De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

(1929)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 216]

Tweede bedriif. VOESTER. PHAEDRA. Voester: Hier is geene hoop altoos van dese pijn te sussen;Ga naar voetnootvs. 439 440[regelnummer] Geene hoop van immermeer den fellen brand te blussen; Geheymgloed braed het hart, en schoon dees' dolheyd dichtGa naar voetnoot441 Besloten word bedeckt, soo meld haer 't aengesicht. Het vier wt d'oogen springt, en d'ingevalle kaecken Sijn schuw van 's levens licht; en niets en kan vermaeckenGa naar voetnoot444 445[regelnummer] Haer' twijffelmoedigheyd. het wispeltuurigh seerGa naar voetnoot445 De leên worpt hier en daer. nu sterftse en sijght ter neêr:Ga naar voetnoot446 De beenen swijcken, en haer hals, verslapt door treuren,Ga naar voetnoot447 Hangt oversijds, dies 't hoofd sy naulijcx op kan beuren. Nu geeftse sich te rust: maer 't bed geen' slaep gehengt;Ga naar voetnoot449 450[regelnummer] Vermits sy al den nacht met klagen overbrengt. Dan roeptse om op te staen: dan roeptse: vlijme neder: Dan is 't: onthul mijn' pruyck; dan: toy mijn' tuyten weder:Ga naar voetnoot452 En by sich selve staegh vol ongestadigheyd, Verandertse haer gelaet. alree heeftse afgeleytGa naar voetnoot454 455[regelnummer] De sorg voor spijs en dranck, en voor gesonde dagen,Ga naar voetnoot455 En swacker konnen haer de voeten naulijcx draegen.Ga naar voetnoot456 Het lijf die voorge vaegh van groey en bloeijen derft.Ga naar voetnoot457 Geen' purpre blosentheyd dat blinckende aenschijn verft.Ga naar voetnoot458 De sorg verteert het vleesch: al bevend setse haer' treden, 460[regelnummer] En 't suyver lichaam derft sijn' teere schoonigheden:Ga naar voetnoot460 En d'ooghstrael, die een' swier van Phoebus fackel had,Ga naar voetnoot461 Die blickert vaderlijck nocht godlijck. traenennatGa naar voetnoot462 Langs 't aenschijn biggelt; dau en druppels stadigh hangen, En vochtigen bedruckt de bleeckheyd haerer wangen; 465[regelnummer] Gelijck als Taurus sneeu de bergen doorgestroyt Tot lauwen regen smelt, en drupt wanneer het doyt. Maer sie, daer stoot het hof sijn' hooge vensters open:Ga naar voetnoot467
[pagina 217]
In 't gulden stoelbed sy kranckhoofdigh, mat van hopen,Ga naar voetnoot468 Leent achter over, en ontseyt gewoone draghtGa naar voetnoot469 470[regelnummer] Van kleedren aen te doen. Phaedra: Wegh wegh met dese pracht Van goud en purperverw: het Tyrisch rood schaerlaecken Sy verr. de Seres met geen' boomwol ons vermaecken,Ga naar voetnoot472 Of draên gesponnen in soo verr gelegen oord. Een riem den schoot opschort, jaghtvaerdigh als 'tbehoort.Ga naar voetnoot474 475[regelnummer] De neck sy onbelaên met halscieraed en keten: Geen steen soo wit als sneeu, een' zeegift opgesmetenGa naar voetnoot476 Aen Indiaenschen strand, van 't oor druppe, en de pruyckGa naar voetnoot477 Gespreyt na nardus nocht Assyerschen balsem ruyck:Ga naar voetnoot478 Dat reuckelooselijck mijn hayr en vlechten swaeyen,Ga naar voetnoot479 480[regelnummer] En om den hals alsins en hooge schouders waeyen,Ga naar voetnoot480 En volgen jaghtvlug na de winden in het bosch.Ga naar voetnoot481 Dat sich de slinckerhand beledige ten tros;Ga naar voetnoot482 De rechte een' swijnspriet drill', van Thessaler gesneden.Ga naar voetnoot483 Soo plagh de moeder van dien strengen soon te treden; 485[regelnummer] Hoedanige afgedwaelt van Pontus 't kille meyr, Sy, draevende op den boôm van Attica, voor 't heyr Der Tanaïten of Moeoten aen quam trecken, En ging haer' lenden met gemaenden schild bedecken,Ga naar voetnoot488 En 't hayr in knoop versaemt liet sweyen ongesnoert; 490[regelnummer] Soodanige ick nu wuft word boschwaert ingevoert.Ga naar voetnoot485-490 Ga naar voetnoot490 Voester: O koningin laet af laet af van dese klaghten; De droefheyd dient niet om d'ellenden te versachten.Ga naar voetnoot492 Hoe endeloos is 't vier, dat fel uw' boesem knaeght! Paey paey de wilde maght van ons' godinnemaegd.Ga naar voetnoot494 495[regelnummer] Bosschagikoningin Diana, die alleene De berregen bewoont, en buyten wie dat geene In berregheensaemheyd sal worden aengebeên; Keer keer ten besten doch d'aenstaende swaerigheên: O groote jaghtgodin van bosschen wouden daelen,
[pagina 218]
500[regelnummer] O helder hemellicht en nachtcier, die met straelen En fackelvlam by beurt uw' weereld blincken doet: Dryekoppige Hecate, met gunst en met gemoedGa naar voetnoot502 Hier tegenwoordigh weest, en segen ons beginnen: Tem 'sguuren Hippolyts onbuyghbre en styve sinnen; 505[regelnummer] Op dat hy minnen leere, en onderlingen brandGa naar voetnoot505 Gedooge, en luystere en sich voege na onse hand:Ga naar voetnoot506 Vermorw sijn' wilde borst: sijn hart toom, dat die barsseGa naar voetnoot507 Tot Venus wetten keer, die weygeraer, die dwarsse: Streck herwaert uwe kracht. soo straele u blinckend licht 510[regelnummer] Ten oogen wt: soo moet uw heyligh aengesicht, Na'et breecken van de wolck, met suyvere hoornen snellen:Ga naar voetnoot511 Soo moet geen tooverlied der Thessalen u quellen,Ga naar voetnoot512 Nocht hebb' vermogen om t'ontrucken uw gewoudGa naar voetnoot513 Des donckren hemels toom, u als vooghdes vertrout:Ga naar voetnoot514 515[regelnummer] Soo ga geen harder met uwe eer en glori strijcken.Ga naar voetnoot515 Verschijn op ons gebed. alreede wt 's hemels wijckenGa naar voetnoot516 Ter bedeloften de godin haer aenschijn keert,Ga naar voetnoot517 En 'k sie hem self, die 't feest oprecht en pleghtigh eert,Ga naar voetnoot518 Alleen en onverselt. wat twijffeltghe hem te spreecken?Ga naar voetnoot519 520[regelnummer] Fortuyn gunt tijd en plaets: gebruyck doortrapte treecken.Ga naar voetnoot520 Wat ziddertghe? 't valt hard een schelmstuck aen te gaen, Op koningins gebod; maer die ten dienst wil staen Den grooten, moet al heel rechtvaerdigheyd afleggen,Ga naar voetnoot523 En 's harten herrebergh alle eerbaerheyd ontseggen.Ga naar voetnoot524 525[regelnummer] De schaemte traegh verricht den koningklijcken last. HIPPOLYTUS. VOESTER. Hippolytus: O trouwe voestervrou, vermoeyde sloof, die vastGa naar voetnoot526 Een troubel voorhoofd toont, en schijnt met druck bevangen,Ga naar voetnoot527 Waertoe verpijntghe u hier, met afgeleefde gangen?Ga naar voetnoot528 Mijn vader is gewis behouden van gequel,Ga naar voetnoot529 530[regelnummer] Oock Phaedre, en 't gaet de vrucht der beyde stammen wel.Ga naar voetnoot530
[pagina 219]
Voester: Die vreese staeck: het rijck uws vaders is voorspoedigh, En 't huys dat bloeyt vol heyls: maer ghy, weest ghy demoedigh,Ga naar voetnoot532 Door dit lucksaligh lot. mijn' hartsorg is met u Wel meest begaen; vermits ghy even woest en schuw 535[regelnummer] V selven hinder doet, en pijnight 't jonge leven. Dien 't noodlot dwingt en druckt, dien is het te vergeven: Maer wie sich willigh plaeght, en overgeeft aen 't leet, Verdient te derven 't goed, dat slinx aen hem besteed,Ga naar voetnoot538 Hy niet ter rechter tijd weet vrolijck te gebruycken. 540[regelnummer] Denck liever hoe uw' jeughd en jaeren nu opluycken.Ga naar voetnoot540 Vier vier uw levens lust, en beur met feestgeswey De torts op: Bacchus dempe uw' sorgen aen den rey. Vw' older besigh, die geswint voorby sal slippen:Ga naar voetnoot543 Nu sijtghe lucht van geest: nu lachen Venus lippenGa naar voetnoot544 545[regelnummer] En mond den jongling toe. volgh hupplende haere wet. Wat leghtghe liefdeloos op 't leegh en eensaem bed? Ontspan de droeve jeughd, en vier de toomen t'evens. Pluck weelde, en hinder dat de quicxse lent des levensGa naar voetnoot548 Voorby vloey. God die heeft der tijden ampten netGa naar voetnoot549 550[regelnummer] Verdeelt, en yeders werck by trappen ingeset, Door al den older: vreughd die past den jongelingen, Den ouling staetigheyd. wat wiltghe u selven dwingen,Ga naar voetnoot552 En doôn den rechten aerd? wat saeyssel dat oyt vroegh,Ga naar voetnoot553 Wat vrolijck veldgewas noch teer sich weeldigh droegh,Ga naar voetnoot554 555[regelnummer] Dat kon den ackerman tot grooten woecker dyen.Ga naar voetnoot555 Een' boomspruyt, die sich laet besnoeyen en besnyen Van geen' boosaerdige hand, groeyt boschtop over 't hoofd, Rechtschapen breyns vernuft sijn minder bet verdooftGa naar voetnoot558 In lof, soo 't eel gemoed van vryheyds groeysaemhedenGa naar voetnoot559 560[regelnummer] Gequeeckt word. schuw en vreemd van minne tegens reden,Ga naar voetnoot560 Onkundigh van 't gebruyck des levens, woest en wild,Ga naar voetnoot561 Ghy treurigh uwe jeughd en beste dagen spilt.
[pagina 220]
Hoe, meentghe dat dit ampt den mannen sy benomen,Ga naar voetnoot563 Te dragen last en leet? te temmen en te toomen 565[regelnummer] Met rennen 't briesschend ros, en ooreloogh verwoedGa naar voetnoot565 In veldslagh aen te gaen, bespat van breyn en bloed? De groote weereldvooghd soo snelle dreygementen Der dood door overleg gaende in sijn' sinnen prenten,Ga naar voetnoot567-568 Die heeft'er in versien, hoe hy gelede schaênGa naar voetnoot569 570[regelnummer] Door nieuwe vruchten best vergoeden moght. welaen Dat Venus (die 't getal herstelt en vol gaet maeckenGa naar voetnoot571 Het wtgeput geslaght) de menschelijcke saecken Ontwijcke voor een' wijl; de weereld sal haest vuylGa naar voetnoot573 En schimmelmorssigh sijn; de zee een woeste kuyl, 575[regelnummer] En seyl en vlooteloos: geen' vogels sullen swierenGa naar voetnoot575 Door's hemels ruymt, en 't bosch sal missen sijne dieren: De lucht sal open staen ten spele van den wind. O hoe verscheyden slagh van sterreven verslind En ruckt en pluckt al staegh de sterffelijcke schaeren, 580[regelnummer] Hier 't yser, daer bedrogh en laegen, ginder baeren. Maer waentghe datmen vry behoort te sijn van ramp: Soo vaerenwe evenwel van selfs na Plutoos damp.Ga naar voetnoot582 Indien de dorre jeughd voor goed kent 't hijlickschorten,Ga naar voetnoot583 Dit alles watghe siet sal in sich selven storten,Ga naar voetnoot584 585[regelnummer] En met eene eeuwe gaet soo groot een' schaere door:Ga naar voetnoot585 Dies 's levens leydsvrou volgh, en geef natuur gehoor:Ga naar voetnoot586 Lief burgerommegang en zeên, en stads hanteering.Ga naar voetnoot587 Hippolytus: Geen leven vryer is, door sielgebrecx ontbering,Ga naar voetnoot588 Geen staet der ouden zeên in hoogere achting heeft,Ga naar voetnoot589 590[regelnummer] Als die de bosschen lieft, en poort en vest begeeft:Ga naar voetnoot590 Geen' giergaerds rasery hem blaecken komt of tergen,Ga naar voetnoot591 Die sich onnoosel heeft geheylight aen den bergen:Ga naar voetnoot592 Geen oor des volcx, geen graeu den vromen trouweloos:Ga naar voetnoot593
[pagina 221]
Geen' smet van nijd: geen' gunst die tijdlijck is en broos.Ga naar voetnoot594 595[regelnummer] Hy is geen slaef des rijcx, of staende na rijcxstaeten,Ga naar voetnoot595 Volght ydele eer en schat, lichtvaerdigh in 't verlaeten:Ga naar voetnoot596 En vry van hoop en vrees, geen' vraetige afgunst, swart Van troni, bits van tand, hem bijten komt in 't hart. Hy kent geen' schelmery die schuylt in volck en steden; 600[regelnummer] Dies elcke ritseling des onbewusten ledenGa naar voetnoot600 Niet trillen doet van schrick. sijn' tael is ongemaeckt, En rijck genoegh, hy niet met duysend pijlaers haecktGa naar voetnoot602 Te stutten hofgewelf. sijn' balleken die blincken ‘Niet dartel van veel gouds. sijn' heylige outers drincken 605[regelnummer] ‘Tot overloopens niet 't geplengde Raedsheers bloed; ‘Dat vrygevochten volck en vryheyd treuren doet.Ga naar voetnoot604-606 Nocht ossen wit als sneeu, bestroyt met offerkooren,Ga naar voetnoot607 Hunne honderd halsen niet, tot soen van 's hemels tooren,Ga naar voetnoot608 Goedwilligh neygen: maer onnoosel sonder sucht,Ga naar voetnoot609 610[regelnummer] Hy ledige ackers bruyckt, en dwaelt in ope lucht.Ga naar voetnoot610 Hy weet slechs van 't gediert te leggen loose laegen;Ga naar voetnoot611 En moede van den last des arrebeyds te draegen, Hy aen Ilissus wit besneeuden waterkantGa naar voetnoot613 Het lichaem baeckert. nu betreed hy 't oeverlandGa naar voetnoot614 615[regelnummer] Langs Alpheus snel van stroom; nu meet hy dichtbewossen'Ga naar voetnoot615 En ruyge plaetsen van steyl steygerende bossen;Ga naar voetnoot616 Daer Lernaes kille bron, door 's waters suyverheyd,Ga naar voetnoot617 Doorluchtigh is als glas, en haeren stroom verleyt.Ga naar voetnoot618 De vogels snatren hier en tjilpen watse willen. 620[regelnummer] Der beuckeboomen blaên en tacken soetjens drillen, Getroffen van den wind. 't vermaeckt hem in dees' streeck Te wandlen langs den kant van eene wufte beeck,Ga naar voetnoot622 Of op een' bloote sode aen't sluymeren te raecken; 't Sy dat een' rijcke bron het snelle nat komt braecken 625[regelnummer] Ten adren wt; het sy een soet geruysch gestort Met vlienden waterloop door nieuwe bloemen mort.Ga naar voetnoot626
[pagina 222]
Tot hongers boete hem 't bosch sijne appels af moet leggen.Ga naar voetnoot627 Aardbesien gepluckt van laegh gewossene heggen Hem schaffen lichte spijs. het is my ernst t'ontgaen 630[regelnummer] De prael en overdaed daer 't hof mede is belaên.Ga naar voetnoot630 De trotsen wijn beangst wt goude koppen leppen:Ga naar voetnoot631 Maer blootlijck met sijne hand wt bronnen dranck te scheppen, Dat smaeckt eerst aen het hart. geruster slaept die geen, Die op een' bulster wend sijn' sorgeloose leên. 635[regelnummer] Hy van geen quaed bewust, nocht bang voor 's rechters soecken, Verbergt sijn' dievery in winckels nocht in hoecken,Ga naar voetnoot636 Of in een doncker hock en huys daerme' in verdwaelt. Sijn lust is lucht en licht: hy leeft onachterhaelt,Ga naar voetnoot638 En neemt selve hemellien tot tuygen sijner wandeling.Ga naar voetnoot639 640[regelnummer] Ick acht dusdanigh was der gener doen en handeling, Die met den goôn vermengt eer leefden wel te pas,Ga naar voetnoot641 In d'eerste weerelds eeu. geen' blinde goudsucht wasGa naar voetnoot642 By dit volmaeckt geslaght. geen heylge merckpael deeldeGa naar voetnoot643 Als scheydsman d'ackergrens des volcx, dat noyt krackeelde. 645[regelnummer] Het lichtgeloovigh vlot noyt kloofde woeste zeen.Ga naar voetnoot645 Elck kende sijnen stroom. geen' toornen rondom heen, Geen bollewerck, geen' graft stads lendenen omgorden. Geen held schoot harnas aen, om handgemeen te worden. 't Gewrongen storremschut noyt poort met steenen brack;Ga naar voetnoot649 650[regelnummer] Nocht d'aerde, aen eygenaer verbonden, 't ongemack Des arbeyds dulde, of sagh ten ploeghjuck ossen paeren:Ga naar voetnoot650-651 Maer d'ackerlanden, die van sellefs vruchtbaer waeren, Niet vreesden 'tgierigh volck. het willigh groeyend woudGa naar voetnoot653 Schafte appel eyckel tot natuurlijck onderhoud: 655[regelnummer] De schaduwkoele grot natuurelijcke huysen. De schelmsche baetsucht en verbolgentheyd aen't bruysen Geraeckt, met geylheyd, die de grimmigheyd aenvoert,Ga naar voetnoot657 Flucx braecken 't vreverbond: de weereld werd beroert: De staetsucht 't hoofd opstack met bloedige oorelogen:Ga naar voetnoot659
[pagina 223]
660[regelnummer] De kleynst werd 's grooten roof: het recht hing aen't vermogen.Ga naar voetnoot660 Men vocht eerst met der vuyst: de twist rees langs hoe meer: De steen de stock en block veranderde in geweer.Ga naar voetnoot662 Geen yser dun en spits aen 't lichte been wtmunte:Ga naar voetnoot663 Men gorde noch op sy' geen lemmer lang van punte:Ga naar voetnoot664 665[regelnummer] Het hoofd geen' hellem droeg met vederbos besweyt.Ga naar voetnoot665 De wraeck werd wapensmidt, en Mars vol strijdbaerheyd Vond nieuwe kunsten, en ontelbaer slagh van sterven. 't Vergoten wondenbloed ging alle landen verven: De zee werd rood in 't end. de boosheyd met gedruys 670[regelnummer] Na'et overtreên der grens sloegh voort van huys tot huys. Geen gruwel en ontbrack 't aen voorbeeld langs hoe woeder.Ga naar voetnoot671 De felle broederhaet deed sneuvelen den broeder. De rechterhand des soons den vader bragt ter dood. De man doorsteecken lagh door 't stael der bedgenoot. 675[regelnummer] De moeder in 't verdoen der vruchten was moordadigst:Ga naar voetnoot675 Van stiefmoer rep ick niet. de dieren sijn ghenadigst.Ga naar voetnoot676 De vrou, bestuur des quaeds, en tuck op raserny,Ga naar voetnoot677 Besat der mannen hart; om wiens bloedschenderyGa naar voetnoot678 Soo veel' verbrande steên oproocken na de wolcken,Ga naar voetnoot679 680[regelnummer] En oorloogh voeren staegh soo veelerhande volcken, En soo veel' rijcken, van den grond op omgekeert,Ga naar voetnoot681 De menschen drucken, die als slaeven sijn verheert.Ga naar voetnoot682 Medea Iasons bruyd, men dar geen' andre noemen,Ga naar voetnoot683 Alleen ons leert, hoe diep men vrouwen moet verdoemen.Ga naar voetnoot684 Voester: 685[regelnummer] Waerom of't feyt van een' gedijt tot aller smaed?Ga naar voetnoot685 Hippolytus: 'k Verfoeyse, vloeckse, vlughtse, en lasterse alle quaed:Ga naar voetnoot686 't Sy rede, 'tsy natuur, 'tsy dolheyd wtgelaeten:Ga naar voetnoot687 Het sy dan wat het wil: het lustme die te haeten. Veel eer noch sultghe vier en water sien vermengt:
[pagina 224]
690[regelnummer] Eer sal het wadde, dat door sanden sorg aenbrengt,Ga naar voetnoot690 Met schippers kielen in verbond en vriendschap treden: De wester Tethys sal eer beuren van benedenGa naar voetnoot692 Den dagh, daer dus lang ging de scheemeravond schuyl: De wolf veel eer den das sal smeecken met sijn' muyl;Ga naar voetnoot694 695[regelnummer] Eer ick verwonnen sal de vrouwen sijn gewogen.Ga naar voetnoot695 Voester: De minnetoom heeft wel hardneckige gebogen, En wisslen doen van haet. uw' moeders rijck aenschou;Ga naar voetnoot697 Daer 't juck van Cypris druckt soo menigh' forsse vrou;Ga naar voetnoot698 Waer van ghy tuyge sijt, ghy eenige hooghgeboren. Hippolytus: 700[regelnummer] Ick heb den eengen troost der moeder lang verloren; Dies ick met recht voortaen alle andre vrouwen haet. Voester: Gelijck eene harde klip de golven wederstaet, En schrap van allesins, afkaetst de moede baeren,Ga naar voetnoot703 Soo laet hy all' mijn' reên en onderwijsing vaeren.Ga naar voetnoot704 705[regelnummer] Maer sie hoe Phaedra spoeyt: s'en mart nocht staet niet stil: Waer of de dolheyd en fortuyn na hellen wil?Ga naar voetnoot706 Het sielloos lichaem valt en swijmt geswind ter aerde: Het aenschijn doods besterft. sla d'oogen op, mijn waerde Mijn liefste voesterkind: uw' tonge breeck den band, 710[regelnummer] En spreeck: uw Hippolijt u hulp reyckt met sijne hand. PHAEDRA. HIPPOLYTUS. VOESTER. Phaedra: Wie voert mijn' siel in druck en hooge barning weder?Ga naar voetnoot711 Hoe saligh lagh ick van my selleve ter neder! Maer waerom vliedghe doch 't geschoncken lieve licht Des levens? mijn gemoed, nu dar eens, proef, verrichtGa naar voetnoot714 715[regelnummer] 't Geenghe aen de voester had belast, en onbeteutertGa naar voetnoot715 Vw' rede doe. wie dat tsaechachtigh vraeght en leutert,Ga naar voetnoot716 Leert weygren; 't grootste deel des schelmstucx al voorheênGa naar voetnoot717 Bedreven is: te spa wiltghe u met schaemte kleên:
[pagina 225]
Wy hebben ree gestaen na schandelijcke stucken. 720[regelnummer] Indien 't begonnen werck na wensch my wil gelucken, Misschien dat Hippolyt (blijft Theseus na veel strijds)Ga naar voetnoot721 My trouwend, 't feyt bedecke: en d'wtkomst maeckt somtijdsGa naar voetnoot722 Een schelmstuck eerlijck. nu welaen dan, laet u hooren.Ga naar voetnoot723 Ick bid u t'mywaert neygh in 't heymelijck uwe ooren.Ga naar voetnoot724 725[regelnummer] Soo yemand u verselt, die ga wat aen d'een' sy'.Ga naar voetnoot725 Hippolytus: Sie, nu is dese plaets van yeders luystren vry. Phaedra: Ia maer de mond verstomt: de spraeck en wil niet slippen.Ga naar voetnoot727 Een' groote kracht die prest het woord tot op de lippen, Een' grootre drijft het weêr na binnen. goôn ick sweer, 730[regelnummer] En neem u tot getuyge, hoe noode ick dit begeer. Hippolytus: Of't hart niet noemen wil 't geen 't wenschte te bekommen?Ga naar voetnoot731 Phaedra: Geringe sorge spreeckt, geweldige verstommen.Ga naar voetnoot732 Hippolytus: Vertrou, o moeder, my uw' sorge, en spreeck klaer wt. Phaedra: De naem van moeder al te trots en kraghtigh luyd 735[regelnummer] In Phaedraes ooren. ah! aen ons' genegentheden Past nederiger naem: dies my met betre reden Vw' lieve suster noem of dienstmaeghd, dienstmaeghd eer: Ick sal in dienstbaerheyd u kennen voor mijn' heer,Ga naar voetnoot738 En sooghe het my belast, 't en salme niet verdrieten 740[regelnummer] Te gaen door dicke sneeu, en daer de toppen schietenGa naar voetnoot740 Van Pindus killen bergh, ten hemel voort te treên. Niets salme letten, soo 'k door vyands troepen heen, Door vier en vlammen, en daer krijghslie klingen stroopen,Ga naar voetnoot743 Met naeckte borst op snede en punten aen moet loopen. 745[regelnummer] Ontfang den rijcxstaf, dien uw vader my beval: Ontfangme in uwen dienst als dienstmaeghd. u voor al, V past het rijcken door rijcx wetten te betoomen: My past het onderdaen uw' woorden na te komen.Ga naar voetnoot748
[pagina 226]
Te vryen 's vaders troon geen' laffe vrouwen veught:Ga naar voetnoot749 750[regelnummer] Maer ghy nu in de bloem en bloeylent uwer jeughd,Ga naar voetnoot750 Bestier manhaftigh, na uw' vaderlijcke seden,Ga naar voetnoot751 De braeve burgery: en my (die met gebeden V naeck, als uw' slaevin) bedeck in uwen schoot. Erbarm u deser weeu.Ga naar voetnoot754 Hippolytus: Iupijn die keer dien nood 755[regelnummer] Dit voorspoock van ons huys. wy sullen (hoop ick) vaderGa naar voetnoot755 Behouden noch eerlang aenschouwen allegader. Phaedra: De vorst en heerscher van den stillen jammervlietGa naar voetnoot757 En van 't vasthoudend rijck den wegh noyt baenen lietGa naar voetnoot758 Na d'oppergoden, die mijn Theseus ging begeven. 760[regelnummer] Sou Pluto soo gereed weer senden na dit leven Den schaecker sijner bruyd? o ja hy sit bereydGa naar voetnoot761 Der minne te geval.Ga naar voetnoot762 Hippolytus: Der heemlen billijckheyd Hem haest sal levren t'huys geluckigh en voorspoedigh: Maer onderwijl dat God ons' beedloft twijffelmoedighGa naar voetnoot764 765[regelnummer] Houd tusschen hoope en vrees, ick na mijn' plicht voor al V vrijen, en mijn' broers godvruchtigh eeren sal;Ga naar voetnoot766 Op datghe u selve niet als weduwe hoeft te quellen. 'k Sal u tot troost my gaen in vaders stede stellen. Phaedra: O minnaressenhoop, die licht u selve vleyt, 770[regelnummer] Bedrieghelijcke Min, is 't niet genoegh geseyd? Nu sal ick tot hem gaen, en handlen met gebeden.Ga naar voetnoot771 Erbarm u, en verhoor van siels stilswijgenthedenGa naar voetnoot772 De beden. 't lustme en routme in desen droeven staet Te spreken, ah ah ah! Hippolytus: Wat is dat voor een quaed?Ga naar voetnoot774
[pagina 227]
