De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

(1929)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 446]

Tweede bedryf. RAMSES. IUDAS. RUBEN. Ramses: 305[regelnummer] O jongsken, dat ick u, dus jong, en al beneepen Van ysre boeien, moet na'et hooge hof toe sleepen Van Sofompaneas, doet zelf mijn harte wee; Maer 't is door dwang: mijn last en brengt niet anders meê, En 'k moet mijn meesters wil volbrengen, niet bedillen.Ga naar voetnootvs. 309 Iudas: 310[regelnummer] Och Ramses, moght het zijn, ick zou ter nood wel willenGa naar voetnoot310 Wat spreecken voor het kind, en voor zijn ongeval.Ga naar voetnoot311 Zoo 't eerlijck opzicht, en zijn hart noch zonder gal,Ga naar voetnoot312 Den jongen, van het geen dat hem word opgeteegen,Ga naar voetnoot313 Niet heel ontschuldigen, zoo wil eens overwegen 315[regelnummer] Wat gistren is gebeurt. Het geld dat uwe hand In onze zacken stack uit enckel misverstand,Ga naar voetnoot316 En al in Syrien, te veer om na te taelen,Ga naar voetnoot317 Vervoert werd, daer men 't oock met recht niet weer kon haelen, Dat brengen wy van zelf u weder zonder last;Ga naar voetnoot319 320[regelnummer] En tot schenckaedjen noch het geen tot onzent wast,Ga naar voetnoot320 En kleen is van waerdy, hoewel een danckbaer teecken; Als honigh, artzeny voor veelerley gebreecken, Amandels, Dadels, Myrrhe en Balssem: ja indien De muil meer torssen kon, ick meen ghy zoud dan zien 325[regelnummer] Dat wy niet karigh zijn, veel min ons gierigh noemen.Ga naar voetnoot325 Ramses: De zaecke spreeckt te klaer: hier hellept geen verbloemen. 'k En roer het geld dat ghy betaelde voor het graen,Ga naar voetnoot327 En in uw zacken stack voorheenen, niet eens aen:Ga naar voetnoot328 Ons hof dat vloeit van geld, meer als wy wenschen konden. 330[regelnummer] Maer merck, de goude kop, by 's jongens goed bevonden,Ga naar voetnoot330 Is die, waer uit mijn heer gewoon is wijn alleen Te offren, als hij stort zijn vierige gebeen
[pagina 447]
Voor zich en zijn gezin, en verreght God met smeecken,Ga naar voetnoot333 Dat hy hem openbaer, door eenigh helder teecken, 335[regelnummer] Het geen toekomende is: want God ontdeckt dien man Verborgentheden, daer geen mensch af weten kan. Iudas: Weet hy verborgentheen, zoo weet hy, 't kan niet missen, Dat wy onschuldigh zijn. Ramses: Doortast eens uw gewissen,Ga naar voetnoot338 De waerheid zultghe best uit uw gemoed verstaen: 340[regelnummer] Maer oordeel stuckswijs niet van 't geen ghy hebt gedaen. Ghy moet den ganschen loop uws levens wel doorgronden, Van uwe kindsheid af. God straft altijd de zonden (Want hy langmoedigh is) niet op de versche daed:Ga naar voetnoot342-343 Maer ziende datmen 't een op 't ander schelmstuck laed, 345[regelnummer] Vergeld de lang gespaerde al met een scherper roede.Ga naar voetnoot345 De reuzen pleeghden lang met ongetemden moedeGa naar voetnoot346 Hun boosheid, eer de plas des hemels neder zeeghGa naar voetnoot347 In zee, en weer de zee tot aen de starren steegh, En golven, strand, en duin, en bergen overvlogen.Ga naar voetnoot349 350[regelnummer] Het volleck van dien tijd, dat lang had uitgespogenGa naar voetnoot350 Zijn boosheid tegens God, en uit vermetelheid Gelastert en gedreight des hooghsten majesteit, Werd, doen het een gebouw ten hemel op wou haelen,Ga naar voetnoot353 Gesteurt en gansch verstroit, door warring veeler taelen.Ga naar voetnoot354 355[regelnummer] Na dat het van veel