De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

[p. 372]

Inwying der doorluchtige Schoole t' Amsterdam,aant.^*

aen den heer Herman vander Pol,
Raed en schepen der selve stede.

Oprechte POL, de hemel heeft gespaert^{vs. 1}
Uw rimpligh voorhoofd, en besneeuden baerd,
En stacitabberd, die stads Recht bewaert,³

Om noch te tuygen,⁴

Met u, in't ander leven, vry van leet;
Hoe ghy de bloem der jeughd, te min besteed,⁶
De suyvre borst van heylige Angeneet,⁷

Met lust, saeght suygen.

O vroome vader, glori van myn' luyt,

* Van 1632. Afgedrukt volgens de tekst van de afzonderlike uitgave in plano. Unger: Bibliographie No. 206.
De Doorluchtige Schole (Athenaeum illustre), ondanks het verzet van de Leidse hogeschool erkend, werd gevestigd in het verbouwde oude Sint Agnieten kloosterkerkje op de Oudezijds Achterburgwal. De beide hoogleraren Gerardus Vossius en Caspar Barlaeus, waren met Vondel bevriend. De inwijding, 8 Januarie 1632 was voor de dichter een heugelike gebeurtenis. Herman Gysbertsz van de Poll behoorde tot de eerste ‘Verzorgers der Schole’.

vs. 1 Oprechte: rechtschapen.

3 bewaert: handhaaft.

4 tuygen: getuigen.

6 te min besteed: bij een voedster uitbesteed, nl. bij de heilige Angeneet, als beschermheilige van het gebouw de verpersoonliking van de School.

7 suyvre: reine, kuise.

[p. 373]

10

Vw' stemme steef dit loflyck Raedsbesluyt.¹⁰

 

Nu veeghtghe noch, van vreughd, een kreucksken wt,¹¹

 

En word herboren:

 

Gelyck somtyds de guure winter plagh

 

t'Ontluycken, met een' somersonnelach;

15

En 't hart t'ontdoyen, op een' soeten dagh,

 

Als 't was bevroren.

 

Myn' swaeneschacht, myn treckebecksken drinckt¹⁷

 

Sich droncken, in onsterfelycken inckt:¹⁸

 

Ons' wapenkroon veel heerelycker blinckt,

20

Op d'eer der feesten.

 

De Wysheyd setmen op den hooghsten trap,²¹

 

Beschoncken met den glans der burgerschap,²²

 

En toegejuycht, met vrolyck handgeklap,

 

Van braeve geesten.²⁴

25

Nu yckt de Deughd de sielen, met haer merck.

 

Nu sweetmen in 't Sokratisch worstelperck.²⁶

 

Nu boutmen aen de zede-enredekerck,²⁷

 

Doorgalmt van leering,

 

Die 't buyghsaem hart der jongkheyd vormt en sout,²⁹

30

En heylsaem voor verrotting onderhoud,³⁰

 

En instort vroegh, 't geen onvermuft veroud,³¹

 

Door Deughds hanteering.³²

 

Hier blaeckt het nonnenouter ongedooft.³³

 

Hier stuyft de vorstenrenplaets, daermen slooft.³⁴

35

Partyschap hier geen' lamme guylen looft,³⁵

 

Tot yemands voordeel.

 

De pallemtack en lover nimmer droef³⁷

 

Word toegeleyt, naer Recht, den vluggen hoef,³⁸

 

Die glimt, als goud, na d'wtgestaene proef,³⁹

40

In 't billyck oordeel.

 

Dit is 't doorluchtigh Argo, 't welck, bevracht⁴¹

10 steef: steunde.

11 veeghtghe een kreucksken wt: veegt ge een rimpel weg.

17 swaeneschacht: dichterpen (de zwaan als symbool van de dichter); treckebecksken: de pen die met de bek letters trekt.

18 Verzadigt zich met de stof die haar onsterfelik zal maken.

21 De wetenschap wordt nu hoog geëerd.

22 Beschoncken met: omschenen door.

24 braeve geesten: voortreffelike vernuften.

26 't Sokratisch worstelperck: de school waar men wedijvert in wijsheid en welsprekendheid.

27 zede-en-redekerck: een kerk waar men stichting vindt voor gemoed en geest.

29 sout: pittige levenswijsheid bijbrengt.

30 heylsaem voor verrotting: de verrotting werend (heylsaem: geneeskracht bezittend).

31 En al op jeugdige leeftijd ingiet dat wat met de jaren onbedorven blijft.

32 Deughds hanteering: beoefening van de deugd.

33 nonnenouter: altaar van de Muzen (vgl. vs. 92), (met toespeling op de nonnen, die vroeger in dit klooster huisden).

34 de vorstenrenplaets: waar de vooraanstaande geleerden hun krachten meten: herinnering aan de Olympiese spelen; slooft: zich inspant.

35 geen' lamme guylen looft: hemelt geen sukkels op (guyl: oud paard, knol).

37 droef: verdord (eig. somber).

38 toegeleyt: toegekend (vgl. voor het beeld de renplaets in vs. 34).

39 wtgestaene: doorstane.

41 Argo: het schip waarmee de Argonauten naar Kolchos voeren om het gouden vlies (vacht) te halen.

[p. 374]

 

Met hemelsch puyck van ridderlyck geslacht,

 

Naer d'eere streeft van Kolchos gulde vacht,

 

Door Nereus weyden.⁴⁴

45

Hier vindmen 't wettigh swaerd, dat, buyten hoop,⁴⁵

 

In stucken hieuw den Gordiaenschen knoop;⁴⁶

 

Oock 't kluwen, dat, in 's doolhofs ommeloop,⁴⁷

 

Ons recht kan leyden.

 

Dees' schoolmeestres haer' schatten maeckt gemeen.⁴⁹

50

Se weet Natuurs geheymenis t'ontkleen,

 

S'ontleedse moedernaeckt, van top tot teen,

 

Voor 's leerlings oogen;

 

En wroet, op 's overouden Tales spoor,⁵³

 

Haer' grondeloosen boesem door en door.⁵⁴

55

De necktartong verleckert 't leersaem oor,⁵⁵

 

Op soete toogen.

 

't Geschichtboeck wacht syn' beurt, in dees' kappel;⁵⁷

 

Dat brengt Fortuyns lichtvaerdigheyd in 't spel;⁵⁸

 

En toont 'er leeuwenhuyd en Vossenvel,

60

Geweld en treecken;⁶⁰

 

Oock hoemen heelt het ingekanckert quaed;

 

Wat vloecken syn, wat zuylen voor den staet;⁶²

 

Hoe 't een verryst, en 't ander ondergaet,

 

Door landgebreken.

65

D'ervaeren Chiron bant den blinden dwergh⁶⁵

 

Wt dees' spelonck en wackren oeffenbergh;

 

En voed het voesterkind, met dierenmergh,

 

Op dat het schrapper⁶⁸

 

Syn' krachten stel, voor 't land van syn' geboort,

70

En verw den grond des vyands rood van moord;

 

Of hou in vredehandeling het woord,

 

Soo wys, als dapper.

 

D'eerwaerde Themis, op den rechterstoel,

 

In barning van krackeelen even koel,⁷⁴

44 Nereus weyden: de zee.

45 wettigh: echte, ware; buyten hoop: boven verwachting.

46 den Gordiaenschen knoop, zo moeielik te ontwarren, maar door Alexander doorgehakt.

47 't kluwen: door Ariadne aan Theseus gegeven, om de weg uit de doolhof te vinden.

49 Dees schoolmeestres: de doorluchtige schole.

53 Thales: een der zeven wijzen van Griekenland.

54 Haer' grondeloosen boesem: het onuitputtelike gebied (van de natuur).

55 De necktartong: de tong van de docent, die in zijn lering godendrank verschaft; van daar toogen (teugen) in vs. 56.

57 't Geschichtboeck (germanisme): geschiedboek.

58 brengt in 't spel: brengt ter sprake.

60 treecken: listen, (correspond. met Vossenvel in vs. 59).

62 Welke lieden (of welke beginselen) te beschouwen zijn als vloecken (verderf) en welke als steunpilaren.

65 Chiron: de voornaamste der Kentauren, was de wijze opvoeder van Grieksche helden, o.a. van Achilles. Hij bant den blinden dwergh (Cupido) en voedt op tot mannelike kracht en dapperheid (dierenmergh: leeuwenmerg).

68 schrapper stell': des te meer schrap zet. In vs. 65-72 wordt de opvoeding van de toekomstige leiders in oorlog en vrede bedoeld.

74 In barning van krackeelen: wanneer de twist oplaait.

[p. 375]

75

Verwerpt het valsch, en mickt op 't witte doel,⁷⁵

 

En schift partye.⁷⁶

 

Het doodse lyck, dat flus lagh wtgestreckt,⁷⁷

 

Nu wt den ysren doodslaep opgeweckt,

 

Bedanckt den God, die 't leven schept en reckt,

80

Door artzenye.^77-80

 

De Poësy, het Goddelijckst van al,

 

Spant keel en snaer op sluysenwaterval,

 

En trippelt op fluweelen burreghwal,⁸³

 

Die krielt van swaenen.

85

Se dompelt Baerles kop in d'Amstelbron.⁸⁵

 

Se schept, door hem, in Holland Helikon.

 

Ick quinckeleer, beschaduwt, voor de son,

 

In lindelaenen.

 

O goude lettereeuw! o wyse lent!

90

O lucht vol geurs, na 's onweers dreygement!

 

Ick raeskal, of Apol is hier ontrent,⁹¹

 

Met negen nonnen;⁹²

 

Die maecken tien met hem: of tel ick elf?

 

Gewislyck ja; daer sienwe Pallas self⁹⁴

95

Haer heylighdom betrouwen 't hoogh gewelf,⁹⁵

 

Noch ongeschonnen.

 

 

Iustè.

 

I.V. Vondelen.

75 't witte doel: het zuivere oordeel.

76 schift partye: maakt een eind aan de partijschap.

77 Het doodse lyck: de dodelik zieke, die als een lijk neer lag; flus: zo even.

77-80 Slaan dus op de mediese faculteit.

83 fluweelen burreghwal: de Oudezijds Voorburgwal (zo genoemd om de rijke bewoners), vanwaar men toegang had tot de Doorluchtige schole.

85 d'Amstelbron wordt hier een tegenhanger van de Griekse hengstebron (hippocrene): Caspar van Baerle, als Latijns dichter door Vondel zeer hoog gesteld, schiep in Holland een Helikon (de berg waar Apollo zetelde).

91 Ick raeskal, of...: als ik niet geheel van streek ben, dan aanschouw ik hier.

92 negen nonnen: de negen Muzen.

94 Pallas: Athene, de godin van de wijsheid.

95 Haer heylighdom: haar wijsheid, geheel ongeschonden, toevertrouwen aan de hoge gewelven van deze kapel.