toren. voetnoot365 bewaren: beschermen. voetnoot366 blijde: Middeleeuws oorlogswerktuig om stenen te slingeren; krijghsgevaert: oorlogstuig. voetnoot367 door muur, door al; later: door muur en al (vgl. vs. 63: met Burgery met al). voetnoot369 breuck: bres. voetnoot370 't braefste puick: de dapperste keurbende; geloot: door het lot aangewezen (in de latere redaktie staat: gelot). voetnoot372 rammen: rammeien, van ram: stormram, te vergelijken met stormbok in vs. 1318. voetnoot375 zich openbaren: zich vertonen. voetnoot376 bewaren: zich bevinden in blijven in. voetnoot381 vast: voortdurend, nog steeds. voetnoot382 'k had.... goed koop: ik hechtte geen waarde aan mensenlevens. voetnoot383 drijven: een plan doorzetten; gehengen: toestaan. voetnoot384 vleeschbanck: slachtbank. voetnoot386 stemmen met: instemming betuigen. voetnoot388 een deel: een aantal, enigen. voetnoot389 zonder slot: zonder behoorlik bewijs, ongegrond. voetnoot390 vast raken: gevangen gezet worden. voetnoot391 't opgedichte melden: bekennen wat mij valselik ten laste gelegd werd. voetnoot395 houden: zich ophouden, blijven. voetnoot399 gevlogen: deelwoord van het oude vlien: vluchten; later vlieden. voetnoot400 getogen: deelwoord van tien: trekken. voetnoot402 poort: stad. voetnoot403 lastigh: mij tot last geworden. voetnoot405 lijf: leven; geen straffens tijd: wij voelen ons te gelukkig om een ander te straffen. voetnoot409 En zal nog lang aanhouden. voetnoot410 hout en brand gebreck: gebrek aan brandhout. voetnoot411 stracx: dadelik; verzien: voorzien; barnen: verbranden. voetnoot415 stellen: in gereedheid brengen. voetnoot419 begeerlijck: begerig. voetnoot422 torenkroon: de Stedemaagd van Amsterdam wordt voorgesteld met een kroon op het hoofd, rondom voorzien van torens; scheeren: wegrukken. voetnoot429 Velzen's vrouw verdient veel meer dan Helena dat ter wille van haar een ‘herboren Troje’, nml. Amsterdam verbrand wordt, en een oorlog gevoerd, die het overschot (van de strijders) verstrooien zal. voetnoot433 stoffen: pochen. voetnoot434 ploffen: transitief gebruikt. voetnoot439 stoffeeren: versieren. voetnoot442 Dees blijschap: nml. over de verlossing. voetnoot443 vrolijcke englen: die de bekende Kerstzang aanheffen; vernuwen: evenals in vorige jaren doen klinken, opnieuw doen genieten.