De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627

[p. 521]

Op de beeldenis van Vorst Frederick Henrick.aant.^*

Wie, die dit aenschijn siet, moet niet in liefde blaecken?

Wat vyand schout dit aen en ziddert niet bedeest?
Dit 's FREDERICK, die stal hield in 't verloop der saecken,^{Vs. 3}
En binnen werd bemint, van buyten werd gevreest.^{vs. 4}

Waer dit gelaet op straelt, daer moet een hart ontdoyen,

Al waer het diamant tot water smolt het dra:
Waer 't vyand krijght in 't oogh, daer moet het heyr verstroyen:^{vs. 3}
Mendoze in Vlaenderland, voor Bergen Spinola.^{vs. 4}

Soo sal hy eeuwigh zijn de glori van Orangien,

En Hollands schut en scherm, van Keyserlijcken stam:^{vs. 2}
Soo sal hy zijn de schrick van 't opgeblasen Spanjen,^{vs. 3}
Die Beyeren ontruckt 't geen hy sijn bloed ontnam.^{vs. 4}

Al ruckte burgertwist den degen uyt der scheede:

Al stonden (God verhoed 't) de steden tegens steên:^{vs. 2}
Men maeckte om sijnent wil op staende voet weer vrede,
Soo flucx maer FREDERICK met dit gelaet verscheen.

* Van 1625. Afgedrukt volgens de tekst in Begroetenis (zie blz. 508) bl. B 3, vlgg.
In de tietel: beeldenis: afbeelding (beeldenis ouwere bijvorm van beeltenis).

Vs. 3 stal hield: stand hield; in 't verloop der saecken: bij de verandering der omstandigheden, in alle omstandigheden.

vs. 4 binnen: binnen de grenzen, in 't land; van buyten: buiten 't land.

vs. 3 't: 't gezicht; verstroyen: in verwarring vluchten.

vs. 4 Mendoze: Mendoza, in de slag bij Nieuwpoort, zie Begroetenis blz. 514, op vs. 136; Spinola en Bergen: zie blz. 519, op vs. 241.

vs. 2 van Keyserlijcken stam: afstammeling van keizer Adolf (zie Begroetenis blz. 513 vs. 103).

vs. 3 opgeblasen: hoogmoedig.

vs. 4 ontruckt: zal ontrukken; Vondel verwachtte, dat Frederik Hendrik de Palts weer zou veroveren, die door de keizer aan keurvorst Frederik ontnomen, en aan Maximiliaan van Beieren geschonken was; Frederik van de Palts was 'n bloedverwant van Frederik Hendrik (zie Begroetenis blz. 515 op vs. 148).

vs. 2 God verhoed 't: God verhoede 't.

[p. 522]

Op Synen Helm.

 

Dit ysren hoofd van 't hoofd, dat over soo veele hoofden^{vs. 1}

 

Gesagh heeft, daer vaeck 't roode en blaeuwe vier uyt sprong,^{vs. 2}

 

Kreegh buylen, daer men stael en beckeneelen kloofde.^{vs. 3}

 

'sLands hopman past die hoed, gelijck een' Turck sijn wrong.^{vs. 4}

Hayrtoysel en perruyck een' bruyt voeght tot cieragie:

Des Veldheers hellemet een' swaeyende pluymagie:^{vs. 2}
Die als de ruytery kan vaen nocht stander sien,
In 't heetste van den strijd, haer tot kornette dien'.^{vs. 4}

Dat hart, dat heldenhart, daer Vranckrijcx vierden Henrich

In oorloght met sijn' geest, schuylt veyligh onder my.^{vs. 1-2}
Wat rusting vorsten deckt, ick deck der vorsten vendrigh; ^{vs. 3}
Die Hollands vrydom vrijd, terwijl ick hem bevry.^{vs. 4}

Wat is een vorstenband om 't hayr van laffe sielen,^{vs. 1}

Als bagge sonder glans, en purper sonder naem?^{vs. 2}
Maer sporen streng gegespt aen strengen hopmans hielen,^{vs. 3}
Die nopen minst het ros, en allermeest de faem. ^{vs. 4}

Laet andre in ringesteeck en kinderspel uytmunten,

Daer kloot nocht koegel huylt, daer kling nocht slaghswaerd klinckt:^{vs. 2}
Vorst FREDRICK met dit punt rent aen op duysend punten.^{vs. 3}
Vreet roest eens anders speer, sijn punt en yser blinckt.^{vs. 4}

vs. 1 Dit ysren hoofd d.i. de ijzere helm; veele hoofden uitspr.: veel' oofden.

vs. 2 't roode en blaeuwe vier: de rode en blauwe vuurstralen (als 't vijandelik zwaard er op sloeg, of de kogels erop afschampten).

vs. 3 buylen: blutsen; daer: waar; beckeneelen: hersenpannen, hoofden.

vs. 4 hopman: hoofdman, kapitein; wrong: muts, tulband zoals 'n Turk altijd z'n tulband op heeft, zo draagt Frederik Hendrik altijd zijn helm.

vs. 2 Aan 'n veldheers helm past als sieraad 'n zwierende pluim; hellemet: (helmet) helm.

vs. 4 kornette: kornet, de vaandeldrager bij de bereden wapens.

vs. 1-2 daer... met sijn' geest: waar dezelfde krijgsgeest in woont als in Hendrik IV.

vs. 3 Wat rusting: welke wapenrusting; der vorsten vendrigh: de vaandeldrager, de voorganger der vorsten.

vs. 4 vrydom vrijd: vrijheid beschermt; bevry: bescherm.

vs. 1 vorstenband: koningskroon.

vs. 2 bagge: edelsteen; purper sonder naem: flets purper, purper dat geen purper heten mag.

vs. 3 streng: stevig; strengen hopmans: van 'n straffe veldheer.

vs. 4 Die prikkelen minder 't paard, maar meer de roem.

vs. 2 kloot: kogelbal.

vs. 3 dit punt: deze speer.

vs. 4 sijn punt en yser: 't ijzer van zijn speer (gewone zinsvorm bij Vondel).

[p. 523]

Pistool.

 

De blixem van Iupijn geslingert trof noyt beter

 

Op reusenborst, als ick, beswangert met salpeter,^{vs. 2}

 

In FREDRICX ysren vuyst, wanneer hy in een' slagh

 

Soo dicht quam, dat hy't wit van vyands oogen sagh.^{vs. 4}

Dit is op 't ruggebeen geschaerd van Spaensche ruggen:^{vs. 1}

Het zy dat FREDERICK den vyand had op 't vlack,^{vs. 2}
Of stopte een' waterstroom, en sloegh sijn' legerbruggen
Van lijven, die hy velde, en sabelde, en doorstack.^{vs. 4}

Bucephal was den droes gelijck, doen Alexander^{vs. 1}

Teegh achter Porus her, en dreef hem op de vlught:^{vs. 2}
Dit me, doen Frederick vocht onder vryheyds stander,^{vs. 3}
En onder Nieupoort roock de soete Vlaenderlucht.^{vs. 4}

Daer stof en pulverroock des Hemels torts verduystert,^{vs. 1}

Daer trommel en trompet 't gesagh verdooft op 't ruym;^{vs. 2}
Vorst Fredricx klepper noch na 's breydels wetten luystert.
Wie praelt met diamant, ick prael met woedend schuym.

De deughd staet niet soo seer in vorstelijcken adel,^{vs. 1}

Of konincklijcken stam, of oock in kaysren bloed:
Als in prins FREDRICX hart, gewassen uyt den sadel;^{vs. 3}
Daer 't leeft, gelijck Iupijn op sijnen arend woed.^{vs. 4}

vs. 2 Op reusenborst: op de reuzen; n.l. de Titanen die tegen Jupiter (Iupijn) opstonden maar door z'n bliksems getroffen, de strijd verloren; salpeter: buskruit (salpeter is een van de bestanddelen ervan).

vs. 4 vyands oogen: vyand is hier als eigennaam gevoeld; dergelijke verbindingen heeft Vondel meermalen.

vs. 1 geschaerd: gekerfd (met schaarden).

vs. 2 op 't vlack: op 't vlakke, open veld.

vs. 4 lijven: lichamen (waarmee hij de waterstroom versperde).

vs. 1 Bucephal: 't krijgspaard van Alexander de Grote (Bucéphalos: ossekop).

vs. 2 Teegh achter Porus her: achter Porus optrok, Porus achtervolgde; Porus, koning in Voor-Indië; teegh voor toog ook door verwarring van tij(g)en: trekken, met tijgen: spreken: vergelijk ons aantijgen).

vs. 3 Dit me: dit paard ook; me: mee.

vs. 4 Nieupoort: zie Begroetenis blz. 511 vs. 63-vlgg.

vs. 1 pulverroock: de kruitdamp; des Hemels torts: 't hemellicht, de zon.

vs. 2 't gesagh: de bevelen; op 't ruym: op 't ruime veld, 't slagveld.

vs. 1 deughd: krijgshaftigheid (Lat. virtus); staet: bestaat, is te vinden.

vs. 3 gewassen uyt den sadel: dat gegroeid is in 't zadel.

vs. 4 Daer: waar; Jupiter wordt hier voorgesteld als rijdende op z'n arend; gewoonlik wordt hij afgebeeld met de hem toegewijde adelaar (die soms zijn bliksems draagt) naast zich; verg. Warande der Dieren prent 45, Dl. 1 blz. 606 en prent 96, Dl. 1 blz. 708; woed: in de strijd voortstormt.