bloed en wreedheid was besmet, En tegens de natuur en hare zuivre wet Zich zelven had verhit, quam God om laegh gestegen,Ga naar voetnoot357 En stack de steên in brand door eenen zwavelregen. Iudas: Vervloeckt moet Dothan zijn, en oock de duisternis 360[regelnummer] Des grondeloosen kuils, die naer en yslijck is:Ga naar voetnoot360 En ghy Arabisch volck, wiens baetzucht van verzaeding Noch van vernoegen weet, waerin hebt ghy geen gading?Ga naar voetnoot362 Hoe klopt mijn hart: hoe denck ick aen u met verdriet.Ga naar voetnoot363
[pagina 448]
Ruben: 't Gedencktme noch hoe zeer ick u dat stuck ontried. 365[regelnummer] My dunckt ick zie hem noch erbarmelijck staen smeecken Zijn broeders, die niet eens hem wilden hooren spreecken. God heeft zijn stem verhoort, dat druckt ons nu zoo fel. Iudas: Berispen is geen kunst, zoo ghy u zelven wel Beziet, ghy zult u meê om uw gebreken schaemen. Ramses: 370[regelnummer] Wat mompelt ghy aldus in 't heimelijck te zaemen? Iudas: Wy roemen Syrien, een land dat hoogh geacht De woonplaets heeft geweest van vaders oud geslacht, Den nagebuur bekent, door zijne vrome daeden, Daer groote vorsten zelfs in vast verbond meê traden, 375[regelnummer] En wiens oprechtigheid en deughd al 't land verbreitGa naar voetnoot375 Dat tusschen den Eufraet en de Iordane leit.Ga naar voetnoot376 Ramses: Maer 't volleght altijd niet dat juist de kinders bloeienGa naar voetnoot377 En komen in de deughd der oudren op te groeien. 't Gebeurt wel dat de geen die van den vromen quamGa naar voetnoot379 380[regelnummer] Door schelmery ontaerd van zijnen eersten stam. Iudas: O teere spruit van onzen bloede, Nu in uw bloem en eerste vreughd, Hoe ongeluckigh is uw jeughd En jongkheid, die niet eens bevroede 385[regelnummer] In welcke rampen datze leit Gedompelt. Aengenaeme kaecken,Ga naar voetnoot386 Zoo zoet en liefelijck in 't blaecken,Ga naar voetnoot387 Als purper over melck gespreit: Gelijck de roos begint t'ontluicken. 390[regelnummer] O glinstrigh hair, dat goud verdooft,Ga naar voetnoot390 Waer in een luchje speelt om 't hoofd,Ga naar voetnoot391 Voor hoe veel slagen zultghe duicken:Ga naar voetnoot392 Of zoo ghy 't leven noch behoud,
[pagina 449]
Hoe diep en naer leght ghy gevangen, 395[regelnummer] Met duisternis en schrick behangen:Ga naar voetnoot395 Of in wat land, in wiens gewouwtGa naar voetnoot396 Vervoertmen u uit vaders oogen, En van uw' broedren alzoo wijd In slaverny. Helaes! ghy zijt 400[regelnummer] Tot dit verdriet niet opgetogen:Ga naar voetnoot400 Ghy die van oudren werd geteelt, Daer koningen zich meê verbonden. Och vader zal te geene stonden Meer aenzien, hoe ghy loopt en speeltGa naar voetnoot404 405[regelnummer] Langs 't huis, gedost met bonte vellen. Ghy zult, wanneer wy zijn vermoeit Van 't weiden, als de hitte groeit, En in het Zuiden ons koomt quellen, Niet met den middaghskost, als eer, 410[regelnummer] Van huis afkomen aengesprongen; En mooghlijck zullen quade tongen, Die allesins doch zijn, u weerGa naar voetnoot412 Een' lack opwerpen, daer u, armeGa naar voetnoot413 En vreemdling, niemants hulp bescharme. Ramses: 415[regelnummer] Ick prijs u datghe mint uw' naesten bloedverwant. De menschen scheelen veel in zeden. Yeder land Dat heeft zijn eige wet, na wil der heerschappyen, Of na zulx d'oirbaer van de plaets en 't volck kan lyen:Ga naar voetnoot418 Dees wet heeft alzins plaets, die niet en word gesneenGa naar voetnoot419 420[regelnummer] In