De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

(1929)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 437]

Het eerste bedryf. Iosef: Nu alle duisternis voorvlughtigh is geweken,Ga naar voetnootvs. 1 Zoo komt het zonnelicht al weder uitgestreeckenGa naar voetnoot2 Met heerelijcken glans, gelijck in't purpren kleed Een prachtigh bruidegom uit zijne kamer treed.Ga naar voetnoot3-4 5[regelnummer] De dagh, op zijne beurt, gelijck hy plagh, gerezen, Getuight wel klaer van God, en van 't oneindigh wezen; En zichtbre straelen viers die toonen yeder een, Al klaerder als fijn goud en zuiver elpenbeen, Den allerhooghsten God, op zijnen troon verheven, 10[regelnummer] In 't ongenaeckbre licht, en eeuwigh duurend leven. De dagh, en moeite, en zorgh, beginnen te gelijck. 't Ondraeghelijcke pack van dit grootmaghtigh Rijck,Ga naar voetnoot12 Het welck van Meroë zich uitstreckt aen de stranden,Ga naar voetnoot13 En al de last van 't land, omarremt van de randenGa naar voetnoot14 15[regelnummer] Des wijd vermaerden Nijls (wiens oirsprong God den HeerGa naar voetnoot15 Bekent is) leunt op my, en niemants schouders meer. Laet zich een ander vry verwondren om gebouwen Van duurzaem cedren hout, op Liban afgehouwen;Ga naar voetnoot18 Geboomte en marmersteen, gerechten zonder end, 20[regelnummer] En uitheemsch slagh van visch, den onzen onbekent, En 't opgejaeghde wild, daer 't Zuiden af magh boogen,Ga naar voetnoot21 En vogels in het net des Arabiers getogen, En kleedren van de wol der Seres ons gestuurt,Ga naar voetnoot23 En binnen Babylon op 't geestighst geborduurt,Ga naar voetnoot24 25[regelnummer] En parlen, blanck als sneeuw, gevischt op Indus kanten;Ga naar voetnoot25 Om 't hof, en om den vorst, zijn lijfwacht en trawanten:Ga naar voetnoot26 Al dat is min als niet, al ydelheid, hoe schoon, En voor zoo groot een' last een al te kleine loon. Wat is 't een zwarigheid den tulleband te draegen; 30[regelnummer] Die, onder 't geen waer door men Faro moet behaegen, Een' zekren luister heeft, en uiterlijcken schijn, Die in een' man van staet, en die in aensien zijn
[pagina 438]
Vereischt word, en waer op 't gemeene volck blijft staeren. Ick treck wel dienst van pracht en blinckende Tiären,Ga naar voetnoot34 35[regelnummer] Maer schep geen lust daer in. Hoe vryer van te voor, Hoe onbeslommerder brogt ick mijn jongkheid door,Ga naar voetnoot36 Doen ick in 't luchtigh kleed een zorgloos leven leide, En Abrams kudde volghde, in Sichems groene weide, En het genoeghlijck dal, dat dauw en regen drinckt, 40[regelnummer] En vrolijck tusschen twee gezonde heuvels zinckt.Ga naar voetnoot40 Geen kostelijcke spijs mijn' graegen honger boette,Ga naar voetnoot41 Geen hoofsche leckerny; maer 't geen ick eerst ontmoette, 't Zy dat 'er alruin bloeit, of pallemboomen staen,Ga naar voetnoot43 Wier tack zich niet en buight, hoe zwaer hy hangt gelaen. 45[regelnummer] Geen Meroeesche wijn mijn dorstigh hart ververschte,Ga naar voetnoot45 Geen dranck oock, dien de Nijl uit zijne graenen parste, En Zythus word genoemt by den Egyptenaer;Ga naar voetnoot47 Maer eene zilvre bron, en altijd springende aêr. Daer onze vaders zelfs zich meê genoegen lieten.Ga naar voetnoot49 50[regelnummer] Mijn speel en rinckeltuigh dat waren slechte rieten,Ga naar voetnoot50 Met wasch aen een gekleeft, waer op ick eer bewees, En na 's lands wijzen staegh den grooten schepper prees. Indien de bitse nijd op my had dit vermogen, Doen ick noch dicht by huis, en onder vaders oogen, 55[regelnummer] En by mijn' broedren schier alleen hem was ontrent;Ga naar voetnoot55 Indien de droom van 't ampt, waer toe ick steegh in 't end, Mijn kindsche onnozelheid dien bittren haet kon baeren;Ga naar voetnoot57 Wat hangt my over 't hoofd by deze Egyptenaeren Te Memfis, nu ick, hier een vreemdlings aengezicht,Ga naar voetnoot59 60[regelnummer] Zoo groot een' staet bezit, dat alles voor my swicht? Dit volck is bars van aerd, en kitteligh van ooren,Ga naar voetnoot61 En weigert dickwils 't juck van eigen ingeboren;Ga naar voetnoot62 Het welck tot meerder moeit gedijt van hem, die 't woord Des koningks voeren moet. 't Is nimmer als 't behoort:Ga naar voetnoot63-64 65[regelnummer] 't En wil geen' toom te kort noch al te lang gehengen.Ga naar voetnoot65
[pagina 439]
Men moet de zachtigheid van pas met strafheid mengen, En zien dat zedigheid verzel de majesteit.Ga naar voetnoot67 Dees dingen hebben elck hun eige zwarigheid; Maer boven dat is yet van wightiger bezwaren.Ga naar voetnoot69 70[regelnummer] Wanneer een schip voor wind gaet bruizen door de baren, Dan word het licht gestiert van een gemein verstand:Ga naar voetnoot71 Maer kunst is 't, als het ruischt en barrent op het strand,Ga naar voetnoot72 Als buien na den toom van 't roer te luistren weigren, Een stoker van een' wind den grond der zee doet steigrenGa naar voetnoot74 75[regelnummer] Tot aen de wolcken toe, en geesselt al het vlack, Te houden zijne streeck. Egypten, zulck een' krackGa naar voetnoot76 Gevoeltghe in dezen storm, nu 't kooren van den velde Den landman in zijn hoop te leure tweemael stelde, En ydele airen gaf, en halmen zonder zaed;Ga naar voetnoot79 80[regelnummer] Een plaegh die altijd was gevaerlijck voor den Staet:Ga naar voetnoot80 Want hongers nood en weet van nergens op te passen.Ga naar voetnoot81 Een uitgehongert volck is al 't gezagh ontwassen. Ick loof ten hooghsten God den vader, en de bron Van alles wat 'er word bescheenen van de zon, 85[regelnummer] Dat hy, gezint om zorgh in dees benaeuwde dagenGa naar voetnoot85 Voor d'arreme gemeente en 't gansche Rijck te dragen, Door my uitvoeren wou zijn' wil en wijs besluit, En dien beschoren nood ons spelde lang voor uit.Ga naar voetnoot88 De voorige overvloed boet nu 't gebreck der airen,Ga naar voetnoot89 90[regelnummer] En levert ons vol op, in deze onvruchtbre jaren: En door mijn voorzorgh leeft Egypten niet alleen, Maen Syrien roept zelf om hulpe met gebeen.Ga naar voetnoot92 Dit middel vond de vooghd der menschelijcke zaecken,Ga naar voetnoot93 Om 'tgeen ick eertijds droomde en spelde eens waer te maecken. 95[regelnummer] Mijn broeders hebben, eer de honger hen vernielt, Al tweemael onbekent voor my ter neer geknielt. Mijn oude vader zelf heeft tweemael door mijn broeders My jammerlijck gesmeeckt, oock zy, die nu mijn moedersGa naar voetnoot98 Gewoone plaets bekleedt. Ick ben die star, dat licht, 100[regelnummer] Daer vier en zevenstar voor boogen 't aengezicht:Ga naar voetnoot100 Voor wie de Zon en Maen, tot een eerbiedigh teecken,
[pagina 440]
Haer goude straelen zelfs, en zilvre hoorens streecken.Ga naar voetnoot102 Schoon haet en nijd wel eer mijn broeders daer toe brogt, Dat met der dood gedreight, en tot een' slaef verkocht, 105[regelnummer] Ick herwaert werd vervoert, in zoo veel drux en smarte, 'k Vergeet dat altemael, 'k vergeef het hen van harte, Als die van zachten aerd, van vader opgevoedGa naar voetnoot107 Tot deughd, gebeten ben door zoo veel tegenspoed.Ga naar voetnoot108 Doch 'k ben met recht belaen, of noch in 't hart magh zittenGa naar voetnoot109 110[regelnummer] Een wortel van dien wrock: dies (om eens om te spitten Den harden grond, die zich zoo diep in 't binnenst streckt, En eertijds met een' mist van veinzen werd bedeckt)Ga naar voetnoot110-12 Is 't noodigh op dit stuck al mijn verstand te wetten. Dit's d'oirzaeck waerom ick op gistren dede zettenGa naar voetnoot114 115[regelnummer] Meer dischgerechten voor den allerjongste, en zocht Of ick uit hun gebaer en wezen mercken moghtGa naar voetnoot116 Of zy mijn' vollen broer verdraegen en beminnen, Dan of 'er d'oude haet en veete steeckt van binnen: Maer ick en kon het noch niet klaer genoegh verstaen. 120[regelnummer] Ick moet 'er noch al meer met ernst op houden aen.Ga naar voetnoot120 Een opgedichte schuld van dievery zal 't melden,Ga naar voetnoot121 En vreeze dat het moght den jongen 't leven gelden.Ga naar voetnoot122 Het schip en vaert altijd niet recht voor wind in 't meer:Ga naar voetnoot123 't Is zomtijds beter dat het omloop en laveer. 125[regelnummer] 't Is zomtijds groote kunst, om achter list te raecken. Ick hoop hen allen vroom te vinden of te maecken.Ga naar voetnoot126 Manasse hoor: zoo u word d'eene of d'andre tijd, Wanneer ghy mannelijck, en tot uw jaren zijt, Een deel van 't Rijck betrouwt, zoo hou dit land te vriende, 130[regelnummer] En voor uw vaderland, vermits het dat verdiende. Zie datghe deughd met deughd en weldoen weêr vergeldt. Denck dat de koning is in Godes steê gestelt. Vw gulde hoofdwet zy te volgen zijn bevelen, Gehoorzaem hem te zijn, en trouw in alle deelen. 135[regelnummer] Schuw opgeblaezenheid, en al wat grootsheid baert.Ga naar voetnoot135 Der vorsten mogentheid en gunst zijn bros van aerd.Ga naar voetnoot136
[pagina 441]
Een oogenblick die velt d'uitmuntenste ter neder:Ga naar voetnoot137 Die strax geboden gaf vervalt tot bidden weder.Ga naar voetnoot138 Indien uw hoogheid wordt gequetst, geschied u leet, 140[regelnummer] Zie dat ghy 't garen elck vergeeft, en 't quaet vergeet; Nadien wy menschen zijn. wy struicklen allegaderGa naar voetnoot141 Heel lichtelijck, als blijckt aen onsen eersten vader, Die door 't verboden oeft te proeven deerlijck sneeft.Ga naar voetnoot143 God zelf wordt licht verbeen van elck die licht vergeeft,Ga naar voetnoot144 145[regelnummer] En meet elck zoo hy mat. Ghy moet voor al betrachtenGa naar voetnoot145 Godvruchtigheid de hoofd en hooghste deughd te achten,Ga naar voetnoot146 En 't zout dat alle deughd voor stanck en rotting hoed.Ga naar voetnoot147 Godvruchtigheid vertreed de dood met haren voet.Ga naar voetnoot148 Vermy de ledigheid, wiens aerd is deughd te haeten.Ga naar voetnoot149 150[regelnummer] De hooge Staet en 't ampt zich gaerne vieren laeten.Ga naar voetnoot150 Zoo ras een man tot Staet en eenigh ampt geraeckt, Ontgaet hy niet de Faem, die alles ruchtbaer maeckt; Dan of't met schande zy, of 's vollex prijs en zegen,Ga naar voetnoot153 Daer aen heeft hy veel maghts, dat is aen hem gelegen.Ga naar voetnoot154 155[regelnummer] Maer laet ons, dat ons plicht ten vollen werd voldaen,Ga naar voetnoot155 Stads schuuren nu bezien, en 't opgeleide graen. Rey: Asnethe (die alleene leitGa naar voetnoot157 Op 't zachte bedde, en zich vermoeide, Met luistren na heur' man, die vloeide 160[regelnummer] Van aengenaeme lieflijckheid) Gezint de schade van den nacht By daegh met slaepen in te haelen, Belast ons hier aen dees metaelen Geslote poort te houden wacht: 165[regelnummer] Gelijck wy doen, die herwaert aenGa naar voetnoot165 Gezonden van den vorst der Mooren, Vit een doorluchtigh bloed geboren, Haer trouwelijck ten dienste staen; En Nubien verlieten, daer
[pagina 442]
170[regelnummer] De Niger stroomt, zoo hoogh in 't Zuiden, Bewoont van veer gelege luiden,Ga naar voetnoot171 Gelijck getuight ons aller hair; Dat wy als golven van de zon En niet met yzer krullen laten. 175[regelnummer] Ons platte neuzen wijd van gaten, En 't zwarte vel, dat naulix kon Het steecken van den zonneschijn Verdraegen, daer heur straelen branden, Ons dicke lippen, daer de tanden 180[regelnummer] Van wit yvoir omheint van zijn,Ga naar voetnoot180 Getuigen van ons vaderland. Geluckigh huis, daer man en vrouweGa naar voetnoot182 Verknocht zijn door gelijcke trouwe, En daer de zoon het huwlixpand 185[regelnummer] Vit 's vaders aenzicht schijnt gesneen, En d'overkuische gemaelinne Haer' man versekert van haer minne, En hem bemint en anders geen': En daer de kraemvrouw vrolijck leeft 190[regelnummer] Met hem, en hy, als woeste heeren Gewoon zijn, 's nachts niet loopt boeleeren, En t'huis geen stof tot onlust geeft: Maer een alleen bemint. dit vroom En onbezoedelde geweten 195[regelnummer] Is van geen' geilen lust bezeten, Maer houd zijn lusten zelfs in toom: Gelijck hy slaef en jongling, noch Zoo korts, bedwong de valsche minne, En vryer was als zijn heerinne;Ga naar voetnoot199 200[regelnummer] En d'overspeelster haer bedrogh,Ga naar voetnoot200 Haer naeckte borst, en schoon gezicht, En tong (die eerst wel vriendlijck smeecken,Ga naar voetnoot202 Maer strax weêr vier en vlam kon spreecken;Ga naar voetnoot203 En wiens gebod hem hiel verplicht)Ga naar voetnoot204 205[regelnummer] Versmaeden dorst; gelijck in 't meer Een harde steenrots opgewassen,Ga naar voetnoot206
[pagina 443]
Om op geen' storm noch stroom te passen,Ga naar voetnoot207 Noch bulderen van wind en weer. Wat wiltghe, zeit hy, dat ick my 210[regelnummer] Verloope tegens mijnen heereGa naar voetnoot210 Door een aertsschelmstuck, en uw eere Beklad, en door die schelmery De toegezeide trouwe breeck, En tegens Godes wil en wetten, 215[regelnummer] Mevrouw, mijn ziele ga besmetten, En haer in vuile schennis steeck.Ga naar voetnoot216 O ghy beleider van den dansGa naar voetnoot217 Der starren, die de jaergetyen Alzoo verdeelt en voort doet glyen, 220[regelnummer] Dat nu met haeren roozekrans De lente pronckt, 't gewas daer aenGa naar voetnoot221 Door hitte rijp word om te plocken, En dan de herrefsts wijngerdstocken Met blaeuwe druiven zijn gelaên, 225[regelnummer] En dan de vorst het aerdrijck sluit;Ga naar voetnoot225 Waerom verdraeghtghe, dat tot 's vromen Verdrucking schelmen boven komen?Ga naar voetnoot227 Een vrouw op goddeloosheid uit, En overspeligh van gemoed, 230[regelnummer] Den jongling, dienze 't kleed ontruckte, Doen haer die heete toght misluckte,Ga naar voetnoot231 Noch in de boeien worpen doet,Ga naar voetnoot232 En leit haer eige schuld op hem, En loert haer' man, en ondertusschenGa naar voetnoot234 235[regelnummer] Den rechter treckt met vriendlijck kussenGa naar voetnoot235 En een beweeghelijcke stem.Ga naar voetnoot236 Nu leit, op zijnen hals gevaenGa naar voetnoot237 Hy, die heel schootvry van de kuischeidGa naar voetnoot238 (Waer by de schoonheid zelden t'huis leit)Ga naar voetnoot239 240[regelnummer] Gemaeckt, de stormen uit kon staen.
[pagina 444]
De heilige en oprechte byGa naar voetnoot241 De rechte eebreeckers moet verkeeren:Ga naar voetnoot242 Hoewel hy daer oock weet te leeren,Ga naar voetnoot243 Wat schande huwlijckschennis zy. 245[regelnummer] De kercker is verwondert om Zijn' heuschen mond en rijpe reden,Ga naar voetnoot246 En om zijn ingetoomde zeden. Zijn schaemrood aenzicht maeckt elck stom.Ga naar voetnoot248 De megevangen zich verstreckt 250[regelnummer] Een rechter: wie zijn' eigen wandelGa naar voetnoot249-50 Wel gade slaet, bevint zijn' handelGa naar voetnoot251 Van veel mishandeling bevleckt.Ga naar voetnoot252 Gelijck God zijnen wil niet heel Verberght aen d'uitverkore scharen, 255[regelnummer] Zoo wil hy dien niet openbaren Ten vollen aen zijn errefdeel.Ga naar voetnoot256 Als een rechtschapen oorlooghsheldGa naar voetnoot257 De vroomheid van zijn soudenierenGa naar voetnoot258 Gebruickt op veelerley manieren, 260[regelnummer] En menighmael te werrek stelt; Zoo wil ons aller vader meê Dien hy bemint in ramp doen harden:Ga naar voetnoot262 Verhoende datze niet en werden Wanhoopigh door al 't hartewee. 265[regelnummer] Doch hy en laetze midlerwijl Niet ondergaen door troosteloosheid; Maer stut den lijdzaeme in zijn broosheid Met blijde hoop, een stercke stijl.Ga naar voetnoot268 Alzoo was d'onze oock even vry,Ga naar voetnoot269 270[regelnummer] In 't midden van het naere duister, En buiten dwang van yzre kluister, Bevryende andren noch daer by: Te vooren noit gewentelt in Begeerlijckheid, nu onbeneepen 275[regelnummer] Van vrees; en die eerst had gegreepenGa naar voetnoot275
[pagina 445]
Door zijne schoonheid zijn heerin, Verwon gevangens en cipier, En was door zijne gaven stercker Als zy. Hem werd de gansche kercker 280[regelnummer] Alleen betrouwt: waerom men hierGa naar voetnoot280 Vit spelde zijne heerschappy: Gelijck hy noch gevaen regeerde,Ga naar voetnoot282 En daer de kercker 't licht ontbeerde,Ga naar voetnoot283 In 't midden van zijn slaverny, 285[regelnummer] Verscheen de goddelijcke dagh,Ga naar voetnoot285 En quam de zuivre ziel verlichten. Hy ley aldaer den boozewichten Hun droomen uit, als of hy 't zagh, En wist den eenen zijne dood, 290[regelnummer] Den andren zijn ontslagen leven,Ga naar voetnoot290 Gelijck 't hem God had ingegeven, Te zeggen in den bangen nood.Ga naar voetnoot292 Zoo sleet die droeve tijd, tot datGa naar voetnoot293 't Gezicht des konings hart deê yzen,Ga naar voetnoot294 295[regelnummer] En hy verbaest d'Egyptse wijzenGa naar voetnoot295 Vergeefs om raed verzocht en bad; En uit den loop der starren 't wit Van duister noodlot pooght te weten, En maeckt terstond van boey en keten 300[regelnummer] Hem los, die tot zijn onschuld zit:Ga naar voetnoot300 En eert zijn' duim met diamant,Ga naar voetnoot301 En kleed hem braef in witte zye,Ga naar voetnoot302 En draeght hem op de landvooghdye, En zet hem aen zijn rechte hand.	voetnootvs. 1 voorvlughtigh: wegvliedende (voor: voort). voetnoot2 uitgestreecken: te voorschijn (strijcken geeft een snelle beweging aan). voetnoot3-4 Naar Psalm XIX; prachtigh: in volle praal. voetnoot12 pack: last. voetnoot13 Meroë: oud-AEthiopies rijk in Zuid-Egypte; aen: tot aan. voetnoot14 omarremt van de randen: gelegen binnen de vertakkingen; dus waarschijnlik de Nijldelta (Latijn: quicquid brachiis definit amnis ille). voetnoot15 Bedoeld is: alleen God (Lat. caelitis: de hemellingen). De oude Egyptenaren kenden de bronnen van de Nijl nog niet. voetnoot18 Liban: de Libanon. voetnoot21 daer 't Zuiden af magh boogen: waarop het Zuiden zich kan beroemen. voetnoot23 wol der Seres: zijde. De Seres heetten bij de Ouden de Aziatiese volken uit Noord-China. voetnoot24 geestigh: kunstig. voetnoot25 kanten: oevers. voetnoot26 trawanten: dienaren. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 59, de komma na ick is ingevoegd naar de uitgave van 1655. voetnoot34 treck dienst: heb het voordeel van; pracht en blinckende T.: prachtig blinkende T. voetnoot36 onbeslommerd: onbezorgd. voetnoot40 gezonde: door de zon beschenen; zinckt: diep gelegen is, wegduikt. voetnoot41 kostelijck: kostbaar, zeldzaam; boeten: bevredigen, stillen. voetnoot43 alruin: volksnaam voor de mandragora (soort nachtschade) (Ned. Wdb. II, 237). voetnoot45 Meroeesch: vgl. vs. 13; ververschen: verfrissen. voetnoot47 Zythus: een soort gerstebier (de naam komt bij Plinius voor). voetnoot49 zelfs: zelf. voetnoot50 speel: te verbinden met tuigh; rinckeltuigh: rinkelend speelgoed; slechte: eenvoudige. Hier zal de herdersfluit bedoeld zijn. voetnoot55 alleen hem was ontrent: alleen in de nabijheid van hem (mijn vader) vertoefde. voetnoot57 kindsche onnozelheid: kinderlike onschuld (Datief). voetnoot59 een vreemdlings aengezicht: een vreemd persoon (in 't Lat. alleen: advena). voetnoot61 kitteligh: prikkelbaar (vgl. kittelorig, lichtgeraakt). voetnoot62 Accent op eigen; ingeboren: landgenoot (inheemse). voetnoot63-64 't woord voeren: het gezag uitoefenen. voetnoot65 gehengen: dulden. voetnoot67 zedigheid: gematigdheid. voetnoot69 van wightiger bezwaren: dat groter moeite oplevert. voetnoot71 gemein: alledaags. voetnoot72 het barrent (onpersoonlik): als er branding is. voetnoot74 Een stoker van een' wind: een onstuimige wind. voetnoot76 Te houden zijne streeck (te verbinden met vs. 72): zijn koers houden; krack: breuk, barst; fig. plotselinge achteruitgang. voetnoot79 ydele: lege. voetnoot80 plaegh: ramp. voetnoot81 nergens op te passen: nergens om te geven. voetnoot85 gezint: geneigd. voetnoot88 beschoren: door het lot bepaalde. voetnoot89 boeten: herstellen, vergoeden. voetnoot92 Syrien zelf: zelfs Syrië. voetnoot93 vooghd: bestuurder, nml. God. voetnoot98 jammerlijck: erbarmelik, hartbrekend. voetnoot100 vier en zevenstar: elf sterren. voetnoot102 strijcken: omlaag doen gaan, (vgl. de vlag strijken); hier: buigen. voetnoot107 Als die: als iemand die; hier causaal: omdat ik... voetnoot108 gebeten door: pijnlik getroffen door. voetnoot109 belaen: bezorgd. voetnoot110-12 Om eens te doorzoeken wat zij in 't diepst van hun wezen zijn, en wat zij vroeger veinzend bedekten. voetnoot114 op gistren: gisteren. voetnoot116 gebaer en wezen: houding en gelaat; moght: zou kunnen. voetnoot120 met ernst: ijverig; 'er op aen houden: voortgezette pogingen doen, zekerheid trachten te verkrijgen. voetnoot121 opgedicht: valselik aan hem toegeschreven, verzonnen. voetnoot122 dat het de jongen het leven zou kunnen kosten (gelden onpers. gebruikt). voetnoot123 altijd niet: niet altijd. voetnoot126 vroom is hier vertaling van bonus, maar Vondel heeft bij vroom eer gedacht aan het Latijnse pius, dat op broederliefde betrekking heeft. voetnoot135 grootsheid: trots. voetnoot136 mogentheid: macht; bros: broos. voetnoot137 uitmuntend: hooggeplaatst. voetnoot138 strax: kort te voren; bidden: bedelen. voetnoot141 Nadien: naardien, omdat. voetnoot143 sneven: ten val komen. voetnoot144 verbeen van verbidden: door bidden vermurwen. voetnoot145 En meet elck zoo hy mat (subject blijft: God): meten kan hier zowel beoordelen zijn als: iets toemeten, toedelen. Het Latijn: suaque lege quemque metitur Deus, pleit voor de eerste verklaring. voetnoot146 hoofd is te verbinden met deughd. voetnoot147 En te beschouwen als het zout. voetnoot148 d.w.z. is de dood te machtig, wijkt zelfs niet voor de dood (Lat. triumphatrix necis). voetnoot149 wiens sloeg oudtijds ook op vrouwelike woorden. voetnoot150 zich vieren laeten: zich eer laten bewijzen (Latijn: vult sese coli). voetnoot153 Dan: maar; het twede of: of met. voetnoot154 Daar heeft hij veel invloed op; dat hangt van hem af. voetnoot155 dat: opdat; werd (conjunctief): werde (werden: oude vorm van worden). voetnoot157 Asnethe: de vrouw van Jozef. voetnoot165 herwaert aen: hierheen. voetnoot171 veer gelege: veraf wonend, vreemd. voetnoot180 omheint van: omgeven door. voetnoot182 Geluckigh huis: nml. dat van Jozef. voetnoot199 En vryer was als zijn heerinne: de slaaf was vrijer dan zijn meesteres, omdat zij slavin was van haar hartstocht. voetnoot200 d'overspeelster haer bedrogh: het bedrog van de overspeelster. voetnoot202 smeecken: vleiend spreken. voetnoot203 vier en vlam spreecken: heftige haat uiten. voetnoot204 hem hiel verplicht: hem tot gehoorzaamheid dwong. voetnoot206 opgewassen: omhoog stekend. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 237, in de oude uitgave staat de komma achter op. voetnoot207 passen op: zich storen aan. voetnoot210 verloopen tegens: misdoen tegenover. voetnoot216 schennis: schande. voetnoot217 Aanspraak tot God (gezegd door de rei); beleider: bestuurder. voetnoot221 daer aen: vervolgens. voetnoot225 het aerdrijck: de (bevroren) bodem. voetnoot227 boven komen: de overhand krijgen. voetnoot231 die heete toght: die vurige hartstocht; mislucken is hier gebruikt door bijgedachte aan de aanslag, tengevolge van die ‘heete toght.’ voetnoot232 de boeien: gevangenis (Ned. Wdb. III, 82). voetnoot234 loeren: bedriegen. voetnoot235 Den rechter: nml. haar man, die haar van schuld vrijspreekt. voetnoot236 beweeghelijck: roerend, aandoenlik. voetnoot237 op zijnen hals: voor een misdrijf waar de doodstraf op staat. voetnoot238 van de kuischeid: door zijn kuisheid onwondbaar. voetnoot239 die zelden met de schoonheid gepaard gaat. voetnoot241 oprecht: rechtschapen. voetnoot242 De rechte eebreeckers: de werkelike echtbrekers. voetnoot243 leeren: onderrichten. voetnoot246 heuschen mond: vriendelike taal. voetnoot248 Als men ziet dat hij zich schaamt, staakt men onbeschaamde praatjes. voetnoot249-50 zich verstreckt een rechter: wordt voor zich zelf een rechter, d.w.z.: leert zijn eigen misdrijven veroordelen. voetnoot251 handel: gedrag. voetnoot252 mishandeling: verkeerde handelingen. voetnoot256 errefdeel: in de taal van het N. Test. is het erfdeel des Heren synoniem met d'uitverkore scharen van vs. 254. In het Latijn staat slechts: non tota fugit nos ratio Dei, sic nec tota patet. De nadruk valt dus op: niet heel en niet ten volle. voetnoot257 Als: gelijk. voetnoot258 vroomheid: dapperheid; soudenieren: soldaten. voetnoot262 te midden van rampen standvastig doen blijven (harden: volhouden). voetnoot268 een stercke stijl: als een krachtige zuil. voetnoot269 d'onze: onze heer, Jozef voetnoot275 gegreepen: gevat, geboeid. voetnoot280 waerom: en daarom voorspelde men. voetnoot282 noch gevaen: terwijl hij eigenlik zelf nog gevangene was. voetnoot283 daer: terwijl. voetnoot285 de goddelijcke dagh (Lat. lux divina): de goddelike wijsheid die hem verlichtte, inspireerde. voetnoot290 zijn ontslagen leven (Lat. venia): letterlik: zijn bevrijd leven, dus: bevrijding. voetnoot292 zeggen: voorzeggen. voetnoot293 sleet: verging. voetnoot294 Gezicht: droomgezicht. voetnoot295 verbaest: ontsteld. voetnoot300 tot zijn onschuld: onschuldig. voetnoot301 diamant: een ring met diamant. voetnoot302 braef: schitterend.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

Het eerste bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied