De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627

(1929)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 101]

De Treurspeelders zijn deze:Ga naar voetnoot* Iosephvs, een dapper Voorvechter der Ioden.Ga naar voetnoot+ Titvs de Keyzer.Ga naar voetnoot+ Librarivs Rothmeester.Ga naar voetnoot+ De rey van Roomsche Soldaten.Ga naar voetnoot+ De dochter Sion.Ga naar voetnoot+ De rey van StaetIonffren.Ga naar voetnoot+ De rey van Ioodsche Vrouwen. De rey van Iodinnen in 't algemeen. Phineas Priester. De rey van Priesteren. Terentivs Hopman.Ga naar voetnoot+ Fronto Drossaert.Ga naar voetnoot+ Simeon Bisschop van Ierusalem. De rey van Christenen. Gabriel een Engel.

[pagina 102]
Hiervsalem Verwoest. Trevrspel: Den Ioden tot naedencken, den Christenen tot waerschouwingh, als op het tooneel voorgesteld. De eerste handel.Ga naar voetnoot* Iosephvs: De Wraecke Gods in 't eynde, alsze eens raeckt op de beenen,Ga naar voetnoot1 Ziet vuyr, noch water aen, noch yzer, stael, noch steenen,Ga naar voetnoot2 Maer wroet al voort, en vind ter weereld niet zo zoetGa naar voetnoot3 Als der Godloozen merch, en 't snoo verbasterd bloed:Ga naar voetnoot4 5[regelnummer] Vergeefs hy zich beschanst die droomt haer uyt te sluyten,Ga naar voetnoot5 Te spade bolwerckt hy die haer geweld wil stuyten,Ga naar voetnoot6 Om zunst hy met een diepte haer af te snijden trachtGa naar voetnoot7 Die aerzelt noch om schans, om bolwerck, noch om gracht:Ga naar voetnoot8 Scherprechtersse al te strengh! wie zou, jae moet niet vrezenGa naar voetnoot9 10[regelnummer] De stramen van uw roede, uw zweep, en taeye pezen,Ga naar voetnoot10 Waer mee' ghy gaet te keer, en 't vel stroopt vande rughGa naar voetnoot11
[pagina 103]
Des geens, die Goddeloos den zonden welfde een brugh.Ga naar voetnoot12 Ghy hebt Ierusalem haer strengheyd mogen voelen,Ga naar voetnoot13 Als ghy haers gramschaps gloed met 't purper most verkoelenGa naar voetnoot14 15[regelnummer] Dat van uw lenden droop, en langhs uw boezem zeep,Ga naar voetnoot15 Als u van pijn en smerte een hertvangh 't hert beneep.Ga naar voetnoot16 Ach lyden! lyden ach! ick moet afdwa'en en droogenGa naar voetnoot17 Myn aenzicht steeds aen vocht van myn bekreten oogen,Ga naar voetnoot18 Wanneerme in 't weecke breyn een waessem dick opschiet,Ga naar voetnoot19 20[regelnummer] Uyt mijn beklemt gemoed geperst van groot verdriet,Ga naar voetnoot20 Verdriet, dat voor een dood my pijnt met duyzend doodenGa naar voetnoot21 Zoo vaeck ick my verbeelde het treurspel van de Ioden.Ga naar voetnoot22 Verryst o Daniel! en roert uw kouwd gebeent',Ga naar voetnoot23 Die in uw ziel voor lange hebt onzen val beweent,Ga naar voetnoot24 25[regelnummer] Als ghy man Gods! zo diep ginght in d'afgronden vissen,Ga naar voetnoot25 En waden inde zee van Gods geheymenissen: Komt troost d'ontschaeckte maeghd van Sion afgetreurt,Ga naar voetnoot27 Want zoo ghy 't hebt gespeld, zoo viel haer 't loth te beurt:Ga naar voetnoot28 Komt wascht haer tranen af, want yslijck, en wanschapen 30[regelnummer] Gaept haer verwoestingh nu, en dreyght te blijven gapen.Ga naar voetnoot30 Wy zynder eens geweest, met Iuda is 't gedaen,Ga naar voetnoot31 En Sions grondvest grynst mismaeckt den Hemel aen: Des Heeren heylighdom ach! ach! 't gaetme aen de zinnen,Ga naar voetnoot33
[pagina 104]
Ter hellen neergezackt is met zyn hooge tinnen.Ga naar voetnoot34 35[regelnummer] Helaes! Ierusalem, gedoemt ten zweerde, en vyer,Ga naar voetnoot35 Uw hooghmoed is gedaelt, uw zonden staen u dier,Ga naar voetnoot36 Uw zonden staen u dier, uw hooghmoed is gevallen, En ghy light onder 't puyn begraven van uw wallen. Had 't avontuyr van 't loth doch te IotapataGa naar voetnoot39 40[regelnummer] Mijn leven niet verschoont, als ick zoo na, zoo naGa naar voetnoot40 Stond op 's doods oever, zoo gereed om te verdrencken,Ga naar voetnoot41 En afgestre'en mijn ziel aen 't Vaderland te schencken;Ga naar voetnoot42 Zoo had ick niet gehoort hoe hemel, aerde, en zeeGa naar voetnoot43 Verzuchte, als Iacobs huys beweeght wierd van zyn stee:Ga naar voetnoot44 45[regelnummer] Fy! dat ick voor 's doods schicht so angh was en verschrocken,Ga naar voetnoot45 Doen in dat gapende hol, die zweerden uytgetrockenGa naar voetnoot46 My dreyghden, als ick d' een met smeken noch ophiel,Ga naar voetnoot47 En d'ander aengreens dat hem 't hert en 't stael ontviel.Ga naar voetnoot48 Waerom maeckte ick myn graf niet in die afgronds kolcken,Ga naar voetnoot49 50[regelnummer] En liet aen 't lemmer koud myn warme bloed niet stolcken?Ga naar voetnoot50 Waerom volghde ick niet nae myn kryghslie voorgetre'en,Ga naar voetnoot51
[pagina 105]
Doen van die moord ontsloop Iosephus, en noch een?Ga naar voetnoot52 Iosephus, die noch most in der Romeynen handen De ced'ren van ons kerck zien blaeck'ren en zien branden.Ga naar voetnoot54 55[regelnummer] 't Is waer, ick sleyp geen boey, noch quyn in slaverny,Ga naar voetnoot55 Want daer toe 's Keyzers hert te zeer hanght over my:Ga naar voetnoot56 Hy viert myn hoogh geslacht, en wil met lompe kluyst'renGa naar voetnoot57 Noch 't Koningschap in my, noch 't Priesterdom ontluyst'ren:Ga naar voetnoot58 Hy weet wat wijsheyd ick doorsnuffelde in myn jeughd:Ga naar voetnoot59 60[regelnummer] Hoe Galilea kan getuygen van mijn deughd En vroomheyd, die hy toetste in d' uyterste benoutheyd:Ga naar voetnoot61 Hy ziet myn jaren aen, en eert myn statige ouwdheyd:Ga naar voetnoot62 Dit ken ick, en 't is waer: maer zal my zulcx van druckGa naar voetnoot63 Ontslaen, als ick gedenck der stammen ongeluck? 65[regelnummer] Als ick een handvol zie van onze AbrahamytenGa naar voetnoot65 Gespaert tot leyder leet haer hert te bersten kryten?Ga naar voetnoot66 Zoo ben ick wel ontaerd, en inden grond verzetGa naar voetnoot67 Van d' yver, die myn ziel verplichte aen Moses wet:Ga naar voetnoot67-68 Maer neen, eer zy myn faem in Israël gelastert:Ga naar voetnoot69 70[regelnummer] Eer hou my Iacob voor zyn speelkind en zyn basterd:Ga naar voetnoot70 Eer lochen God 't verbond, bezegelt als ick heesch Van schreyen, d' achtste dagh besneen wierd aen myn vleesch,Ga naar voetnoot71-72 Eer ick een mate stelle, of voor myn dood laet endenGa naar voetnoot73
[pagina 106]
Den rouwe, die ick scheppe uyt Israels ellenden. 75[regelnummer] Light my dan noch aen't hert zo na de droeve staetGa naar voetnoot75 Van 't lieve Vaderland, hoe is dan zulcken haetGa naar voetnoot76 Op myn onnoozelheyd gebraeckt, en uytgespogen,Ga naar voetnoot77 En uyt myn zuyv're borst zoo veel vergifs gezogen?Ga naar voetnoot78 O Zon! die zonne en mane en sterren schenckt haer licht,Ga naar voetnoot79 80[regelnummer] Die d' helsche duysternisse ontdeckt met uw gezicht,Ga naar voetnoot80 Die d' afgrond van het meyr met d' appels van uwe oogenGa naar voetnoot81 Verraed, en by den neck geveynstheyd grypt en logen:Ga naar voetnoot82 Ick dage u heylighlijck, en bidde u dat ghy tuyghtGa naar voetnoot83 Of ymands dreygement, of gunst mijn vroomheyd buyght:Ga naar voetnoot84 85[regelnummer] En dat uw boosheyd, die om wraeck riep, ghy Tyrannen!Ga naar voetnoot85 Die tegen 't vaderland de ketens hield gespannen,Ga naar voetnoot86 My toon waer na 'swets eysch ick heb mijn recht verbreuckt,Ga naar voetnoot87 Of waer 't eenvouwdigh kleed is van mijn trouw gekreuckt.Ga naar voetnoot88 Hoe dickmael naderde ick uw veel bestormde veste 90[regelnummer] Om af te stuyten 't ramp van 't algemeene beste,Ga naar voetnoot90 En bood uyt 's Keyzers naem u hulde, en vrundschap aen,Ga naar voetnoot91 Helaes! maer al om zunst, het water lietmen staen,Ga naar voetnoot92 Men keerde hem niet om 't vuyr des ondergangs te blusschen,Ga naar voetnoot93
[pagina 107]
Men vloeckte, en quetste my al razende ondertusschen: 95[regelnummer] Mijn ouwd'ren levens zat, wat onderstaet de wrock,Ga naar voetnoot95 Of schaemt den haet zich niet? die wierpmen inden stock.Ga naar voetnoot96 Maer isser wel een stuck te schendigh aen te rechtenGa naar voetnoot97 Voor die uyt Sions kerck als uyt een roofslot vechten?Ga naar voetnoot98 Voor die, wiens dolheyd kan noch moord, noch roof verzaen?Ga naar voetnoot99 100[regelnummer] Voor die haer ving'ren aen 't gewyde dorven slaen? Voor die in 't heylighdom als tygerdieren brullen, En 't hooge koor met bloed, en versche lycken vullen?Ga naar voetnoot102 Wat helpet! wonder is 't, hoe God zo lange draeghtGa naar voetnoot103 Een boosheyd opgehoopt, daer van den Hemel waeght:Ga naar voetnoot104 105[regelnummer] 't Is wonder noch dat God haer quaed niet vroeger strafte, Als elck Kerckschender dol hem als een hond aenblafte.Ga naar voetnoot106 Hebt van verdiende loon nu overvolle maet, En zwaerder wege uw straffe als uw bedreven quaed, Vervloeckte Simeon, Ioannes twists aenblazer,Ga naar voetnoot109 110[regelnummer] Zeloters, Salems pest, heyloozen Eleazer,Ga naar voetnoot110 Die ghy te gader zyt verraders van die stadGa naar voetnoot111 Dien d'Hemel als zyn bruyt zich uytgelezen had:Ga naar voetnoot112 't Onschuldigh bloed, dat hier gestickt is in zyn wapen,Ga naar voetnoot113 Hou steeds uw bleeck gebeente onrustigh zonder slapen,Ga naar voetnoot114 115[regelnummer] En d'Echo, die in 't woeste hier is de nachtegael,Ga naar voetnoot115 Tot wraeck uw schimmen weck des nachts wel zevenmael: Of schepty noch de locht, en zieltooght als gevangen,Ga naar voetnoot117
[pagina 108]
Zoo schroeymen u het hert met gloeyendige tangen,Ga naar voetnoot118 Of bouwe een ander hel, die, ick weet naulycx hoe,Ga naar voetnoot119 120[regelnummer] Gerabraeckt houde u ziel, en laet geen sterven toe.Ga naar voetnoot120 't Bouwvalligh Isr'el, nu 't vernielt is met zyn stammen,Ga naar voetnoot121 Door zweerd, pest, hongersnood, en aengesteken vlammen,Ga naar voetnoot122 De ruyter rijck van roof zijn wonden zich getroost,Ga naar voetnoot123 De schildwacht afgebraeckt, ontharnascht word verpoost,Ga naar voetnoot124 125[regelnummer] De stormbock blutzens moe' verpaystert wat zijn hoornen,Ga naar voetnoot125 En 't Roomsch veldteecken zwiert te dertel van de toornenGa naar voetnoot126 Die Titus heeft verschoont, op dat noch langh na hemGa naar voetnoot127 Elck weet waer Roome liet 't verwoest Ierusalem, De tenten zijn vol vreughds, vol juychens, en bazuynen,Ga naar voetnoot129 130[regelnummer] Men vlechter niet dan palm, en lauwer, om de kruynenGa naar voetnoot130 Der helden te beslaen met kranssen altyd frisch,Ga naar voetnoot131 En rust zich ten triumph, die maer een voorspel isGa naar voetnoot132 Van deze zegefeest, die aenstaet, daer gaet schurenGa naar voetnoot133 De Tyber blanck van stroom de Keyzerlycke muren:Ga naar voetnoot133-134 135[regelnummer] Maer ons twaelfstammig volck, een hoopken, dat noch 'tzwaerd De pest, de dood, het vuyr, en d'honger heeft gespaert Tot allerhande smaed, op haer triumphs geruchten
[pagina 109]
Te deerlijck wedergalmt, en antwoord met verzuchten,Ga naar voetnoot137-138 Hoopt treurigh klacht, op klacht, en steent zyn hert in twee,Ga naar voetnoot139 140[regelnummer] En is gelyck de geen die in de wilde zee Na schipbreuck schrylings op den mast noch 't lyf wil bergen,Ga naar voetnoot141 Dryft tusschen klippen heen, en ziet geen oevers nergen,Ga naar voetnoot142 Dryft tusschen vreeze en hoop, zwemt tusschen hope en vrees, Zoo zwerft Iudea nu, die vaderlooze wees: 145[regelnummer] O Vader! haers erbermt: slaet 't aengezicht eens neder,Ga naar voetnoot145 Die ghy de baren temt, de blixems, en t' onweder,Ga naar voetnoot146 Temt 's vyands razernye, en koelt, en lescht den brandGa naar voetnoot147 Die van 't woest kryghsvolck heeft geschroockt het ingewand,Ga naar voetnoot148 Dat Isacx overschot geen ramp meer op zich lade, 150[regelnummer] Dewijl ghy 't nu beveelt der Heydenen genade.Ga naar voetnoot150 TITVS de Keyser. LIBRARIUS Rothmeester. Titus: Het noodgeheym der Goon heeft uytgediend ten lesten:Ga naar voetnoot151 Vermorseld zijn in puyn de steygerende vesten,Ga naar voetnoot152 En van 't vervloeckt geslacht, zijns levens zat en moe,Ga naar voetnoot153 Is uytgeruckt de boom tot aen den wortel toe. 155[regelnummer] Zoo Griecken afgestre'en, met d'uytvaert der TroijanenGa naar voetnoot155 Zich ter onsterflijckheyd den wegh vermocht te banen, Daer nae thien jaren strijds noch eerst een zwanger peerdGa naar voetnoot157 Den brand van 't oorloog dempt, en niet de deugd van 't zweerd,Ga naar voetnoot158 Wat heeft dan d'hemel tot besoldinge behoudenGa naar voetnoot159
[pagina 110]
160[regelnummer] Daer Titus vroomheyd mede is nae verdienst vergouden?Ga naar voetnoot160 Door wien zoo diep gegronde, en hemelhooge stad,Ga naar voetnoot161 Als met een oogenwenck, geblixemt is zoo plat,Ga naar voetnoot162 Dat hy, die nae hem komt, heeft licht'lijck af te metenGa naar voetnoot163 Hoe eenen leegen val 't hoogh klimmen leert vergeten:Ga naar voetnoot164 165[regelnummer] Daer by, wat straffe hem dreygt die d'heyl'ge wetten breeckt, De majesteyten quetst, en aen den prickel steeckt.Ga naar voetnoot166 Lof Goden voor uw gunst, die in zoo groote allarmen Als taeije zeen'wen waert aen 's Roomschen veldheers ermen,Ga naar voetnoot168 Dat zijn ontscheede stael noyt keerde moede en mat,Ga naar voetnoot169 170[regelnummer] Als droncken vanden bloede, en van 't doorkerven zat:Ga naar voetnoot170 Dat zijn gespannen peze hy stout en onverschrocken,Ga naar voetnoot171 Noyt heeft vergeefs gelost, noch ydel ingetrocken,Ga naar voetnoot172 Voor dit verleyd gespuys in 't stof begraven lagh,Ga naar voetnoot173 En 't overblijfzel droef dit droevigh schouwspel zagh.Ga naar voetnoot174 175[regelnummer] My dunckt dat ick verneem de faem, die uytgelatenGa naar voetnoot175 Laet klincken haer trompet te Roome langhs de straten: Daer, als de vader dut, voor 't weerdste pand bezurght,Ga naar voetnoot177 Zy op de toornen daelt van 's Keyzers hoogen burght,Ga naar voetnoot178 En streckt Vespasiaen, om Titus half verlegen,
[pagina 111]
180[regelnummer] Een bood van deze feeste en onverwachten zegen.Ga naar voetnoot179-180 O Hercules! hy zwijmt, hy flaeuwt, de gryze man,Ga naar voetnoot181 Om dat al t'effens niet zijn vreughd uytbersten kan:Ga naar voetnoot182 Maer als d'ontschoten verwe hy weder heeft bekomen,Ga naar voetnoot183 En opschiet als een die ontwaeckt uyt zoete droomen.Ga naar voetnoot184 185[regelnummer] Zijn, zeght hy, dan de Ioon gesneuveld door de deughdGa naar voetnoot185 Van 't yzer en van 't stael van ons Romeynsche jeughd?Ga naar voetnoot186 En mocht dat vast Kasteel met onbeklimb're muren,Ga naar voetnoot187 En Krijghslie telleloos niet langer ons verduren?Ga naar voetnoot188 Zoo mogen heden wy, met glori overla'en,Ga naar voetnoot189 190[regelnummer] By Caesar sterrenwaerts nae 't huys der helden gaen:Ga naar voetnoot190 Zoo zaghmen eer Iuppijn toerusten om te stryden,Ga naar voetnoot191 En in d'ontstelde locht den Adeler beschryden,Ga naar voetnoot192 Van waer hy ongedreyghd dien, die hem smaed aendeed,Ga naar voetnoot193 Tot polver en tot gruys met zynen blixem smeet.Ga naar voetnoot194 195[regelnummer] Recht zoo 't den reuzen ging, als zy haer krachten proefden,Ga naar voetnoot195 En met den schouwd'ren trotz de bergen opwaerts schroefdenGa naar voetnoot196 Nae 's hemels zolderingh, heel ijslijck aen te zien,Ga naar voetnoot197 Om uyt vermetel breyn den Goden 't hooft te bi'en:Ga naar voetnoot198
[pagina 112]
Zoo ginght dees muyters, die uyt dwaesheyd ingenomen,Ga naar voetnoot199 200[regelnummer] Haer kanten tegen 't Rijck van 't wijd beroemde Roomen, Dat steeds uytsteeckt een borst met roemzucht opgevuld: Dat aengedane smaed noch muyterije duld: Dat strijdb're Pallas, met haer speer eens te verzwicken,Ga naar voetnoot203 Doet ziddren 'swerelds kreyts, gedoodverwt door 't verschricken:Ga naar voetnoot204 205[regelnummer] d' Ontzichb're en preutsche maegd, noyt wapendragens moe',Ga naar voetnoot205 Ick zie zy lonckt op my, my dunckt zy knickt my toe,Ga naar voetnoot206 Aen 't schudden van 'thelmet, aen 'tzwaeijen van haer pluymen,Ga naar voetnoot207 Uyt blyschap, dat ick doe haer heyl'ge troonen ruymen Een wederspannigh aes, dat uyt vervloeckte nijdGa naar voetnoot209 210[regelnummer] Haer kroon, en zetel had ontluystert, en ontwijd: Zy draeyt een hemelkloot, en overstaert haer heldenGa naar voetnoot211 Die zy vergode, om datze haer lijf, en leven steldenGa naar voetnoot212 Voor 't schaecken van haer eere: haer hert bekommert, berntGa naar voetnoot213 Uyt danckbaerheyd, om my te plaetzen in 't gesternt':Ga naar voetnoot214 215[regelnummer] Wijdheerschende Godin! waer zuldy Titus zetten?Ga naar voetnoot215 Die met uws vyands breyn, en bloed zijn harnasch smetten,Ga naar voetnoot216 Doen met geheven erm hy 't ijzer knerssen de',Ga naar voetnoot217 En kloof door stalen helm hem 't beckeneel in twee,Ga naar voetnoot218 Dat hy gesneuveld, viel uyt stegelreep, en zadel,Ga naar voetnoot219 220[regelnummer] Die ons braveren wou met zynen basterd adel?Ga naar voetnoot220
[pagina 113]
Help Iupiter! hoe word mijn ziel van vreughd geperst,Ga naar voetnoot221 Wanneer 't geheughnis van 't verle'en mijn geest ververscht,Ga naar voetnoot222 Als mijn gedachten zijn met malen overladenGa naar voetnoot223 Van dezes rechterhands onvergeleken daden,Ga naar voetnoot224 225[regelnummer] Waer door ick menighmael 's doods daggesteeck ontgingh,Ga naar voetnoot225 Gedurende het tempeest van dees belegeringh.Ga naar voetnoot226 Als weerloos ick, om stads gelegentheyd t'ontblooten,Ga naar voetnoot227 Eer ick mijn leger sloegh, quam trots vooruytgestooten, Gevolght van zestighmael thien ridders op den draf,Ga naar voetnoot229 230[regelnummer] Ziet een verborgen lage, ontrent Helenen graf,Ga naar voetnoot230 Haer schoonst' ziende, onverwacht my heeft op't lijf gesprongen,Ga naar voetnoot231 En vanden schoonsten hoop Rijcxed'len afgedrongen:Ga naar voetnoot232 De vyand dreyghtme aen d'een, de stad aen d'ander zy, Wat gaet de Veldheer aen? de nood eyscht dat hy stry:Ga naar voetnoot234 235[regelnummer] De sabel girst van le'er, als kolen d'oogen branden,Ga naar voetnoot235 Al worstelende hy breeckt door 't midden der vyanden: Recht als de leeuw (wanneer de jagers op haer luymGa naar voetnoot237 Opdond'ren als hy is omcingeld op het ruym)Ga naar voetnoot238 Zich vindende benaeuwt, versmaed der winden snorcken,Ga naar voetnoot239
[pagina 114]
240[regelnummer] Worpt voncken uyt 'tgezicht, ziet knodzen aen, noch vorcken,Ga naar voetnoot240 Laet d'achterkiezen zien, brult met beschuymde muyl,Ga naar voetnoot241 En stuyft door 't lompe tuygh met eysselijck gehuyl:Ga naar voetnoot242 Zoo red zich Titus oock, of d'haet hem schoon terwylenGa naar voetnoot243 Groet met een hagelbuy van uytgelaten pylen:Ga naar voetnoot244 245[regelnummer] Als of in 's afgronds poel hy met den PeleaenGa naar voetnoot245 Gedoopt was, om ter nood de wonden te versma'en:Ga naar voetnoot246 Als of de schildknaep van Iuppijn, door dondervlagen,Ga naar voetnoot247 Door hagel, wind, en storm, is wel gewoon te dragen Den blixem, die vaeck scheurt de rotzen gul van 't schuym,Ga naar voetnoot249 250[regelnummer] Terwijl hy schadeloos verzenght noch schacht, noch pluym.Ga naar voetnoot250 Ben ick de Krijghsgod niet? die groeijende inde wapen,Ga naar voetnoot251 Antonia den borght, terwijl de Ioden slapen,Ga naar voetnoot252 Beklim, en drijfze in 't Koor van haer gewyde plaets?Ga naar voetnoot253 En groet met veldgeschrey den koets des dageraeds?Ga naar voetnoot254 255[regelnummer] Heeft niet dees rechterhand, den onderaerdschen ryckenGa naar voetnoot255 Met twalef schichten, toegezonden zoo veel lycken?Ga naar voetnoot256 Maer waer toe monster ick myn deughden altemael?Ga naar voetnoot257 Laet tuygen van myn deughd die schaerden van mijn stael:Ga naar voetnoot258
[pagina 115]
Laet tuygen van myn deughd zoo veel gebroken lanssen: 260[regelnummer] Laet tuygen van myn deughd die neergestegen transsen:Ga naar voetnoot260 Laet tuygen van myn deughd dat kerckhof bangh van doon:Ga naar voetnoot261 Laet tuygen van myn deughd die naklangh droef van toon:Ga naar voetnoot262 Laet tuygen van myn deughd die opgegraven straten:Ga naar voetnoot263 Laet tuygen van myn deughd de roof van mijn soldaten:Ga naar voetnoot264 265[regelnummer] Laet tuygen van myn deughd de smoock, het puyn, het vyer,Ga naar voetnoot265 En d'Adeler, die zweeft in 't veld van ons banier: Laet tuygen van myn deughd dees gapende quetzuren, Eerteeckens, die ick kreegh in 't stormen op de muren.Ga naar voetnoot268 Librarius: Aertzveldheer, wie ontkent, wie roept niet uyt, dat ghy,Ga naar voetnoot269 270[regelnummer] Als 't klevende cement van deze MonarchyGa naar voetnoot270 Den grondvest t'zamen houd? die anders licht mocht zackenGa naar voetnoot271 En scheuren, overmids zy met te zware packenGa naar voetnoot272 Van Rijcken gaer gestouwt ondraegh'lijck is verla'en,Ga naar voetnoot273 Wie ziet niet dat ghy aerd nae die Vespasiaen, 275[regelnummer] Die ons 't gezicht uytsteeckt met 'tweerlicht van zijn kroonen?Ga naar voetnoot275 Zijn gulde scepters stroyt, en doolt in al de troonenGa naar voetnoot276 Die voor hem open staen, van 't helder dagende oost, Tot daer de post van 't licht vermoeyt in schaeuw verpoost?Ga naar voetnoot278 O spruyt! die antwoord dien, waer uyt ghy zijt gesproten,Ga naar voetnoot279 280[regelnummer] Wat zyn zoo heerlijck hier wel treflijck opgeschotenGa naar voetnoot280 De telgen van uw deughd, in spyt van kryghs tempeest:Ga naar voetnoot281
[pagina 116]
Wat is uw bloeyzel ons een zoete vreughd geweest,Ga naar voetnoot282 Een zoete vreughd geweest uw bloeyzel, dat van bovenGa naar voetnoot283 Gezegent, gaet het Rijck een Rycken oeghst beloven:Ga naar voetnoot284 285[regelnummer] Gezalight is die 't ziet, maer zaliger die tyd Wanneer na 't zwanger gaen de vrucht tot rijpheyd dyd. Hoe dickmael hebben wy hoplieden met ons allen,Ga naar voetnoot287 Als ghy in 't harnasch blonckt, gereed om op de wallen Voor op te klimmen, u al smeeckende gebeen:Ga naar voetnoot289 290[regelnummer] Hoe nu doorluchtigh Vorst? hoe nu, waer wildy heen? U wagen op den muyr? voorbarigh in 't opsteyg'ren?Ga naar voetnoot291 Dat dulden wy geensins, dat 's tyd als wy 't u weyg'ren,Ga naar voetnoot292 Wiens leven buyten scha kan slyten van 't gemeen,Ga naar voetnoot293 't Gemeen, wiens troost en heyl hanght aen uw heyl alleen:Ga naar voetnoot293-294 Ga naar voetnoot294 295[regelnummer] Vaeck een vervlogen punt kan d'aldervroomste oock letten:Ga naar voetnoot295 Dus wilt uw ziel zoo licht niet inde waeghschael zetten, Dat ghy d'ondanckbare aerd bebloed mocht sprenck'len rood,Ga naar voetnoot297 En dit boosaerdigh volck doen juychen in uw dood: Als 't met d'hooftpylaer, en den Atlas neer te vellenGa naar voetnoot299 300[regelnummer] 't Roomsch Capitolium verzincken zagh ter hellen:Ga naar voetnoot300 Weert Hemel! weert dien val: en met wat reens beleedGa naar voetnoot301 Zou voor uws vaders troon onze onschuld zyn bekleed?Ga naar voetnoot302 Verschoont ons dan in u, o Prince goedertieren,Ga naar voetnoot303 Uw deughd bralt op den toutz ghy mooght met eeren vieren.Ga naar voetnoot304
[pagina 117]
Titus: 305[regelnummer] Cieraet myns Ridderschaps, uw zorge, uw wackerheydGa naar voetnoot305 Voor 't heyr, voor 's Keyzers heyl, die zyn als ingeheytGa naar voetnoot306 In 't middelpunt myns ziels: myn noodhulp, 't is zo verreGa naar voetnoot307 Dat ick 't sla inde wind, dat eer de morgensterreGa naar voetnoot308 Opduyckende uyt de zee, eer klaerder glans aenbreeck,Ga naar voetnoot309 310[regelnummer] Haer vlechtsnoer weyg'ren zal haer tuyten zilverbleeck:Ga naar voetnoot308-310 Eer zal de frissche dauw aflaten van te drupp'lenGa naar voetnoot311 Op nucht're kruyden, die ververscht van blyschap hupp'len,Ga naar voetnoot312 Eer 't onvergolden blijft, of eer ick 't loon ontruckGa naar voetnoot313 Hem, die lidteecken brenght van eenigh heldenstuck.Ga naar voetnoot314 315[regelnummer] Een Maerschalck die te vreck, en traegh is in 't vergeldenGa naar voetnoot315 Bluscht uyt de dapperheyd van d'onverschrocken Helden: En wy Monarchen zelve, op hoop van rycken buyt, Om purper fyn van draed en scepters trecken uyt,Ga naar voetnoot318 Gaen ploegen woeste zeen, en ongebaende steenen:Ga naar voetnoot319 320[regelnummer] Vermeest'ren 't uytheemsch volck, dat aerzelt voor ons henen:Ga naar voetnoot320 Zoo prickelt ons een lust, om onbeheerscht alleenGa naar voetnoot321 Ghelijck Iuppyn om hoogh te dond'ren hier beneen.Ga naar voetnoot322
[pagina 118]
Librarius: Indien uws hoogheyds ziel schiep ergens haer genoegenGa naar voetnoot323 Uyt diensten, die misschien wy u verplicht opdroegen:Ga naar voetnoot324 325[regelnummer] Of isser yet verschuld, hoewel een goed SoldaetGa naar voetnoot325 Met eeden aen zyn heer al naeu verbonden staet, Duld, dat ick op uw deughd mijn bloodigheyd magh enten,Ga naar voetnoot327 Waer ghy 't verhemelt gaet uytspannen van uw tenten:Ga naar voetnoot328 Duld, dat de lommer my van uw laurieren deck,Ga naar voetnoot329 330[regelnummer] Waer ghy den vyand veeght het lemmer door den neck:Ga naar voetnoot330 Waer uwen stormbock dreyght met zyn metalen hoornenGa naar voetnoot331 Te mortelen den voet, en borstweer vande toornen:Ga naar voetnoot332 Ick droom om geen soudy noch and'ren palm als dit,Ga naar voetnoot333 Dat my het stof bekruyze als ghy te peerde zit.Ga naar voetnoot334 335[regelnummer] De kryghslie zijn in een geluckige eeuw geschapen Als haren hooftman bromt en uytsteeckt in zyn wapen,Ga naar voetnoot336 Dat helpt haer bloed aen 't zi'en, en stoockt zijn krachten op,Ga naar voetnoot337 Dat het zyn schuym opwerpt uyt eenen vollen krop,Ga naar voetnoot338 En schielyck overzwalpt: laet zijn ontsteldheyd merckenGa naar voetnoot339 340[regelnummer] Hoe zeer men 't dwingen wil in zyn bestemde percken.Ga naar voetnoot340 Dat 's d'oorzaeck eer van Mars! dat ons Romeynsche jeughdGa naar voetnoot341 d'Hooftslapen u omvlecht, en roemt dat door uw deughd
[pagina 119]
Deze Hydra light gedempt, geschroeyt, en omgekomen,Ga naar voetnoot343 Die een Alcides eyschte, en Hercules van Roomen.Ga naar voetnoot344 345[regelnummer] Dien Typhon is gekneust, die reutelt noch van spyt,Ga naar voetnoot345 En zwavel, vuyr, en smoock uyt zijn neusgaten smyt.Ga naar voetnoot346 Zo oyt ons Ridderschap had schoone buytekanssenGa naar voetnoot347 Doen Hannibal ontvlood: een hertvangh 't groot Numanssen,Ga naar voetnoot348 En 't ouwd Carthago smeet ter aerden na veel twist',Ga naar voetnoot349 350[regelnummer] Dat van ons Scipions elck een te spreken wist':Ga naar voetnoot350 Zoo oyt ons kryghsvolck klom geluckigh over d'AlpenGa naar voetnoot351 Zoo wyd de Rhyn zijn strand gaet weerzyds overzwalpen:Ga naar voetnoot352 Passeerde als in slaghoorde het Pyreneesch geberght':Ga naar voetnoot353 Daer Vranckrijck Caesar bracht de sleutels ongeverght:Ga naar voetnoot354 355[regelnummer] Bedwongh van wereld afgeschovene BrittoenenGa naar voetnoot355
[pagina 120]
Den Roomschen Tyber met haer manschap te verzoenen:Ga naar voetnoot356 Of, om te lesschen uyt het smoocken vande brand, Die van dees Monarchie ontstack het ingewand, Pompeius ruymen de' de velden van Pharsalien: 360[regelnummer] En opdroegh Caesar de vooghdije van Italien:Ga naar voetnoot357-360 Zoo, zegge ick, Ridder oyt opgeven dorst zoo breed,Ga naar voetnoot361 Om dat hy onder zoo beroemden Veldheer streed: Noch geven wy 't niet op: noch Titus derf niet wijckenGa naar voetnoot363 Zoo Caesar zijn tropheen met hem wil vergelijcken.Ga naar voetnoot364 Titus: 365[regelnummer] Dat Caesar Caesar is, die heyr op heyr verstroyt,Ga naar voetnoot365 In 't lest dees Monarchie heeft tot den top voltoyt,Ga naar voetnoot366 Voltoyt, dat by aldien mocht Romulus verryzenGa naar voetnoot367 Hy zijn vergode ziel zou met verwond'ren spyzen:Ga naar voetnoot368 Daer waeght de weereld af, zoo wijd den Hemel blaeuwt,Ga naar voetnoot369 370[regelnummer] En valt de Faem hierom d'aerdbodem te benaeuwt:Ga naar voetnoot370 Maer 't is geen minder kunst 't gewelf van zoo veel Rijcken Te houden in een knoop, en gaer te houwelijcken,Ga naar voetnoot372 Als 't is te ryzen doen een glori, die zoo bromt,Ga naar voetnoot373 Dat 't aerdrijck voor haer neyght, en zynen rugge kromt. Librarius: 375[regelnummer] Dat bleeck wel hoe vergeefs de dappere AlexanderGa naar voetnoot375
[pagina 121]
De Rijcken schaeckelde als een keten aen malkander, Doen, als hy nauwlijcx dronck een slaepdranck aen 't vergift,Ga naar voetnoot377 Zijn purperen gewaed in vieren wierd geschift:Ga naar voetnoot378 Daer lagh de prael in d'asch. Monarchen gaet oorlogen,Ga naar voetnoot379-vlgg. 380[regelnummer] Uw vyanden ontzeght, en ziet haer onder oogen,Ga naar voetnoot380 Bestootze, en overwintze, en vatze by de kraegh,Ga naar voetnoot381 Half levende, of heel dood, en viert haer onderlaegh:Ga naar voetnoot382 Ziet waer toe dienen zal uw grootsheyd opgeblazen,Ga naar voetnoot383 Die al den ommeloop des weerelds kan verbazen,Ga naar voetnoot384 385[regelnummer] Als uw nazaten slap, verwijft en achteloos,Ga naar voetnoot385 Zoo dier verkregen pand verslenssen voor altoos.Ga naar voetnoot386 Word Titus dan vergeefs gedanckt van zijn voorzaten,Ga naar voetnoot387 Die hem vertrouwden, en 't Rijck hebben nagelaten, Om dat hy 't hoofd ophoud van deze Monarchy,Ga naar voetnoot389 390[regelnummer] Die onlanghs scheen geneyght ten val door muytery?Ga naar voetnoot390 Ziet hoe verlegen zy 't hoofd in haer schelp ophalenGa naar voetnoot391 Die waenden ons den tol met muyten te betalen:Ga naar voetnoot392 Ziet hoe als in uw schoot 't ontzagh word opgequeeckt, Hoe 't al voor u verschrickt, en yligh 't mes op steeckt.Ga naar voetnoot394
[pagina 122]
Titus: 395[regelnummer] Dees wraeck by ons zoo versch geoeffend over 't muyten,Ga naar voetnoot395 Ontwijflijck zal veel ramps van onze staet afstuyten, En d'onverwelcklijcke eere, en prijs hier in behaeldGa naar voetnoot397 Werd door 's tijds nydigheyd, noch ouderdom bepaeld:Ga naar voetnoot398 Die gloeyt ons om het hert, dat schijnt van vreugd te zwellen:Ga naar voetnoot399 400[regelnummer] Maer als wy wederom ons helden overtellen, En mijm'ren inde rol der gener welck zoo zuyrGa naar voetnoot401 Gedurende het belegh de' sneuv'len 't avonthuyr:Ga naar voetnoot402 Dan loopt al mijn gewin vermids 't verlies verloren,Ga naar voetnoot403 Om dat ick missen moet die Ridd'ren welgeboren.Ga naar voetnoot404 405[regelnummer] Nicanor, and'ren erm uws Maerschalcx! waer zijt ghyGa naar voetnoot405 Die een gevedert hout de' slipp'ren aen mijn zy'?Ga naar voetnoot406 Sabinus, Iuliaen, en meer ter dood gewondenGa naar voetnoot407 Wiens geest in 't stryden van 's lijfs kercker is ontbonden?Ga naar voetnoot408 Wat is 't? of ten triumph uw Veldheer overschietGa naar voetnoot409 410[regelnummer] Als uw gedachtenis hem 't hert roert met verdriet?Ga naar voetnoot410 Wat is 't? of zynen roem den waessem breeckt der wolcken?Ga naar voetnoot411 Als hy u vallen 'tbloed ziet uyt uw lenden stolcken?Ga naar voetnoot412 Wat is 't? of waer toe streckt?Ga naar voetnoot413
[pagina 123]
Librarius: zacht, zacht, doorluchtigh Vorst, Uw zelf genadigh zijt, en quetst uw edel borst 415[regelnummer] Niet met 't vergiftigh punt van zoo onnutten rouwe.Ga naar voetnoot415 Titus: Zijn dan geen tranen weerd die Ridd'ren zoo getrouwe? Librarius: Doen zy gesneuvelt zijn, wie heefter niet getreurt? Doch om dat vande Goon haer viel dit loth te beurt, En 't avonthuyr des krijghs, 'twelck zomtijds lust te schempen, 420[regelnummer] In 't sparen van de minste, en d'aldervroomst' te dempen,Ga naar voetnoot419-420 Haer leven stelde een maet: zoo moeten wy nochtansGa naar voetnoot421 Daerom bezwalcken niet met rouw den schoonen glansGa naar voetnoot422 Van d'overwinningh, die den Hemel ons wou schencken: Maer peynzen, zoo uw tonge ons vaecken de' gedencken,Ga naar voetnoot424 425[regelnummer] Eer wy aen 't stormen kloeck gehert door uw vermaenGa naar voetnoot425 Als leeuwen haren roof den vyand randen aen:Ga naar voetnoot426 Dat die gesternde tent die van Hyacinthen schimmert,Ga naar voetnoot427 En als een speelhof is doorluchtigh opgetimmert,Ga naar voetnoot428 Geherberght in haer schoot de zielen houd, der geenGa naar voetnoot429 430[regelnummer] Die voor het vaderland hier vielen afgestreen:Ga naar voetnoot430 Terwyl op 't gulle bed de bloode, kleyn van waerde,Ga naar voetnoot431 Gaet zenden zynen geest met 't vuyle lyck na d'aerde.Ga naar voetnoot432
[pagina 124]
Titus: Dat matight mynen druck, en troost my, dat ick voelGa naar voetnoot433 Myn eerste blyschap weer bezitten 's herten stoel.Ga naar voetnoot434 Librarius: 435[regelnummer] Als eenigh hooftman stort zyn bloed, en oock zyn leven,Ga naar voetnoot435 Betaelt hy 't gene hy was zijn Veldheer schuldigh bleven,Ga naar voetnoot436 Gebleven schuldigh aen zijn Veldheer, en 't gemeen,Ga naar voetnoot437 Als hy haer lyf en ziel opdroegh met heylige e'en:Ga naar voetnoot438 En wie rechtschapen, zoude eens weyg'ren uyt te reckenGa naar voetnoot439 440[regelnummer] Zyn Zeen'wen, 't knaeckebeen, zyn gorgel, en zyn necken,Ga naar voetnoot440 Al had de vyand 't mes geheven met 't gevest,Ga naar voetnoot441 Als hy zich off'ren mocht aen 't algemeene best.Ga naar voetnoot442 Titus: Van ouwds een goed Romeyn dat hield voor eenen zegen Wanneer de vyand hem quam kitt'len met den degen.Ga naar voetnoot444 Librarius: 445[regelnummer] Niet waer? o zoon van Mars! betuyght niet ons gemoedGa naar voetnoot445 d'Onsterflijcke eer te zyn het alderhooghste goed?Ga naar voetnoot446 Was dit die schoone niet, daer al de geen om dansten,Ga naar voetnoot447 Die met haer vleesch en been het Keyzerryck beschansten, Sint dat ons grondvest eerst van Romulus geheytGa naar voetnoot449 450[regelnummer] Wierd dierbaer in 't cement van menschen bloed geleyt?Ga naar voetnoot450 Laet Mars bevolen dan zoo glorioze zielen,Ga naar voetnoot451 Die hy vergodet heeft als haer gebeenten vielen,Ga naar voetnoot452 En denckt om uw triumph.
[pagina 125]
Titus: Ick wil, ick wil voortaen Bestieren wat zich rept, en tuymelt onder maen,Ga naar voetnoot454 455[regelnummer] En latenze in haer feest die heldisch opgeklommen,Ga naar voetnoot455 Beslaen de dorpels van der Goden heylighdommen.Ga naar voetnoot456 Ghy Geesten, vaert dan wel, die boven op ons wacht,Ga naar voetnoot457 En nu zo spytigh steeckt op 's Keyzers prael en pracht,Ga naar voetnoot458 Om dat u Roome krimpt zoo kleyn in 't oogh van verre,Ga naar voetnoot459 460[regelnummer] Zoo krimpt ons wederom uw aldergrootste sterre:Ga naar voetnoot460 Dus lacht niet al te scheets op 't spits van uw gewelf:Ga naar voetnoot461 Uw veerheyt mindert niet ons grootheyd in zich zelf.Ga naar voetnoot462 En of ghy Caesar vond zoo wilt hem doch verklarenGa naar voetnoot463 Wat zweet het Titus kost zyn scepters te bewaren: 465[regelnummer] Op dat hy uytsteke eens zijn blinckende aengezicht,Ga naar voetnoot465 En groet zyn nazaet die zoo trotz te velde light,Ga naar voetnoot466 En moedigh heeft gekneust d'halsterrigheyd der Ioden,Ga naar voetnoot467 Die eer zyn tollen 't goud zoo ongeweygert boden:Ga naar voetnoot468 Maer korts haer ouwde luym in 't breyn gestegen quam,Ga naar voetnoot469 470[regelnummer] Als of met zyn vertreck 't gebied een eynde nam.Ga naar voetnoot470 Maer ghy myn Ridd'ren, en myn afgestre'en soldaten,Ga naar voetnoot471 Die 't avonthuyr des krijghs heeft ten triumph gelaten,Ga naar voetnoot472 Na dat de daecken zijn gescheurt, gebrand, geblaeckt, Die eer Pompeius zweerd ons chynsbaer had gemaeckt:Ga naar voetnoot474
[pagina 126]
475[regelnummer] Die ghy noch 't versche bloed moet van uw wonden vegen,Ga naar voetnoot475 Ick wil elcx daden mild, en danckbaer overwegen, En stroyen onder 't heyr halsbanden styf van goud, Muyrkroonen met gesteente, en peerlen opgebouwt:Ga naar voetnoot478 De strydbaerste inden storm en d'uytgelezen, zullenGa naar voetnoot479 480[regelnummer] Opsteyg'ren na verdienste, en ledige ampten vullen.Ga naar voetnoot480 Oock wil ick 't outaer op het statighste beslaen,Ga naar voetnoot481 En met een danckb're ziel het offer steken aen, En heyl'gen 't ingewand geroost, en opgezodenGa naar voetnoot483 Der heyligheden Reye, en Godheyd van de GodenGa naar voetnoot484 485[regelnummer] Die 't Capitolium bewaecken vande StadGa naar voetnoot485 Die in triumphen graest, en al de weereld mat,Ga naar voetnoot486 En word geliefkoost van het noodloth aller dingen:Ga naar voetnoot487 En dreyght ten Hemel met opsteyg'ren in te dringen. Die Godheyd, door wiens gunst ons jonge manschap rypt,Ga naar voetnoot489 490[regelnummer] Die onze speeren smeert, ons stalen degens slypt, Ons steeckvry kolders gespt, en vo'ert ons beuckelaren,Ga naar voetnoot491 Knick gunstigh 't ongel toe, dat op gewyde altarenGa naar voetnoot492 Zal d'heyl'ge vlammen voen, juyst op die plaetze, daerGa naar voetnoot493 Dit volck zijn Godsdienst heeft gepleeght zoo menigh jaer.
[pagina 127]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Rey van Roomsche Soldaten: 495[regelnummer] Sta by Olymp'sche Worstelaers,Ga naar voetnoot495 Die eertijds had zo veel gebaersGa naar voetnoot496 Om dat ghy 't stof beweeghden,Ga naar voetnoot497 En 't zweet van 't aenzicht veeghden: Wanneer, in 't afgetuynde rond,Ga naar voetnoot499 500[regelnummer] In 't worstlen ghy geen weerga vond, En voor dit liefbedryvenGa naar voetnoot501 Droeght kranssen van Olyven:Ga naar voetnoot502 En steeght op uw triumphkoets hoogh,Ga naar voetnoot503 Daer al de Griecxsche jeughd voor boogh,Ga naar voetnoot504 505[regelnummer] En die voorhenen liepenGa naar voetnoot505 I O triumphe riepen:Ga naar voetnoot506 Komt monstert uw bekrozen vel,Ga naar voetnoot507 Uw boerterye, en kinderspelGa naar voetnoot508 By 't leven dat wy voeren 510[regelnummer] In dolle kryghs rumoeren.Ga naar voetnoot510 Komt leert van ons een leger slaen,Ga naar voetnoot511 En trecken d'ys'ren handschoen aen. Ziet hoe ons stael verbolgenGa naar voetnoot513 Het roode zweet doet volgen.Ga naar voetnoot514 515[regelnummer] Ziet onze ooghappels als een vyer Eens branden, om den lauwerierGa naar voetnoot516 Te plucken groen van bladen Langhs ongebaende paden.Ga naar voetnoot518
[pagina 128]
Al sneuvelt menigh held terwyl,Ga naar voetnoot519 520[regelnummer] Die was aen 's Keyzers hof een styl,Ga naar voetnoot520 De vroomheyd van ons allenGa naar voetnoot521 Stut al wat dreyght te vallen. In 't bed van eeren valt den doonGa naar voetnoot523 Onsterffelycke lof tot loon, 525[regelnummer] En Mars jont dat zyn schimmenGa naar voetnoot525 Van mond ten Hemel klimmen.Ga naar voetnoot525-526 Dus is ons 't oorloogh geen verdriet: Noch achten 't leven dierbaer niet.Ga naar voetnoot528 Wy proncken met ons wonden, 530[regelnummer] En pylen toegezonden. Wy vlien het troet'len van 't gemack. Den blaeuwen hemel is ons dack. Op 't vlacke veld wy slapen, En sluym'ren inde wapen.Ga naar voetnoot534 535[regelnummer] Schoon d'opgesteken moordtrompetGa naar voetnoot535 Zomtyds ons zoete rust belet, Wy aers'len voor geen dreygen,Ga naar voetnoot537 Want dit 's den Kryghsman eygen. Als onzen Veldheer rept een woord, 540[regelnummer] Het slaet gelyck een blixem voort, En 't helpt van bende aen bende 't Gantsch legher over ende.Ga naar voetnoot541-542 Is 't vreemd dat ons tropheen ten toonGa naar voetnoot543 Dan inde Kercken vande Goon,Ga naar voetnoot544 545[regelnummer] En vendels opgehangenGa naar voetnoot545
[pagina 129]
Afzwieren van haer stangen? Is 't vreemd dat Titus houd in dwangh Het oosten, en den ondergangh?Ga naar voetnoot548 Dat hy uytzend zyn stralenGa naar voetnoot549 550[regelnummer] Aen 's werelds leste palen?Ga naar voetnoot550 Is 't wonder dat oock 't Ioods geslacht Van Roome gantsch is t'onderbracht?Ga naar voetnoot552 En dat wy Salems necken Nu met ons zolen decken?Ga naar voetnoot553-554 555[regelnummer] Hoe vreughdryck groeyt nu Titus geest: Hoe viert hy nu zyn zegefeest: Hoe zacht na al dat slavenGa naar voetnoot557 Doen ons zyn milde gaven. Hoe ruyterlijck deylt hy den buytGa naar voetnoot559 560[regelnummer] En roof aen zyn soldaten uyt: Wie zagh oyt van zyn dagenGa naar voetnoot561 Het goud zo afgeslagen.Ga naar voetnoot562 Al 't kunstwerck dat oyt sleypen konGa naar voetnoot563 't Prat Solyma van Babylon,Ga naar voetnoot564 565[regelnummer] Al watze om preuts te pralen,Ga naar voetnoot565 Van Tyrus merckt liet halen:Ga naar voetnoot566 Schaerlaken, purper, fyn en e'el,Ga naar voetnoot567 Arabisch wieroock, en kanneel,
[pagina 130]
Haer schatten allenthalven 570[regelnummer] Nu ons quetzuren zalven.Ga naar voetnoot569-570 Dat troost noch eens flucx krijgsmans hert,Ga naar voetnoot571 En leert vergeten al zyn smert, Die hy oyt most bezuren In 't stormen op de muren. 575[regelnummer] O Maerschalck voor ons veel te mild, Nu scheept u legers waer ghy wilt,Ga naar voetnoot576 Waer ymand opsteeckt d'ooren,Ga naar voetnoot577 En weckt des Keyzers tooren. Al woudy by den Indiaen, 580[regelnummer] Aen Indus oever drencken gaenGa naar voetnoot579-580 Uwe henghsten, mat van 't hygen, Van op en af te stygen: Of wildy daer de zon verbaestGa naar voetnoot583 't Gediert wyckt, dat van honger raest:Ga naar voetnoot584 585[regelnummer] Daer op de Noorder wagenGa naar voetnoot585 De Winter word gedragen: Of Westwaerts, daer het Hemelsch vuyrGa naar voetnoot587 Braed d'Iber, onze nagebuyr:Ga naar voetnoot588 Of aen der Mooren grenzen:Ga naar voetnoot589 590[regelnummer] Of d'oevers der Cretensen:Ga naar voetnoot590 Of wildy daer geen Phoebus schynt,Ga naar voetnoot591 Daer Pluto d'arme zieltjens pijntGa naar voetnoot592 Afstygen gaen ter hellen: Alom wy u verzellen.	voetnoot* Treurspeelders: personen van 't treurspel. voetnoot+ Iosephvs: dit is Flavius Josephus, de geschiedschrijver; Voorvechter: aanvoerder, beschermer (vóór z'n gevangenneming was Josephus 'n aanvoerder; later werd ie voor de Joden 'n voorspreker en beschermer bij Titus. voetnoot+ Titvs de Keyzer: eigenlik: Titus Caesar; Caesar was de tietel ook van de prinsen, de zonen van de keizer; Vondel vertaalt 't gewoonlik met keizer. voetnoot+ Rothmeester: aanvoerder van 'n legerafdeling (rot). voetnoot+ Roomsche: Romeinse. voetnoot+ De Dochter Sion: Vrouwe Sion, de verpersoonliking van 't Jodendom en van Jeruzalem. voetnoot+ StaetIonffren: Staatdochters, hofdames; Ionffer, ouwere vorm van Ioffer, uit Ioncver (-ver is 'n toonloze bijvorm van vrouw). voetnoot+ Hopman: hoofdman, aanvoerder (aan 't Duitse Hauptmann ontleend). voetnoot+ Drossaert: hofmaarschalk. voetnoot* Handel: handeling, bedrijf. voetnoot1 in 't eynde: tenslotte; alsze eens...: wanneer ze zich eenmaal gaat bewegen, wanneer ze eenmaal losbreekt. voetnoot2 Ziet.... aen: stoort zich aan. voetnoot3 al: steeds; niet: niets. voetnoot4 Dan 't merg, de levenskracht van de goddelozen, en hun schandelik verbasterd bloed, (om dat te vernietigen); snoo (uit snode, bijwoord): schandelik. voetnoot5 zich beschanst: zich met schansen omringt; uyt: buiten. voetnoot6 Te spade bolwerckt hy: te laat, te vergeefs legt hij bolwerken aan; geweld: macht. voetnoot7 Om zunst: te vergeefs (zie Dl. 1, blz. 737 vs. 12); met een diepte: met 'n gracht. voetnoot8 Die: de goddelike wraak; aerzelt.... om: wijkt terug voor. voetnoot9 Scherprechtersse... (nml. de goddelike wraak): die Gods vonnis voltrekt; scherprechtersse: van scherprechter (beul) met 't vrouwel. achtervoegsel -esse dat met omzetting van de voorafgaande r tot -ersse werd met klemtoon op érsse, maar meestal heeft ersse de klemtoon niet, door invloed van meesters(ch)e enz., gevormd met s(ch)e, vergel. dominees(ch)e. voetnoot10 stramen: striemen (zie Dl. 1, blz. 519 op vs. 10). voetnoot11 ghy gaet te keer: hem te keer gaat, hem kastijdt.... (die Goddeloos....). voetnoot12 den zonden welfde een brugh: de zonden graag in zich toeliet. voetnoot13 Gij, Jeruzalem, hebt....; mogen: kunnen. voetnoot14 met 't purper....: met 't purpere bloed koelen moest (most). voetnoot15 zeep: vloeide (zeep van zijpen, waarnaast 't frequentatief sijpelen). voetnoot16 hertvangh: 'n bevanging (benauwdheid) van 't hart; beneep: benauwde. voetnoot17 Ach lyden: ach vreselike smart; afdwa'en en droogen: afwissen en afdrogen; (de' in dwa'en is niet op z'n plaats; Vondel meende dat 't woord samengetrokken was uit dwaden, zie Dl. 1, blz. 472 vs. 13). voetnoot18 aen vocht: in vocht, vochtig; bekreten: beschreide. voetnoot19 in 't weecke breyn: in m'n ziek hoofd; een waessem dick....: 'n dichte nevel van tranen omhoog schiet. voetnoot20 van: door. voetnoot21 voor....: in plaats van met één dood mij pijnigt. voetnoot22 ick my verbeelde: ik in m'n geest zie (verbeelde ouwere vorm). voetnoot23 roert uw kouwd gebeent': herleef (roert: beweeg). voetnoot24 voor lange: lang geleden. voetnoot25 d'afgronden: de dieptes (van Gods alwetendheid). voetnoot27 d'ontschaeckte...: de geschonden maagd van 't moe getreurde, van 't uitgeputte Sion: 't geschonden, afgematte Jeruzalem. voetnoot28 gespeld: voorspeld. voetnoot30 Gaept haer verwoestingh nu....: ligt zij verlaten in haar verwoesting, en dreigt verlaten te blijven liggen. voetnoot31 eens: voor eens en voor altijd. voetnoot33 Des Heeren heylighdom: nml. de tempel; 't gaetme aen de zinnen: 't raakt m'n verstand, 't maakt me waanzinnig. voetnoot34 Ter hellen neergezackt: in de diepte neergestort. voetnoot35 gedoemt ten zweerde, en vyer: veroordeeld om te vuur en te zwaard, door oorlog en vuur verwoest te worden; (vier en dier, Brab.-Vlaamse vorm van vuur en duur). voetnoot36 staen u dier: komen u duur te staan. voetnoot39 't avontuyr van 't loth: de grilligheid van 't lot, 't grillige lot; doch: toch. voetnoot40 na: dicht. voetnoot41 zoo gereed om te verdrencken: zo op 't punt om te verdrinken; verdrencken: eigenlik: doen verdrinken, zoals al in 't middeleeuws door Zuid-Nederlandse verandering van de i van verdrinken in e, ook: verdrinken, in 't water omkomen. voetnoot42 afgestre'en: moegestreden; mijn ziel: m'n leven. voetnoot43 Zoo: dan. voetnoot44 als Iacobs huys....: toen Jakobs huis van z'n plaats bewogen werd, geschokt werd; dus toen Jakobs afstammelingen, 't Joodse volk vernietigd werd; (beweeght, in de betekenis: in beweging brengen, werd bewegen ook nog zwak vervoegd). voetnoot45 Josephus doelt in de volgende verzen op de onderaardse gang in Iotápata, waarin hij zich met vele anderen bij de inneming van die stad door de Romeinen verborgen had. Hij wilde zich overgeven, maar de anderen wilden er niets van weten. Toen besloten ze elkaar te doden, en trokken 't lot wie zou beginnen. Josephus en nog een waren de laatste, en bleven in leven. Fy (aan 't Frans ontleend): foei; schicht: pijl; angh: bang (angh 'n ouwe bijvorm van eng). voetnoot46 Doen: toen; gapende hol: spreek uit: gapend'ol. voetnoot47 ophiel: tegenhield (zie voor dit toneel Flavius Josephus: De Verwoesting van Jeruzalem 3,18). voetnoot48 aengreens: dreigend aanzag; (greens van grijnzen: deze vorm wel onder invloed van green bij grijnen (grienen enz.); 't hert: de moed. voetnoot49 in die afgronds kolcken: in die diepe holen (afgronds kolck: diepte van 'n afgrond). voetnoot50 't lemmer koud: 't koude lemmet; (lemmer 'n nevenvorm van lemmet); stolcken: stolten; (stolcken in de 17e eeuw naast stollen en stolten). voetnoot51 myn kryghslie voorgetre'en: mijn soldaten die me voorgegaan waren; -lie verkorte vorm van lieden. voetnoot52 van: aan. voetnoot54 De ced'ren van ons kerck: 't cederhout van onze tempel. voetnoot55 sleyp: sleep; (sleypen de oorspr. vorm van slepen). voetnoot56 Daarvoor is 't hart van de keizer mij te zeer genegen. voetnoot57 viert: eert; lompe: plompe. voetnoot58 Priesterdom: priesterschap (Flavius Josephus zegt dat ie tot 't geslacht van de Makkabeeën behoort; dus van koninklike en priesterlike afkomst is). voetnoot59 wat wijsheyd: wat 'n geleerde werken. Op 16 jarige leeftijd had hij de 3 Sekten: Sadduceeën, Farizeeën en Essenen al bestudeerd. voetnoot61 vroomheyd: dapperheid; die hy toetste: die hij (Titus de keizer) op de proef stelde. Hij was enige tijd stadhouder van Galilea geweest, en doorstond als veldheer in de vesting Iotápata 'n belegering van 7 maanden onder Vespasianus en Titus; door verraad bezweek de stad. voetnoot62 ziet.... aen: heeft achting voor; statige ouwdheyd: eerbiedwaardige ouderdom. voetnoot63 ken ick: beken ik; zulcx: dit. voetnoot65 Abrahamyten: zonen van Abraham, Joden (spreek uit.... mijten met ei-klank). voetnoot66 Als ik ze, gespaard voor smarteliker leed, zie jammeren dat hun hart er van breekt (ze zie hun hart te bersten jammeren); leyder van leyd (naast leed): smartelik, droevig. voetnoot67 Zoo....: dan zou ik wel ontaard zijn. voetnoot67-68 inden grond....: in m'n diepste wezen afgeweken van de ijver; verplichte: verbond. voetnoot69 Eerder mag m'n goede naam in Israël belasterd worden. voetnoot70 speelkind: onecht kind. voetnoot71-72 De besnijdenis was 'n teken van 't ‘verbond’ van de Joden met God, dus van de opneming in de godsdienstige gemeenschap van de Israëlieten; als: toen. voetnoot73 Voor ik zal matigen of vóór m'n dood zal eindigen m'n droefheid.... voetnoot75 zo na: zo dicht. voetnoot76 zulcken: zulk 'n. voetnoot77 onnoozelheyd: onschuld; gebraeckt: uitgespuwd. voetnoot78 vergifs met s achter veel. voetnoot79 O Zon: O God; haer: hun. voetnoot80 ontdeckt met uw gezicht: met uw ogen doordringt. voetnoot81 meyr: zee (met Antwerpse wije ee-uitspraak). voetnoot82 Verraed: (openbaart) doorziet; by den neck.... grypt: betrapt, doorschouwt. voetnoot83 Ick dage u heylighlijck: ik roep u met plechtige eerbied op; tuyght: getuigt. voetnoot84 ymands met ei-uitspraak (zie Dl. 1, blz. 503 op vs. 22); vroomheyd: rechtschapenheid. voetnoot85 Met Tyrannen bedoelt hij hier Eleazar, Simeon, en Johannes (zie blz. 97 op r. 20, 21). voetnoot86 Die 't vaderland knelde met uw boeien. voetnoot87 Laat (uw boosheid) mij aanwijzen, waar ik volgens de eis van onze wet mijn recht verbeurd heb, geen recht meer heb mij Israëliet te noemen (verbreucken: 'n breuk maken, verbeuren). voetnoot88 Of waar ik 't eenvoudig kleed van mijn trouw gekreukt heb, waar ik de meest blanke trouw geschonden heb. voetnoot90 Hoe Josephus aan de Joden Titus' genade en vriendschap aanbood, en z'n medewerking om voor hun welzijn te zorgen, en hoe hij gesmaad is daarvoor door z'n eigen stamgenoten (vs. 76 en vlg.) zie Joodse Oorlogen 6: 8; af te stuyten....: af te weren de ramp van de staat; 't ramp: zie blz. 79. r. 32; 't algemeene beste: 't gemenebest, 't vaderland. voetnoot91 hulde: genade; vrund- vooral Holl. vorm bij vrind. voetnoot92 al om zunst: helemaal te vergeefs; het water lietmen staen: gebruikte men niet om 't vuur te blussen. voetnoot93 Men keerde hem niet om: men bekommerde er zich niet om. voetnoot95 ouwd'ren: ouders; levens zat: verzadigd van 't leven, heel oud; wat onderstaet....: wat durft de wrok te doen. (Josephus' vader werd gevangen genomen, zie Joodse Oorlogen 5:35 en Egesippus 5:23). voetnoot96 stock: gevangenis (oorspr. 't blok waarin de gevangenen met handen en voeten vastgesloten werden). voetnoot97 Maar is er wel 'n misdaad (stuck) te schandelik om te bedrijven. voetnoot98 Sions kerck: Sions tempel; zie Joodse Oorlogen 4:14; 5:11 en Egesippus 5:5 en 4:6: ‘Maer... sy vluchten tot den tempel als in een slot ende maeckten haer een vestinghe daer uyt’. voetnoot99 wiens dolheyd: wier razernij; wiens voor wier (zie blz. 81 r. 56). voetnoot102 't hooge koor: de binnen-tempel waar 't reukaltaar stond (koor: tempel). voetnoot103 helpet: zou 't helpen, helpt 't. voetnoot104 daer van: waarvan; waeght: dreunt, siddert (wagen: zich bewegen; hier van waggelen). voetnoot106 Kerckschender: tempelschender; dol: als 'n razende. voetnoot109 Simeon: zie blz. 97 r. 20, 21; Ioannes: zie blz. 97 op r. 20, 21. voetnoot110 Zeloters en Eleazer: zie blz. 97 op r. 20, 21; Salem: Jeruzalem; heyloozen: misdadige. voetnoot111 Die ghy te gader: gij die te samen; zie blz. 79 op r. 29. voetnoot112 uytgelezen: uitgekozen. voetnoot113 in zyn wapen: in zijn wapenrusting. voetnoot114 uw bleeck gebeente: u, wanneer ge dood zijt. voetnoot115 in 't woeste hier: in deze verwoesting hier. voetnoot117 schepty noch de locht: schept ge nog de lucht, leeft ge nog; zieltooght als gevangen: ligt g' in doodstrijd als gevangene (zieltogen: de laatste adem trekken). voetnoot118 gloeyendige: gloeiende. voetnoot119 Of laat men voor u 'n andere pijniging uitdenken. voetnoot120 Gerabraeckt houde: voortdurend radbraakt, pijnigt; -ra- uit rade (radebraken: met of op 't rad breken). voetnoot121 't Bouwvalligh Isr'el: 't ingestorte Israël; de zin is: nu Israël verwoest is.... voetnoot122 aengesteken: ontstoken (-gesteken, oorspr. vorm van -gestoken). voetnoot123 De ruyter: de Romeinse ruiter; van roof: aan buit; zich getroost: vindt vertroosting voor. voetnoot124 afgebraeckt: uitgeput (afbraken: als 't ware heel en al de leden breken); ontharnascht: van z'n harnas ontdaan; verpoost: komt tot rust. voetnoot125 stormbock....: De stormbok moe van 't stoten laat z'n hoorns wat tot rust komen; stormbock: stormtuig met 'n voorstuk in de vorm van 'n bokskop, vergelijk stormram; blutzen: stoten, waarschl. 'n klanknabootsend woord; verpaysteren (verpeisteren) bij peisteren: voedsel geven, verkwikken (uit 't Frans). voetnoot126 't Roomsch veldteecken....: de Romeinse standaard wappert heel overmoedig (dertel) van de belegeringstorens; zie Joodse Oorlogen 6:43. Maar hij (Titus) ‘liet de gemelde Thorens tot een eeuwige ghedachtenisse des gelucks sonder dewelcke hy die niet gewonnen en hadde, blijven staen’, zie verder aant. op vs. 960. voetnoot127 verschoont: gespaard. voetnoot129 vol juychens en bazuynen: vol gejuich en gebazuin. voetnoot130 niet: niets; kruynen: hoofden. voetnoot131 beslaen: bedekken; altyd frisch: steeds verse. voetnoot132 rust zich: rust zich uit, maakt zich gereed. voetnoot133 Van deze zegefeest....: van dit aanstaande zegefeest; (de feest: feest was vroeger 'n de-woord). voetnoot133-134 daar waar de blanke Tyberstroom de keizerlike muren schuurt (van Rome); dus de grote triomftocht te Rome. voetnoot137-138 op haer triumphs geruchten..: zal 'n heeldroeve weerklank geven op hun zegekreten. voetnoot139 steent (naast steunt) zyn hert in twee: klaagt z'n hart dood, sterft van smart. voetnoot141 't lyf.... bergen: 't leven redden (lyf: leven). voetnoot142 nergen de ouwere vorm van nergens. voetnoot145 haers erbermt: ontfermt u over haar (Judea); erbermen Zuidelike vorm naast de oorspr. vorm erbarmen, die aan 't Duits ontleend is; haers: ouwere 2e n.v. vorm. voetnoot146 Die ghy: gij die. voetnoot147 lescht: blus. voetnoot148 geschroockt: geschroeid; dus de brandende razernij die hun binnenste verschroeit. voetnoot150 beveelt der Heydenen genade: aan de willekeur van de heidenen prijsgeeft (beveelt: overgeeft). voetnoot151 't Onbekende raadsbesluit der goden is nu tenslotte volbracht (noodgeheym: 't geheime besluit van 't noodlot). voetnoot152 de steygerende vesten: de hoog oprijzende vestingmuren. voetnoot153 zijns levens zat en moe: dat genoeg had van z'n leven, levensmoe. voetnoot155 Griecken afgestre'en: Griekenland van 't strijden uitgeput; ('t meerv. zonder lidwoord als benaming van 't land, zoals Zweden, enz., zie ook Dl. I, blz. 641 op r. 6); uytvaert: ondergang. voetnoot157 een zwanger peerd: nml. 't houte paard dat vol was met Griekse soldaten. voetnoot158 Den brand van 't oorloog dempt: 't oorlogsvuur blust, aan d'oorlog 'n eind maakt; de deugd: de kracht. voetnoot159 tot besoldinge behouden: tot loon bewaard. voetnoot160 Waarmee Titus' dapperheid (vroomheyd) naar verdienste wordt vergolden; vergouden oorspronkelike vorm van vergolden. voetnoot161 gegronde: gegrondveste. voetnoot162 met een oogenwenck: in 'n ogenblik: geblixemt is zoo plat: met geweld neergeworpen. voetnoot163 heeft licht'lijck af te meten: zich gemakkelik kan voorstellen. voetnoot164 leegen: lage, diepe (met herinnering aan 't spreekwoord: Wie hoog klimt, valt laag). voetnoot166 De majesteyten quetst: de opperhoogheid van God en van de keizer schendt; aen den prickel steeckt: eigenlik van de ploegende os gezegd, die achteruit sloeg en zich dan stak aan de prikkel van de drijver; dus: achteruit slaat, zich verzet (tegen God); vergel. Handelingen der Apostelen 9:5. voetnoot168 aen 's Roomschen veldheers ermen: in de armen van de Romeinse veldheer (-armen en -ermen: rijmen geregeld zo op elkaar bij Vondel; d.i. de Zuidelike vormen met erm op de Holl. met arm). voetnoot169 Dat: zodat; zijn ontscheede stael: z'n uit de schede getrokken zwaard, z'n blanke zwaard; keerde in de schee. voetnoot170 noyt... Als: nooit anders als; vanden bloede: van 't bloed. voetnoot171 peze: pees van de boog; vooral van de pezen van't belegeringsgeschut, de blijden (die zware stenen wierpen). voetnoot172 gelost: losgelaten; ydel ingetrocken: te vergeefs gespannen. voetnoot173 Voor: voordat; verleyd: verwenst (eigenlik: misleid). voetnoot174 't overblijfzel droef: de armzalige rest. voetnoot175 de faem: de faam, 't vliegende gerucht (zie Pascha in Dl. 1, blz. 248). voetnoot177 Waar, terwijl m'n vader mijmert (dut) bezorgd over z'n allerdierbaarste (weerdste) zoon; weerd ouwere en Zuidel. vorm van waard. voetnoot178 toornen: torens. voetnoot179-180 streckt.... Een bood: strekt tot 'n bode, dient tot 'n bode aan Vespasiaan; half verlegen: enigsins gedrukt. voetnoot181 O Hercules: gewone uitroep bij de Romeinen: bij Herkules; (Hérkules in de Grieks-Romeinse mythologie, de geweldig sterke halfgod, bekend om z'n twaalf werken); hy zwijmt, hy flaeuwt: hij valt in zwijm, valt flauw. voetnoot182 al t'effens: helemaal ineens. voetnoot183 d'ontschoten verwe: z'n weggetrokken gelaatskleur. voetnoot184 En opschiet: en hij opschiet. voetnoot185 Ioon samengetrokken uit Joden, zoals goon uit goden; deughd: kracht. voetnoot186 Van 't yzer en van 't stael: van de ijzere en stale wapens; jeughd: jongelingschap, manschappen, leger (naar 't Latijnse juventus in dezelfde betekenis). voetnoot187 mocht: kon; vast: stevig. voetnoot188 telleloos: ontelbare krijgslieden. voetnoot189 Zoo: dan. voetnoot190 sterrenwaerts gaen: onsterfelike roem verwerven (naar 't Latijnse sic itur ad astra); 't huys der helden: de verblijfplaats der grote helden die tot halfgod of god verheven waren zoals Caesar. voetnoot191 eer: eertijds; Iuppijn: Jupiter, in de Romeinse mythologie de opperste der goden; toerusten: zich toerusten. voetnoot192 ontstelde: in beroering gebracht (door donder en bliksem); Adeler: arend (evenals adelaar, uit 't Oost-Nederl.); de adelaar, 't zinnebeeld van kracht, was aan Jupiter toegewijd. voetnoot193 ongedreyghd: zonder gevaar voor hem zelf, dus: zelf onaantastbaar; dien, die: degene die, ieder die. voetnoot194 polver: pulver (uit 't Latijn); smeet: sloeg. voetnoot195 Recht zoo: juist zoals; den reuzen: de giganten, die de ene berg op de andere stapelden, om zo de Olympus der goden te bestormen; als: toen; proefden: probeerden. voetnoot196 schroefden: op elkaar vastmaakten. voetnoot197 zolderingh: gewelven. voetnoot198 uyt vermetel breyn: uit vermetele gedachten, uit vermetelheid. voetnoot199 dees muyters: nml. de Joden; uyt dwaesheyd ingenomen: van dwaasheid bezeten (de uitdrukking is 'n vermenging van: uit dwaasheid, en, door of met dwaasheid ingenomen, of't betekent: uit ingenomen dwaasheid, uit dwaasheid die hun overmeesterd heeft). voetnoot203 Dat strijdb're Pallas: dat als 'n krijgshaftige Pallas; Pallas Athene de godin van de oorlog (dergelijke zegswijze zonder als naar 't Latijn); verzwicken: drillen. voetnoot204 'swerelds kreyts: de kring van de wereld, de wereld; gedoodverwt: doodsbleek. voetnoot205 d'Ontzichb're: de ontzagwekkende (ontzich: ontzag); preutsche: fiere; in deze en de volgende regels ziet Titus Rome onder 't beeld van de maagd Pallas. voetnoot206 zy lonckt op my: ze lacht me vriendelik toe. voetnoot207 Mij dunkt aan 't schudden..... 'thelmet: de helm (helmet uit 't Frans, verkleinwoord van helm); pluymen: helmbos. voetnoot209 Dat ik 'n weerspannig gespuis (aes) uit haar (Rome's) rijk (troonen) verjaag. voetnoot211 Zy (Rome als Pallas voorgesteld) draeyt een hemelkloot: ze houdt 'n wereldbol in de hand; 't gewone zinnebeeld van de heerschappij; overstaert: overschouwt. voetnoot212 vergode: tot goden verhief; haer lijf en leven stelden: hun lichaam en leven in de waagschaal stelden. voetnoot213 Voor 't schaecken van haer eere: tegen 't roven van haar eer; bernt: brandt, verlangt vurig. voetnoot214 in 't gesternt': in 't gesternte, in de hemel der goden, zie aant. op vs. 190 en vs. 427. voetnoot215 zuldy: zult gij. voetnoot216 breyn: hersens; smetten: smette. voetnoot217 erm: arm; 't ijzer: 't zwaard; knerssen: oorspr. en Zuidel. vorm van knarsen; de': deed. voetnoot218 't beckeneel: de hersenpan. voetnoot219 gesneuveld: gedood; stegelreep: stijgbeugel, eig. de riem waaraan de stijgbeugel hangt. voetnoot220 basterd adel: onechte adellike afkomst; Titus zegt dit meer uitvoerig in Egesippus 5:41: ze (de Joden) zijn erg hoogmoedig, want ze zeggen dat ‘sy haer gheslachte van den Hemel afhebben’.... ‘ende den Hemel bewoondt hebben’ enz. voetnoot221 Help Iupiter: helpe Jupiter (naar help God, zie Dl. 1 blz. 263 aant. op vs. 67). voetnoot222 Wanneer de herinnering van 't verleden opnieuw in mijn geest komt. voetnoot223 malen: merktekens, indrukken. voetnoot224 onvergeleken: onvergelijkelike. voetnoot225 daggesteeck: dolksteek. voetnoot226 het tempeest: de verwoede storm. voetnoot227 Deze overval wordt in biezonderheden verteld in Josephus' Joodse Oorlogen 5:7 en Egesippus 5:3, 4; Toen ik ongewapend om de ligging (gelegentheyd) van de stad helemaal te ontdekken, voor ik m'n legerplaats opsloeg, fier in de voorste rijen kwam aangestormd (vooruytgestooten). voetnoot229 van: door; op den draf: in draf. voetnoot230 lage: troep soldaten in hinderlaag; ontrent: omtrent (zie Dl. 1 blz. 525 op vs. 5); Helénen graf: 't graf van Helena, koningin van Adiabene (in Assyrië), 't tegenwoordige Koerdistan. Ze ging met haar zoon over tot de Joodse godsdienst, deed veel goed, en werd bij Jeruzalem begraven (Fl. Josephus' Joodse Geschiedenissen 20:2); Helénen: ouwe 2e n.v. van Heléne. voetnoot231 Haer schoonst' ziende: hun kans zo geschikt mogelik ziende (letterlik: zich zelf zo geschikt mogelik ziende). voetnoot232 schoonsten: grootste. voetnoot234 Wat gaet.... aen: wat zal de veldheer beginnen; stry (strijde): strijden zal. voetnoot235 girst van le'er: schiet begerig uit de schede; girsen wel 't zelfde als giersen dat Kiliaen opgeeft als: begeren, haken (of girsen klanknabootsend: knersen?); le'er: lere schede (vergelijk: van leer trekken); als: evenals. voetnoot237 op haer luym: op de loer (zie Dl. 1 blz. 649 op vs. 8). voetnoot238 Opdond'ren: plotseling te voorschijn springen; op het ruym: in 't open vrije veld. voetnoot239 benaeuwt: in 't nauw gedreven; versmaed....: geen acht slaat op 't snuiven van de hazewinden. voetnoot240 Worpt voncken uyt 'tgezicht: werpt woedende blikken; (worpen naast werpen zoals worden naast't oorspr. werden); ziet.... aen: bekommert zich; vorcken: gaffels. voetnoot241 Laet d'achterkiezen zien: opent wijd z'n muil. voetnoot242 't lompe tuygh: 't botte volk. voetnoot243 of.... schoon: of.... al; terwylen: ondertussen. voetnoot244 uytgelaten: losgelaten, afgeschoten. voetnoot245 's afgronds poel: de poel in de onderwereld, de Styx, waarin Peleus' zoon (Peleaen), Achilleus, gedoopt was, en daardoor onkwetsbaar (behalve aan de hiel, waarbij hij werd vastgehouden, en die dus niet door 't water bevochtigd werd). voetnoot246 om ter nood....: om in de nood, in de strijd, zich niet te bekommeren om de wonde. voetnoot247 Als of: zoals (in vs. 245 is als of: alsof); de schildknaep van Iuppijn: de adelaar die Jupiters bliksem droeg (zie vs. 192). voetnoot249 gul van 't schuym: overdekt met schuim. voetnoot250 schadeloos: zonder schade te doen, onschadelik. voetnoot251 groeijende inde wapen: m'n vreugde vindend in de wapens (de wapen meervoud, zie Dl. I, blz. 610 op r. 1). voetnoot252 Antonia den borght: de burcht Antonia, 'n versterkte toren bij Jeruzalem, waarin 't kleed van de hogepriester bewaard werd; Antonia genoemd naar Marcus Antonius, de vriend van Caesar en Augustus. voetnoot253 in 't Koor van haer gewyde plaets: in 't binnenste van hun gewijde tempel (zie op vs. 102). Volgens Egesippus 5:29 kwam Titus nadat 20 dappere soldaten s'nachts de burcht overvallen en ingenomen hadden. voetnoot254 veldgeschrey: krijgsgeschreeuw; den koets des dageraeds: de zonnewagen, de zon. voetnoot255 Dit feit wordt verhaald in Josephus' Joodse Oorlogen 5:19 en bij Egesippus 5:10; den onderaerdschen rycken: aan de onderaardse gebieden, aan de onderwereld. voetnoot256 schichten: speren; zoo veel: evenveel. voetnoot257 monster ick....: ga ik een voor een al m'n deugden na. voetnoot258 tuygen: getuigen; deughd: dapperheid; die schaerden van mijn stael: die scharen, kerven in m'n zwaard (schaerde de oorspr. vorm). voetnoot260 neergestegen: neergestorte. voetnoot261 bangh van doon: benauwend door de vele doden. voetnoot262 die naklangh: de reutel (van de stervenden). voetnoot263 opgegraven: opengegraven. voetnoot264 roof: buit. voetnoot265 smoock: walm, de rook (van de in brand gestoken gebouwen). voetnoot268 stormen: stormlopen. voetnoot269 Aertzveldheer: opperbevelhebber. voetnoot270 Als 't klevende cement: omdat ge zijt de bindende kracht. voetnoot271 licht mocht: gemakkelik kon. voetnoot272 zy: nml. de Monarchy; packen: lasten. voetnoot273 gaer gestouwt: te samen gedreven, bij elkaar verenigd; gaer uit gader van te gader; stouwen: Brab. vorm van stuwen; ondraegh'lijck is verla'en: onverdragelik is overladen. voetnoot275 't gezicht uytsteeckt....: de ogen verblindt met 't felle licht (weerlicht). voetnoot276 Die zijn goude schepters uitdeelt (stroyt); doolt in; dwaalt in, in de war komt met. voetnoot278 Tot daer de post van 't licht: tot waar de brenger van 't licht, de zon (de post van 't licht: de postrijder van 't licht, de zonnewagen); in schaeuw verpoost: in de schaduw, in 't duister uitrust. voetnoot279 die antwoord dien: die beantwoordt, die gelijk zijt aan hem. voetnoot280 wel treflijck: heel voortreffelik. voetnoot281 De telgen van uw deughd: de spruiten van uw moed en rechtschapenheid; in spyt: ten spijt. voetnoot282 uw bloeyzel: uw uitbloei. voetnoot283 van boven: door de goden. voetnoot284 oeghst: oogst; de oe-klank in dit woord naar oest (de maand Augustus) uit 't Franse Aoust overgenomen. voetnoot287 dickmael: dikwels; hoplieden: bevelhebbers (hopman: zie lijst der spelers, blz. 101). voetnoot289 Voor op: voorop. voetnoot291 voorbarigh in 't opsteyg'ren: wilt ge voorbarig zijn in 't naar boven klimmen. voetnoot292 dat 's tyd: 't is tijds genoeg (om dat te doen) als wij 't weigeren (voor u te doen). voetnoot293 Wij (mindere soldaten) van wie 't leven zonder schade voor 't hele volk kan verloren gaan. voetnoot293-294 Egesippus 5:30; Titus wordt tegengehouden ‘aengesien in eenen Crijghsman maer eens geluck, maer in den Keyser alle saecke bestonden.’ voetnoot294 't Gemeen: 't volk; hanght aen: hangt af van. voetnoot295 een vervlogen punt: 'n afgedwaalde pijl of speer kan de allerdapperste nog schaden (letten). voetnoot297 Om 't gevaar dat gij door uw bloed (bebloed) de aard zoudt rood sprenkelen. voetnoot299 den Atlas: de steunpijler; Atlas was in de klassieke mythologie de torser van de wereld (hooftpylaer met klem op y). voetnoot300 't Roomsch Capitolium: de burg van Rome (als zinnebeeld van heel 't Romeinse rijk); ter hellen: in de afgrond. voetnoot301 met wat reens beleed: met wat beleid van woorden (reden: woord), met wat voor redelike verklaringen. voetnoot302 onschuld bekleed: zou onze verontschuldiging ingekleed worden. voetnoot303 Verschoont: spaar; o Prince goedertieren: o goedertieren vorst. voetnoot304 Uw deughd bralt op den toutz: uw dapperheid houdt 't schitterend uit in de beproeving (bij 't toetsen); toutz (met oe-klank): toets; voor de ou-spelling zie Dl. 1, blz. 479 op vs. 56; mooght: kunt; vieren: uw triomf vieren. voetnoot305 uw wackerheyd: uw ijver. voetnoot306 ingeheyt: ingeprent (ingeheyt echt Amsterdams woord: de funderingen moeten op ingeheide palen worden opgemetseld in Amsterdam). voetnoot307 In 't middelpunt myns ziels: midden in m'n ziel, tot diep in m'n ziel; myn noodhulp: mijn trouwe hulp in alle nood; 't is er zo ver van af, dat ik..., dus: ik denk er volstrekt niet aan om uw raad in de wind te slaan ('t is zoo verre, dat.... dat, is 't Latijnse tantum abest ut.... ut). voetnoot308 eer: eerder. voetnoot309 eer klaerder glans aenbreeck: voordat de meer heldere glans van de zon aanbreekt. voetnoot308-310 Dat eerder de morgenster haar vlechtsnoer, haar zilverwitte lokken (tuyten) zal terug houden, dus: niet te voorschijn zal komen. voetnoot311 Eer zal....: eerder zal (dit is 'n nieuwe zin, die niet meer hoort bij dat van 308; aflaten van: nalaten, ophouden met. voetnoot312 nucht're: nog ongelest (die nog geen dauw of regen na de nacht genoten hebben); ververscht: verfrist, verkwikt. voetnoot313 Eer 't: eer 't (nml. de heldedaad in 't volgend vers). voetnoot314 lidteecken: bewijs (de spelling lidteecken met d, alsof't eerste deel 't woord lid zou zijn, is onjuist; dit litteken is uit likteken: blijkteeken (van lijken: blijken), en samengevallen met litteken ook uit likteken: teken in 't vlees (lijc); vergelijk likdoorn). voetnoot315 vreck: vrekkig, gierig. voetnoot318 wij trekken uit om....; purper: nml. van de keizers- en koningsmantels. voetnoot319 ploegen: doortrekken; steenen: rotsen. voetnoot320 uytheemsch: vreemd; aerzelt.... henen: achteruit wijkt. voetnoot321 onbeheerscht alleen: wij alleen door geen ander beheerst, met niemand boven ons. voetnoot322 te dond'ren: oppermachtig te heersen (dond'ren ook gebruikt voor bliksemen: de bliksem 't machtswapen van Jupiter). voetnoot323 ergens: ooit. voetnoot324 verplicht opdroegen: wij volgens onze plicht u bewezen. voetnoot325 Of isser yet verschuld: of indien er iets verschuldigd is. voetnoot327 Dat ik mijn zwakmoedigheid op uw dapperheid mag enten (zodat dus mijn zwakke moed samengroeit met uw moed). voetnoot328 't verhemelt.... van uw tenten: de hemel van uw tenten: uw tenten. voetnoot329 de lommer van uw laurieren: de schaduw van uw lauweren. voetnoot330 ghy.... veeght het lemmer: gij stoot 't zwaard. voetnoot331 stormbock: stormram, zie vs. 125. voetnoot332 mortelen: verbrijzelen (tot mortel te maken): de voet en de borstweringen, de transen van de torens (der belegerde steden). voetnoot333 Ick droom om....: ik denk om geen soldij en om geen andere beloning (palm) dan deze...; soudy ouwere vorm naast soldij. voetnoot334 bekruyze: bestuiven zal; (hierbij veel voorkomend in de 17e eeuw: bekrozen: bevuild. Zie vs. 507). voetnoot336 bromt: schittert (brommen niet alleen van geluid, maar ook van indrukken op 't gezicht): uytsteeckt in zyn wapen: boven andere uitsteekt in z'n wapenrusting, zich buitengewoon dapper toont. voetnoot337 zi'en: zieden (koken); stoockt.... op: verhit de krachten van 't bloed. voetnoot338 zyn schuym: nml. van 't ziedende en verhitte bloed; krop: gemoed. voetnoot339 overzwalpt: overgolft; ontsteldheyd: beroering. voetnoot340 bestemde: bepaalde, afgepaalde. voetnoot341 eer van Mars: roemrijke oorlogsheld; Mars de Romeinse oorlogsgod; eer van in de 17e eeuw aanhoudend: hoogste, luisterrijkste van of in, hier dus: in de oorlog, vergelijk: hij is de eer van z'n famielie); jeughd: jongelingschap, krijgslieden (zie op vs. 186). voetnoot343 Deze Hydra: nml. 't Jodendom; Hydra: de negenkoppige slang van Lerna, die door Herkules is gedood; hij hieuw z'n negen koppen af, maar de negende was onsterfelik; daarom begroef ie deze onder de grond en wentelde er 'n grote steen op; gedempt: bedwongen; hier wel letterlik bedoeld: begraven, met zinspeling op de daad van Herkules; geschroeyt: dichtgeschroeid (omdat uit 't bloed dat na iedere onthoofding vloeide, nieuwe koppen ontstonden, schroeide Herkules de wonden met 'n gloeiend stuk hout dicht). voetnoot344 Alcídes: de zoon van Alceus, Herkules; Hercules van Roomen: 'n Romeinse Herkules. voetnoot345 Typhon of Typhaeus 'n honderdkoppig monster dat vuur en vlam spuwde, half mens half dier; Zeus trof 't met duizende bliksems en begroef 't onder de Etna; gekneust: vermorzeld; reutelt noch van spyt: ligt nog stervend te kreunen van spijt. voetnoot346 smyt: spuwt. voetnoot347 Zo... oyt: indien al... ooit; de zin wordt in 361 weer opgevat: Zoo... oyt, en de nazin begint in 363; Ridderschap: de ridderstand, de equites, de Romeinse officieren (zie Dl. 1, blz. 612 op r. 3, 4); schoone buytekanssen: gunstige gelegenheden, veel geluk, voetnoot348 Toen Hannibal moest vluchten; Hannibal: zie Dl. 1, blz. 720 op r. 1; een hertvangh: 'n dodelike benauwing, 'n dodelike slag (hertvangh zie op vs. 16); Numanssen: Numantia, 'n stad in 't Noordoosten van Spanje, werd door Scipio Africanus minor, (de jonge) in 133 v. Kr. verwoest (zie Dl. 1, blz. 590 op r. 1). voetnoot349 Carthago werd door dezelfde Scipio verwoest in de derde Puniese oorlog (146 v. Kr.). voetnoot350 Dat van ons Scipions: zodat van onze Scipio's: Scipio Africanus maior (265-183 v. Kr.) die Hannibal heeft overwonnen, en Scipio Africanus minor (185-129 v. Kr.); Scipions met de n van de Latijnse verbogen vormen, of onder invloed van 't Frans). voetnoot351 geluckigh: voorspoedig. voetnoot352 Zoo wyd: tot zover als; gaet overzwalpen: overstroomt. voetnoot353 Zo ooit ons krijgsvolk over de Pyreneeën trok; als in slaghoorde: in slagorde (als als verklarend voegwoord gebruiken wij in die gevallen niet meer, vergelijk Dl. 1, blz. 463 op vs. 75; slaghoorde: slagh-oorde: oorde voor orde dikwels. voetnoot354 Daer Vranckrijck....: Waar Gallië ongevraagd aan Caesar z'n sleutels gaf (als teken van overgave); ongeverght is in strijd met de geschiedkundige waarheid; in Titus' tijd sprak men natuurlik nog van Gallië; Caesar: Caius Julius Caesar, de bekende veldheer en staatsman in de laatste eeuw voor Kristus. voetnoot355 Bedwongh: zo ooit ons krijgsvolk (vs. 351) gedwongen heeft; (bedwingen: dwingen, zoals dikwels); van wereld afgeschovene Brittoenen: van de (toenmalige bekende) wereld afgescheiden Britten (Brittoen, op -oen de ouwere vorm uit Latijns of Frans on-, zoals sitroen, vroeger ook baroen enz). voetnoot356 Rome (Den Roomschen Tyber) te bevredigen door manschappen te leveren. voetnoot357-360 Of zo ooit ons krijgsvolk (vs. 351) om de brand uit te blussen (lesschen uyt) die dit keizerrijk in z'n binnenste verbrandde, Pompeius 't slagveld van Pharsálus deed ruimen en aan Caesar de heerschappij over Italië opdroeg; (dit doelt op de burgeroorlog tussen Caesar en Pompeius; Pompeius' leger werd in Thessalië bij Pharsálus geheel vernietigd door 'n klein leger van Caesar, 48 v. Kr.); van Pharsalien: van Pharsalië, d.i. 't gebied van Pharsálus; (Pharsalien, verbogen vorm van Pharsalië, zo ook bij Italiën); vooghdije van: is 'n Latinisme. voetnoot361 Zo ooit 'n Ridder, zeg ik, met nog zo'n ophef dorst spreken (opgeven dorst zoo breed) omdat hij.... voetnoot363 dan geven wij 't toch niet voor hem op; noch Titus derf niet: en Titus hoeft niet.... (noch.... niet dubbele ontkenning); derf voor darf: behoeft (vooral Zuidelik). voetnoot364 tropheen: overwinningen. voetnoot365 Dat (Julius) Caesar de Caesar is, die....; verstroyt: vernietigt. voetnoot366 dees Monarchie: dit keizerrijk tot z'n hoogste bloei heeft gebracht. voetnoot367 by aldien mocht Romulus: als Romulus zou. voetnoot368 zijn vergode ziel: z'n vergoddelikte ziel; Romulus, de stichter van Rome, was onder de goden opgenomen. voetnoot369 waeght.... af: gewaagt van. voetnoot370 En de aarde is te eng voor de faam hierover (van Caesars daden). voetnoot372 Te houden in een knoop: met één sluitsteen in stand te houden, samen te houden (in de knoop komen de ribben van 't gewelf bij elkaar); gaer te houwelijcken: samen te verenigen, bijeen te houden (houwelijcken om 't rijm met volle ei-klank). voetnoot373 Als 't is: als 't 'n kunst is te doen rijzen 'n glorie; bromt: schittert (zie vs. 336). voetnoot375 Alexander: Alexander de Grote, zie Dl. 1 blz. 544 op r. 1. voetnoot377 Doen, als hy nauwlijcx dronck..: toen, nauweliks nadat ie de doodslaap had ingedronken aan 'n vergiftige drank (volgens sommige stierf Alexander aan 'n vergiftigde slaapdrank). voetnoot378 Zijn purperen gewaed: z'n purpere mantel (als zinnebeeld van 't koningschap, hier van 't koninkrijk); geschift: verdeeld; in vieren: in veel stukken, zoals ook nu vierendelen niet altijd in z'n letterlike betekenis moet opgevat worden. Vergelijk ook Daniël's voorspelling over Alexander's rijk waar ook met vier winden bedoeld wordt: naar alle kanten; Daniël 11:4: ‘en zijn (Alex.) rijk zal verbroken en naar de vier winden verdeeld worden.’ voetnoot379-vlgg. Monarchen....: Librarius spot hier met de moeite en inspanning van de vorsten voor 'n werk, dat tòch na hun dood door hun nazaten wordt vernietigd. voetnoot380 ontzeght: verklaar de oorlog; ziet haer onder oogen: durf ze aan. voetnoot381 Bestootze: val ze met kracht aan. voetnoot382 onderlaegh: nederlaag. voetnoot383 uw grootsheyd opgeblazen: uw hooggewaande heerlikheid. voetnoot384 al den ommeloop: heel de omtrek. voetnoot385 achteloos: onachtzaam, zorgeloos. voetnoot386 dier: duur, met moeite; verslenssen: doen verkwijnen. voetnoot387 van: door. voetnoot389 Om dat: opdat hij zou in stand houden ('t hoofd ophoud). voetnoot390 Die onlangs scheen te zullen ineenstorten door muiterij d.i. de opstand van de Joden (en de Batavieren). voetnoot391 't hoofd....: de kop in de schelp terugtrekken (ophalen: wat uitgestoken was weer terug halen). voetnoot392 ons den tol met muyten te betalen: wat ze ons verschuldigd zijn met muiterij te betalen, in plaats van hun verschuldigde plicht te doen jegens ons, tegen ons te muiten; in uw schoot: onder uw heerschappij. voetnoot394 't al: alles, iedereen; en yligh 't mes op steeckt: en spoedig 't zwaard terugsteekt (in de schede). voetnoot395 by: door; zoo versch geoeffend: zo juist voltrokken. voetnoot397 prijs: roem. voetnoot398 Zal niet worden beperkt, verkleind door de afgunst van degenen die nog komen zullen ('s tijds nydigheyd) en ook niet door de lange duur (ouderdom); Werd: wordt. voetnoot399 Die: nml. de eer. voetnoot401 mijm'ren inde rol....: ons verdiepen in de lijst van hun die 't lot deed sneuvelen (over de vorm der gener zie Dl. 1 blz. 495 aant. op 't randschrift naast vs. 438). voetnoot402 't avonthuyr: 't lot. voetnoot403 vermids: door, om. voetnoot404 welgeboren: edele. voetnoot405 Nicánor: een van de vrienden en raadgevers van Titus, die, toen hij de Joden op de muren wilde aanraden zich over te geven, met 'n pijl werd doorschoten (Joodse Oorlogen 5:17, Egesippus 5:10); and'ren erm: twede arm, steun. voetnoot406 een gevedert hout: 'n pijl; slipp'ren: uitglijen, neervallen. voetnoot407 Sabínus: bij Josephus: Sabinius, 'n Syriër die met elf andere soldaten de muren bestormde, de wachten terugdreef, maar doordat ie kwam te vallen en niet kon opstaan, tegen 'n overmacht van toelopende vijanden 't moest afleggen (Fl. Josephus' Joodse Oorlogen 6:5, Egesippus 5:28). Juliaen van Bithinië, wierp zich, toen de Romeinen voor de Joden moesten wijken tussen de vijanden, dreef hun terug, maar kwam door de grote spijkers onder z'n schoeisel op de gladde stenen te vallen, en werd eveneens door de toestormende Joden gedood (Fl. Josephus' Joodse Oorlogen 6:7, Egesippus 5:30). voetnoot408 Wiens: wier (zie blz. 81 r. 56); 's lijfs kercker: de kerker van 't lichaam. voetnoot409 of: indien al. voetnoot410 uw gedachtenis: de herinnering aan u. voetnoot411 waessem.... der wolcken: de nevel, de sluier van de wolken, dus: of z'n roem door de wolken heenbreekt, ten hemel gaat. voetnoot412 vallen....: vallen ziet, en 't bloed ziet gutsen uit uw zijden; stolcken: gutsen (dit stolcken, dat ook in 't middeleeuws enkele malen voorkomt in de betekenis: zacht lopen, doordringen, is 'n heel ander woord als stolcken: stollen, zie blz. 104 vs. 50). voetnoot413 streckt (strekt 't): dient 't. voetnoot415 punt: was vroeger zowel 'n de- als 'n het-woord; zoo onnutten rouwe: zo 'n nutteloos verdriet (zoo onnutten: zo onnut 'n). voetnoot419-420 lust te schempen: er plezier in heeft de spot te drijven (met de verlangens van de mensen) door (in) de minste (in aanzien en kracht) te sparen en de allerdapperste te doen sterven (dempen: verstikken, doen sterven). voetnoot421 Haer leven stelde een maet: hun leven 'n perk heeft gesteld. voetnoot422 bezwalcken: bedwalmen, verdoven. voetnoot424 uw tonge: uw tong, woord; (oorspr. vorm met -e); vaecken: dikwels (vaecken van vaak met bijw. -en-uitgang); ons vaak deed gedenken, dat (die gesternde tent, vs. 427). voetnoot425 aen 't stormen: bij de bestorming; gehert: bemoedigd (gehert = gehart, met 'n kloek hart). voetnoot426 haren roof: hun buit; randen aen: aanrandden, aanvielen. voetnoot427 gesternde tent: nml. de hemel; die van Hyacinthen schimmert: die van Hyacinthen schittert, d.i. hyacint-kleurige sterren (spreek uit Jacinten); de Hyacint is 'n edelsteen, rood of geel zoals de hyacinte-bloem; Titus zegt bij Egesippus 5:27 van helden die in de strijd vallen, dat hun ‘dat reyne element het welcke van sterren schimmert’ opneemt. voetnoot428 speelhof: lusthof; doorluchtigh opgetimmert: hoog verheven opgebouwd. voetnoot429 Geherberght: opgenomen; der geen: onverbogen, ook in 't meervoud. voetnoot430 afgestreen: door strijd uitgeput. voetnoot431 't gulle bed: 't zachte bed. voetnoot432 't vuyle lyck: 't afzichtelike lijk; in de Joodse Oorlogen 6:4 zegt Titus: ‘Maer die welcke int sieck-bedde.... sterven.... (so) moeten (sy doch) hier beneden in de duysternisse der aerden varen....’ voetnoot433 druck: droefheid. voetnoot434 eerste: vroegere; zodat ik voel dat mijn vroegere blijdschap weer mijn hart inneemt. voetnoot435 eenigh hooftman: een of andere aanvoerder. voetnoot436 bleven: gebleven; ouwere vorm. voetnoot437 en 't gemeen (gemeen beste): en 't vaderland (zie vs. 442). voetnoot438 als: toen; haer: aan hun; e'en: eden. voetnoot439 wie rechtschapen: wie die rechtschapen is; eens: ooit. voetnoot440 knaeckebeen: gewricht(sbeen) (knake nederduits voor knoke, bijvorm van knokebeen); necken: nek (necke de oorspr. vorm, de n uit 't Duits of om 't rijm). voetnoot441 met: bij. voetnoot442 aen 't algemeene best: voor 't algemeen welzijn, voor 't vaderland. voetnoot444 kitt'len: steken, porren. voetnoot445 zoon van Mars: 'n gewone betieteling van grote veldheren. voetnoot446 d'Onsterflijcke eer te zyn (Latijnse zinvorm): dat de onsterflike eer is.... voetnoot447 daer al de geen om dansten: om wie 't bij allen te doen was. voetnoot449 Sint (de ouwere vorm): sinds; ons grondvest.... geheyt: onze grondslag.... gelegd (geheyt zie op vs. 306); eerst: voor 't eerst. voetnoot450 dierbaer: kostbaar, van hoge waarde. voetnoot451 Laet Mars bevolen: laat aan Mars over (hij zal voor hun zorgen); glorioze: roemrijk; van 't Latijnse gloriosus, naast glorieus de Franse vorm. voetnoot452 vergodet: vergoddelikt. voetnoot454 Bestieren wat zich rept: besturen wat zich roert, wat leeft (bestieren met Brabants-Vlaamse ie); tuymelt....: wat op aarde rondspringt; onder maen: op aarde (maen zoals in 't middeleeuws zonder lidwoord, omdat 't prakties 'n eigennaam is). voetnoot455 in haer feest: in hun vreugde; heldisch: heldhaftig. voetnoot456 En wonen in de heilige huizen der goden; Beslaen: bezetten, bewonen; dorpels: huizen, verblijven (naar 't Latijnse limina). voetnoot457 Titus spreekt hier de zielen aan van de gesneuvelde helden. voetnoot458 spytigh steeckt: spottend schimpt. voetnoot459 u: voor u. voetnoot460 Zoo krimpt ons wederom: zo wordt van de andere kant voor ons kleiner. voetnoot461 scheets: smalend; op 't spits van uw gewelf: in de hoogste top van uw hemel, boven in uw hemel; 't spits: spits was al in 't middeleeuws naast 'n de- 'n het-woord. voetnoot462 Uw veerheyt: uw verheid, uw veraf-zijn. voetnoot463 of ghy Caesar vond: zo ge Caesar vinden mocht. voetnoot465 uytsteke: zou laten zien; blinckende: glanzend. voetnoot466 te velde light: oorlog voert. voetnoot467 gekneust: gebroken; halsterrigheyd: halsstarrigheid, weerspannigheid; (halsterrig met e zoals sterk naast 't oorspr. stark). voetnoot468 eer: vroeger; zyn tollen: aan zijn tolkantoor. voetnoot469 Maer korts: maar (bij) wie onlangs; luym: gril. voetnoot470 met zyn vertreck: met Caesars dood; 't gebied: de heerschappij. voetnoot471 afgestre'en: afgestreden, door de strijd uitgeputte. voetnoot472 't avonthuyr des krijghs: de oorlogskans; ten triumph gelaten: in 't leven gelaten voor de triomf. voetnoot474 (De huizen) die Pompejus' zwaard vroeger schatplichtig had gemaakt; Pompejus maakte Palestina schatplichtig in 64 v. Kr.; chynsbaer: schatplichtig; chyns: cijns, zie Dl. 1, blz. 513 op vs. 164. voetnoot475 Die ghy: gij die, zie blz. 79 r. 29. voetnoot478 Muyrkroonen ('n vertaling van 't Latijnse corona muralis): erekransen voor hun die 't eerst de muur beklommen; opgebouwt met: gemaakt van (de Romeinse muurkransen waren van eenvoudige takken en blaren gemaakt). voetnoot479 strydbaerste: krijgshaftigste; storm: bestorming; d'uytgelezen: d'uitgelezenen, bij 't enkelv. uitgeleze (zie Dl. 1, blz. 781 op vs. 2). voetnoot480 Opsteyg'ren na: opklimmen naar verdienste; ledige: openstaande; vullen: vervullen. voetnoot481 óútaer naast 't ouwere outer; outaer onder invloed van 't opnieuw aan 't Lat. ontleende altaár; op het statighste beslaen: met 't heerlikste offer bedekken. voetnoot483 heyl'gen: toewijden; geroost en opgezoden: gebraden en gekookt (oorspr. offerde men de beste stukken, de voorstukken van 't offerdier, [verg. 't offer van de eerste vruchten] later de ingewanden en 't vet). voetnoot484 Der heyligheden Reye: aan de rei, de groep goddelike wezens; Godheyd van de Goden: de opperste van de goden, Júpiter (Hebreeuwse zegswijze: deus deorum: in de H. Schrift van de ware God gezegd). voetnoot485 't Capitolium: 't kapitool, de burcht van Rome; de tempel daartegenover was in drieën verdeeld, en gewijd aan Jupiter, Juno en Minerva. voetnoot486 graest in: volop geniet van; al: heel; mat: overwint (van matten). voetnoot487 van het noodloth aller dingen: door 't noodlot dat alles beheerst. voetnoot489 rypt: opgroeit. voetnoot491 Ons steeckvry kolders gespt: onze onkwetsbare harnassen aangespt; steeckvry onverbogen vorm, zie Dl. 1 blz. 434 op vs. 162; vo'ert ons beuckelaren: verstevigt onze schilden (vo'ert uit voedert: van voering voorzien). voetnoot492 't ongel: 't vet, 't offer; de zin is: moge ons offer genadig aannemen. voetnoot493 voen: voeden; daer: waer. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 502, de oude uitgave heeft achter Olyven 'n punt. voetnoot495 Sta by: 'n uitroep als help, zoveel als komt 'ns op; Olymp'sche Worstelaers: de worstelaars namen deel aan de Olimpiese spelen die om de vier jaar gehouden werden. voetnoot496 veel gebaers: veel drukte (in uw bewegingen). voetnoot497 beweeghden: opzweepte, deedt opstuiven (met en in de 2e persoon-vorm, zie Dl. 1 blz. 465 op vs. 25). voetnoot499 afgetuynde: afgepaald, afgeperkt. voetnoot501 dit liefbedryven: dit aangenaam werk, dit aardig spel (vergelijk vs. 508). voetnoot502 kranssen van Olyven: kransen van olijfblaren; 'n krans van olijfblaren was 't hoogste onderscheidingsteken voor 'n overwinnaar. voetnoot503 op uw triumphkoets hoogh: op uw hoge triomfwagen. voetnoot504 Daer al: waar heel. voetnoot505 voorhenen: vooruit. voetnoot506 I O triumphe: Hoezee, triomf; de zegekreet, waarmee de overwinnaars werden begroet. voetnoot507 monstert uw bekrozen vel.... by: durf uw bestoven lichaam 'ns vergelijken met; bekrozen van bekruizen: bestuiven, zie blz. 118 op vs. 334. voetnoot508 Uw boerterye: uw grappenmakerij. voetnoot510 dolle: hevige. voetnoot511 een leger slaen: 'n legerplaats opslaan. voetnoot513 stael: zwaard. voetnoot514 Bloed doet vloeien (in tegenstelling met vs. 498). voetnoot516 den lauwerier: de laurierkrans, de overwinning. voetnoot518 ongebaende: nog niet door anderen klaar gemaakt. voetnoot519 terwyl: intussen. voetnoot520 een styl: 'n steunpilaar. voetnoot521 vroomheyd: dapperheid. voetnoot523 den doon: aan de doden, aan de gesneuvelden. voetnoot525 jont: gunt (vergelijk jonst: gunst, zie Dl. 1 blz. 517 op vs. 13). voetnoot525-526 dat zyn schimmen van mond....: dat de geesten (van de gesneuvelden onmiddelik) van de mond opstijgen ten hemel. voetnoot528 Noch achten.... dierbaer niet: en wij achten 't leven niet kostbaar, en wij bekommeren ons niet (noch.... niet dubbele ontkenning). voetnoot534 En sluym'ren inde wapen: en slapen in onze wapenrusting (wapen vrouw. de-woord, zie Dl. 1, blz. 237 vs. 1487; of meerv. de wapenen, zie Dl. 1, blz. 610 r. 1; en hiervoor blz. 114 vs. 251). voetnoot535 Schoon d'opgesteken moordtrompet: ofschoon 't opsteken, 't blazen van de krijgstrompet (de geblazen trompet, Latijnse zegswijze voor 't blazen van de trompet). voetnoot537 aers'len: wijken terug. voetnoot541-542 En brengt van 't ene legioen (bende) na 't andere 't hele leger op de been (helpt over ende). voetnoot543 tropheen: zegetekens; ten toon: ten toon gesteld. voetnoot544 Kercken: tempels. voetnoot545 En opgehangen vaandels; vendel ouwere vorm naast vaandel. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 560, de oude uitgave heeft achter uyt 'n komma. voetnoot548 den ondergangh: 't westen. voetnoot549 zyn stralen: de stralen van zijn roem. voetnoot550 leste palen: uiterste grenzen. voetnoot552 Van: door. voetnoot553-554 En dat wij nu de voet zetten op de nek der Joden (Salem: Jeruzalem). voetnoot557 Hoe zacht: hoe goed. voetnoot559 ruyterlijck: ridderlik (sinds de 2e helft van de 14e eeuw vervingen de huurruiters hoe langer hoe meer de ridders in de strijd; ruiterlik ging toen zo wat de betekenis krijgen van ridderlik: ronduit, flink). voetnoot561 van zyn dagen: van z'n levensdagen, van z'n leven. voetnoot562 Het goud zo afgeslagen: 't goud zo in waarde verminderd, vergel. Joodse Oorlogen 6:22: ‘oock zijn de krijchs-knechten van de roof so rijck geworden datmen in Syria een pond gouts om half soo veel gelts als te voren gekocht heeft.’ (Palestina behoorde tot de Romeinse provincie Syrië). voetnoot563 sleypen: wegslepen. voetnoot564 't Prat Solyma: 't trotse Jeruzalem; Solyma 'n verkorting van Hierosolyma, de Griekse vorm van Jeruzalem. Hier worden waarschijnlik de kostbaarheden bedoeld die onder Nabuchodonosor uit Jeruzalem weggevoerd waren, en later op last van Cyrus weer werden teruggebracht voor de opbouw van de tempel (1 Esdras 5:14, 15). voetnoot565 preuts: fier. voetnoot566 Tyrus merckt: de markt van Tyrus, een van de voornaamste handelsteden van Phoenicië, vooral bekend om z'n purper. voetnoot567 Schaerlaken: scharlaken; e'el (edel): kostbaar. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 580, in de oude uitgave ontbreekt 't woord gaen. voetnoot569-570 Haer schatten allenthalven: hun schatten van alle kanten (daar verzameld) zijn nu 'n zalf voor onze wonden, zijn nu 'n verkwikking voor onze pijnen. voetnoot571 flucx: spoedig. voetnoot576 scheept: scheept in. voetnoot577 ymand opsteeckt d'ooren: waar iemand (in opstand) 't hoofd opsteekt (ymand wel met ei-uitspraak zoals in yder, zie Dl. 1 blz. 503 op 22). voetnoot579-580 Al woudy by den Indiaen....: al woudt ge bij de Indiër aan de oever van de Indus uw paarden gaan drenken; de Indus: de voornaamste stroom in Westelik Voor-Indië. voetnoot583 verbaest: ontsteld. voetnoot584 't Gediert wyckt: voor 't gedierte, de Grote Beer, zich schuilhoudt (bedoeld zijn de noordelike landen). voetnoot585 de Noorder wagen: andere naam voor de Grote beer, 't noorden, evenals 't Latijnse septem triones (de 7 ossen) 't noorden is gaan betekenen; dus 585-586: waar 't winter is onder de Grote Beer, d.i. in 't noorden; deze 2 verzen zijn 'n omschrijving van: 't noorden. voetnoot587 het Hemelsch vuyr: nml. de zon. voetnoot588 Braed d'Iber: brandt de Iberiërs ('n volk dat 'n groot deel van Spanje bewoonde). voetnoot589 der Mooren grenzen: 't land der Moren. voetnoot590 Of d'oevers der Cretensen: of tot de kusten van de Kretenzen, inwoners van Kreta ('t eiland in de Middell. zee). voetnoot591 Phoebus: Phoebus Apollo, de zonnegod, de zon. voetnoot592 Pluto: de god van de onderwereld.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627

De Treurspeelders zijn deze:Ga naar voetnoot*

Hiervsalem Verwoest.
Trevrspel: Den Ioden tot naedencken, den Christenen tot waerschouwingh, als op het tooneel voorgesteld.

De eerste handel.Ga naar voetnoot*

Over dit hoofdstuk/artikel

lied

De Treurspeelders zijn deze:Ga naar voetnoot*

Hiervsalem Verwoest. Trevrspel: Den Ioden tot naedencken, den Christenen tot waerschouwingh, als op het tooneel voorgesteld.

De eerste handel.Ga naar voetnoot*

Over dit hoofdstuk/artikel

lied

Hiervsalem Verwoest.
Trevrspel: Den Ioden tot naedencken, den Christenen tot waerschouwingh, als op het tooneel voorgesteld.