cedren hout, metael, of gladden marmersteen, Maer zelf in 't harte staet met eige hand geschreven Van hem, die alle ding zijn' oirsprong heeft gegeven.Ga naar voetnoot422 Wie deze niet en kent en kent zich zelven niet. Zelf 't wildste dier bemint, als 't zijns gelijcken ziet. Iudas: 425[regelnummer] Ghy zoud ons op ons zeer niet beter kunnen raecken.Ga naar voetnoot425 Maer zie de landvooghd koomt, die al 't bewint der zaecken Van 't Rijck heeft, uit zijn huis, met lijfwacht om zich heen. Wat raed nu, om geloof te krijgen by de geen',
[pagina 450]
Die 't aengetegen stuck voor vast en zeker achten? 430[regelnummer] Bekent men 't, wat gena is dan voor ons te wachten? De wroeging van 't verleen mijn zinnen zoo verdooft Dat ick versuf, en zie bestorven om mijn hoofd.Ga naar voetnoot432 RAMSES. IOSEF. IUDAS. Ramses: 't Gaet wel. Ten leste werd de rechte man gevonden. By dezen, dienghe dus geboeit ziet en gebonden, 435[regelnummer] Werd d'offerkop ontdeckt. Ick nam dien eenen meê. Zijn broeders volghden hem, die vast hun harteweeGa naar voetnoot436 Betuigen, en vol drucks aldus hun kleedren reeten.Ga naar voetnoot437 Iosef: Verblinde menschen, hoe, wat durft ghy u vermeeten? Wat baetzucht heeft u doch tot zulck een stuck vervoert? 440[regelnummer] En kentghe my niet meer, die van Gods geest geroert Al wat verborgen is weet aen den dagh te bringen, En door en door versta den grond van alle dingen? Iudas: Grootmoedighste van 't Rijck, de tweede aen Faroos kroon,Ga naar voetnoot443 Wat zullen wy (op dat men deze daed verschoon) 445[regelnummer] Die met geboge knien voor u op d'aerde leggen, Tot ons verdadiging en aller onschuld zeggen?Ga naar voetnoot446 Met wat getuigen ons beschermen, die alree Zijn overtuight van hem, die zit in Godes steê?Ga naar voetnoot448 Maer ghy die volcken toomt, betoom en laet doch vallen 450[regelnummer] Vw groote hevigheid, het zwaerste stuck van allen,Ga naar voetnoot450 Noch wil niet al het geen ghy wel vermooght en kunt. Bescherm ons leven doch, dat ghy ons hebt gegunt En redde uit honger: red het weder na ons wenschen.Ga naar voetnoot453 Een zaeck verheft tot Goon de sterffelijcke menschen;Ga naar voetnoot454 455[regelnummer] Dat 's op te helpen hen, die slibberden op 't glad.Ga naar voetnoot455 Maeck slaeven, niet alleen dien dezen beker had,Ga naar voetnoot456 Maer oock zijn vijf paer broers, die zich dees straf getroosten. Iosef: 't Was eer 't gebruick en noch by veelen in het oosten,Ga naar voetnoot458
[pagina 451]
Dat straffe niet alleen de booswicht en ontfing, 460[regelnummer] Maer over ouders, broers, en over kinders ging, En in een zelve schuld vijf heele huizen raeckten,Ga naar voetnoot461 Om stucken, daerze zich noit schuldigh aen en maeckten:Ga naar voetnoot462 Maer zedert dat my hier dit ampt werd opgeleght, Zoo bloeide in Faroos Rijck al heel een ander Recht, 465[regelnummer] Een Recht dat eeuwighlijck zijn' adem op moet haelen.Ga naar voetnoot465 Elck zondight maer voor zich. De schrick en gaet de paelenGa naar voetnoot466 Der misdaed niet voorby: al wie misdoet die boet. Wie op de misdaed nu gegrepen is, die moetGa naar voetnoot468 Mijn eigen slave zijn. Dat d'andren vry van vlecken 470[regelnummer] Na hunnen vader vry, die vast verlangt, vertrecken.Ga naar voetnoot470 Iudas: Hoewel ick, om den glans van uwe majesteit (Den koning zelf gelijck) en ons gelegentheid,Ga naar voetnoot472 Niet spreecken durf; kunt ghy bedwingen uwen