Neem je bed op en wandel

[p. 57]

Bergen, 8 mei 1961
Nesdijk 25

Beste vriend Bert,

Harde wind; als je dat gehad hebt: storm, daarna binnenstromende poollucht en in de pauze: regen. Van bevriende zijde hoorde ik, dat de ijsheiligen hier de hand in hebben - lekkere jongens. En om het geheel op passende wijze af te ronden heeft Beer - in het voetspoor van Jessica - mazelen gekregen en ligt nu met een kreeftekoppie in het koortsbed. Wíj voelen ons naar omstandigheden redelijk wel bij de oliestook van Pluis. En het uitzicht vanaf de hangende verdieping waar ik zit blijft, wát er atmosferisch ook wordt klaargemaakt, grandioos. Holland op zijn breedst.

Je hebt hier wel tijd nodig om te acclimatiseren. We zitten - letterlijk - in een glazen huis; de natuur valt zo bij je binnen, en die kan opdringerig zijn; de bewegingen van de bomen, de kroelende paarden in het weiland, de wolken, de vogels (onbeschrijfelijk ijverige kostwinners), het leidt je allemaal af, het moet eerst gewoon worden, een verlengstuk van het interieur. Ik heb een paar aanzetten genoteerd waar wel iets uit kan komen. En de autobiografische stukken verdringen zich, ik weet niet wat ik het eerst op moet schrijven, het komt in golven los. Ik heb nog geen idee hoe ik het ordenen moet, ik moet nog een vorm vinden.

Van Jany hoorde ik dat je nog steeds kwakkelt. Jezus, Bert, op die manier wandel je nog met verhoging je AOW in. Wat doen we eraan? Toch maar de wonderman Hulzezon proberen? Zeg dat hij je voorschrijft vijfhonderd keer diep ademhalen met je middenrif, liggende op een wasplank; dat heb je er toch zeker voor over? Of ga eens naar een rustige bleke antroposofische genezer. Laat je belezen in een zachtblauwe kamer, op muziek van Kwiestebiebel. Eet uitsluitend ethisch eten. Drink kweeperensap. Beken een vrouw alleen met een tussenruimte van 76 cm. Wees niet geil, maar ijl. En leef voor het overige als een ronde jongen.

Storm, storm, alles trilt en gonst, je wordt er dood onrus-

[p. 58]

tig van, de bloemen liggen uitgeschud op de gazons, de manen van de paarden staan recht omhoog, de lucht hikt en proest, de waterleliebladen in het vijvertje lijden schipbreuk, Jessica is woelig en jengelig, een boerejongen zeilt met opgestoken oren voorbij.

Jany was net aan de deur met de kaarten voor het feest van zaterdag. Geheel verwaaid en verdoofd drentelde hij heen en weer voor de voordeur, aarzelend tussen het warme huis en de kille blote dijk. Marga kwam het hek inrijden met Jessica, terug van de inkopenronde door het dorp. Hij begroette haar met twee kussen, streek Jes over de wang, zwaaide door het raam naar de zieke Beer en liep naar zijn fiets, huiverend. Ineens draaide hij zich om en zei: ‘Ik ben volkomen in de war van die wind, en daar heb ik vroeger nou zoveel rijmpjes op gemaakt...’ Hard tegen de wind in trappend, zijn stok zwaaiend aan zijn arm, reed hij naar no. 7, naar de zovéélste afspraak van vandaag: Jons en Mary. Hoe hij het volhoudt, al die ‘sociale verplichtingen’, het is mij een raadsel. Na een week zou ik gillend de Sahara in rennen. Het vreemde is, dat het exterieur van zijn huis steeds meer verwildert, het riet laat hier en daar weer los, er zit een kale plek links boven, de vegetatie ervoor neemt oerbosachtige vormen aan, het toegangspad is bijna onzichtbaar geworden. Daarachter wil hij kennelijk wel eenzaam, maar niet alleen zijn.

Op een dag als vandaag, zo'n dag die tussen zuidwestenen westenwind in hangt te wiebelen, mag ik graag een briefje schrijven. Ik druk me zelfs met enig genoegen epistolair uit. Maar het is louter behelpen als ik dit vergelijk met de activiteiten die mijn vader op dit gebied heeft ontwikkeld (en nog ontwikkelt). Dat is geen briefschrijver meer, dat is een repeteergeweer. Van mijn prille jeugd af heb ik het horen knetteren: scheldbrieven, rancunebrieven, brieven nat van bewondering, krakend van woede, stinkend van nijd, aanklachten, protesten, liefdesbrieven, smeekbrieven, ‘rekesten’ vol verkeerd gebruikte stadhuistermen en met Brabants dialect vermengd Latijn, hoogdravende nonsens, haatbrieven, vleibrieven, dreigbrieven, brieven aan ministers en klerken, aan generaals, busconductrices en toneelspelers, aan de koningin,

[p. 59]

aan radiohumoristen en moeder-oversten, aan burgemeesters, lichte vrouwen en hoofdredacteuren. Als God een adres had zou hij elke dag een brief van mijn vader krijgen, waarin hij hem uit de doeken deed wat een rotzooi het op de wereld is. En dan zijn handschrift: getekend, elke letter, elk leesteken met de uiterste zorg neergezet, in een soort inkt die over honderd jaar nòg hardblauw is. Hij heeft er vermoedelijk in 1919 honderd liter van laten maken, naar eigen recept. Belangrijke passages schrijft hij met rode inkt, en er is een periode geweest - ik was toen nog op school - dat hij vijf kleuren gebruikte (en natuurlijk vijf pennen - kroontjes). Het adres op de envelop wordt gekalligrafeerd, nadat er eerst potloodlijntjes getrokken zijn. Op een briefkaart krijgt hij in dit waanzinnig nette bevroren schrift meer dan een normaal mens op twee velletjes bankpost. Zijn brieven uit het concentratiekamp Vught - hij werkte in de Philipsbarak en zag elke week kans een paar kattebelletjes naar buiten te smokkelen, met hulp van een marechaussee - waren weliswaar met potlood geschreven, maar vertoonden dezelfde pathologische regelmaat. Hij besefte waarschijnlijk niet dat hij elke keer met zijn leven speelde, want hij noteerde alle bijzonderheden van het regime (er werd in die periode enorm geslagen); de strafappèls, de executies, wie er nu weer met stukgeslagen nieren in het Revier lag, sinistere verhalen over Joep, de lijkenpikker, over ‘gezellige’ avonden in de kantine (hij zat in het kamporkest en begeleidde Bob Scholte die een Schlagerpotpourri zong), een generale ontluizing, wie er nu weer binnen was gekomen, wie er doorgestuurd waren, dat hij honger had, dat hij schurft had, dat hij snakte naar een pakje ‘Poorter's Toeback’, de samenstelling van het eten, het verleden van de kapo's (allemaal moordenaars en kinderverkrachters), de bijnamen van de Unterscharführers - alles in die on-aandoenlijke, uitgemeten letters. Ze hadden hem wel vijftien keer dood kunnen schieten. Hoe meer ik over hem schrijf, hoe raadselachtiger hij wordt. Hij is geen vat, maar een silo vol tegenstellingen.

Je kunt je voorstellen wat een last ik van deze schrijfdrift heb gehad, want vanaf het ogenblik dat ik met mijn werk ‘in

[p. 60]

de openbaarheid trad’ heeft hij zijn brievenstroom met wellust gericht op nieuwe objecten. Juffrouwen die voor de radio een gedicht van me maltraiteerden, ontvingen brieven waarin hij hen huldigde als ‘voordrachtskunstenares bij de gratie Gods’. Niets vermoedende hoofdredacteuren, in wier krant ik een stukje had geschreven, kregen uitvoerig bericht over onze bloedverwantschap. Van jongs af gewend zich meteen tot de hoogste instantie te richten, vroeg hij de afdruk van een foto, die hij in een of ander tijdschrift gezien had, uitsluitend aan bij de directeur van dat bedrijf, zoals hij zich - voor programmaboekjes die betrekking hadden op een door mij vertaald stuk - uitsluitend wendde tot de schouwburgdirecties of de leiders van de toneelgezelschappen. Deze verzoeken gingen meestal vergezeld van een gedetailleerde levensbeschrijving en de vermelding dat hij ook toneel had gespeeld. Naar aanleiding van bepaalde verrichtingen mijnerzijds schreef hij brieven aan zo uiteenlopende instanties en figuren als het Holland Festival, het secretariaat van de koningin, de directie van de Bijenkorf, de ambassadrice van Pakistan, het Prins Bernhardfonds, de gemeente 's-Gravenhage en een niet te noemen aantal redacties van dagbladen en periodieken. Ook tegen bezoeken in persoon zag hij niet op. Tijdens de pauzes in het Bredase Concordia ging hij altijd ‘achter’, om kennis te maken met de leden van de Haagse- of Nederlandse Comedie. Het draaide er vaak op uit dat hij in een van de kleedkamers, staande op een stoel, enkele nummers uit zijn ‘repertoire’ weggaf, aangevuurd door het toneelvolk, dat zo'n optreden beschouwde als een aangename onderbreking van het landerig routinewerk op de uitkoopavonden. ‘Je vader heeft weer voorgedragen’, hoorde ik een paar dagen later, ‘leuk mannetje, hoor!’ Intussen had ik al een lange brief gehad over de hernieuwde kennismaking, en dat die grote kunstenaars zulke eenvoudige mensen waren, ‘je kunt er gewoon mee praten, zo'n mevrouw Van der Moer, helemaal niet uit de hoogte, en meneer Van Luts, geestig, jongen, we hebben wat afgelachen. Je begrijpt dat je vader ze even heeft laten horen dat hij het nog niet verleerd is. Ik heb De twee aardige worsten gedaan en Alida Kapittelstokkie van Kan-

[p. 61]

dij, ze hebben gekròpen.’ En als ik hem dan voorzichtig schreef, dat ze zich vrolijk over hem maakten, en dat hij beter niet meer ‘achter’ kon gaan, kreeg ik per kerende post een brief vol aantijgingen en insinuaties, stijf van gekwetste ijdelheid: ‘Jij schaamt je voor je vader, jij wilt je vader weghouden, omdat hij maar een eenvoudig muzikant is, omdat hij geen leerdij heeft. Als je nu maar niet denkt, dat ik me door jou de wet laat voorschrijven. Dan ben je bij mij aan het verkeerde adres. Die vlieger gaat niet op. Zouden jouw hoog literaire vrienden er ook zo over denken, meneer Roland en meneer Hornix? Ik zal ze dat bij gelegenheid eens vragen.’ En verdomd, hij deed het. Hij ging op een literaire markt in Rotterdam alle kraampjes af - met een koffertje vol ingelijste foto's van mij - en schreef mij later triomfantelijk: ‘Ik heb met vele van uw (hij ging toen ineens “u” en “hooggeachte heer Voeten” schrijven) collega's een aangenaam onderhoud gehad, zeer hoogstaande mensen allemaal, meneer Van der Plas en mevrouw Van Lokhuizen en mevrouw Blaman.’

Voor vandaag is dit voldoende (het is trouwens de 9de nu, want gisteravond kon ik niet doortikken vanwege Beer die dik 39 had).

Hartelijk als steeds je

Bert

[p. 62]

Bert Voeten met zijn vader.
Breda, 1923
Foto Leo Le Grand