Neem je bed op en wandel

[p. 93]

Amsterdam, 7 oktober 1968

Beste vriend Bert,

De jonge Bakker - nu met fraaigesneden puntbaardje, wat ik persoonlijk een image-verbetering vind - deed ons vorige week het verhaal van je zoveelste lijdensweg, die je ten slotte in een vermoedelijk pastelblauwe kamer van Rudolf Steiners Haagse geneesinrichting heeft doen belanden. Je weet dat die kleur in de therapie van St. van beslissende betekenis is (het zogenaamde blauw blauw laten, zie: Die Geheimwissenschaft im Umriss, Wenen 1909). Maar lieve jezus, Bert, waar jij niet allemaal doorheen moet op deze wereld; het lijkt wel de Martelgang van Kromme Lindert. Wij hopen allebei van harte dat ze je nu eindelijk eens béter maken. B. jr. had een eng verhaal over allerlei apparaten waarop je ligt aangesloten en die het je b.v. onmogelijk maken met een paar binnenvallende gabbers een goeie partij bridge te spelen; die apparaten zijn tot daar aan toe, al zouden ze je aansluiten op de stofzuiger of de wasautomaat, als 't maar helpt! Je maakt het nu weer eens van nabij mee: harten, nieren, levers, hoornvliezen, huid, haar en nagels, alles wordt overgeplant, en tegenover een toch betrekkelijk transparant fenomeen als jij staat de medische wetenschap voor lul.

We hadden ons graag persoonlijk van je toestand op de hoogte gesteld, maar hoorden dat je liever nog geen bezoek ontvangt. Net wat je wilt - ons doen die slangetjes en klemmetjes overigens niets. In de tijd dat we Fred von Eugen bezochten, die toen een soort baksteen in de rechternier had, waaraan hij met succes geopereerd was, leek hij ook op Miss Tutty met haar lievelingspythons - overal rubberslangen die onder het bed verdwenen in emmers en teilen. En heb ik Jany niet zijn catheter zien verliezen, nota bene in het Mariapaviljoen! Je hoeft dus, wat ons betreft, geen gêne te hebben. Ik kan trouwens altijd nog een andere kant opkijken, naar een geile verpleegster, want ik neem niet aan dat er in dat blauwe domein alleen blauwkousen rondtippelen. Wel sterk dat je met de tweede grote boekenmarkt in het vooruitzicht

[p. 94]

wéér platligt, net als in '65. Och, die twee jongens zullen het wel klaren en Margje heeft al vijf ‘zitdagen’ op haar agenda staan, maar het zou aardig geweest zijn als je het deze keer eens had kunnen meemaken.

Zelf zal ik de manifestatie in hoofdzaak als bezoeker frequenteren, want momenteel voel ik me wat de literatuur aangaat een soort nutteloze toeschouwer. Het hóeft allemaal niet meer zo erg voor mij. Over het stadium van het ‘driftig kunst produceren’ ben ik al lang heen. De geringe pep is natuurlijk voor een deel te wijten aan mijn werk voor het toneel. Ik heb er mijn handen vol aan, want behalve vertalen is het programma's maken, stukken lezen, adviezen uitbrengen over die stukken en eindeloos vergaderen (sinds ik ben opgenomen in de ‘staf’). Er zijn nog zwaardere beroepen - uitgever o.a. - en daarom zal ik er jou niet verder over lastigvallen. Je ligt per slot op je ziekbed, en dan wil je wel eens wat anders horen. Het verhaal van mijn oom Jan bijvoorbeeld, die de laatste anderhalf jaar van zijn leven verpleegd werd in een inrichting in Vught, waar men de dementia-patiënten (gemiddelde leeftijd 80 jaar) zoet hield met pilletjes. Het gevolg was dat ze praktisch de hele dag zaten te dutten. Met Pasen besloten mijn beide neven hun vader nog één keer naar huis te halen. Ze kwamen onverwachts met de auto voor - de broeders hadden er niet op gerekend en oom Jan zijn pil al gegeven, zodat hij slapend in de auto gedragen moest worden. Bij Wim thuis zette men hem in een stoel, waar hij de rest van de paasdag sluimerend doorbracht. De vrouw van Wim probeerde hem 's middags wat thee en een stuk koek toe te dienen, waarop de oude man even bijkwam en erin slaagde om zich heen te kijken. Wim vroeg: ‘En, hoe voel je je, vader?’ Oom Jan: ‘Buitengewoon goed!’ Na dit antwoord sliep hij onmiddellijk weer in en het is de laatste zin die hij in zijn leven gesproken heeft.

Een maand later kregen we zijn overlijdensbericht. Hij zou in Orthen (Den Bosch) begraven worden. Wij besloten de kerk de kerk te laten en rechtstreeks naar het kerkhof te rijden. Net toen we uit wilden stappen begon de bijbehorende stortregen. We bleven rustig zitten, staken een sigaretje op,

[p. 95]

draaiden de beslagen portierramen laag en wachtten op oom Jan. Een groene VW kwam met een rotgang het hek inrijden. Een man in een beige sportjasje en twee jongetjes met kuiven sprongen eruit, renden de kapel binnen en stonden - als kapelaan en misdienaars - in rituele plunje gereed toen de stoet arriveerde. De volgauto's losten een reeks sterk verouderde familieleden, waarvan ik er enkele in geen vijftien jaar gezien had. Ik wist niet eens alle namen meer en een bos van moeizaam opgestoken paraplu's maakte de begroeting niet eenvoudiger.

Mijn neef Bart - eertijds een bambocheur, met wie ik kort na de bevrijding 's avonds laat kolen ging gappen uit de kelders van de R.K. Boekcentrale, het bedrijf dat hij als aankomend econoom met (te) losse hand leidde; die een verhouding had met Tientje (je weet wel), ons doodarme bohemers trakteerde op dure dranken en spijzen, uit de Centrale werd getrapt en vervolgens, met de helaas overleden Dirk Huizinga, het Feature Bureau Holland oprichtte, in strips en kalenders deed, waardeloze vulpennen importeerde en kerstverhalen van bekende Nederlandse auteurs leverde aan dag- en weekbladen, een activiteit die de beide firmanten noodzaakte na enkele maanden als de mieterij uit Amsterdam te verdwijnen, aangezien zij de leveranciers geen cent hadden afgedragen - mijn neef Bart dus, die zijn leven gebeterd heeft, met een kraamverpleegster is getrouwd en al jaren in kippevoer doet, was bijna onherkenbaar geworden: hoog in de schouders, metalen brilletje op, het gezicht donkerrood als gevolg van couperose (of overmatig alcoholgebruik), een vreemde, starende blik en uiterst onrustige gebaren. Zijn jongere broer Wim, Europese vermaardheid op het gebied van de ballroomdans zoals je bekend zal zijn, zeer joyeus, voortreffelijk in het pak, luchtig op de bal van de voet, heette iedereen welkom.

De kraaien hadden ondertussen de kist op hun schouders genomen en zetten er stevig de pas in. De ceremonie aan het graf duurde hooguit zeven minuten; men bleek er in het progressieve bisdom Den Bosch niet veel omslag meer mee te maken. Mijn neef Bart sprak vijf woorden van dank en

[p. 96]

daarna zochten we snel de kroeg op. Er heerste een ronduit opgewekte stemming, waartoe vooral de ondanks een chronisch heupgebrek nog zeer vitale tante Anna het hare bijdroeg. Onder veel hilariteit werden gissingen gemaakt omtrent het volgende lijk in de familie. ‘Jíj natuurlijk’, zei tante Anna tegen mijn oom Bernard. ‘Als ze bij míj komen, zeg ik gewoon: vandaag niet!’ Oom Bernard, met 1 uitgeschakeld oog achter vlijmscherpe brilleglazen, repliceerde zoals gebruikelijk dat hij onverwoestbaar was en achter de hand tegen mij: ‘Jongen, ik kan alle wijven nog krijgen.’

Na een groot aantal rondjes gingen we aan tafel - het Brabantse werk met vette soep vooraf en verder een keur van vleeswaren. Neef Wim was druk in de weer met zijn kleinbeeldcamera. Later ontving ik o.a. een afdruk van een foto waarop tante Anna en ik, gearmd en gierend van het lachen het glas heffen. Na de lunch reden we naar het huis van neef Bart, waarin ik tot mijn verbijstering de koperen rooktafelmet-gedraaide-poot uit zijn ouderlijk huis aantrof.

Neef Wim had nog een bijzondere verrassing voor de verwanten: de levensherinneringen van zijn vader, een goed jaar tevoren op de band opgenomen. Voortdurend aangemoedigd door Wim, die het geheugen van de oude man met veel bier probeerde op te frissen, hoorden wij oom Jan vertellen over zijn jeugd, toen hij op het borduuratelier van mijn grootvader werkte (samen met mijn vader en hun drie zusters). Mijn grootvader had op de deur een koperen plaat met de vermelding: Gala- en militair borduurder. Zijn voornaamste afnemers waren de uniformmakers van het leger, die bij hem de gouden en zilveren uitmonsteringen bestelden. ‘Ja, jongen’, zei oom Jan na het zoveelste flesje bier, ‘wij stonden voor niks - we hebben eens in één jaar tijd 23 generaals gekleed.’ Het gezelschap stikte van het lachen. Ook het om de vijf zinnen herhaalde ‘Nou, en dan namen we nog maar een borreltje’ droeg veel bij tot het instandhouden van de uitbundige stemming, waar ik graag voor teken als het eenmaal zo ver met me is.

Volgende keer vertel ik je hoe we mijn vader naar het rusthuis Overdonk brachten. Laat eens horen hoe het met je

[p. 97]

gaat, Bert. Je hebt toch telefoon op je kamer? Wij wensen je een zeer spoedig herstel. Een omhelzing van Margje, groetjes van de kinderen,

hartelijk als steeds je

Bert