De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

Op Het Ontset van Piet Heyns buyt,aant.^*

Het West-Injes-huys spreeckt.

Ick stack noch in een geckx kaproen
Doe 'k say, waer toe dit garnesoen^{vs. 1-2}
Maer doe de moetwil opgeruyt³
Begon om sinte Pieters buyt⁴
Een kangs te wagen driest en dom

* Van 1629. Afgedrukt volgens de eerste uitgave in plano, waarvan de Koninklijke Bibliotheek een exemplaar bezit. Unger: Bibliographie, nr. 169.
De buit van de Spaanse zilvervloot, 8 Sept. 1628 door Piet Heyn bemachtigd, kwam in Jan. 1629 te Amsterdam aan en werd, ten behoeve van de W.I. Compagnie geborgen in het toenmalige W.I. Huis op de Herenmarkt. Aan het bootsvolk was een gedeelte toegezegd, maar een deel der matrozen, met hun aandeel niet tevreden verzamelde zich op het plein voor het huis en eiste dadelik uitkering. De eerste dag gelukte het, hen weg te krijgen, maar de volgende dag keerden ze terug, opgehitst door kroeghouders en vrouwen van verdachte zeden uit de buurt. Met geweld wilden ze zich toegang verschaffen, maar Jacob Witz en Majoor Hasselaer rukten aan met hun troepen en joegen de bende uiteen.

vs. 1-2 een geckx kaproen: een narrenkap. Wat was ik vroeger dwaas, toen ik afkeurde, dat de Burgemeesters krijgsvolk in de stad hadden gelegd. (Dit was geschied om de orde te handhaven tegenover het roerig Contraremonstrants gepeupel).

3 de moetwil: de kwaadwilligen.

4 sinte Pieter: Piet Heyn. Voor de grap worden alle acteurs in dit bedrijf, die zich voor het W.I. Huis zo verdienstelik maakten, sinten genoemd.

[p. 260]

 

Mit vliegent vaendel slaende trom

 

Doen quam my t'krijsvolck wel te pas

 

De steenen vloogen door het glas

 

Ick docht, deus Geusen bennen Spaens⁹

10

Of is sint Pieter Harmiaens¹⁰

 

Giert wtebruyt die stong mit smart¹¹

 

En gluerde by de varckes mart¹²

 

Mit al de lange varckes dijck

 

Opt oopegaen vant hemelrijck¹⁴

15

Men ley ien stick gheschuts anboort¹⁵

 

Om rammen sinte Pieters poort

 

Die riep sint Angdries an om hulp¹⁷

 

Sint Iapeck kruyp nou wt jou schulp¹⁸

 

O sinter Klaes kreet Symen vaer¹⁹

20

Treck an jy bent gien moordenaer²⁰

 

De sanckten trocken op byget²¹

 

En hier deur was de bruyt ontset

 

En soo bleef sinte Pieter baes

 

Godt loont sint Iapeck en sint Klaes.²⁴

9 deus Geusen bennen Spaens: dit plebs gaat te keer of ze Spanjaarden waren; misschien ook: of ze, als Spanjaarden, de buit terug willen winnen. Ze worden Geusen (Contraremonstranten) genoemd, omdat ze uit dezelfde kringen voortkwamen, waar de predikanten hun aanhang vonden, en die aan de plundering van het gebouw bij de Monkelbaenstoren deelgenomen hadden.

10 Of denken ze dat Piet Heyn een Arminiaan is, tegen wie ze hun geweld kunnen plegen?

11 Giert wtebruyt; in een latere druk van deze tekst duideliker: Giert Almans hoer; wtebruyt (verl. deelw.) staat in verband met bruden: sexuele gemeenschap hebben met een vrouw.

12 varckes mart: de varkensdijk, een oude naam voor de Haarlemmerdijk.

14 't Hemelrijck: het gebouw waar de schatten geborgen lagen.

15 ley anboort: stelde in werking.

17 sint Angdries: de burgemeester Andries Bicker.

18 Sint Iapeck: Jacob Witz.

19 sinter Klaes: Majoor Hasselaer; Symen vaer: Simon Verdoes.

20 jy bent gien moordenaer: daarvoor was hij vroeger door de kerkelike partij uitgemaakt (vgl. Rommelpot, vs. 97-vlg.).

21 byget: uitroep, ontstaan uit: bij God!

24 loont: lone 't: belone daarvoor.