tooren, Zoo bid ick, dat ghy u verwaerdight aen te hooren 475[regelnummer] Genadigh slechs zoo veel (doch 't geen in dit geval Genoegh tot bidden is) ick arrem mensch u zalGa naar voetnoot475-476 Verhaelen. D'eerste reis, dat wy gebroeders t'zaemen Van hongers nood geparst alhier om voorraed quamen, Berichte ick u, doen ghy verhoorde ons allegaer:Ga naar voetnoot479 480[regelnummer] Wy waren alle zoons van een' stockouden vaêr, Die verre boven 't peil van 't menschelijcke leven, In zijnen ouderdom zoo lang was overbleven,Ga naar voetnoot482 Dat, boven ons tien zoons, hy noch een' andren had, Die in de bloem der jeughd zijn lust was en zijn schat, 485[regelnummer] Om dat die schier in 't end zijns levens werd geboren; En noch een eenigh kind, geteelt by een verkoren En lieve moeder, doen noch onlangs overleen, Waer by hy noch een' zoon gewonnen had voorheen, Ghy woud dat wy tot u dien jongen brengen zouden, 490[regelnummer] Op dat hy in uw maght en gunst moght zijn gehouden.Ga naar voetnoot490 Daer tegens zeiden wy, maer 't was vergeefsche praet: Dat een gewisse dood afknippen zou den draedGa naar voetnoot492 Van vaders leven, quam hy van dat pand te scheiden:
[pagina 452]
Want ghy en woud, zoo wy hem zelf niet voor u leidden, 495[regelnummer] Ons hooren nochte zien. Dit was een bitter woord Voor dezen ouden stock; die alzoo ras hy 't hoortGa naar voetnoot496 Niet spreecken kon: men kon hem in zijn traenen wasschen. Het grijs Godvruchtigh hair begruisde hy met asschenGa naar voetnoot498 En slijck, en zagh'er zwart bekrozen uit een wijl.Ga naar voetnoot499 500[regelnummer] Doen nu al 't graen, het welck gebrogt werd van den Nijl, Verteert was, en wy vast malkandren bang aenkeecken,Ga naar voetnoot501 Vermits de voorraed schier verteert begon t'ontbreecken; Belaste d'oude man ons wederom om graen Te reizen na dit Rijck: maer wy daer tegens aen 505[regelnummer] Verhaelden uw bevel, het welck men moest betrachten, En dat, indien wy niet den jongen mede bragten, Geen kooren meer voor ons ten beste was. Daer naGa naar voetnoot507 Begon de droeve man: mijn trouwe wederga, Mijn Rachel baerde my twee zoonen, van die beide 510[regelnummer] Was 't d'oudste, die helaes! van mijne zijde scheide, En dien ick zedert noit en zagh, noch nimmermeer En dencke weer te zien: die leider noch zoo teerGa naar voetnoot512 Van een verslindend dier verscheurt is en verslonden, Gelijck wy trouwen doen uit uwen mond verstonden.Ga naar voetnoot514 515[regelnummer] Indien ghy nu den jongste oock van mijn' oogen ruckt, En het gebeurt dat hy al meê verongeluckt, (Want dickmael word de mensch op 't spoedighst weghgenomen) Wat zal my arm oud man al droefheid overkomen: Van hartzeer uitgeteert, vol drucx, van 't leven schuw, 520[regelnummer] Zal ick ten grave gaen. Nu bid, nu smeeck ick u, Om dezen grijzen man, nadien ghy oock voor dezenGa naar voetnoot521 Een' ouden vader had, zoo 't eenighzins magh wezen; Ick bid u om zijn ziel, die na dit kind verlangt,Ga naar voetnoot523 En nergens aen zoo zeer als aen 's kinds welvaert hangt, 525[regelnummer] En om zijn minste leed het zwacke lijf ontglipte;Ga naar voetnoot525 O heiland van dit Rijck, behoeder van Egypte,Ga naar voetnoot526 Gedoogh niet dat men u den dood des ouden wijt'. Ick bid maeck my uw' slaef in plaets van hem. Ghy zijt Verzekert grooter dienst van my als hem te trecken. 530[regelnummer] Zoo teer een kind zal slechs een last in huis verstrecken.
[pagina 453]
Ick bleef by vader borgh, en ben voor hem verplicht.Ga naar voetnoot531 Laet ick zoo trouweloos niet onder zijn gezichtGa naar voetnoot532 My laeten om mijn woord en mijn beloften maenen:Ga naar voetnoot533 Dat hy, met zucht op zucht en biggelende traenen,Ga naar voetnoot534 535[regelnummer] My niet bestraf, en ick, wanneer men in den schoot Der aerde hem begraef, heet oirzaeck van zijn dood. Iosef: 'k Geloof daer is wat aen, na dat ick heb vernomen,Ga naar voetnoot537 Maer twijfel of het al op waerheid uit zou komen.Ga naar voetnoot538 Wie lichtlijck borge blijft heeft licht berouw daer aen.Ga naar voetnoot539 540[regelnummer] Men zal'er, als het past, wat nader acht op slaen. Iudas: Hoe groot is uw geluck, o Iosef, zoo ghy 't leven Ontbeert, om datghe niet in druck zijt overblevenGa naar voetnoot542 Als wy, en zoo ghy leeft, om dat God zelf uw leet Niet ongewroken laet, noch 't onrecht en vergeet. Rey: 545[regelnummer] Beoosten aen Egypten leit Fenicien, alsins verbreitGa naar voetnoot546 Door twee noch nieuwe vonden,Ga naar voetnoot547 Dat al de wijzen kibblen laet,Ga naar voetnoot548 Of zy tot nadeel of tot baet 550[regelnummer] Der menschen dienen konden. Taautas naem op wiecken zweeft,Ga naar voetnoot551 Door 't geen het 't eerst gevonden heeft:Ga naar voetnoot552 Want al wat in de baeren Op aerde in lucht en hemelkloot, 555[regelnummer] Die 't al verberght in zijnen schoot, En al wat van 't ervaeren Vernuft des menschen, 't welck den schatGa naar voetnoot556-57 Van 't groote ruim en 't Al bevat, Oit magh gevonden wezen, 560[regelnummer] Dat beeld het al (o klaer beduid)Ga naar voetnoot560
[pagina 454]
Met twalef paeren lettren uit, Bekent by dieze lezen. Maer 't zelve volleck nimmer stil, (Of koorts, en dier, en krokodil,Ga naar voetnoot564 565[regelnummer] Die toeleit op bederven,Ga naar voetnoot565 Niet volcx genoegh verslonden) ging Verzieren noch een zonderlingGa naar voetnoot567 En mislijck slagh van sterven.Ga naar voetnoot568 't Begon het schuimend pekelzout 570[regelnummer] Te ploegen met een hobblend hout, Niet langs bekende kuste, Maer diep in zee en veer van honckGa naar voetnoot572 Voor wind, en daer de Noordstar blonck Te vaeren, waer 't zich luste.Ga naar voetnoot574 575[regelnummer] Niet om uitheemschen met zijn stuurGa naar voetnoot575 Te haelen al het geen natuur, Met luttel wel te vreden, Vereischt, maer overlaen en vol Van schat te brengen purpre wol, 580[regelnummer] Om koningen te kleeden; En oock den groenen esmerald,Ga naar voetnoot581 Die aen der fockren vingers bralt.Ga naar voetnoot582 Dit alles is gewassen Vit goudzucht: dees vervloeckte toght,Ga naar voetnoot584 585[regelnummer] (Die eerst ons leerde op stormen, nocht Op wind of weer te passen,Ga naar voetnoot586 En op een brosse en krancke kielGa naar voetnoot587 Te wagen onze diere ziel)Ga naar voetnoot588 Waer toe brengt zy de menschen! 590[regelnummer] Zy onderscheid geen goed van quaed. De Godsdienst wijckt voor eige baet. 't Is roof al dat wy wenschen. De vrybuit is de beste waer.Ga naar voetnoot593 Men roofde 't wel van Gods autaer. 595[regelnummer] Geluckige oude tyen, Doen d'aerdbey was zoo wellekoom,Ga naar voetnoot596
[pagina 455]
En sap van zelfgewassen boomGa naar voetnoot597 De beste leckernyen;Ga naar voetnoot598 Doen al de wereld door een wetGa naar voetnoot599 600[regelnummer] Alleen den mensch was voorgezet,Ga naar voetnoot600 Dat 's van geen quaed te weeten, En yeder in eenvouwdigheid En kuischeid leefde zonder kleid,Ga naar voetnoot603 In stilligheid vergeeten.Ga naar voetnoot604 605[regelnummer] Na dat het kleed geraeckte in zwang, En d'aerde vruchten gaf door dwang,Ga naar voetnoot606 Vergreepmen zich uit tooren.Ga naar voetnoot607 De bloedverwantschap kon niet staen,Ga naar voetnoot608 De broeder greep zijn' broeder aen, 610[regelnummer] Het maeghschap ging verloren.Ga naar voetnoot610 Noch houd de stoutigheid geen' stand:Ga naar voetnoot611 Maer d'aerde voelt haer ingewand Al bevende ommewroeten. Men vind het stael en d'yzeraêr,Ga naar voetnoot614 615[regelnummer] Die beter noit gevonden waer: Men maeckt den vrede voeten.Ga naar voetnoot616 't En bleef 'er niet by eene ziel, Die door het scharpe lemmer viel.Ga naar voetnoot618 Maer menighten van benden 620[regelnummer] Ia heele volcken vielen dickGa naar voetnoot620 Verslagen in een' oogenblick Door 's oorelooghs ellenden: En op den naem van weerparty En oorloogh, nam de schelmeryGa naar voetnoot623-24 625[regelnummer] Zoo toe in 't al verdelgen, Dat d'aerde uit ongeduld verwoedGa naar voetnoot626 Verdaghvaerde al den zouten vloed,Ga naar voetnoot627 Om alles te verzwelgen. En boven dat viel uit de lucht 630[regelnummer] Een andre zee, met een geruchtGa naar voetnoot630
[pagina 456]
Gelijck de Nijl komt stuiven Van 't hoogh geberght. Oock baete 't nietGa naar voetnoot632 Dat wijn geparst in backen vliet,Ga naar voetnoot633 Vol schuims en sap van druiven. 635[regelnummer] De schaemte krijght een' krack alom. Het kind bespot den ouderdom Van 't vaderlijcke leven.Ga naar voetnoot635-37 De maeghd den vader neefkens baert.Ga naar voetnoot638 Wat heeft de wellust vuil van aerd 640[regelnummer] Bedacht en oock bedreven. Maer ghy Egyptenaeren, nu Verheugh ick my te recht met u En onze betre tijden, Wier boosheid dees doorluchte man 645[regelnummer] Zoo kort in toom houd als men kan, Om ontucht te besnijdenGa naar voetnoot646 Met strenge wetten, en ontzien,Ga naar voetnoot647 Een spiegel streckt voor veele lien. Het lustme hier te beiden, 650[regelnummer] Daer is wat wightighs op de baen:Ga naar voetnoot650 My lust te zien hoe 't zal vergaen, Eer datmen koom te scheiden.	voetnootvs. 309 bedillen (nl. die wil): kritiek uitoefenen op. voetnoot310 ter nood: nu de nood dringt. voetnoot311 ongeval: ongelukkig lot. voetnoot312 opzicht: uiterlik, voorkomen. voetnoot313 opgeteegen van optijgen: ten laste leggen (vgl. aengetegen in vs. 429). voetnoot316 misverstand: vergissing. voetnoot317 taelen na: onderzoek doen naar, navraag doen (Mnl. Wdb. VIII, 52). voetnoot319 last: bevel. voetnoot320 noch: bovendien. voetnoot325 karigh heeft de betekenis van ons: gierig; gierigh: hebzuchtig. voetnoot327 aenroeren: ergens over spreken; dus: dat geld is van weinig belang. voetnoot328 stack: zich bevond. voetnoot330 merck: zie. voetnoot333 verghen: vragen. voetnoot338 doortasten: doorzoeken, evenals doorgronden in vs. 341; gewissen: geweten. voetnoot342-343 altijd niet: niet altijd; op de versche daed: vgl. op heterdaad. voetnoot345 vergelden: straffen; lang gespaerde: lang straffeloos geblevene. voetnoot346 De reuzen: de Enakskinderen (Genesis); moed: gemoed, neiging. voetnoot347 de plas des hemels: de zondvloed. voetnoot349 Naar hedendaagse interpunktie zou de komma achter golven wegblijven, want dit is het onderwerp van overvlogen. voetnoot350 De bewoners van Sodom en Gomorra (vgl. vs. 355-357). voetnoot353 een gebouw: de toren van Babel. voetnoot354 Gesteurt: bij de bouw verhinderd. voetnoot357 om laegh gestegen: stijgen heeft hier de oude, ruimere betekenis van: gaan. voetnoot360 grondeloose kuil: de put waarin Jozef geworpen was. voetnoot362 vernoegen: bevrediging; gading hebben: lust, begeerte hebben. voetnoot363 verdriet: weerzin. voetnoot375 oprechtigheid: zie bij vs. 241. voetnoot376 Eufraet: accent op de tweede silbe. voetnoot377 altijd niet: zie bij vs. 342; juist: overeenkomstig de verwachting. voetnoot379 van den vromen quam: van rechtschapen ouders afstamde (3de nv. meerv.) voetnoot386 Aangenaem: bekoorlik, liefelik. voetnoot387 blaecken: oorspr. gloeien, hier van de blos gezegd. voetnoot390 verdooft: in glans overtreft. voetnoot391 De bedoeling is: dat door de winden gaarne gestreeld wordt (Lat. deliciae lenibus auris). voetnoot392 duicken: moeten bukken. voetnoot395 door een schrikwekkende duisternis omgeven. voetnoot396 gewouwt: macht. voetnoot400 opgetogen: opgevoed. voetnoot404 loopt en speelt: loopt te spelen. voetnoot412 allesins: overal (vgl. alzins in vs. 419). voetnoot413 lack: smet; worpen: Hollandse bijvorm van werpen; evenzo bescharmen naast beschermen. voetnoot418 d'oirbaer: het nut, het welzijn. voetnoot419 heeft plaets: geldt, wordt erkend. voetnoot422 van: door. voetnoot425 op ons zeer raecken: een gevoelige plek treffen, smartelike gedachten wekken (Lat. ipsos dolores tangis). voetnoot432 bestorven om mijn hoofd: bleek in het gelaat voetnoot436 vast: voortdurend voetnoot437 reeten: verl. tijd van rijten: verscheuren (als teken van rouw). voetnoot443 grootmoedigh: edelmoedig, verheven; de tweede aen: die het naast staat bij, dus: op één na de hoogste in het rijk. voetnoot446 onschuld: verontschuldiging. voetnoot448 overtuight van: schuldig verklaard door Pharao, als 't ware de plaatsvervanger Gods op aarde. voetnoot450 hevigheid: verbittering; het zwaerste stuck van allen: wat u allermoeielikst zal vallen. voetnoot453 uit honger: van de hongersnood. voetnoot454 Eén (met accent). voetnoot455 slibberen: uitglijden, d.w.z. voor de verleiding bezwijken. voetnoot456 dien: hem die. voetnoot458 eer... en noch: vroeger en nog tegenwoordig. voetnoot461 huizen: families, geslachten. voetnoot462 stucken: misdrijven. voetnoot465 zijn' adem ophaelen: in leven, in stand blijven; moet: moge. voetnoot466 De schrick: (d.i. de schrikwekkende straf) blijft beperkt tot de misdadiger (paelen: grenzen). voetnoot468 gegrepen op: betrapt op. voetnoot470 vast: reeds. voetnoot472 ons gelegentheid: de toestand waarin wij verkeren. voetnoot475-476 't geen genoegh tot bidden is: woordelike vertaling van: quod ad preces satis est, waarmee bedoeld zal zijn: meer dan dat zal ik u niet vragen. voetnoot479 verhooren: ondervragen. voetnoot482 overbleven: in leven gebleven (vgl. vs. 542). voetnoot490 opdat hij uw bescherming en genegenheid zou genieten. voetnoot492 den draed afknippen: beeld ontleend aan de oudheid (de Parcen). voetnoot496 stock: grijsaard. voetnoot498 begruisen: eigenl. met stof (gruis) bevuilen. voetnoot499 bekrozen: bevuild; bemorst (van bekruizen: vgl. Hiervsalem verwoest, vs. 334). voetnoot501 vast: reeds. voetnoot507 ten beste: beschikbaar. voetnoot512 leider: helaas. voetnoot514 trouwen doen: inderdaad toen. voetnoot521 nadien: omdat. voetnoot523 om: ter wille van. voetnoot525 En die (nl. de ziel) om het minste leed, zijn kind aangedaan, aan het zwakke lichaam zou ontglippen, d.w.z. het minste leed zou oorzaak worden van vaders dood. voetnoot526 heiland: redder. voetnoot531 ben voor hem verplicht: heb voor zijn behoud ingestaan (verplicht: verbonden). voetnoot532 onder zijn gezicht: voor zijn aangezicht. voetnoot533 maenen om: herinneren aan. voetnoot534 