De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

Regelnummers proza verbergen

[p. 153]

Brvyloftbed
Van den E. Heere, Pieter Cornelisz. Hoofd,
Drost van Muyden, Baljuw van Goeyland,
En de E. Ioffr^e. Helionora Hellemans,

Den 30 van Slaghtmaend des Iaers 1627. aant.

T' Amsterdam,

By Willem Iansz Blaeu, inden gulden Sonnewijser, M D C XXVII.

[p. 154]

VAN 1627. AFGEDRUKT NAAR DE TEKST VAN DE eerste uitgave (T'Amsterdam, By Willem Iansz Blaeu, inden gulden Sonnewijser, 1627.), waarvan de titel hiervoor typografies is nagevolgd. Unger: Bibliographie, nr. 156.

[p. 155]

Aen den Heer Drost en sijne E. Bruyd.
Klinckdicht.aant.

O die malkanderen ontmoet met zegekarren,¹

En houd voor Iuno stal, die u te samen trout;²
Son, die uw' maen bestraelt; Maen, die uw' Son beschout,³
En 't hemelrijck belooft vermeerdering van Starren:⁴

O tweelingkroonen, die by beurt ons oogh doet marren,⁵

En blaeckt in 's hemels kerck, met schitterglans in goud;⁶
Hoofdlichten vry van damp; vergeeft het ons, die stout,⁷
Met roockerige torts, uw' heldre klaerheyd zarren:⁸

Alsoo draeght ydel breyn bronwater in de zee:⁹

Alsoo tart Pan Apol, omgolft van blaetend vee:¹⁰
Soo is gebryselt glas by diamanten kostelijk.¹¹

My moedight, dat geen' gift van godheên word veracht,¹²

'Tsy datmen haer een lam, of honderd veersen slaght.¹³
Ick offer danckbaerlijck, al rieckt het luttel Drostelijck.¹⁴

I.V. Vondelen.

1 met zegekarren: op triomfwagens, zegepralend.

2 stal houden: blijven staan. De godin Juno was de beschermvrouwe van het huwelik.

3 Dit beeld keert later terug in de bekende dans-rei van Adam in Ballingschap.

4 vermeerdering van Starren: een talrijk kroost.

5 doet marren: doet dralen, d.w.z. boeit.

6 blaeckt in 's hemels kerck: schittert in het verblijf der goden (vgl. vs. 2).

7 Hoofdlichten: woordspeling met de naam Hooft.

8 roockerige torts: de verzen van de huldigende dichter zijn als een walmende fakkel, die de stralende glans van het bruidspaar slechts verduistert, hun ‘klaerheyd zart’, eig. plaagt, benadeelt.

9 ydel breyn: een dwaze inbeelding.

10 Herinnering aan de bekende wedstrijd tussen de herdersgod Pan, ‘omgolft van blaetend vee’, die smadelik verloor tegen Apollo.

11 gebryselt glas: brokjes glas; by: in vergelijking met; kostelijk: kostbaar.

12 van: door.

13 veersen: woordspeling met de dubbele betekenis van lam (een lam vers) en veerzen: (vaarzen) = jonge koeien, naast verzen.

14 Al blijft mijn werk beneden uw Drostelike waardigheid. Wellicht tevens: al kunnen mijn verzen niet halen bij die van de Drost.

[p. 156]

Inhovd.

1 Ganymedes van Iupiter afgesonden, om de Bruylofttafel des Heeren^{r. 1} 2 Drossaerds na begroetenis met hemelschen nectar te vereeren, verricht 3 sijnen last: mèt verschijnt'er Venus en Poësij, de welcke na het ophaelen³ 4 der menighvuldige diensten, waer door de Bruydegom haer verplichte, 5 proef nemen van 't geen Cupido by sijnen meester in de dichtkunst ge- 6 vordert heeft, diense laurieren, en Iupijns dischschencker vaert met dese⁶ 7 tijding ten hemel.

Personagien.

Ganymedes.

Venvs.

Poesy.

Cvpido.

Rey van Charites.^*

r. 1 Ganymedes: een schone jongeling, door Jupiter geroofd en aangesteld als ‘dischschencker’ (6), die hem de godendrank, de nectar schonk.

3 ophaelen: herinneren aan.

6 gevordert heeft: welke vorderingen hij gemaakt heeft.

* Charites: de drie Gratieën.

[p. 157]

Brvyloftbed, Van den E. Heere Pieter Cornelisz. Hoofd Drost van Muyden, Baljuw van Goeyland, Ende de E. Ioffr^e. Helionora Hellemans.

Ganymedes:

 

De saligheyd, door al het soet,

 

Haer' burgers dickmael walgen doet;^{vs. 2}

 

En eeuwigh schitterende licht

 

Verveelt wel godenaengesicht:

5

Dies 't suur oock hemeltonge smaeckt,⁵

 

En duysternis het oogh vermaeckt.⁶

 

Der dingen waerde in 't algemeen

 

Bekentmen door verscheydenheên.⁸

 

Verscheyde kleuren doen 't gewis⁹

10

Dat Iris kleed veel schoonder is.¹⁰

 

D'een' verwe steeckt op d'andere af.

 

Soo blinckt Iupijns by Plutoos staf;¹²

 

Een god by 't menschelijck geslaght;

 

En starregoud in 's aerdrijcx nacht.

15

Dit ondervind ick, onderwolck¹⁵

 

Gedaelt by sterflijck bruyloftsvolck.

 

Dees' lucht mijn' lafheyd grager maeckt.¹⁷

 

Nu toght het hart naer 't geen 't flus wraeckt.¹⁸

 

Het feesttapyt van oppertroon

20

By dit behangsel luystert schoon,²⁰

 

En by dien aengesteken damp

 

Bevalt my roockeloose lamp.^21-22

vs. 2 Haer' burgers: de burgers van haar rijk, d.w.z. allen die de hemelse zaligheid genieten.

5 hemeltonge: de tong van deze hemelbewoners.

6 vermaeckt: nieuwe kracht geeft.

8 Bekent: leert men kennen; verscheydenheên: onderscheiding, tegenstelling.

9 doen: bewerken.

10 Iris kleed: de regenboog.

12 staf: heerschappij, rijk: de hemel tegenover Pluto's rijk, de duistere onderwereld.

15 onderwolck: onder de wolken, op aarde.

17 lafheyd: lusteloosheid. In deze aardse lucht voel ik eerst recht wat ik in de hemel genoot.

18 toghten: hevig verlangen; flus wraeckt: kort te voren verwierp, waardeloos achtte.

20 behangsel: wandtapijt; luystert: blinkt.

21-22 aengesteken damp: verlichte walm, flauw schijnend kaarslicht, vergeleken bij de roockeloose lamp: de hemellichten.

[p. 158]

 

Heylheyligh purper van godin²³

 

En god, by sijde en wormgespin,²⁴

25

By bruydcieraed en bruygoms glans,

 

In 't praelen heeft al betre kans.²⁶

 

Maer siet eens, 't nieugetroude paer,

 

Met dees' van vreughd begote schaer,²⁸

 

Blijft op ons staeren, en sit stom,

30

En yeders oogen kijcken om:

 

Best dat ick hun verwondren red.³¹

 

'K ben, dat ghy 't weet, van Dardans bed³²

 

Gesproten, 's Troischen konings soon,

 

Hofschencker van den god der goôn;

35

Die sijner straelen majesteyt

 

En glori op mijn aenschijn spreyt;

 

Wanneer ick in sijne hooge sael,

 

In loutre diamante schael,

 

Met kruyck uyt vierigen robijn

40

Gedraeyt, hem toeschenck godenwijn.

 

Dees, soo ick voor sijn' tafel schonck⁴¹

 

Het vocht, dat in de koppen sprongk,

 

Sprack, door 't wel toeven wel gesint;⁴³

 

Dischschencker hoor: ga heen geswint,

45

Beklim mijn fieren arends rugh;

 

Die draeghe u met sijn' pennen vlugh,

 

Gelaên met soeten nectardranck,

 

Ter stedewaert, daer Hymens klanck⁴⁸

 

Styght naer verheve Noorderas;⁴⁹

50

Daer Tethis, met een' blaeuwen plas,⁵⁰

 

Den vromen Hollander bespoelt,⁵¹

 

En 't vrolijck bruylofthuys krioelt.⁵²

 

Vereer met onsen frisschen most⁵³

 

Het tafelbedde van den Drost;⁵⁴

55

Tot loon dat dick' sijn gulden mond⁵⁵

 

Lofsangen uyt de laeghte sond

 

Ten starrenwaert; alwaer sijn naem

23 Heylheyligh: hoogheilig.

24 sijde en wormgespin: door wormen gesponnen zijde.

26 heeft betere kans om het in glans te winnen.

28 begote: overgoten, vervuld van.

31 hun verwondren red: uitkomst geeft bij hun verbazing.

32 dat ghy 't weet: om het u maar dadelik te zeggen; Dardans: Dardanus, zoon van Jupiter, was de stamvader; Tros, koning van Troje, zijn vader.

41 soo: toen.

43 't wel toeven: het goede onthaal (toeven: vriendelik ontvangen).

48 Hymens klanck: het bruiloftslied.

49 Noorderas: elders bij Vondel voor de Noordpool; hier: het Noordelike deel der aarde.

50 Tethis: vrouw van Oceanus en moeder van de stroomgoden.

51 vroom: kloek, dapper.

52 krioelt: wemelt van gasten.

53 most: druivensap.

54 tafelbedde: rustbank, waarop men in de Oudheid aanlag bij 't feestmaal.

55 gulden (mond): welsprekend (Ned. Wdb. V, 1251).

[p. 159]

 

Is uytgeblasen door de faem.⁵⁸

 

Nau had hy uyt, of Ganymeed⁵⁹

60

Het kromgebeckte dier beschreed.

 

Een' kruyck ick aen mijn' gordel hang:

 

Wan koning Henrick uyt den drang⁶²

 

Der halve goden naer my spoeyt;

 

Terwijl de vogel, eer hy roeyt,⁶⁴

65

Sijn' vleugels veerdigh maeckt en reckt.⁶⁵

 

Soon, seyd hy, soon, wiens reyse streckt

 

Naer den beroemden Batavier,

 

Die sijn onsterffelijck pappier

 

Met myne onsterffelijcke daên

70

Soo trots en loflijck heeft belaên,

 

Dat eer mijn pronckbeeld te Parijs

 

Gedye het kanckrigh roest tot spijs,⁷²

 

Eer nyds en tyds vermetelheyd

 

My lever der vergetelheyd:

75

Dat eer die groote koningsstad

 

My sal vergeten, als het blad

 

'T welck hy mijne eer bevolen laet;⁷⁷

 

Hoe bits oock Phlippes Henrick haet.⁷⁸

 

Ghy sult hem groeten duysendmael,

80

Wiens deftigh koningklijck verhael⁸⁰

 

Den Amstel geeft geen' mindren moed,⁸¹

 

Als Roomsche⁺ ridder aen den vloed,⁸²

 

Die door de sevenberghsche stad⁸³

 

Gaet bruysen, op sijne oudheyd prat.

85

Vermaen den Landvooghd van het Goy⁸⁵

 

Dat hy ten vollen 't werck voltoy,⁸⁶

 

En 't lijck te sint Denis bewaert,⁸⁷

 

D'ontbonde siel haere hemelvaert⁸⁸

 

Met stacy vier: verbaest hem dit;⁸⁹

90

Segh, hoe ick neffens Hercles sit,

 

En munt door heylge bloemen uyt,⁹¹

58 uytgeblasen: uitgebazuind.

59 had hy uyt: was hij uitgesproken.

62 Wan: toen; koning Henrick: Hendrik IV († 1610), wiens leven door Hooft in 1626 beschreven werd (vs. 68-70). Volgens de dichter is hij in de hemel onder de Heroën (halve goden) geplaatst.

64 roeyen: met brede vleugelslag vliegen.

65 reckt: uitstrekt.

72 Gedye: worde; kanckrigh: invretend.

77 bevolen laet: toevertrouwd heeft. In de latere omwerking: ‘met mijn eer beslaet’ d.i. bedekt, vult.

78 bits: hevig.

80 deftigh: passend, waardig.

81 moed: trots, met trots vervult.

+ Tacitus

82 Roomsche ridder: later vervangen door Romes Zwijger (vertaling van Tacitus).

83 de sevenberghsche stad: Rome, op zeven heuvelen gebouwd.

85 Landvooghd: baljuw.

86 voltoy: de kroon op het werk zet.

87 Absolute constructie: terwijl het lijk te Saint Denis blijft rusten.

88 de hemelvaart van de verloste ziel.

89 Met stacy vier: met een luisterrijke dichterlike hulde moet vieren; verbaest hem dit: deinst hij daarvoor terug.

91 heylge bloemen: de leliën van het Franse wapen.

[p. 160]

 

Als dees met leeu en slangenhuyd.

 

Segh, hoe d'in bloed gedoopte siel

 

Des helds, die voor de vryheyd viel⁹⁴

95

In Hollands hart, door moorders haet,

 

Bekoort door goud en glimp van staet,⁹⁶

 

Hier aen mijn' slincke sij' gevoeght,⁹⁷

 

Door mergh van rede my vernoeght.⁹⁸

 

Dat dan het Hoofd vol wijsheyds breyn,

100

Dat dan de Muyder kasteleyn¹⁰⁰

 

My gun myn toegewesen recht,

 

En mijn' triomf aen d'uytvaert hecht:¹⁰²

 

Dies wensch ick, dat de kuysche min

 

Hem aen sijn' blaeckende Drostin¹⁰⁴

105

Door soo veel' wellusten verbind,

 

Als eertijds 't schutterlijcke kind¹⁰⁶

 

My aen mijn' koningin verknocht;

 

Doen sij van over zee gebrogt,

 

Een' tweede Venus, te Lion,¹⁰⁹

110

Met schoot vol gloeds onthaelde haer' son.¹¹⁰

 

'K wensch hem sijn' bruyd soo wenschlijck is

 

Als my die bloem van Medicis;

 

Die roos gehuwt aen lelibloem,¹¹³

 

Toscanens pronck, en Vranckrijcx roem.

115

Hy had volseyd, en d'adelaer

 

Sich gaf ter vlught, en werd gewaer

 

Na'et lange swieren Hymens vlam,¹¹⁷

 

Die door de glasen t'Amsterdam

 

Vytflickerde; doen viel hy vlack,¹¹⁹

120

En sette sich op 't bruyloftsdack.

 

Ontfang ontfang, heer bruygom, dan

 

Iupijns geschenck, dees' nectarkan.

 

Ontfang de boodschap en den groet

 

Des grooten Henricx; die sijn' voet

125

Om hoogh set op turkoisen vloer,

 

Op eeuwigh blinckend parlemoer.

 

Vw landbestier en heerschappy

94 Prins Willem I.

96 Bekoort: verleid; glimp van staet: de beloofde brieven van adeldom.

97 slincke: linker.

98 mergh van rede: pittige, zinrijke gesprekken.

100 kasteleyn: kasteelheer.

102 Na de beschrijving van mijn uitvaart, ook mijn opneming in de hemel verheerlikt.

104 blaeckende: stralende van schoonheid en van liefde.

106 't schutterlijcke kind: Cupido, met pijl en boog gewapend.

109 Maria de Medicis was als bruid van Hendrik IV in een galei van Livorno naar Marseille en van daar naar Lyon gereisd (zie Hooft's Henricus de Grote).

110 onthaelde: ontving; haer' son: vgl. het Klinckdicht, vs. 3, blz. 155.

113 lelibloem: zie noot op vs. 91.

117 Hymens vlam: Hymen, de god v.h. huwelik, werd met een fakkel afgebeeld.

119 viel hy vlack: streek hij neer.

[p. 161]

 

Gesegent onder HENRICK sij,¹²⁸

 

Die sijnen naem van hem ontleent,

130

Daer Navarrois en Vranck om steent,

 

En naulijcx blijft van traenen droogh,

 

Soo dicwils 't harte stijght om hoogh,

 

En overpeynst dien droeven dagh,

 

Die 's vollecx heyland sneven sagh.¹³⁴

135

'K wensch segening toevloeye u twee,

 

Soo Vecht toevloeyt de Zuyderzee;¹³⁶

 

Daer in en uyt den mond van 't Y¹³⁷

 

De seylen sweven 't slot voorby;

 

Daer ghy, ten besten van't gemeen,

140

Bewaeckt het drietal uwer steên.¹⁴⁰

 

Maer wat godinnen bly van geest

 

Verschijnen hier ter bruyloftfeest?

 

Ick sie 'er twee, ick sie 'er dry,

 

Cupido, Venus, Poësy,

145

En haeren sleep: sy sijn 't gewis.¹⁴⁵

 

'K wil luystren wat haer toelegh is.

VENVS. POESY. CVPIDO. REY VAN CHARITES.

Venus:

 

De Kercken van mijn rijck, de goddelijcke glanssen

 

Van offervier, de geur van aessemende kranssen,¹⁴⁸

 

Nocht soete wieroockreuck, dien autaer van sich geeft:

150

Geen' marjoleyne beemd, geen myrtenbosch, dat leeft¹⁵⁰

 

Van pluymgediert, en klinckt van schelle nachtegaelen:¹⁵¹

 

Nocht rey, nocht dans op pijp, op cyters, en cymbaelen,

 

Geen' vedel, die met boogh gestreken wedergalmt:¹⁵³

 

Geen' jeughdelijcke borst, ontvonckt door minnewalmt:¹⁵⁴

155

Geen aenschijn, afgeset na onbesproke schoonheyd:¹⁵⁵

 

Geen voettapijt, dat uytgespreyt voor mijnen troon leyd:

 

Geen' maeghdekeel, die, wen sy mijnen lofsang singt,

 

Den geest al wyd beschaemt, die door het orgel dringt:¹⁵⁸

 

Geen' minnaerlijcke stem, op smeecken en op vleyen,¹⁵⁹

128 Henrick: Frederik Hendrik, genoemd naar de Franse koning (vs. 129).

134 heyland: redder; die Frankrijk na de burgeroorlogen de vrede schonk.

136 Soo: evenals.

137 Daer: waar.

140 het drietal uwer steên: Hooft was drost van Muyden, baljuw van Naarden en hoofdofficier van Weesp.

145 sleep: gevolg.

148 aessemende: geur verspreidend, welriekend.

150 marjoleyne: geurige; marjolein is een heestergewas met geurige bladen, als kruiderij gebruikt; leeft van: wemelt van.

151 schel: wordt in de 17e eeuw gezegd van een doordringende, maar welluidende klank.

153 boogh: gebogen strijkstok.

154 minnewalmt: liefdegloed.

155 afgeset na onbesproke schoonheyd: dat gekopieerd is naar het onberispelik schone (afsetten: naschilderen; zie Ned. Wdb. I, 1973).

158 geest: bezielde orgelklank; al wyd: zeer verre.

159 minnaerlijcke stem: later vervangen door: soete vryers stem; vleyen: synon. van smeken.

[p. 162]

160

Soo kunstigh afgerecht, dat Caucasus sou schreyen¹⁶⁰

 

Eer hyse ongetroost op 't harde stuyten liet:¹⁶¹

 

Nocht geen' bekoorlijckheên van Cyprus konden niet¹⁶²

 

Mijn' reys verletten na dees' bruyloftlijcke saelen;

 

Om mijnen autaerknecht en kerckpoeet de straelen¹⁶⁴

165

Der godheyd, lang van hem aenbedelijck geviert,¹⁶⁵

 

Te toonen, daer hy in sijn' staci sit geciert.¹⁶⁶

 

Wat segh ick? sou yet aerdsch myn' reyse wel verletten?

 

Myn hemel, altyd vry van sterffelijcke smetten,¹⁶⁸

 

Myn suyvere elpen stoel, myn hof vermoght dat niet;

170

Daer soo veele engelen staen onder myn gebied;¹⁷⁰

 

Die bevende uyt ontsagh, dees' blonde vlechten snoeren,

 

Gesteent in 't gouden hayr, gestarnt op 't voorhoofd voeren;¹⁷²

 

Daer welfsel wand en vloer van alle kanten speelt

 

Met glans en wederschijn van ons gespiegelt beeld.

175

'T is billyck dat ick eer' den Drostelycken Hymen.¹⁷⁵

 

Myn tempel is vergult met sijn' vergulde rymen.¹⁷⁶

 

Het heyligh marmor praelt alom met vaers en spreuck,

 

En tart der ouden eeu: schoon ofse frons en kreuck¹⁷⁸

 

En rimpels set, en grijst en graeut van silverhayren.

180

Minerve bind sich niet aen Griecxsche tael, of jaeren

 

En hoogen ouderdom: weshalleven doen 't my

 

Geluste mynen soon, in Duytsche poësij,¹⁸²

 

Te sien volleert, ick hem te Muyden ley ter scholen;

 

En liet den leerling 't Hoofd der dichteren bevolen;¹⁸⁴

185

Wien ick milddadigh schonck de schoone Leonoor:

 

Dies offerde hy sijn' vlyt: en zedert nam ick voor¹⁸⁶

 

Dees' bruylofteer met d'eer myns soons te menighvuldigen,¹⁸⁷

 

En hem, soo hy 't verdiende, in 't openbaer te huldigen:¹⁸⁸

 

Waer toe mijn' speelnoot sich liet troonen van Parnas.

Poesy:

190

Ghy bad my niet soo seer als ick selfwilligh was:¹⁹⁰

 

En sou ick niet godin? myn opperste genoegen!

160 Caucasus: voor: harde steenrots.

161 hardvochtig on verhoord liet.

162 Cyprus: de hoofdzetel van Venus' eredienst.

164 autaerknecht en kerckpoeet: als minnedichter is Hooft dienaar en zanger in Venus' tempel.

165 aenbedelijck: met aanbidding.

166 in sijn' staci: nml. als bruidegom.

168 sterffelijcke smetten: door de aanwezigheid van stervelingen.

170 engelen: later veranderd in goelijckheen (bekoorlikheden); gebied: gezag.

172 voeren: dragen.

175 Hymen: huwelik; rijmend op rymen, dat dus met ie gezegd werd.

176 vergulde: vgl. gulden in vs. 55.

178 der ouden: van de klassieke dichters; schoon of: ofschoon ; se slaat terug op eeu: hoe eerbiedwaardig ze is door hoge ouderdom. Met frons, kreuck en rimpels is dus niets geringschattends bedoeld; de ouderdom maakt bezadigd en wijs, meent de dichter.

182 Geluste: behaagde; mynen soon: Cupido; Duytsch: Nederduits, Nederlands.

184 liet bevolen: vertrouwde hem toe aan; Hoofd der dichteren: bekende woordspeling met Hooft.

186 Besteedde hij (Hooft) alle moeite aan zijn leerling.

187 menighvuldigen: vermeerderen.

188 soo: gelijk.

190 selfwilligh: vrijwillig bereid.

[p. 163]

 

De⁺ Fransche Thales weet hoe wy te gader voegen:¹⁹²

 

Hoe Cytherea my ontberende verkout:¹⁹³

 

Hoe haer geselschap weer de dichtkunst onderhoud,

195

En veel meer stofs verschaft als Zephyrs bloemen spickelen¹⁹⁵

 

Op Hyble en op Hymet. uw hart ick aen kan prickelen,¹⁹⁶

 

Ghy wederom het myn. d'een' godheyd d'andre kleed.

 

Myn oli voed uw' vlam. soo dat rou onbescheed¹⁹⁸

 

Het heyligh huwlyck scheyd van die, tot elcx verwondering,¹⁹⁹

200

Noodsaeckelijck getrou handreycking bieden onderling.

 

Oock presteme de jonst myns voesterkinds, dat elck²⁰¹

 

Soetvloeyende verplicht; te weten Hoofd, die melck²⁰²

 

En voedsel uyt dees' borst van jongs op heeft gesogen,²⁰³

 

En sette u by meer krachts, dan uwer taeye bogen²⁰⁴

205

Gereckte pesen oyt geveerde pylen deên.

Venus:

 

'K belyde dat sijn dienst ons nut was in 't gemeen.²⁰⁶

Poesy:

 

'T sy dat, als Sophocles, met overoude laersen²⁰⁷

 

Hy trad op treurtoonneel, en klaeghelijcke vaersen

 

Ten ooren innesond, en raeckte 's volcx gemoed;

210

En mengelde onder een de traenen met het bloed.

Venus:

 

'T sy dat met bruyloftsang hy volgde bruylofttortsen,

 

Of beelden, die den aerd der heete minnekortsen²¹²

 

Na'et leven druckten uyt, toewyde aen kerckpilaer;

 

En wierroockte met rym als priester voor 't autaer.

215

'T sy dat hy op een' halm, met harderlycke lieden,²¹⁵

 

Holp Dayfeloos en Dorileaes bloed aen 't sieden.²¹⁶

 

Of deed den dageraed beklappen 't luye Goy.²¹⁷

 

Of dreef, voor ondier ang, de kudden na de koy.²¹⁸

+ Montaigne

192 Thales: een der zeven wijzen van Griekenland, spreekwoordelik gebruikt voor een wijs man. Volgens de kanttekening is de Franse schrijver en wijsgeer Michel de Montaigne bedoeld, bij Hooft in hoge eer (vgl. Hooft's Bruyloftsdicht voor Adriaen Verhee, vs. 80-111).

193 Cytherea: Venus, naar het eiland Cythera, waar zij uit het schuim der zee geboren was; verkout: afkoelt, haar gloed verliest.

195 Zephyrs is onderwerp; spickelen: in bonte overvloed doen bloeien.

196 Hyble: stad op Sicilië; Hymet: berg in Attica, beide vermaard om hun honing (vgl. Geboortklock, vs. 180).

198 rou onbescheed: grof onverstand.

199 Het heyligh huwlyck: nml. van liefde en dichtkunst.

201 de jonst myns voesterkinds: de genegenheid voor mijn voedsterkind.

202 Soetvloeyende verplicht: door zoetvloeiende verzen aan zich verplicht.

203 van jongs op: van jongs af.

204 dan ooit de pezen van uw boog (kracht bijzetten) aan uw pijlen.

206 ons in 't gemeen: ons gemeenschappelik.

207 met overoude laersen: de cothurnen (toneellaarzen op het klassieke toneel), symbool voor het treurspel. Vondel doelt dus op de G. van Velsen en de Baeto.

212 beelden: de Emblemata amatoria, of minnebeelden (ed. Stoett I, 114).

215 halm: herdersfluit; lieden: in de 17e eeuw het gewone meervoud van lied.

216 in de Granida.

217 de dageraed beklapt (d.w.z. verraadt) de luie bewoners van het Gooi, doordat hij ze nog te bed verrast. Misschien een zinspeling op het lied ‘Rosemont hoordij speelen noch singen?’ (ed. Stoett I, 175).

218 ang: bang.

[p. 164]

 

Of Pan by maeneschyn en schaduwende linden,

220

Aen harderinnenrey sijn' Roosemond deed vinden.²²⁰

 

'T sy overwinningfeest den sanglust me bekoort.²²¹

 

Of dat vertooning wenckt princes van segepoort.²²²

 

Of op een rijck bancket, by schemering uyt mommen,²²³

 

Hy handhaeft jonffrendans, en 't adelijcke brommen²²⁴

225

Van hoffelycke pracht.²²⁵

Poesy:

 

't sy dat met heldensang

 

Hy hen opklincken dede, all' die gewetens dwang,²²⁶

 

En felle tyranny van harten vyand waeren;²²⁷

 

Bestuwende den leeu in 't bruysen van de baeren;²²⁸

 

Wanneer 't sijn' vrydom scheen te gelden heel of half;²²⁹

230

Daer quam dan wie 't oock was, Leycester of Ducdalf.

 

Of, tot onsterflycke eer van vaderlands bescharmer,²³¹

 

Hy goude letters sneed in grafgewyden marmer.

 

'T sy sijn' gelese spreuck, voor statelijck gebou,²³³

 

Des wysen hart bequam als dorren beemd de dou.

235

'T sy dat sijn' sinlyckheên uytheemsche tael ontkleeden,²³⁵

 

En wisselden Marots uytmuntenste aerdigheden²³⁶

 

In moederspraeck; of met het slaghbeen van yvoir²³⁷

 

Opweckten Vecht en Y om luystren na de Loir.

Venus:

 

Of dat hy Tasso brogt hooghdraevende uyt Italien,²³⁹

240

Of vloeyde uyt Ariost. of jonffers, die ten tralien

 

Vytbloncken, groete met de klinckmaet van Petrarch,^240-241

 

En kroonde een dartel kind tot oppersten monarch.²⁴²

Poesy:

 

Of der poeeten Vorst, wien self Augustus eerde²⁴³

 

Met lofdicht, suyver Duytsch en Neerlandsch spreken leerde.

245

Of leende aen Seneca de kiescheyd sijner vijl.²⁴⁵

220 Hier wordt gedoeld op het eerste Velddeuntjen op Rosemondt (ed. Stoett I, 110).

221 Dit slaat wschl. op Hooft's aandeel in ‘Sommiger gedichten voor en op Grol gemaect’, gedrukt achter Vondel's gedicht.

222 Zie de twee gedichten in Stoett's uitg. (I, 123, 317).

223 Het oudste Bruiloftspel van Hooft heet Mommerij (ed. Stoett II, 3); schemering: avond.

224 handhaven: bijstand verlenen bij, bevorderen; brommen: schitteren, pralen.

225 hoffelycke: hoofse. Wellicht denkt V. hier aan de reien van Joffren in de Baeto.

226 Denk aan de reien in de Geeraert van Velsen en Baeto; opklincken dede: luid de lof verkondigen van.

227 vyand (adj): vijandig.

228 Bestuwende: omstuwende, zich scharende om.

229 vrydom: vrijheid.

231 Grafschrift voor Prins Willem I.

233 gelese: uitgelezen, voortreffelik; veranderd in erkaeuwde: kernachtig. Opschriften voor openbare gebouwen, o.a. voor het Spinhuis en het Pesthuis.

235 sinlyckheên: zin, lust; ontkleeden: overbrengen in de eigen taal.

236 Dit zal wel betekenen dat hij Clément Marot's epigrammen navolgde en evenaarde, want vertalingen zijn ons niet bekend.

237 het slaghbeen van yvoir: de ivoren pen, waarmee de snaren van de luit getokkeld werden.

239 In de Granida volgde hij Tasso's Aminta.

240-241 vloeyde uyt Ariost: vond inspiratie bij Ariosto; of jonffers, die ten tralien uytbloncken, later veranderd in: die uyt tralien vast lonckten. Dit zal slaan op de Amsterdamse schonen voor wie hij in zijn jonge jaren sonnetten (in de klinckmaet van Petrarch) dichtte. Met de tralien moeten dan de vensters bedoeld zijn, waarvóór zij zich vertoonden.

242 een dartel kind: Cupido, als oppergod door hem geëerd.

243 der poeeten Vorst: Virgilius?

245 Hooft volgde Seneca na in de vormschoonheid van zijn treurspelen; leende: ontleende.

[p. 165]

 

Of nam uyt Tacitus een' voeteloosen stijl,²⁴⁶

 

En kennis van 't beloop der overoude tyen;

 

Vol onrusts vol gewoels door beurtige heerschappyen:²⁴⁸

 

En sagh sijn' meesters af den greep van landbestier:

250

En sloegh d'oorsaecken ga, die staeten stelt in vier

 

En bloed; oock watter dient tot heeling der gebreken:

 

Wat Roome sloopte, en wat haer 't hoofd eerst op deed steken.

 

Wat wyse van gebied langduurigst stoelen vest,²⁵³

 

Van treflijcksten, een' vorst, of 's volcx gemeenebest.²⁵⁴

Venus:

255

'S helds arbeyd ons verplicht; hy vinde ons eeuwigh danckbaer.

 

Maer om in 's dichters tal sijn' leereling ontfanckbaer

 

Te leveren, seg op wat proeve ghy begeert.^256-257

Poesy:

 

Geen' lofsang, dien de schalck van buyten hebb' geleert;

 

Maer die op staenden voet vloey rustig uyt sijne harssen.²⁵⁹

Venus:

260

Een kind is 't, al te swaer en moetmen het niet parssen.²⁶⁰

Poesy:

 

In loosheyd is 't een reus, van lichaem is 't een dwergh.²⁶¹

 

Aen 't groeyen mangelt slechs, het boefken is te ergh.²⁶²

Venus:

 

Sijne ergheyd min is als men 't wel van ouds gerekent heeft.

Poesy:

 

O wacht u wacht u voor de geen' die god geteeckent heeft.²⁶⁴

Venus:

265

Een koker, pyl, en boogh is al sijn handgebaer.²⁶⁵

Poesy:

 

'T weet ruym wel dat het sich voor vier en brand bewaer,²⁶⁶

 

En andre blaecken doe.

Venus:

 

ghy moet hem stof verschaffen,

 

Of is het alleleens.²⁶⁸

Poesy:

 

neen seker, daer sijn straffen

246 een' voeteloosen stijl: het proza voor zijn geschiedwerken.

248 beurtige: vol lotswisseling.

253 wyse van gebied: regeringsvorm; stoelen vest: tronen bevestigt.

254 oligarchie, monarchie of republiek.

256-257 in 's dichters tal: onder het getal van leerlingen des dichters; vervangen door: op den Parnas; ontfanckbaer te leveren: Cupido als een waardig, verdienstelik dichter te doen opnemen.

259 op staenden voet: voor de vuist; rustig: flink.

260 parssen: een te sterke druk uitoefenen, te veel verlangen.

261 loosheyd: slimheid.

262 het boefken is te ergh: het knaapje is buitengewoon geslepen.

264 Zinspeling op Genesis IV, 15; eig. dus gezegd van het Kaïnsteken, het merk van verdorvenheid.

265 handgebaer: dat wat men in de hand draagt (Ned. Wdb. V, 1948).

266 ruym wel: heel goed; bewaer: moet hoeden voor.

268 alléleens: ontstaan uit al eveneens, waardoor V. het later verving. Of is het onverschillig welke stof hij kiest?

[p. 166]

 

En peenen toe gestelt. hy hoed sich voor den schout.²⁶⁹

Venus:

270

Die muylband geen' poeet.²⁷⁰

Poesy:

 

slechs met een' toom van goud.

Venus:

 

Der dichtren pen,'t pinceel der schildren alles vrystaet.

Poesy:

 

Mijn lierman liert wel soo; doch alsmense in de ly laet²⁷²

 

Is geen' geslete munt hier gangbaer, noch te Room.²⁷³

Venus:

 

Men sta maer op die spreuck.²⁷⁴

Poesy:

 

Op een' Poeetschen droom,

275

Die swaerlijck paeyen kan het opgehist gepeupel,²⁷⁵

 

Den stock des blindemans, de krucken van een' kreupel?

Venus:

 

Soo is dan Poësy een' Pallas sonder schild

 

En helm; daer dommekracht haer plomp geweer op spilt.²⁷⁸

 

Heel anders bloncktghe, doen voor laster tongen veyligh

280

V Ennius verhief, en schatte uw' dichters heyligh;²⁸⁰

 

Doen 't oude orakel sweefde op faems doorluchte wieck,

 

En noemde Euripides den alderwijsten Grieck;²⁸²

 

Doen Alexanders schrijn bewaerde Homerus schriften.²⁸³

 

Van pronckbeeld rep ick niet, of kerck, of keysergiften,²⁸⁴

285

Of oorlogen gevoert van seven Griecxsche steên.²⁸⁵

 

'T vernoege u, dat het maetgedicht der overleên

 

Verduurt AEgyptsche naeld, goud koper, stael en yser.²⁸⁷

 

Elcke eeu de kunst waerdeert na datse is sot of wyser.

 

Nu lijd een dichter last; en plompheyd van een' boer²⁸⁹

290

Schuylt veyliger op 't land.

269 peenen: later vervangen door: boeten.

270 Vondel zinspeelt hier op zijn veroordeling in de Palamedes-zaak; een' toom van goud: een geldboete.

272 De Poesy bedoelt met Mijn lierman (= dichter) Vondel; liert: dicht, d.w.z. neemt wèl die vrijheid; in de ly laet: in ongunstige positie brengt, door hun vrijheid te onderdrukken.

273 Wat met geslete munt bedoeld wordt, is mij niet geheel duidelik. Waarschijnlik de poëzie van dichters die zich niet vrij kunnen uiten, waarin de fijne trekken verdoezeld zijn.

274 Laat men die spreuck (d.i. de uitspraak van vs. 271) maar handhaven; een' Poeetschen droom: de waan der dichters, waarop men weinig vertrouwen kan in de praktijk van het leven.

275 swaerlijck paeyen: moeielik tot rust brengen.

278 dommekracht slaat terug op het opgehist gepeupel, de onbeschaafde menigte, waarbij V. denkt aan de aanhang van de Contraremonstrantse predikanten; plomp geweer: de ruwe wapens, waaraan de dichtkunst blootstaat.

280 Ennius: Oud-Romeins dichter (± 239-160 v. Chr.), door de Romeinen als de vader van hun nationale poëzie vereerd.

282 Euripides: wegens de diepe kennis van het menselik hart, die uit zijn treurspelen bleek.

283 Alexander de Grote bewaarde de werken van Homerus in een kostbaar kistje.

284 Ik wil niet eens spreken van de standbeelden, van de geschenken, door kerkelike waardigheidsbekleders of vorsten aan dichters vereerd.

285 Zeven Griekse steden betwistten elkaar de eer, Homerus' geboortestad te zijn.

287 Verduurt: langer bestaat dan; naeld: obelisk.

289 plompheyd van een' boer: een plompe boer (veranderd in: d'allerplompste boer Bewoont zijn lant gerust.

[p. 167]

Poesy:

 

Ghy weet hoe Orpheus voer,²⁹⁰

 

Mijn edele harpenaer aen Hebrus waterkanten,

 

Omcingelt van het spoock der woedende Bacchanten.²⁹²

 

Een brandhout trof hem hier, daer een geworpen key;²⁹³

 

En 't lieflijck snarenspel, verdruckt door veldgeschrey,

295

By niemand had gehoor van die sijn' maete steurden,²⁹⁵

 

En na 's onnooslen dood 't geplette lichaem scheurden,

 

En smeten hoofd en harp in't midden van den vliet;

 

Harp diemen in't gestarnt noch heerlijck blincken siet.²⁹⁸

 

'T alom gesaeyde lijf was aes voor kraey en raeve,²⁹⁹

300

Soo 't sanggodinnen niet versaemelden ten graeve;

 

Gelijckse seker deên, dat treurigh negental:

 

Waerop geduurighlijck des vaders segen val,

 

Voor desen laesten dienst bewesen aen mijn' priester.

Venus:

 

Is alle stof niet vry, wie van ons beyde kiester

305

Yet dat ter saecken dient?

Poesy:

 

geef ghy 't hem in den mond.

Venus:

 

'T was best dat niemands keur hem al te nau verbond:

 

Poëten draeven noode in voorgeschreve percken.

 

Oock is mijn soon van breyn veel wufter als van vlercken,³⁰⁸

 

Syn geest wil weyen.

Poesy:

 

't word hem willigh toegestaen.

310

Verhef hem op den stoel.³¹⁰

Venus:

 

ick ben er me belaên.

 

De jongen is te speels: hy blyft er licht in steken.

 

Wat sal dees' dartelheyd? waer toe dees' wulpse treken?³¹²

 

Geef uw' meestres gehoor, en set uw' sinnen schrap.

Poesy:

 

Soon, peyns waer datghe staet. men klimt langs desen trap³¹⁴

315

Bekranst ten hemelwaert na der poëten stoelen.

 

Ghy siet 't verlangen deser gasten om u woelen.³¹⁶

 

Elck een steeckt d'ooren op, en neemt uw' woorden waer.³¹⁷

 

Stort uyt een' goude beeck; spreeck langsaem, rijp, en klaer.

290 hoe Orpheus voer: hoe het met O. afliep.

292 het spoock: de onheilspellende verschijning.

293 Een brandhout: een brandend stuk hout.

295 had gehoor: vond gehoor; maete: muziek.

298 Het sterrebeeld de Lier.

299 gesaeyde lijf: verstrooide lichaam.

308 wuft: beweeglik; verklaard door het volgende Syn geest wil weyen, d.i. zich in vrijheid bewegen, eigen wegen gaan.

310 stoel: troon, blijkens desen trap in vs. 314; er me belaên: er verlegen mee.

312 wulps: synoniem van dartel. Men moet zich voorstellen dat Cupido hier tegenspartelt; dat blijkt ook uit vs. 314.

314 peyns waer datghe staet: met waarschuwend gebaer! Bedenk in welk deskundig gezelschap je bent. Later veranderd in: ‘Dees plaets is heilig, zoon.’

316 't verlangen deser gasten om u woelen: de verlangende gasten zich om u verdringen.

317 neemt uw' woorden waer: (iedereen) let nauwkeurig op uw woorden.

[p. 168]

Cupido:

 

Op op, gesegent paer, myn' swaenen sijn geslagen

320

In parrele gareel: beklimt den gouden wagen:³²⁰

 

Ick self sal voerman sijn der moederlijcke vracht,³²¹

 

En verre, uyt het gesicht der sterffelijcke menschen,

 

Ten darden hemelkreyts u voeren; daer met wenschen³²³

 

'T beschoren bruyloftbed uw' trage komst verwacht.³²⁴

 

325

Van wellust is de tijck door Charites geweven:³²⁵

 

De pluymen sijn gevley: de dekendraden kleven³²⁶

 

Van bloodigheyd en schaemte en yet vrypostighs t'saem;³²⁷

 

Van mondjes de gordyn; die dan om kusjes prachen,³²⁸

 

Dan pruylen, beurt om beurt: tien duysend ooghjes lachen,

330

Gemengt met suurheyd, van 't verhemelt aengenaem.^325-330330

 

 

Hier kreuckte 't koningskind de bloem en 't lelibloeyen³³¹

 

Der lustgodin; wiens schoot hem hiel in sachte boeyen:

 

Hier smaeckte hy lavenis, in 's levens weeldebron:

 

Hier schoot de jager 't hart, dat eerst sijn hart beseerde:

335

Hier was 't dat d'avondstar 't geheymst haer' minnaer leerde;

 

Doen 't heyligh aenschijn hem scheen schoonder als de son.

 

 

De Bruygom hierom lacht: de Bruyd slaet d'oogen neder;

 

Dies voelt de Bruyloftfeest verandering van weder.³³⁸

 

Mans heldre sonnestrael, schoonooghde Leonoor,

340

Schep moed, 't en is geen tyd die oogen toe te luycken,

 

Die ick ter hemelvaert voor fackels sal gebruycken,

 

Om in de bruyne lucht te maecken 't wagenspoor.³⁴²

 

 

Ick ben geen Phaëton, in 't mennen onervaeren:³⁴³

 

Al schort het my aen groey, my mangelen geen' jaeren:

345

Oock sal mijn' moeder u versellen sy' aen sy':

 

De Drossaerd over u en over haer geseten,

 

Al vloeyende den pad met bruyloftveersen meten,³⁴⁷

 

En stroyen met den mond een' lent van poësy.³⁴⁸

320 parrele (adj.): met paarlen samengesteld, bepareld.

321 moederlijcke vracht: de vracht die mijn moeder, Venus, mij opdraagt.

323 Ten darden hemelkreyts: van de zeven hemelsferen, naar de planeten genoemd, volgens het stelsel van Ptolomaeus, was de derde die van Venus.

324 beschoren: u door het lot toebedeeld; uw' trage komst: d.w.z. te traag voor het verlangende paar.

325 wellust: genot.

326 pluymen: het veren bed; gevley: lieve woordjes.

327 vrypostigh: vrijmoedig.

328 prachen: bedelen.

325-330 ver doorgevoerde allegorie.

330 verhemelt: de hemel van het ledikant.

331 Met het koningskind, de jager, is Adonis bedoeld, een schone jongeling uit een koninklik geslacht, die door Venus, de lustgodin, de avondstar, als minnaar uitverkoren werd.

338 feest was oudtijds vrouwelik; verandering van weder: omdat de stralende ogen van de bruid schuil gaan.

342 bruyn: donker; 't wagenspoor maken: de weg voor mijn wagen te vinden.

343 Phaëton, zoon van Apollo, die bij het roeckeloos mennen van de zonnewagen omlaag stortte.

347 vloeyende: een stroom van verzen uitstortende; den pad meten: de weg afleggen.

348 een' lent van poésy: een overvloed, een rijke bloei van verzen (vgl. Vondel's Rhijnstroom, vs. 133).

[p. 169]

 

Beschittert van den glans en gloor der beyde p'ruycken,³⁴⁹

350

Sal flucx de geest in 't breyn van Hoofd op 't rijcxste ontluycken,

 

En strenglen uwen lof met Venus onder een:

 

Dan 't oordeel schrap gestelt, op 't spits van schrandre sinnen,

 

Als 's rechters breyn op Ide, uw' schoonheyd't veld sal winnen,^352-353

 

En 'tsterflijck worden voor 't onsterflijck aengebeên.³⁵⁴

 

355

Dan belgt sich Cypris niet, dat hy uw' flickerlichten³⁵⁵

 

Op tweelingsonnen schat, of kokers myner schichten,³⁵⁶

 

Of starren, of gesielt en flonckerdiamant:³⁵⁷

 

Daer sonnestrael in speelt, en blixems eigendommen;³⁵⁸

 

Om goedheyd en ontsagh te voorschyn te doen kommen,

360

Tot kneding van sijn hart, daer ghy de kroon in spant.

 

 

Dan belght sich Cypris niet, schoon of hy sijn' Drostinne³⁶¹

 

Een' schoone suster noemt van Cyprus koninginne;

 

Een' dochter van Iupijn, gesocht gevryt geviert;

 

Een' die te Muyden komt van over 't vlack gevaren,

365

Om met hem starcke steên en sloten te bewaeren,

 

En 't land te schuymen van geboeft en ongediert.³⁶⁶

 

 

Dan belght sich Cypris niet, dat d'Amstelbie de tippen³⁶⁷

 

En 't uyterste genaeckt der roodheyd uwer lippen,

 

En soeten hemeldou en milden nectar lept;

370

En rieckt den ambergeur van 't overlieflijck hygen,

 

En kust den roosenmond, die 't volck gebied met swijgen,³⁷¹

 

Een' luyte, daer sijn' luyt een' hoogren toon uyt schept.³⁷²

 

 

Die mond dien Goeiland soent, met offer toe te brengen,³⁷³

 

Die 's rechts gestrengheyd sal met veel' genade mengen,

375

En 't woord des ondersaets uytvoeren by den heer,³⁷⁵

 

En gunst en segening verwerven door gebeden,

 

En vesten stichten met haere uytgelese seden,³⁷⁷

 

Wanneerse strecken voor een' levendige leer.³⁷⁸

349 p'ruyken: haardos, nml. van de bruid en van Venus.

352-353 't oordeel schrap gestelt.... Ide (absolute constructie): wanneer dan een welgegrond oordeel wordt geveld, na scherpzinnige overweging; de rechter op Ide is Paris, die tussen drie godinnen moest beslissen, wie als schoonste de appel verdiende.

354 voor: boven (nml. boven de onsterflike godin).

355 Cypris: Venus, die op Cyprus de hoofdzetel van haar eredienst had.

356 kokers: omdat daaruit haar blikken, als liefdepijlen, te voorschijn komen.

357 gesielt en flonckerdiamant: bezielde schitterende diamanten.

358 eigendommen: eigenschappen.

361 schoon of: ofschoon, al noemt hij.

366 Hooft was namelik ook hoofdofficier van justitie.

367 Hooft bleef Amsterdammer, omdat hij alleen de zomers op het Muiderslot doorbracht.

371 gebied met swijgen: zelfs zwijgend eerbied afdwingt.

372 Een' luyte: de mond wordt vergeleken met een snareninstrument van hoger gestemde toon, waarnaar zijn stemming zich zal richten.

373 soent: tot verzoening stemt. Het Gooi zal aan haar offers brengen, d.w.z. zijn smeekbeden tot haar richten, die het strenge recht, waarnaar Hooft zich lichten moet, door genade zal trachten te temperen.

375 't woord uytvoeren: 't woord doen voor, een voorspraak zijn.

377 vesten stichten: waarschijnlik een woordspeling: in geestelike zin werkt zij mee aan nieuwe opbouw, of: zij geeft de bewoners van de Gooise vesten een stichtelik voorbeeld.

378 strecken voor: dienen als, de waarde hebben van; levendigh: levend, dus: in praktijk gebracht.

[p. 170]

 

Na dat de wolcken sijn verstoven voor mijn' wielen,

380

Hy met den vinger u die suyvre jonffersielen³⁸⁰

 

Sal toonen, in 't gestarnt by Goôn geplaetst om hoogh;

 

Doen d'allergrootste selfs, verslingert op het minnen,³⁸²

 

Haer salighden, in spijt der pruylende Godinnen:³⁸³

 

Terwijl genaecken wy den moederlijcken boogh.³⁸⁴

 

385

De wackere uuren, mijn' vrou moeders kamenieren³⁸⁵

 

En deurbewaerderssen, de poorten, die 'er gieren³⁸⁶

 

Van louter goud, terstont ons sullen open doen.

 

Ick sal u setten, met het glippen myner raden,³⁸⁸

 

Daer 't bruyloftbedde duyckt in frissche myrtebladen,³⁸⁹

390

En avondstarrigh licht siet schitteren door 't groen.³⁹⁰

 

 

Hier sultghe salighlijck en heughelijck versaemen,

 

En geest en godlijckheên elckanders siel toeaêmen;

 

Voltoyende uwe Min gelijck uw minnaers dicht:³⁹³

 

Ick salse al soetelijck aenprickelen met rymen,

395

En huwen aen uw spel aldus den hylicxhymen;³⁹⁵

 

Waer toe my 's meesters vlyt door leering heeft verplicht.

 

 

Stroopt nu 't gemoed van sorg voor steden en kasteelen,

 

En treckt omhelsen aen, liefkoosery en streelen,

 

En kussen, jock en lach, ja Venus gansch en gaêr;³⁹⁹

400

Die ware door uw' siel en sinnen, lijf en leden,⁴⁰⁰

 

En propp' gevoelen en verstand met saligheden;⁴⁰¹

 

Bekoorsters dickwils van den grooten donderaer.⁴⁰²

 

 

Ach! waerom deckt natuur d'aenlockelijcke naecktheyd

 

Der schoonheyd, en 't gebruyck der opperste volmaecktheyd⁴⁰⁴

405

Soo schuw met schemerschaedwe, en sluyerpaers en wit?⁴⁰⁵

 

Is 't niet om't hart te meer te noopen met verlangen?⁴⁰⁶

 

En Mins verbeeldingen meer krachts te doen ontfangen,

 

Wanneer haer' vlamme weyd van 't een tot 't ander lit?⁴⁰⁸

380 die suyvre jonffersielen: Vondel herinnert zich hier waarschijnlik het verhaal van de nymf, die door Jupiter bemind, door Diana vervolgd, als Kynosura geplaatst werd in de Kleine Beer.

382 verslingert: dit woord had in de 17e eeuw nog geen ongunstige kleur.

383 salighen: de zaligheid, de onsterfelikheid verlenen.

384 den moederlijcken boogh: de sfeer van Venus (zie bij vs. 323).

385 uuren: de Griekse Horae, godinnen die de poorten van de Olympus bewaakten.

386 gieren: Vondel gebruikt dit woord vaak voor een snel-zwaaiende beweging, maar hier zal wel het klanknabootsende woord bedoeld zijn, want de dichter vervangt het later door: die er kraecken.

388 glippen: vlug voortglijden; raden: raderen.

389 duyckt: schuil gaat.

390 avondstarrigh: van Venus, de avondster.

393 uw minnaer zal hier Cupido zelf zijn, die hun zijn lied toezingt, dat nu ten einde loopt.

395 hylicxhymen: Hymen of Hymenaeus is oorspronkelik het huwelikslied; eerst later gepersonifieerd tot de huweliksgod.

399 gansch en gaêr: een in de 17e eeuw veel voorkomend germanisme.

400 waren door: eig. ronddwalen; hier: doortrekken.

401 proppen: vervullen.

402 den grooten donderaer: Jupiter, die zich door die ‘saligheden’ herhaaldelik liet verleiden.

404 gebruyck: genot.

405 schemerschaedwe: één woord voor: duisternis; sluyerpaers en wit (veranderd in: sluierbruin en wit) slaat op de kleding. Zowel paers als bruin zijn algemene benamingen voor een donkere kleur.

406 noopen: prikkelen.

408 weyden: rondgaan.

[p. 171]

 

Die selleve natuur schiep daerom de gepeynsen

410

Der vrouwen weygerlijck, en gaf haer 't geestigh veynsen

 

En 't marren in 't geheymst des boesems met voordacht,^410-411

 

En winterkou en koelte, en traegheyd tot ontfarmen;

 

Om, met een' heetren toght, gelieven in liefs armen

 

Te werpen, tot meer heyls voor 't menschelyck geslaght.

 

415

Het hart der Bruyd, dus lang tot kilkristal gevrosen,⁴¹⁵

 

Ontlaet nu: 't aenschijn daeght, en mengelt ryp met roosen:⁴¹⁶

 

En 't sneeu der blancke borst door gloed aen 't smelten raeckt:

 

Midts Bruygoms oogen op haer' staerende oogen micken;⁴¹⁸

 

Die uyt robijnen kop des monds, om niet te sticken⁴¹⁹

420

Van brand, verquicking eyscht, eer hem de dood genaeckt.

 

 

Ghy vraeght, wat voor een dood? de dood der leckernyen,

 

Die op een' oogenblick de tweelingsielen lyen,^421-422

 

Wanneer ick 's levens vrucht op haere snackjes ent;⁴²³

 

Een' vrucht, die waerdigh sy om Venus oegst te cieren,

425

Waerin men ommetreck en sweemssel in siet swieren⁴²⁵

 

Der teeldren; na dat Min hun diep was ingeprent.

 

 

Die vrucht, beloof ick, sal, op 't hooge slot te Muyden,

 

Vw bruyloftsegen sijn; en stieren land en luyden

 

Na vaderlijck bericht, wan 't graf uwe asschen dooft:⁴²⁹

430

En 't volck noch lang in rou, na 'et volgen van uw' doodbaer,

 

Sal wysen: dat's de neef van dien oprechten grootvaêr,⁴³¹

 

Het kroost van Leonoor, en 't rijck gelauwert Hoofd.

Poesy:

 

Geen nectar soeter smelt op der vergoden tongen⁴³³

 

Als 't oor gevalt het lied, soo lieflijck opgesongen.

435

Ontfang ontfang, poët, den heyligen laurier,⁴³⁵

 

En voegh u onder mijne onsterflijcke banier.

 

De lofkrans komt u toe. klap nu te gaer uw' wiecken:

 

Tart vry met Neerlandsch dicht het maetgesang der Griecken.

410-411 weygerlijck: terughoudend; geestigh: aardig, aantrekkelik; veynsen en marren: geveinsde aarzeling; met voordacht: opzettelik.

415 kilkristal: ijs; door Vondel als één woord opgevat, en eerst in de editie 1650 gesplitst.

416 Ontlaet: ontdooit; daeght: verheldert als door de dageraad; daardoor wordt de witte rijp gemengd met het rozerood van de opkomende zon.

418 Midts: omdat; micken: strak gericht zijn.

419 kop: beker.

421-422 leckernyen.... lyen: genot smaken (lyen: ondergaan).

423 's levens vrucht enten: de grondslag leggen voor nieuw leven; snackjes: verliefde zuchtjes.

425 ommetreck en sweemssel: gelijkenis in hoofdtrekken van gelaat en gestalte; swieren: eig. zich bewegen; hier: zich vertonen.

429 Na vaderlijck bericht: volgende de aanwijzingen, het leidende voorbeeld van hun vader; wan: wanneer; uwe asschen dooft: uw stoffelik overschot opgenomen heeft.

431 neef: nakomeling; oprecht: rechtschapen.

433 de vergoden: de hemelbewoners.

435 poët: nml. Cupido, die zich bij deze gelegenheid als dichter heeft doen kennen.

[p. 172]

 

Vw meester strijck oock prijs, die ymmers alsoo soet⁴³⁹

440

In Duytsch, als in Latijn u Naso vloeyen doet.⁴⁴⁰

Venus:

 

Soon, reyckme torts en boogh, ghy mooghtse wel ontbeeren,

 

Die maghtigh sijt voortaen de luyperds te besweeren⁴⁴²

 

En tigers met uw' stem, hoe fel sij sijn en bits.

 

Doel na gene harten meer met punt en scharpe flits;⁴⁴⁴

445

Geen' boesems seng met vlam; zeebaeren hoe verbolgen,⁴⁴⁵

 

Steenrotsen hoe versteent, uw' harpe sullen volgen.

 

'K sie luystren na uw' maet bosch bron en beeck en boom:

 

'K sie luystren na uw' lier het Y en Amstelstroom.

Rey van Charites:

 

1.

 

Krans, Daphne, krans 't gekrolde goud,⁴⁴⁹

450

O eeuwigh groene blaeren! wijd sijne hayren,

 

Wiens keel die soetigheên ontvout,

 

Daer fluyt schalmey en snaeren dof by waeren;

 

Keel, die met goddelijck geluyd

 

En weeldegalm den wellust kruyt⁴⁵⁴

455

In sangverbeeldings stoelen;⁴⁵⁵

 

Daer door 't gehoor 't gevoelen raeckt aen 't woelen.⁴⁵⁶

 

 

2.

 

Medusa lichaemen verhard;⁴⁵⁷

 

Wie sietse en kanse ontglippen; wie ontslippen

 

Die pruyck, daer slang in slang verwart:

460

Maer ghy smelt harde klippen, met uw' lippen.

 

Vw' pylen waeren eer ontsien,⁴⁶¹

 

Nu salmen uwe toonen vlien,

 

En soete toverwysen.

 

Wie sal daer niet voor ysen, met afgrysen?

 

 

3.

465

Veel' Nymphen van uw' stem alree,

 

Doen d'ooren stonden open, sijn bekropen,⁴⁶⁶

439 strijck oock prijs: Ook Hooft moge het zich tot eer rekenen; ymmers alsoo soet: nog wèl zo zoet, nog zoeter.

440 Naso: Ovidius Naso, als dichter van de ‘Ars amatoria’; u (Cupido) vloeyen doet is vreemd uitgedrukt, maar zal in het verband moeten betekenen: liefdezangen doet stromen; dus Hooft overtreft als minnedichter zelfs Ovidius.

442 Zinspeling op de macht van Orpheus, die met zijn harp (vgl. vs. 446) de dieren temde.

444 punt en flits: puntige pijl.

445 verbolgen: onstuimig gezwollen.

449 Daphne, door Apollo vervolgd, werd in een laurierboom veranderd, waarvan de bladen aan de god der dichtkunst gewijd bleven. Met haar naam wordt dus de lauwerkrans toegesproken die de blonde krullen ('t gekrolde goud) van Cupido gaat sieren.

454 den wellust kruyt: het genot verhoogt (als met prikkelende kruiden).

455 In sangverbeeldings stoelen: daar waar liefde voor dichtkunst (uitbeelding door middel van zang) zetelt.

456 't gevoelen: gevoel. Waar het dichterlike woord het gevoel in beroering brengt.

457 Medusa: haar met slangen omkranst hoofd deed de aanschouwer verstenen.

461 eer: eertijds.

466 bekropen: overmeesterd.

[p. 173]

 

En voelen 't liefelijcke wee,

 

En hebben minnehopen ingesopen.⁴⁶⁸

 

Bruydleyder Hymen, sijt verheugd,

470

V staet te wachten vreughd op vreughd:

 

Ghy sult veel' bruyden leyen,

 

Daer bruyden 't bedde spreyen en bereyen.

Ganymedes:

 

Met dese tyding, dat aen Min⁴⁷³

 

Van Myterberghsche koningin⁴⁷⁴

475

Is toegestaen de lauwerier,

 

Ick wederom na boven swier:

 

Daer sullen lachen alle goôn,

 

Om dat Cupido, Cypris soon,

 

Poeet geheylight, Neerlandsch dicht⁴⁷⁹

480

Nu bruycken sal in plaets van schicht,

 

En maeckense alle tot sijn' roof⁴⁸¹

 

Geene uytgesondert, als die doof

 

Is van sich selven, of heel ras

 

Sijn' ooren beyde stopt met wasch.^482-484

EYNDE.

468 ingesopen: dit woord behoorde in de 17e eeuw nog niet tot de platte taal.

473 Min: Cupido.

474 Van: door; Myterberghsche koningin: Venus. De Parnassus, het verblijf der Muzen, werd om zijn twee koppen door de dichters de Myterbergh genoemd.

479 Poeet geheylight: tot dichter gewijd.

481 roof: buit.

482-484 Als de van nature ongevoeligen, en zij die uit vrees niet willen luisteren. Zinspeling op het bekende verhaal van Odysseus' tochtgenoten.

Aen de Bruid.

Nu kan ick den sin eerst raepen
Van het Drostelycke wapen:^{Vs. 2}
'T is onfeylbaer, ick geloof't,
Dat het ryck gelauwert hoofd
Van een sonnestrael bescheenen,
Lang gespelt heeft Hoofds vereenen,
Met schoonooghde Leonoor,
En wou huwen glans met gloor.⁸
Schoone Bruyd, neem vry myn dicht waer,⁹
'T licht dat om Hoofds breyn onsichtbaer
Eerst begrepen werd, word nu^10-11

Vs. 2 het Drostelycke wapen bestond uit een gouden hoofd met een groene lauwertak omkranst, in een veld van keel.

8 gloor is synoniem van glans.

9 waernemen: aandacht schenken aan.

10-11 onsichtbaer begrepen: men wist dat het aanwezig was, ook zonder dat het zichtbaar werd.

[p. 174]

 

Sichtbaer; weest dan ang noch schuw¹²

 

Voor dit u beschoren noodlot;¹³

 

Maer omhels het willigh, soo 't God¹⁴

15

V uyt gunst heeft toegeleyd.¹⁵

 

Hemel wat een' Majesteyt

 

Krijgen nu de Muydersaelen,

 

Door Apolloos Sonnestraelen.

 

Goyland is het ongewent

20

Sulck een' somer oegst en lent

 

Op sijn dartelste te roemen.²¹

 

Nieuwe vruchten, nieuwe bloemen

 

Aêmt dees' Flora toe haer lief,

 

Sielverstricker, hartendief.

25

Elck syn' weergade om de kroon vleyt.²⁵

 

Louter geest hier enckle schoonheyd²⁶

 

Swangert; baertse een' jongen soon,

 

'T is gewis een tweede Adoon:

 

Baertse dochters, 't sijn Helenen,

30

Daer gansch Griecken om sal steenen,

 

Soomen om 't geschaeckte pand³¹

 

Wagen moet den staet van 't land.

 

Minne loost hier geen' pistoolen,³³

 

Mids twee gitten, tweelingkolen³⁴

35

Koegels sijn, die 's Bruygoms smart

 

Voên, en treffen tot in 't hart.^35-36

 

'T kussen van dien mond is kostlyck.

 

'T lippendrucken is hier Drostlyck,

 

En de Drostelycke Min

40

Is besteed aen dees' godin.

EYNDE.

12 ang: bang.

13 dit u beschoren noodlot: wat het lot voor u beschikt heeft.

14 soo: gelijk.

15 gunst: genegenheid; toegeleyd: toegedacht, beschikt.

21 Op sijn dartelste: met de uitgelatenste vrolikheid.

25 Ieder van dit echtpaar schijnt boven de ander uit te munten (de Kroon is het zegeteken van de overwinnaar).

26 enckel is synoniem van louter. De Ideale schoonheid wordt bevrucht door het volmaakte genie.

31 pand: kostbaar bezit. Zinspeling op Helena, die door Paris geschaakt werd, waardoor Griekenland genoodzaakt werd, de Trojaanse oorlog te voeren.

33 losen: afschieten. Dat is onnodig, omdat twee kanonskogels (koegels) aanwezig zijn, nml. Leonoor's ogen.

34 Mids: omdat; tweelingkolen (vgl. de tweelingsonnen in vs. 356): schitterend als gloeiende kolen. In de latere uitgaven is de komma achter gitten verdwenen, zodat Vondel dit woord dan als adjectief opvat.

35-36 smart voên: de liefdesmart aanwakkeren.

TEKSTKRITIEK: vs. 37, de oude uitgave heeft achter sael geen komma.

TEKSTKRITIEK: vs. 167, de oude uitgave heeft voor het eerste vraagteken een komma.

TEKSTKRITIEK: vs. 218, de oude uitgave mist beide komma's; achter vs. 211 staat een punt.

TEKSTKRITIEK: vs. 282, de oude uitgave heeft achter Euripides 'n komma.

TEKSTKRITIEK: vs. 417 door gloed aen 't smelten raeckt, de oude uitgave heeft aen 't smelten raeckt, door gloed; dit moet een druk-fout zijn: men lette op het rijm! - vs. 426 hun, de oude uitgave heeft hunn'.

TEKSTKRITIEK: vs. 39, de oude uitgave heeft achter dit vers 'n punt.