Phaedra: 775[regelnummer] Het geen ghy nau gelooft dat stiefmoers droomen darren.Ga naar voetnoot775 Hippolytus: Vw' dobbelsinnigheyd doet tong en tael verwarren.Ga naar voetnoot776 Spreeck openhartigh. Phaedra: Min die braed het sinneloos verstand: De wreede 't mergh verslind, en 't vier in 't ingewand, In bloed en adren diep gedompelt en gedoken, 780[regelnummer] Slaet door all' d'aders heen: gelijck een' vlam na'et roocken Aen hooge balcken snel in 't ende vatten vind.Ga naar voetnoot781 Hippolytus: Ghy woed dan kuyschelijck om vader, dienghe mint? Phaedra: Soo is 't, o Hippolyt, ick minne Theseus kaecken, Hoedanige men die in sijne jeughd sagh blaecken;Ga naar voetnoot784 785[regelnummer] Doen eerst de baerd wtbrack, en hy noch jongling sagh Het Gnossische gedrogt, dat in den doolhof lagh;Ga naar voetnoot786 En doen de kromme pad door 't kluwen hem geluckte.Ga naar voetnoot787 Iupijn, hoe blonck hy doen? een wrong sijn' hayren druckte:Ga naar voetnoot788 Het blond en blosend kleur ten aenschijn wtscheen klaer:Ga naar voetnoot789 790[regelnummer] Sijne armen sacht van vel die waeren ruygh van hayr: Het aenschijn uwer Phoebe, of liever van den mijnen,Ga naar voetnoot791 Of liefst uw aengesicht. soo saghmen hem verschijnen: Soo was hy aengenaem by sijne vyandin:Ga naar voetnoot793 Soo stack hy 't hoofd om hoogh. in u blinckt na mijn' sinGa naar voetnoot794 795[regelnummer] Een' schoonheyd ongetoyt al schoonder wtgelesen, En 't vaderlijcke kroost al heel straelt wt uw wesen:Ga naar voetnoot796 Dat evenwel yet strengs van moeders syde brengt, En onder 't voegelijck is recht van pas gemengt.Ga naar voetnoot798 Het Grieckenaensicht heeft yet stuurs van 't Scytisch Noorden. 800[regelnummer] Waert ghy met Theseus eer geland aen Cretische oorden, Mijn' suster liefst voor u gesponnen had de draên.Ga naar voetnoot801
[pagina 228]
O suster, 'k roep u om de selve saecken aen; Ghy blinckt dan waerghe blinckt, als star in 's hemels troone:Ga naar voetnoot803 Een bloed twee susters blaeckt, u's vaders, my de soone.Ga naar voetnoot804 805[regelnummer] Ay sie, het smeeckend saed van'tkoningklijck geslaght,Ga naar voetnoot805 Onnoosel, ongerept, en sonder vleck, verwacht Al knielende uw' gena. 'k verander kuysche seden Om uwent wil alleen: 'k verneerme tot gebeden Met opset om uw' Min. dees dagh sal van gekarm 810[regelnummer] Of leven 't ende sijn, der vrijster u erbarm.Ga naar voetnoot810 Hippolytus: Geweldige hemelvooghd, aenhoortghe dan soo goedighGa naar voetnoot811 Soo koel de boosheên, en aenschoutse soo langkmoedigh? En wanneer sultghe, soo 't nu helder is en licht, Wtschieten met uw' vuyst den fellen blixemschicht? 815[regelnummer] Dat all' de lucht geschud afstorte, en swarte wolckenGa naar voetnoot815 En nevelen den dagh verbergen voor de volcken: En dat de starren, die te rug gesprongen sijn, Met krommen koers aengaen, en averechtsen schijn.Ga naar voetnoot818 En ghy bestarrent hoofd, ghy Titan rijck van vlamme,Ga naar voetnoot819 820[regelnummer] Aenschoutghe aensietghe noch de gruwlen van uw' stamme? Vw' fackel dompel: vlie in dicke duysternis.Ga naar voetnoot821 O goôn en menschenvooghd, hoe komt dat ledigh is Vw' starcke rechterhand? staet door driesnijnde straelenGa naar voetnoot823 Noch 't aerdrijck niet in gloed? waer toe, waer toe dit draelen? 825[regelnummer] Op my met donder dreun: schiet my: 't geschoten vier Verbrande my geswind. de schuldige staet hier: Ick heb de dood verdient: der stiefmoer ick in't ende Behaeght heb. ben ick 't waerd dat my een' vrouwe schende? Scheen ick u reede stof tot soo een gruwelfeyt?Ga naar voetnoot829 830[regelnummer] Heeft mijn' gestrengheyd dat verdient? o ydelheyd, O vrouwelijck geslaght, die overtreft in boosheyd!Ga naar voetnoot831 O die Pasiphaë dart tarten in godloosheyd,Ga naar voetnoot832 Die swaer ging van 't gedroght: dese heeft sich slechs bevlecktGa naar voetnoot833 Door schennis, en of lang het schelmstuck was bedeckt, 835[regelnummer] Noch baerdese eene vrucht, die alles bragt tot kennis,
[pagina 229]
Door tweegestaltigh merck: het twijfelkind de schennisGa naar voetnoot836 Der moeder melde, doen 't sijn stiersch gesicht opsloegh;Ga naar voetnoot837 Als of het sprack: die buyck, die buyck was 't, die u droegh. O drie en viermael ghy geluckigh hebt verworven 840[regelnummer] Een salig lot, die sijt gesneuvelt en gestorvenGa naar voetnoot840 Door felle stiefmoers haet, door laegen en bedrogh. 'k Benijde, o vader, u, om dat Medea noch Door gift u wou verdoen: maer dees', wie sou 't gelooven? De Colcher stiefmoer verre in gruwlen gaet te boven.Ga naar voetnoot844 Phaedra: 845[regelnummer] Ick selve ken seer wel de rampen onses huys. Wy staen na'et geen ons past te schuwen als onkuysch:Ga naar voetnoot846 Maer 'k ben my selve nu niet maghtigh. 'k sal u volgen Door woende zee, door rots en vlieten, die verbolgen Heen bruysen starck van stroom; en dul en ongered,Ga naar voetnoot849 850[regelnummer] Ick derwaert vliegen sal, waer datghe uw' treden set. O trotse ick kniel, en koom uw' knie met bede raecken.Ga naar voetnoot851 Hippolytus: Verr van ons lichaem, wech met dit onkuysch genaecken. Wat's dit? sy tijt oock aen't omhelsen even graegh:Ga naar voetnoot853 Men ruck' van leêr: dat sy verdiende straffe draegh.Ga naar voetnoot854 855[regelnummer] Ick heb mijn' slinckerhand geslaegen in heure hayren, En 't onkuysch hoofd gedraeyt. Diane, uw' boschautaeren Is noyt rechtvaerdiger 't geplengde bloed gewijt. Phaedra: Nu maecktge my mijn' wensch deelachtigh, Hippolyt: Ghy heelt mijn' dolheyd: dit verworf ick met geen karmen,Ga naar voetnoot859 860[regelnummer] Dats dat, behoudens eer, ick sterreve in uwe armen.Ga naar voetnoot860 Hippolytus: Vertreck flucx, leef, verwerf oock 't minste niet van my,Ga naar voetnoot861 En 't aengeroerde swaerd verlaet' mijn' kuysche sy'. Wat Tanais ofme sal van dese smetten wassen,Ga naar voetnoot863 Of wat Maeoot, die sijne ongriecxsche waterplassenGa naar voetnoot864
[pagina 230]
865[regelnummer] In Pontus pekel giet? met all' den Oceaen De groote zeegod niet dit gruwelijck bestaenGa naar voetnoot866 Afspoelen soude. o woud, o wildernis, o dieren! Voester: Hy is op 't stuck betrapt, op mijn gemoed, aen't tieren:Ga naar voetnoot868 Wat sammeltghe versuft: men legge op hem het feyt,Ga naar voetnoot869 870[regelnummer] En ongedaeght men van godloose geyligheydGa naar voetnoot870 Hem self beschuldigh: sond die moet hier sonde kleeden.Ga naar voetnoot871 't Is veyligst voor die vreest en ducht eerst toe te treden.Ga naar voetnoot872 Men lijde, of dar en maeck door voorbaet sich gewis.Ga naar voetnoot873 Wat tuygh sal 't weeten, mits de schuld verburgen is?Ga naar voetnoot874 875[regelnummer] Atheensche burgers, komt, komt knechten helpt ons trouwelijck, De schaecker Hippolyt, die schenner parst ons grouwelijck:Ga naar voetnoot876 Hy pleeght geweld en kracht, en dreyght vast met de dood,Ga naar voetnoot877 En schrickt die kuysche siel, en houd den degen bloot. Siet schielijck gaet hy door, en vliende sijner straeten,Ga naar voetnoot879 880[regelnummer] Heeft bevende en verbaest 't rappier hier leggen laeten:Ga naar voetnoot880 Dit hebbenwe als een pand van 't leelijck schellemstuck.Ga naar voetnoot881 Verquickt dees' druckige eerst: dat niemand op en smuckGa naar voetnoot882 De woest gesleurde pruyck, en 't hayr gescheurt soo wrevel:Ga naar voetnoot883 Na stad vry draeght het merck en teecken van dit evel.Ga naar voetnoot884 885[regelnummer] Mevrou, schep moed mevrou, wat krabtghe u soo benout, En schuwt een yeder, die uw aengesicht aenschout? 't Gemoed plagh yemand wel door overspeligh blaecken,Ga naar voetnoot887 En niet het ongeval onkuysch en vuyl te maecken. Rey: Ga naar margenoot+Sneller vlied hy met sijn' voetGa naar voetnoot889 890[regelnummer] Als de storrembuyen plegen: Sneller noch als Corus doet,Ga naar voetnoot891 Wen hy haspelt wolck en regen:Ga naar voetnoot892 Sneller als de snelle veert Van een' star, wiens lange steert 895[regelnummer] Drijft waer 't de wind begeert.
[pagina 231]
Dat de Faem, die 't lang verleênGa naar voetnoot896 Aenschout als een Godlijck wonder,Ga naar voetnoot897 Aller ouden schoonigheênGa naar voetnoot898 Tegens d'uwe in het bysonder 900[regelnummer] Vergelijcke, uw schoon gestalt, Dat het staerend oogh gevalt, Soo veel te schoonder bralt.Ga naar voetnoot902 Klaerder als de blosse maen,Ga naar voetnoot903 Wen haer schijnsel is voltogen,Ga naar voetnoot904 905[regelnummer] En haere hoorenvlammen staenGa naar voetnoot905 Op de pruyck in kringk gebogen; Daerse sluymersoet en sachtGa naar voetnoot907 Haeren wagen spoeyt met kracht, En 't hoofd opbeurend lacht. 910[regelnummer] Starlicht wisselt oock sijn' glans,Ga naar voetnoot910 Als de nachtbo schemerschincker, Avondstar gewasschen t'hansGa naar voetnoot912 In den grooten vlietendrincker, En de selve met haer' kar, 915[regelnummer] Alsoo haest 't licht kriecken dar,Ga naar voetnoot915 Weer klaere morgenstar. Ghy, o Bacchus, weergekeert Wt het oost, met roof verladen, Dat met wijngerdtorts u eert;Ga naar voetnoot919 920[regelnummer] Ghy wiens spiesse, rijck van bladen, Schricken doet het tigerdier; Ghy die 't hoornigh hoofd soo fier Bebind met mijtercier:Ga naar voetnoot923 Schoon ghy eeuwigh jongling sijt, 925[regelnummer] Ruygh van hayr, noch moet ghy 't geven,Ga naar voetnoot925 Voor het hoofd, dat Hippolyt
[pagina 232]
Ongeciert beurt opgeheven: En of Theseus sich behaeght,Ga naar voetnoot928 Bacchus bet geviel der maeghd,Ga naar voetnoot929 930[regelnummer] Daer Griecken af gewaeght.Ga naar voetnoot930 O schoonheyd, twijfelachtighGa naar margenoot+ Besit en goed der sterffelijcke menschen, Natuurgaef, die onmaghtighGa naar voetnoot933 Van duur, men siet in korten tijd verslenssen;Ga naar voetnoot934 935[regelnummer] Hoe glipt ghy heen Met snelle treen? En nauwelijcx verschenen, En nau bekeecken Soo sijtghe 't oogh ontweecken 940[regelnummer] En verdwenen. De mist van 't somerswoegenGa naar voetnoot941 En plondert niet soo seer gekleurde daelen,Ga naar voetnoot942 Die nieuwe lentens voegen;Ga naar voetnoot943 Wanneer de son in sonnestand met straelenGa naar voetnoot944 945[regelnummer] Van boven blaeckt En steeckt, en maeckt Dat met veel' kleendre raden De nachten jaegen,Ga naar voetnoot947-48 En houden, door 't vroegh daegen, 950[regelnummer] Kortre paden. De lelibloemen quijnen, De roos het hoofdcieraed haer hoofd laet hangen: Gelijck het schittrend schijnenGa naar voetnoot953 Word met een' blick geruckt van teere wangen. 955[regelnummer] Hoe dickwils plagh Geen heele dagh, Maer 's heeten middaghs hette, Der schoonsten leden, En aenschijns roem t'ontkleeden, 960[regelnummer] Door een' smette?
[pagina 233]
De schoonheyd is vergangklijck. Wat wijse sal soo bros een goed vertrouwen? Gebruyckse in 't leven dancklijck,Ga naar voetnoot963 Terwijl ghy mooght, en schuw het naberouwen.Ga naar voetnoot964 965[regelnummer] Stilswijgend glijd En glipt de tijd, Gevolght van slimmre stonden.Ga naar voetnoot967 Staeg staegh d'aenstaende Veel slechter dan voorgaende 970[regelnummer] Sijn bevonden. Wat voert in 't woud uw' sinnen?Ga naar voetnoot971 Geen' schoonheyd wisser schuylt in achterwegen.Ga naar voetnoot972 Onvroome brongodinnen,Ga naar voetnoot973 Een' schaer, die staegh door wulpscheyd is genegen 975[regelnummer] Om 't schoone kind, Dat sy bemind, In bronkristal te trecken,Ga naar voetnoot977 V sal omringlen, Daer 's middaghs boomencinglenGa naar voetnoot979 980[regelnummer] U bedecken. Berghwufte Pan, mitsgadersGa naar voetnoot981 Bosschaginymf uw sluymeren sal belaegen: Of 't licht, dat na d'ArcadersGa naar voetnoot983 Geboren is, u minne toe sal draegen. 985[regelnummer] Vw oogh de maen Verlieft hiel staen, Met haeren witten wagen.Ga naar voetnoot985-87 Haer wolckloos swijmen Wy weten toverrymen,Ga naar voetnoot988-89 990[regelnummer] Doen wy 't sagen. Wy bliesen de trompette, Maer Hippolyt, ghy waert die haer deed treuren, En haeren loop belette. De nachtgodin, op datghe haer mooght gebeuren,Ga naar voetnoot994
[pagina 234]
995[regelnummer] Haer' reyse staeckt. Geen' sonne blaeckt Vw aensicht: koude u selden Verkleumt doet krimpen. Geen' witte marmorglimpen 1000[regelnummer] By u gelden.Ga naar voetnoot996-1000 Hoe lieflijck is t'aenschouwen Een aengesicht, daer dapperheen in sweven:Ga naar voetnoot1002 Twee staetige winckbrouwen Vol majesteyts, hem tot een cier gegeven. 1005[regelnummer] Sijn witte neck Magh 't sonder vleck In glans by Phoebus haelen;Ga naar voetnoot1006-07 Wien locken cieren,Ga naar voetnoot1008 Die om de schouders swieren, 1010[regelnummer] En staegh dwaelen.Ga naar voetnoot1010 Kort hayr u best wil passen, Dat niet gevlijt en is na sekre wetten, En 't voorhoofd ruygh bewassen.Ga naar voetnoot1013 Vw' kracht kan strenge en strijdbre goôn verpletten. 1015[regelnummer] Uw forsse geestGa naar voetnoot1015 Geen' reusen vreest. Vw' borst geen' Mars dar wijcken:Ga naar voetnoot1017 En door 't wel tieren,Ga naar voetnoot1018 Vw' spieren Hercles spieren 1020[regelnummer] Vroegh gelijcken. Indienghe op 't paerderennen Belust sijt, ghy sult Cyllarus betoomen,Ga naar voetnoot1022 En ridderlijcker mennen Als Castor self, in 't midden aller vroomen:Ga naar voetnoot1024 1025[regelnummer] Of span de pees Met seenwe en vlees,Ga naar voetnoot1026 En schiet na uw vermogen
[pagina 235]
Om 't veerst; noyt rietenGa naar voetnoot1028 Van Creten streng in 't schietenGa naar voetnoot1029 1030[regelnummer] Veerder vlogen. Of micktghe als Partsche volcken, Geen pijl sal sonder vogel nederstijghen: Vw schichtpunt in de wolcken Sal sijnen roof, 't laeu ingewand doorrijgen.Ga naar voetnoot1034 1035[regelnummer] Hoe selden heeft Men oyt beleeft Dat schoone sijn behouden? God wil u spaeren,Ga naar voetnoot1038 O bloem, verduur met jaerenGa naar voetnoot1039 1040[regelnummer] Onschoone ouden. Wat dar een wijfs oploopentheydGa naar voetnoot1041 Niet doen en dencken? sy bereyd Aenklaghten, och een schendigh ding, Voor den onnooslen jongeling; 1045[regelnummer] En met gesleurde pruycke trachtGa naar voetnoot1045 Geloof te krijgen na haer' maght,Ga naar voetnoot1046 In soo godloos een' eveldaed: s'Ontoyt al 't prachtigh hoofdcieraed, Bevocht de wangen treurens moe: 1050[regelnummer] En stelt met vrouwentreken toeGa naar voetnoot1050 Bedrogh en allerleye list. Maer hoe, wie komt hier aen? wie is 't, Die in sijn aengesicht wtbreydGa naar voetnoot1053 Een' koningklijcke majesteyt, 1055[regelnummer] En moedigh in de lucht beurt 't hoofd?Ga naar voetnoot1055 Hoe lijckt hy, datmen 't nau gelooft,Ga naar voetnoot1056 Den schoonen jongman Hippolyt? Ten waer de kaecken minder blijd, Van bleeckheyd quynden doods en naer,Ga naar voetnoot1059 1060[regelnummer] En 't opgerecht en slordigh hayrGa naar voetnoot1060 Dat lochende. 't is Theseus wis, Die 't aerdrijck weergelevert is.	voetnootvs. 439 geene hoop altoos: volstrekt geen hoop. voetnoot441 Geheymgloed: verborgen gloed. voetnoot444 vermaecken: herstellen, genezen. voetnoot445 twijffelmoedigheyd: door tweestrijd verscheurd gemoed; het wispeltuurigh seer: de ongedurige kwaal (pijn), nl. de liefde. voetnoot446 De leên worpt hier en daer: gunt het lichaam geen rust (worpt: werpt). voetnoot447 swijcken: bezwijken, begeven haar. voetnoot449 gehengen: toestaan. voetnoot452 onthul mijn' pruyck: maak mijn haren los (hullen: kappen); tuyten: vlechten. voetnoot454 gelaet: uiterlik, manier van doen. Voor het tegenwoordige ‘gelaat’ gebruikt Vondel aenschijn (vs. 458). voetnoot455 gesonde dagen: gezondheid. voetnoot456 swacker: verzwakt als zij is. voetnoot457 voorge vaegh: vroegere kracht. voetnoot458 blosentheyd: blos. voetnoot460 suyver: schoon. voetnoot461 De blik waar de zonneglans in blonk. voetnoot462 blickert vaderlijck nocht godlijck: heeft niet meer de glans van de goddelike vader (nl. Phoebus). Latijn: nihil gentile nec patrium micant. voetnoot467 hof: paleis. voetnoot468 kranckhoofdigh: in verstandsverbijstering (Latijn: mente non sana). voetnoot469 ontseyt: weigert. voetnoot472 Seres: Romeinse naam voor de Sinése volken; boomwol: katoen. Vertaling van: quae fila ramis legunt. voetnoot474 schoot: neerhangend kleed. voetnoot476 zeegift: nml. een parel; opgesmeten: aangespoeld. voetnoot477 druppen: in druppelvorm neerhangen. voetnoot478 nardus: reukwerk. voetnoot479 reuckelooselijck: wild. voetnoot480 alsins: in alle richtingen. voetnoot481 winden: hazewinden. voetnoot482 beledige ten tros: zich onledig (bezig) houde met de tros (pijlkoker, Lat. pharetra). voetnoot483 spriet: speer; drillen: trillend opheffen; van Thessaler: door een Thessaliër. voetnoot488 gemaent (Lat. lunata): met een maan versierd. voetnoot485-490 Hoedanige sy.... soodanige ick. Latinisme voor: evenals zij.... zo ook ik; Pontus 't kille meyr: de koude Zwarte zee; Tanaïten: bewoners van de oever van de Tanais (Don); Moeoten: bewoners van de Meotiese moerassen. voetnoot490 wuft: beweeglik, vlug; word ingevoert: word heengedreven (Lat. feror). voetnoot492 dient niet: baat niet. voetnoot494 Paey: breng tot bedaren; godinnemaegd: Diana. voetnoot502 Dryekoppige Hecate: de onderaardse godin Hecate, voorgesteld met drie hoofden, wordt vaak vereenzelvigd met Diana. voetnoot505 onderlingen brand: liefde en wederliefde. voetnoot506 onse hand: tweesilbig te lezen, dus zonder h. voetnoot507 wilde borst: ruwe inborst; bars: stuurs. voetnoot511 hoornen: nl. van de maan; snellen: voortsnellen. voetnoot512 tooverlied der Thessalen: betoverend Thessalies lied. voetnoot513 Het onderwerp blijft: tooverlied; uw gewoud: aan uw macht. voetnoot514 Des donckren hemels toom: zie bij vs. 382. voetnoot515 harder: zinspeling op haar liefde voor Endymion. voetnoot516 wijcken: gebied. voetnoot517 bedeloften: geloften (Lat. vota). voetnoot518 oprechten: inrichten, instellen. voetnoot519 twijfelen: aarzelen. voetnoot520 doortrapt (zonder ongunstige kleur): listig. voetnoot523 al heel: geheel en al; rechtvaerdigheyd: rechtschapenheid. voetnoot524 Aan de eerbaarheid de toegang tot het hart weigeren. voetnoot526 sloof: oude vrouw (zonder ongunstige kleur); vast: voortdurend. voetnoot527 troubel: betrokken, bezorgd (Lat. turbidus). voetnoot528 sich verpijnen: zich afmatten. voetnoot529 behouden van gequel: bevrijd van leed; dus: veilig thuisgekomen. voetnoot530 Nl. hun beide zonen: Acamas en Demophon. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 549, de oude uitgave heeft ter tijden. In 1658 verbeterd. voetnoot532 demoedigh: zachtzinnig (Lat. mitior). voetnoot538 slinx: verkeerdelik. voetnoot540 opluycken: opengaan, ontbloeien. voetnoot543 Vw' older besigh: geniet uw leeftijd, d.w.z. uw jonge leven. Vgl. vss. 119 en 551. voetnoot544 lucht: luchtig, opgewekt. voetnoot548 quicxse: fleurige. voetnoot549 der tijden ampten: de plichten (Lat. officia) van de opeenvolgende leeftijden; wat bij iedere leeftijd past; net: nauwkeurig. voetnoot552 ouling = ouweling in vs. 360; staetigheyd: bezadigdheid. voetnoot553 wat saeyssel... dat. Latinisme (Quaecumque laetis tenera luxuriat satis): juist dat zaaisel, dat altijd... voetnoot554 sich droegh: zich gedroeg, zich voordeed. In weeldigh schuilt wel een woordspeling. voetnoot555 tot woecker dyen: een grote oogst opleveren (woecker oorspr. vermeerdering). voetnoot558 bet verdooft: meer in de schaduw stelt, overtreft. voetnoot559 van vryheyds groeysaemheden gequeeckt: door een groeizame vrijheid opgekweekt wordt, d.i. in vrijheid opgekweekt, zich kan ontwikkelen. Vondel heeft hier woordelik vertaald: Si nobilem animum vegeta libertas alit; in 1658 verduidelikt tot: ‘zoo 't edel hart besnoeit wort noch besneden \| In 't groeien.’ voetnoot560 tegens reden: onredelik. voetnoot561 gebruyck: genot. voetnoot563 ampt: taak; benomen geldt als vertaling van Lat. indictum = opgelegd. dat door de zin vereist wordt. voetnoot565 Met rennen: door het te doen draven (rennen is oorspr. causatief). voetnoot567-568 dreygementen der dood: de bedreiging met uitsterving van het menselik geslacht. voetnoot569 versien: voorzien. voetnoot571 Laat Venus een tijdlang haar bemoeiingen met het menselik geslacht staken, dan zal... voetnoot573 haest: weldra. voetnoot575 seyl[loos] en vlooteloos: onbevaren. voetnoot582 Plutoos damp: de nevels van de onderwereld. voetnoot583 hijlickschorten: opschorting, vermijding van het huwelik (hijlick is Noord-Hollands). voetnoot584 in sich selven: in elkaar. voetnoot585 doorgaen: heengaan, te niet gaan. voetnoot586 's levens leydsvrou: Venus. voetnoot587 Lief burgerommegang: later vervangen door: Bemin den burgerplicht. Vondel voelde later lieven als on-Nederlands; ook in vs. 590 vervangen door mint; hanteering: omgang, verkeer. voetnoot588 door sielgebrecx ontbering: omdat de ziel vrij van gebrekcn blijft. Het Latijn heeft eenvoudig: vitio carens = zonder misdaad. voetnoot589 De zeden van onze voorouders achtten geen levenswijze hoger dan deze. voetnoot590 poort en vest: nl. het stadsleven. Verheerliking van het landleven, die in de renaissance zeer in de smaak viel. voetnoot591 tergen: prikkelen. voetnoot592 geheylight: gewijd. voetnoot593 Geen oor des volcx: hij wordt niet beluisterd, behoeft zich niet aan de publieke mening te storen. Het Latijn heeft: aura populi, zodat Vondel blijkbaar aura met auris verwarde; graeu: 't gemene volk. voetnoot594 nijd: afgunst. voetnoot595 rijcxstaeten: hoge rang. Hij streeft niet, heerszuchtig, naar eer of rijkdommen. voetnoot596 lichtvaerdigh in 't verlaeten: elk ogenblik bereid om er afstand van te doen (lichtvaerdigh kon vroeger betekenen: niet zwaartillend). In het Latijn ontbreken deze woorden. voetnoot600 des onbewusten leden: de leden van hem die er niet op verdacht is. voetnoot602 Hij verlangt geen prachtige paleizen. voetnoot604-606 De aanhalingstekens wijzen op een inlassing. De herinnering aan Oldenbarnevelt, wellicht reeds opgekomen bij vs. 593, wordt hier de dichter te machtig, al is deze uitlating in dit verband wat zonderling geplaatst. voetnoot607 offerkooren: graankorrels, waarmee het offerdier bestrooid werd. voetnoot608 honderd halsen: een plechtig offer (hecatombe) bestond oorspronkelik uit honderd runderen. voetnoot609 Goedwilligh: gewillig; sonder sucht: zonder begeerte. voetnoot610 ledige: nog niet door anderen bebouwd. voetnoot611 Accent op gediert. voetnoot613 Ilissus: riviertje in Attica, ontspringend op de Hymettus. voetnoot614 baeckert: koestert. voetnoot615 meten: zich bewegen langs. voetnoot616 steygeren: omhoog gaan. voetnoot617 Lerna: landstreek in Argolis. voetnoot618 verleyt: verlegt (Latijn: sedem mutat). voetnoot622 wuft: snel vlietend. voetnoot626 morren: murmelen. voetnoot627 boete: bevrediging; hem afleggen: voor hem zich ontdoen van. voetnoot630 belaên sijn: gebukt gaan onder. voetnoot631 De trotsen: de heersers; beangst: vol zorgen. De bedoeling is: laten zij maar drinken (Latijn: sollicito bibant auro superbi). Misschien heeft Vondel de conjunctief over 't hoofd gezien, en ‘bibunt’ gelezen. voetnoot636 winckel is synoniem met hoeck. voetnoot638 onachterhaelt: zonder lastig gevallen te worden (achterhalen: op iets strafbaars betrappen). voetnoot639 wandeling: levenswijze. voetnoot641 met den goôn (de hemellien, vs. 