Dat: opdat, gevolgd door de conjunctief: bestraf. voetnoot537 daer is wat aen: daar is wat van waar; na dat: volgens hetgeen. voetnoot538 op waerheid uitkomen: waarheid zou blijken te zijn. voetnoot539 daer aen: daarna, later. voetnoot542 overbleven: vgl. bij vs. 482. voetnoot546 alsins verbreit: naar alle zijden bekend geworden. voetnoot547 nieuwe vonden: vondsten nl. van het letterschrift en de scheepvaart. voetnoot548 kibblen: twisten (minder familiaar klinkend dan nu). voetnoot551 Taäutas is de Latijnse naam van Thaut of Thot, de godheid der Pheniciërs, als uitvinder der wetenschappen vereerd. voetnoot552 het: kan, evenals dat (vs. 548) op Fenicien slaan. De verandering in hy, die Unger voorstelde, is dus overbodig. voetnoot556-57 ervaeren vernuft: beproefd verstand; 558 dat kennis van het rijke Heelal bevat. voetnoot560 klaer beduid: voortreffelike (heldere) aanduiding, verklaring (vgl. Mnl. bediet). [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 576-577, de komma's zijn, naar de latere druk, ingevoegd. voetnoot564 dier: wild dier. voetnoot565 bederven: verderf. voetnoot567 Verzieren: verzinnen, bedenken. voetnoot568 mislijck slagh: vreemd soort. voetnoot572 honck: huis. voetnoot574 zich: het reflexief is hier ten onrechte gebruikt in plaats van hem. voetnoot575 uitheemschen (Datief); stuur: schip. voetnoot581 esmerald: smaragd. voetnoot582 focker: rijkaard (in geringschattende zin); eig.: rijke koopman, naar het bekende geslacht Fugger; brallen: pronken. voetnoot584 toght: hartstocht. voetnoot586 passen op: geven om. voetnoot587 bros: broos, breekbaar; kranck: zwak. voetnoot588 diere ziel: kostbaar leven. voetnoot593 vrybuit: geroofd goed (vgl. vrijbuiter). voetnoot596 aerdbey: in ruime zin: aardvrucht. voetnoot597 zelfgewassen: in 't wild gegroeid. voetnoot598 leckernyen: met niet uitgesproken n om het rijm? Men verwacht hier namelik een enkelvoudig woord. voetnoot599 al de wereld door: behoort bij elkaar; één (met accent). voetnoot600 voorgezet: voorgeschreven, gesteld. voetnoot603 kleid: met Brabants-Hollandse ei naast ee (vgl. 605). voetnoot604 in eenzaamheid een vergeten leven leidde. voetnoot606 door dwang: door bebouwing. voetnoot607 tooren: vijandelike stemming. voetnoot608 kon niet staen: hield geen stand, bleek geen band te zijn. voetnoot610 maeghschap: de familiebanden. voetnoot611 stoutigheid: vermetelheid. voetnoot614 yzeraêr: ader, laag van ijzererts. voetnoot616 Men doet de vrede wegvluchten. voetnoot618 lemmer: zwaard. voetnoot620 dick: vaak; of: in dichte drommen (Ned. Wdb. III, 2618). voetnoot623-24 op den naem van: zich verschuilende achter; weerparty en oorloogh: oorlogvoerende partij. voetnoot626 uit ongeduld: het niet langer kunnende verdragen. voetnoot627 verdaghvaerden: oproepen. voetnoot630 een andre zee: de plasregen die veertig dagen en nachten viel (Genesis VII, 12). voetnoot632 Oock baete 't niet: het bracht de mensheid geen voordeel. voetnoot633 Vgl. Genesis IX, 20: En Noach begon de aardbodem te bearbeiden en plantte een wijngaard. voetnoot635-37 De bespotting van Noach's dronkenschap (Genesis IX, 22). voetnoot638 neefkens: nakomelingen. Zie het verhaal van Lot en zijn dochters (Genesis XIX, 30-38). voetnoot646 om tuchteloosheid te weren (besnijden: besnoeien). voetnoot647 en ontzien: en, met ontzag bejegend, tot voorbeeld strekt. voetnoot650 daar gaat iets belangrijks gebeuren (Lat.: magna res coepta est).

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

Tweede bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied