Neem je bed op en wandel

[p. 63]

Amsterdam, 12 juli 1961

Beste vriend Bert,

Tijdens ons laatste telefoongesprek beloofde ik je dat ik je iets meer zou vertellen over mijn kortstondige beoefening van de grafiek. Het klapperen van je tanden - bij jou meestal een symptoom van opwinding - leek me dit keer meer een gevolg van oprechte verbazing. Ik had er dan ook bij moeten zeggen dat die interesse te maken had met mijn adolescentie, waarin grafiek en erotiek op een bepaald moment synoniem voor me werden.

Het is 1935. Ik werk met weerzin op het kantoor van een verzekeringsmaatschappij in Breda, dat gedirigeerd wordt door een man die zijn afkomst uit een geslacht van cavalerie-officieren geen moment verloochent. (Het verhaal van mijn conflicten met deze blafkanis bewaar ik voor later.) Er dartelen op de zaak veel vrouwelijke collega's rond waaraan ik mijn ogen vol heb en die me het van huis uit meegekregen negende gebod permanent doen overtreden. Eén van deze collega's - Carry, vier jaar ouder dan ik - is een dochter van een schrijnwerker die in een straat achter de vismarkt een sombere winkel met nog somberder meubels drijft. Ze heeft een bijna transparante huid, waardoor het lijkt of de bij het minste of geringste opkomende blos zich over haar hele lichaam verspreidt, iets wat ik graag proefondervindelijk zou vaststellen. Carry schildert en tekent en vertelt mij op een mooie dag dat zij geregeld halfnaakt poseert voor kunstbroeders met wie zij in een plaatselijke academie verenigd is. Daar blijf ik niet koud onder en ik zoek naar een mogelijkheid ook door te dringen in dat milieu. Ik toon een warme belangstelling voor haar werk en zeg en passant dat ik zelf ambitie heb om te gaan schilderen. Zij biedt onmiddellijk aan mij les te geven en ik zie de libertijnse wereld van ateliers, baardmannen en naaktmodellen al voor me open gaan.

Op een zondagmorgen begeef ik me met een map teken-papier, een doosje houtskool en veegvlerk naar de boven de winkel gelegen woning, waar Carry een eenvoudig stilleven

[p. 64]

voor me opzet: een schaal en een kruikje op een gedrapeerde doek. Mijn aanleg voor het weergeven van deze voorwerpen is volstrekt nihil, maar ik doe mijn best, ik wil zo vlug mogelijk het stadium van de nakies bereiken. Carry houdt zich tijdens de les onledig met het borstelen van haar asblonde haar en het manicuren van haar nagels. Af en toe vertoont zich haar vader, een norse handwerksman in een groezelig overhemd zonder boord, die mijn bedrijf niet zonder spot gadeslaat. Ik heb weinig belangstelling voor hem, ik negeer hem zoveel mogelijk - misschien omdat ik mezelf haarscherp voor lul zie zitten - en dat blijkt een verkeerde tactiek, die me later zal spijten. In een donkere tussenkamer ontdek ik na een tijdje de aanwezigheid van nóg een blonde, met een opvallend royale mond en een draaierig lichaam: een jongere zuster van Carry. Ze blijft, zolang ik mijn handen en overhemd zwart zit te maken, in het vertrekje bezig met onduidelijke dingen. Soms geeft ze me een knipoog. Dan weer doet ze of ik er niet ben. Ik kan geen aandacht meer opbrengen voor het verrekte baardmankruikje op de doek. Ik vraag aan Carry of ze geen tekeningen in huis heeft waarvoor ze halfnaakt geposeerd heeft. Ze gaat ze bereidwillig halen. Het gesprek over de anatomische details van de schetsen prikkelt mij zeer en Carry voert het van haar kant met een nerveuze stem en een hoogrode kleur die om zo te zien niet meer weg zal gaan. In deze atmosfeer komt het meisje uit de alkoof naar ons toe en geeft een kort, verpletterend commentaar: ‘Jij bent veel te plat om te poseren.’ De zusters krijgen hier slaande ruzie over en ik verwacht nu elk ogenblik dat Carry haar bloesje uit zal trekken om mij het tegendeel te bewijzen. Toty - zo heet de stoot, naar ze zegt, maar haar vader noemt haar gewoon Toos - maakt van de gelegenheid gebruik mijn treurig probeersel op het tekenbord af te kraken. ‘Totaal geen talent. Je weet niet eens waar je je schaduw moet zetten. Je kunt niet eens kíjken. Pak maar in!’ Tijdens deze kritische beschouwing leunt ze op mijn schouder en duwt even haar wél ontwikkelde borst tegen mijn arm, waarna ze zich weer in de alkoof terugtrekt. Als ik wegga, geeft Carry me op het trapportaal bij wijze van troost een zoen op mijn mond, net

[p. 65]

terwijl haar vader bovenkomt. Hij kijkt me aan of ik zojuist zijn beide dochters verkracht heb, schudt het hoofd, en loopt met handen bruin van de politoer naar de keuken.

Er volgt nog een zondagmorgen waarop ik mij - gesteund door mijn ambitie het domein van de losse zeden te bereiken - met het stilleven bezighoud. Na een half uur leg ik de houtskoolstift neer en zeg met de nodige verbetenheid: ‘Het lúkt niet vandaag.’ ‘Dat heb ik ook zo dikwijls’, zegt Carry. ‘Daar moet je je niets van aantrekken. Gewoon even uitblazen.’ Wij gaan op de divan zitten roken; Christo Cassimis, dikke platte Egyptische sigaretten, die nu vermoedelijk alleen nog door antiquairs verhandeld worden. Toty komt binnen met koffie. Ik moet voortdurend kijken naar de grote, vlezige mond in het bleke gezicht dat door het strak naar achteren gekamde haar erg smal lijkt. Ze komt ook naast me zitten, heel dicht, en hoewel ik de situatie buitengewoon aantrekkelijk vind - op een zondagmorgen, terwijl zeker de helft van de stedelijke bevolking zich in de kerk bevindt, zit ik tussen twee aanhalige meisjes in een huis waarvan de andere bewoners kennelijk afwezig zijn - kan ik niet nalaten telkens te luisteren of ik de sombere meubelmaker soms op de trap hoor. Midden in een aanstekelijk gesprek over de Kamasoetra, die Carry gelezen blijkt te hebben, betreedt hij de kamer. Hij draagt een blauwe boezeroen op een blauwe werkbroek vol korsten en er hangt een scherpe lucht van ammoniak om hem heen. Toty vraagt of vader een kopje koffie komt halen. De man negeert de vraag met een verontrustend zinnetje: ‘Meneer de romanticus!’ Ik sta op en zeg: ‘Als u mij liever níet hier ziet...’ Ik kan niet beweren dat hij niet ad rem is, want hij antwoordt prompt: ‘Véél liever.’ Carry en haar zuster protesteren, schermen met ‘onze gast’ en ‘serieus werken’, maar ik merk wel dat de vader zijn dochters blijkbaar vaker scènes maakt over hun zondagochtendvrienden. Hij keert zich weer tegen mij: ‘Al die zogenaamde tekenlessen... je reinste flauwekul, ik kén dat, 't draait altijd uit op vrijen. Ik heb 't even aangezien met jou, maar ik dacht meteen al: dat is een romanticus.’ Hij spreekt het woord uit alsof het iets heel goors betekent. Tijdens de hierop volgende ruzie met

[p. 66]

zijn van schaamte rood aangelopen kinderen eclipseer ik en blijf op het portaal luisteren. Ik hoor hem zeggen: ‘Dat gedonderjaag moet nou maar es uit zijn!’ Er klettert iets. Het kruikje, hoop ik. En die rotschaal. Ik ruik nu overal ammoniak, of er een paard heeft staan wateren. Als ik de trap af loop komt Carry huilend de gang in en roept me. ‘Doe de groeten aan je vader’, zeg ik en ik verlaat het huis.

Die eerste aanraking met de tekenkunst is niet door andere gevolgd, wel door aanrakingen met De Mond, zoals ik Carry's zuster voor mezelf noemde. Maar ook daaraan kwam een eind, weer door tussenkomst van de puriteinse schrijnwerker, duidelijk opgezadeld met een complex als gevolg van het eindeloos bevingeren van Queen Anne-poten en buikkastjes. - Het beste, als steeds je

Bert