639) vermengt: samenwonend; eer: eertijds; wel te pas: zoals het behoort. voetnoot642 De gouden eeuw, in de volgende verzen beschreven. voetnoot643 heylge merckpael: de gewijde grenssteen (Latijn: lapis sacer); d.w.z. alle grond was gemeenschappelik bezit. voetnoot645 lichtgeloovigh: te goed van vertrouwen, roekeloos (Latijn: credulae rates). voetnoot649 Gewrongen storremschut (later: slingerschut): een belegeringswerktuig (Lat.: balista), waarmee stenen geslingerd werden. voetnoot650-651 Nocht: en niet; 't ongemack des arbeyds dulde: had de last van bebouwing te verduren. voetnoot653 gierigh: hebzuchtig. voetnoot657 die de grimmigheyd aenvoert: die de hartstochten in beweging brengt (Latijn: succensas agit mentes). voetnoot659 staetsucht: heerszucht. voetnoot660 hing aen: werd afhankelik van. voetnoot662 veranderde in geweer: maakte plaats voor wapentuig. voetnoot663 wtmunten moet hier betekenen: uitsteken; 't lichte been is het handvat. In 't Latijn is sprake van een werpspies (cornus) van hout. voetnoot664 lemmer: degen. voetnoot665 besweyt (met ai): omzwaaid; dus: met wapperende vederbos. voetnoot671 langs hoe woeder: steeds verwoeder. voetnoot675 verdoen der vruchten: doden van haar eigen kinderen. voetnoot676 ghenadigst: nl. vergeleken met de mensen. voetnoot677 bestuur des quaeds (Latijn: dux malorum): leidster tot het kwade. voetnoot678 Besat: nam in bezit. - wiens slaat op vrou. voetnoot679 oproocken na: hun rook omhoog zenden naar. voetnoot681 van den grond op (Latijn: ab imo) omgekeert: geheel en al ondersteboven geworpen. voetnoot682 verheert: overheerd. voetnoot683 Medea, tovenares van Colchis, om haar misdaden berucht; dar (veranderd in durf): behoeft. Latijn: sileantur aliae: laten we zwijgen over anderen. voetnoot684 diep verdoemen: streng veroordelen.. voetnoot685 feyt: misdrijf. voetnoot686 lasteren: streng afkeuren; quaed zal hier betekenen: als slecht, tenzij alle quaed betekent: alle slechtheid, ik acht hen tot alle slechtheid in staat, maar het Ned. Wdb. geeft geen bewijsplaatsen van lasteren met dubbel object. voetnoot687 dolheyt wtgelaeten: buitensporige verwoedheid. voetnoot690 wadde: ondiep water. Het Lat. Syrtis is hier verhollandst. voetnoot692 De wester Tethys (zeenimf): de westerkim; dus: eer zal de zon in het Westen opgaan. voetnoot694 smeecken: vleien, vriendelik behandelen. voetnoot695 gewogen (Germanisme): genegen. voetnoot697 uw' moeders rijck: het rijk der Amazonen. voetnoot698 fors: halsstarrig, onbuigzaam. voetnoot703 schrap (adj.) van allesins: aan alle zijden onwrikbaar (Latijn: intractabilis); moede: wegens de vergeefse pogingen. voetnoot704 onderwijsing: vermaningen. voetnoot706 Waer na hellen: waarheen overhellen, waarop uitlopen (Latijn: Quo se dabit fortuna). voetnoot711 barning: heftige gemoedsbeweging (oorspr.: branding). voetnoot714 dar: durf, schep moed. voetnoot715 onbeteutert: zonder schroom. voetnoot716 tsaechachtigh: beschroomd, bangelik; leuteren: aarzelen. voetnoot717 Leert weygren: lokt een weigerend antwoord uit. voetnoot721 blijft: sterft. voetnoot722 feyt: zie bij vs. 685. voetnoot723 eerlijck: eervol. voetnoot724 in 't heymelijck: zodat het geheim blijft. voetnoot725 aen d'een' sy': ter zijde. voetnoot727 slippen: te voorschijn komen. voetnoot731 Of....: wil soms. voetnoot732 Overweldigende zorgen maken ons sprakeloos. Woordelik vert. van Lat.: ingentes (curae) stupent. voetnoot738 kennen voor: erkennen als. voetnoot740 schieten: zich verheffen. voetnoot743 stroopen: uit de schede halen. voetnoot748 onderdaen (adj.): onderdanig. voetnoot749 vryen: de vrijheid verzekeren, beschermen; vgl. vs. 766. (Latijn: Muliebre non est regna tutari patris); laf: zwak; veught: voegt, past. voetnoot750 bloeylent: lentebloei; later vervangen door: 't bloeyenst. voetnoot751 na uw' vaderlijcke seden: in het voetspoor van uw vader. voetnoot754 deser weeu: Ph. verbeeldt zich dat haar man reeds dood is; nood: noodtoestand, ramp. voetnoot755 voorspoock (Lat. omen): voorteken van een ramp. voetnoot757 vorst: Pluto, die aan de Styx (jammervliet) heerst. voetnoot758 vasthoudend rijck: omdat niemand er uit terugkeert. voetnoot761 schaecker: zie Inhovd, r. 2-3. voetnoot762 Der minne te geval: om alle minnaars te dienen! (bitter spottend gezegd) Latijn: Nisi forte amori placidus et Pluto sedet; Der heemlen billijckheyd: de rechtvaardige goden (Lat. aequi coelites). voetnoot764 beedloft (Lat. vota): gebed, samengaande met een gelofte; twijffelmoedigh houden: nog onvervuld laten (Lat.: in incerto tenet). voetnoot766 godvruchtigh: vertaling van Lat. pius: volgens kinderlike plicht. voetnoot771 handlen: te werk gaan. voetnoot772 van siels stilswijgentheden: woordelike vertaling van Latijn: tacitae mentis preces: de gebeden van haar die niet alles kan uiten wat in haar omgaat. Later verving V. dit door: luister wat de tong van 't hart wil spreecken. voetnoot774 quaed: ramp, rampzalige toestand. voetnoot775 darren: durven; gevormd naar: ik dar (oudtijds dorren). voetnoot776 Door uw dubbelhartigheid spreekt ge onduidelike taal (Latijn: ambigua voce verba perplexa iacis). voetnoot781 vatten vind: iets om te vatten, vat krijgt. Het Lat. heeft slechts: agilis flamma percurrit trabes. voetnoot784 Hoedanige men die (Latinisme): gelijk men die. voetnoot786 Het Gnossische gedrogt: de Minotaurus, zo genoemd naar de stad Gnossos op Kreta. voetnoot787 de kromme pad: nl. de tocht langs het kronkelige pad. voetnoot788 wrong: tulband; hier bedoeld als vertaling van Lat. vittae: haarband. voetnoot789 ten aenschijn wtscheen klaer: straalde helder van zijn aangezicht. voetnoot791 Een woordspeling in de Lat. tekst gaat hier te loor. Er staat: Tuae Phoebes vultus aut Phoebi mei, d.i. het aangezicht van uw Phoebe (nl. de door hem vereerde Diana) of wel dat van mijn (stamvader) Phoebus (Apollo). Bij Vondel kan Phoebe niet tegelijk vrouwelik en mannelik zijn. voetnoot793 aengenaem by: welgevallig aan; sijne vyandin: Phaedra, omdat de Cretensers met de Atheners toen in vijandschap leefden. voetnoot794 na mijn' sin (ontbreekt in 't Lat.): volgens mijn smaak, naar mijn inzicht. voetnoot796 kroost: gelaatstrekken. voetnoot798 't voegelijck schijnt hier tegenover streng te staan, dus: inschikkelik, zachtaardig. Het Lat. heeft alleen: miscet ex aequo decus. voetnoot801 Mijn' suster: Ariadne, die aan Theseus de draad verschafte om veilig uit de doolhof te geraken. voetnoot803 als star: nl. in het sterrebeeld de Kroon. Zij was, door Theseus verlaten, de onsterfelike gemalin van Dionysos geworden. voetnoot804 Een bloed: eenzelfde geslacht; blaeckt: ontsteekt in liefde. voetnoot805 saed: afstammeling. voetnoot810 vrijster: de minnende. voetnoot811 geweldig: machtig; goedigh: gelaten. voetnoot815 geschud afstorte: in beroering gebracht, omlaag strome. voetnoot818 aengaen: hun loop beginnen; averechts: verkeerd (het Lat. heeft obliquus: schuins). voetnoot819 Met Titan is de zonnegod bedoeld. voetnoot821 dompel nl. in zee, dus: doof uit. voetnoot823 driesnijnde straelen: de driepuntige bliksem (strael verenigt de betekenis pijl en bliksemstraal). voetnoot829 reede stof (Lat. materia facilis): gemakkelik te brengen tot. voetnoot831 overtreft: (boven anderen) uitsteekt. voetnoot832 tarten: uitdagen, dus: de meerdere zijn in slechtheid. voetnoot833 swaer: zwanger sich slechs: alleen zich zelf (terwijl gij ook mij tot schande wilt brengen). voetnoot836 tweegestaltigh merck: door de kentekens van tweeërlei gedaanten; twijfelkind (Lat. ambiguus infans): half mens, half dier. voetnoot837 stiersch gesicht: vertaling van Lat. vultu truci: stierenogen. voetnoot840 gesneuvelt: gevallen. voetnoot844 De Colcher stiefmoer: Medea. voetnoot846 staen na: verlangen, streven naar. voetnoot849 dul: zinneloos; ongered: met onverzorgd uiterlik (Ned. Wdb. X, 1648). voetnoot851 uw' knie raecken: het gebaar van de smekeling. voetnoot853 tijt aan 't omhelsen: poogt mij te omhelzen; graegh; begerig. voetnoot854 van leêr rucken: het zwaard uit de schede trekken. voetnoot859 verworf naast het oudere verwarf, nu: verwierf. voetnoot860 Dats: namelik; behoudens eer (ontstaan uit een absolute constructie): met behoud van mijn eer. voetnoot861 oock 't minste niet: zelfs niet het geringste, nl. de dood die ge van mijn hand verlangt. Daarvan hangt ook vs. 862 af: verwerf dus niet dat ik het zwaard trek. voetnoot863 Tanais (tweesilbig te lezen): de Don. voetnoot864 Maeoot: een moerassige streek aan de Zwarte Zee. voetnoot866 bestaen: daad (eigenlik onderneming). voetnoot868 op 't stuck: op heter daad. Denk achter op! een uitroepteken. voetnoot869 sammelen: dralen. voetnoot870 ongedaeght: voordat men zelf gedaagd, beschuldigd wordt. voetnoot871 kleeden: bedekken (Latijn: scelere velandum est scelus). Dat voorgewende vergrijp moet het werkelike vergrijp verborgen doen blijven. voetnoot872 toetreden: optreden, aanvallen. voetnoot873 door voorbaet: door de ander voor te zijn; gewis: veilig. voetnoot874 tuygh: getuige; mits: daar. voetnoot876 schaecker: bandiet, schelm (oorspr. rover); parsen: in 't nauw brengen. voetnoot877 geweld en kracht (synoniemen): verkrachting. voetnoot879 sijner straeten: zijns weegs. voetnoot880 verbaest: in verbijstering. voetnoot881 pand: bewijsstuk. voetnoot882 verquicken: bijbrengen; druckige: bedroefde; opsmucken: in orde brengen. Vss. 881-884 worden gezegd tot de toesnellende dienaren. voetnoot883 gesleurde pruyck: over de grond gesleepte haardos, wrevel (adv.): misdadig. voetnoot884 dit evel: deze euveldaad. voetnoot887 't Gemoed: de onkuise gezindheid kan iemand bezoedelen; niet dat wat hem (buiten zijn schuld) overkomt (Latijn: mens impudicam facere, non casus solet). margenoot+ [Randschrift:] Wijse: Phoebus is lang over de zee. voetnoot889 De aangegeven wijze was, blijkens gelijktijdige liedboeken, zeer bekend. voetnoot891 Corus: de onstuimige Noordwestenwind. voetnoot892 haspelen: dooreenwarren (Lat. glomerare), dus: grillig opstapelen. voetnoot896 Dat....: Laat. voetnoot897 Lat. miratrix senioris aevi: die bewonderend het verleden overziet; als een Godlijck wonder is een toevoeging van Vondel. voetnoot898 Aller ouden schoonigheên: de schoonheid van alle (jongelingen) uit oude tijden. voetnoot902 brallen: pralen. voetnoot903 blos (adj.): blozend (Lat. rubicunda). voetnoot904 voltogen: voltooid (oorspr. voltrokken), dus: de volle maan. voetnoot905 De bedoeling van het Latijnse coeunte cornu is eigenlik, dat de horens van de halve maan bij het volworden samenkomen. voetnoot907 sluymersoet: een zachte slaap bevorderend. voetnoot910 wisselt sijn' glans zal hier moeten betekenen: verbleekt, vergeleken bij de schoonheid van Hippolytus. Maar in 't Latijn sluit deze regel zich bij de vorige aan (Nec tenent stellae faciem minores): de kleinere sterren verbleken bij volle maan. voetnoot912 t'hans: kort te voren nog gedompeld in de Oceaan (de vlietendrincker) (Lat. modo lotus undis). voetnoot915 kriecken dar: durft te voorschijn te komen. Dezelfde avondster wordt dan morgenster (Lucifer). voetnoot919 wijngerdtorts later veranderd in druifspiets: de thyrsis-staf, de spiesse (vs. 920) met wingerdloof omkranst. voetnoot923 Bebind: rondom bindt; mijtercier: de sierende hoofdband. voetnoot925 moet ghy 't geven: onderdoen voor. voetnoot928 sich behaeght: een hoge dunk van zich zelf heeft. voetnoot929 bet geviel der maeghd: behaagde de maagd (nl. Ariadne) meer. voetnoot930 Griecken: Griekenland. margenoot+ [Randschrift:] Wijze: Sei tanto gratioso. voetnoot933 onmaghtigh: kortstondig (eigenlik zwak). voetnoot934 verslenssen: vergaan (eig. verleppen). voetnoot941 De damp van de hete zomer (Latijn: AEstatis calidae vapor). voetnoot942 gekleurde: nl. door bloemen; later vervangen door ghebloemde. voetnoot943 voegen: behoren bij. voetnoot944 in sonnestand: in de hoogste stand (Lat. solstitium). voetnoot947-48 met kleendre raden jaegen: een kortere weg afleggen, dus: korter duren. voetnoot953 het schittrend schijnen: de glans (Lat. fulgor). voetnoot963 Gebruyck: geniet; dancklijck: dankbaar. voetnoot964 Terwijl ghy mooght: zolang gij kunt. voetnoot967 slim: kwaad, erg. voetnoot971 In 't Latijn: Quid deserta petis? = Waarom zoekt ge eenzame streken? voetnoot972 in achterwegen (Lat. loci avii): afgelegen plaatsen; wis: veilig. voetnoot973 Onvroom is vertaling van improbus: zedeloos. voetnoot977 bronkristal: helder bronwater. voetnoot979 boomencinglen: omheining van bomen, priëel ((Ned. Wdb.) voetnoot981 Berghwuft: over de bergen zwervend. voetnoot983 't licht dat na d'Arcaders geboren is: geleerde omschrijving van de maan: de Arcadiërs zouden vóór de schepping van de maan reeds hun land bewoond hebben. voetnoot985-87 Zinspeling op de liefde van de maan voor Endymion. voetnoot988-89 Haar verbleken, zonder door wolken bedekt te zijn, schreven wij toe aan toverspreuken. voetnoot994 gebeuren: ten deel vallen, nl. als minnaar. voetnoot996-1000 In het Latijn zijn deze regels het begin van de volgende strofe, waarin de schoonheid van Hippolytus geprezen wordt. De bedoeling is dus: uw gezicht is niet rood verbrand, niet gerimpeld doot de koude, en schitterender dan blank marmer; By u gelden: zijn bij u te vergelijken. voetnoot1002 daer dapperheen in sweven: waar vastberadenheid uit spreekt. voetnoot1006-07 Magh 't haelen: kan wedijveren. voetnoot1008 Wien (Datief): later vervangen door wiens. voetnoot1010 dwaelen: zich los bewegen. voetnoot1013 ruygh bewassen: letterl. ruw, borstelig begroeien. In 't Latijn staat frons hirta: waar het adj. dat borstelig betekent, op het voorhoofd zelf overgedragen wordt. voetnoot1015 fors: strijdlustig. voetnoot1017 dar: op deze plaats in betekenis samengevallen met durf (= behoeft), waardoor Vondel het bij de omwerking vervangt. voetnoot1018 't wel tieren: de voorspoedige groei. voetnoot1022 Cyllarus: het paard van Pollux, die hier verward wordt met zijn broeder Castor, de paardenbedwinger. voetnoot1024 vroomen: dapperen. voetnoot1026 Met seenwe en vlees: met krachtige spieren; senuw betekende oudtijds ook spier. voetnoot1028 rieten: pijlen (vertaling van Lat. harundo). voetnoot1029 streng in 't schieten: krachtig treffend (het Lat. heeft gracilis: slank). voetnoot1034 roof: prooi. voetnoot1038 wil: moge. voetnoot1039 De oude Amsterdamse drukken van Seneca, die Vondel waarschijnlik gebruikte, hebben op deze plaats: formaque nobilis deformis senii limina transeat, d.i.: laat zijn edele schoonheid de drempels van de lelike zwakheid des ouderdoms overschrijden. Vondel heeft dus met ouden bedoeld het meervoud van oude: ouderdom (senium), en een goede vertaling gegeven. voetnoot1041 oploopentheid: driftige aard. voetnoot1045 pruycke: later vervangen door vlechten. voetnoot1046 Geloof te krijgen: te maken dat men haar gelooft. voetnoot1050 toestellen: in 't werk stellen; treken: streken. voetnoot1053 wtbreyd: ten toon spreidt. voetnoot1055 moedigh: fier, zelfbewust. voetnoot1056 datmen 't nau gelooft: zodat men het nauweliks kan geloven. voetnoot1059 naer: bedroefd, somber. voetnoot1060 opgerecht: overeind staand.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

Tweede bedriif.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied