Neem je bed op en wandel

[p. 47]

Amsterdam, 27 maart 1961

Beste vriend Bert,

Terwijl het enorm hagelt onder een perfide zonnetje en de bovenste verdieping van Witsens Woning vol vals licht stroomt, worstel ik met de bekende maandagneurose: ik zie er geen gat meer in, ik wil drie dingen tegelijk doen (en doe ze dus geen van drieën), ik wil van beroep veranderen (etaleur worden of museumdirecteur of leider van een ijsballet), ik kijk naar de veel te volle asbak en neem mij voor wat minder te gaan roken, waarna ik een verse sigaret opsteek, ik stel een bezoek aan de inspecteur van 's Rijks Belazeren opnieuw uit, ik schrijf drie zeer korte, geheel in gemeenplaatsen gestelde briefjes aan oetlullen die mij hun meesterwerken ter beoordeling hebben toegezonden, ik neem uit landerigheid een lepel levertraan en vervloek de medische stand die ons laat modderen, ik voer vijf telefoongesprekken die niets van waarde (geen geestelijke en geen materiële) aan mijn bestaan toevoegen en vervloek ook de telefoon. Kwalijke stemming om je met het lijden van je medemens te occuperen: maar jij bent niet iedereen, en daarbij heeft het schrijven van een brief aan jou een therapeutische functie (voor ons beiden in dit geval). Dit wordt overigens een onsamenhangend epistel, wat hooi en wat gras, wat letteren en wat leven, een maandagblaadje. A propos, jij maakt er wat van, jongen; dit is geen ziekte meer, dit is een ziekbed, en dat allemaal op zolder, boven de hoofden van je nijveraars, als een god onder het beschot. De communiqués die we geregeld van je vleugeladjudant ontvangen konden door De Bilt geschreven zijn: in het huidige weertype komt nog weinig verandering. Ik moet ook telkens aan de waterstanden denken: Den Helder, Harlingen en Delfzijl: een geringe verhoging. Wat doen die pillen eigenlijk aan je? Lig je niet te hoog? Neem de proef eens en plaats het bed beneden AP. Ik zal maar zeggen: beneden boezemniveau. Goed, ik weet het natuurlijk ook niet, maar je probeert op den duur van alles (ik neem weer levertraan, zoals gezegd, de nieren waren goed en als ik aderverkalking

[p. 48]

krijg, merk ik het wel). Laten we eerst even Maatstaf doornemen: Koud water van Jany, fantastisch goed, met als hoogtepunt de passage ‘Noem het hoogmoed, noem/ de enige roem waar ik mij op beroem/ waanzin...’ Dat vind ik heel groot. De andere twee minder. Ja, en dan Simon met zijn poging tot rehabilitatie, want dat is het per slot van rekening. Je zei me destijds, - je ging toen net naar het Rooie Kruis, weet je nog wel? - dat het tweede stuk het eerste min of meer op zou heffen. Dat gevoel krijg ik niet. Hij blijft toch te veel doorzeuren over die ‘slechtheid’ van Pom, gebruikt zelfs het woord perfiditeit (en geeft daar een bijzonder mager voorbeeld van). Het is ook allemaal weer te veel ‘van horen zeggen’, hij praat voortdurend uit de tweede hand. Ik weet ook wel, dat Poms karakter een biograaf voor reeksen ‘ongrijpbaarheden’ stelt, maar wat ik vooral mis in de twee stukken is het beeld van de ‘speler’ Nijhoff, de vleesgeworden paradox; je krijgt eerder het idee dat Vestdijk zelf speelt met het biografisch materiaal, dat hij met enkele losse grepen de stof die hij kreeg en de herinneringen die hij zelf aan Pom had, tot iets geboetseerd heeft dat weliswaar in onderdelen op Pom lijkt (en het zijn net die onderdelen, die vrij algemeen bekend zijn), maar dat geen totaalbeeld wordt. Hij blijft te veel vooringenomen, hij blijft bij zijn vrienden Eddy en Menno staan, en kijkt uit de verte naar Pom, van wie hij het ‘rare’ sterker nadruk geeft dan het fascinerende, dat hij bijvoorbeeld voor ons altijd behouden zal. Daarom is het element roddel hier ook veel onverhulder aanwezig dan in zijn andere ‘Gestalten’-stukken. Jan Engelman: de tijd heeft stil gestaan, wij zijn nog altijd in 1935. Den Haan: heel interessant, iets te veel citatenwerk. Gerrit: twee nakomertjes, maar nog altijd Achterberg. J.C. Falke (dat moet Van der Woude zijn): kon ik niet doorkomen, net kliezekoek. Jellema: enkele mooie dingen, maar soms met sterke Achterberg-reminiscensen, en vijf van de tien hebben wij voor De Gids afgewezen. Maar dit alles moge jouw pret niet drukken, je kunt niet elk nummer met louter meesterwerken vullen. Met medewerking van Jany, Vestdijk (toch) en Den Haan is zo'n aflevering in elk geval ‘gemaakt’, en dat Gerrit weer iets van zich laat

[p. 49]

horen is belangrijk. Wij gaan morgenmiddag even naar hem toe. Hij stuurde ons Cryptogamen IV en ik kan er weer niet van loskomen. Een verzamelbundel van Gerrit maakt daarenboven altijd de Pinkerton wakker, die sinds mijn jongensjaren in mij schuilwoont, de private eye die weten wil wat de poëet met de poet heeft gedaan. In ‘Sneeuwwitje’ vond ik merkwaardige wijzigingen; vergelijk maar eens de gedichten ‘Mamre’, ‘Papyroline’ en ‘Transplantatie’ met de eerste druk. Dat het altijd verbeteringen zijn kan ik niet zeggen. Uit Mascotte heeft hij het vers ‘Vrijgezel’ weggelaten, kennelijk vanwege de terzinen (zie eerste druk). En in Cenotaaf moest ‘Begrafenis op Westduin’ er aan geloven. De titel is veranderd in ‘Teraardebestelling’, het citaat van Pom is weggelaten, de tweede regel van de tweede strofe: ‘De naam van Nijhoff had hem niets gezegd’ luidt nu: ‘Namen worden het eerste afgelegd’ en de prachtige slotregel ‘wijl God niet eeuwig met zijn maaksel twist’ is vervangen door het niets-zeggende: ‘Is, langs de benen, haastig weggegrist’. Vreemd dat zo'n ingreep uitgerekend op een vers over Pom is toegepast, Pom die zelf altijd zat te morrelen. Er zit voor mij ook iets in van: de schim van Nijhoff bezweren, door zijn naam te verwijderen (maar dat is natuurlijk veel te ver gezocht; dat krijg je met Gerrit).

Voor de afwisseling een verhaaltje: zomer 1957. Met Jany borrel ik beneden, bij Jacques, die na zijn ziekte weer iets van zijn oude viefheid begint terug te krijgen. Hij drentelt aan één stuk door het huis, haalt zoutjes, drank, demonstreert een nieuw soort koffiepot en een elektrische koffiemolen en drinkt zelf met mate kinawijn. Hij haalt herinneringen op aan Leopold - naar aanleiding van het stuk in De Gids -, komt, hoe weet ik niet meer, op Strindberg, en zegt: ‘Over Strindberg gesproken, kennissen van vrinden van me hebben onlangs iets heel raars beleefd. Het echtpaar was met een auto met caravan op reis door Duitsland. De man zat achter het stuur, de vrouw lag in dat ding erachter te slapen. Het was avond. Tijdens de rit over een van de Autobahnen kreeg de vrouw last van darmkrampen, dat kan. Ze tikte op het ruitje van de caravan, om haar man te laten stoppen. Eerst merkte hij het niet, maar na een poosje keek hij om en dacht dat er

[p. 50]

iets aan de wagen was, waarop zij hem opmerkzaam wilde maken. Hij stopte, ging uit de auto en opende de motorkap. Zijn vrouw was in de veronderstelling, dat hij voor háár was gestopt. Zij begaf zich in pyjama naar de bosjes aan de kant van de weg, om enige verlichting te zoeken. De man had intussen de motor geïnspecteerd en niets gevonden en was weer ingestapt. Aangezien hij in het donker niet gemerkt had dat zijn vrouw uit de caravan was gegaan, startte hij rustig en reed weg. Stel je het voor: de vrouw, die haar gevoeg had gedaan, midden in de nacht, in pyjama, langs een Duitse Autobahn. Wat doe je? Liften. De eerste de beste wagen die langskomt, stopt voor haar. Er zit een Amerikaan in, aan wie ze het geval uitlegt. De man laat haar instappen en rijdt met grote snelheid achter haar echtvriend aan. Hij weet hem in te halen en beduidt hem te stoppen. Maar de ander kent de verhalen over de autobandieten en hij voelt er niets voor zijn wagen plus caravan kwijt te raken en nog een pak op zijn donder te krijgen ook. Hij geeft vol gas. Zijn vrouw, die naast de Amerikaan zit, heeft hij niet gezien. Allicht niet. Bij de achtervolging blijkt de jongen uit Amerika de snelste auto te hebben. Hij komt vóór de andere auto en dwingt de bestuurder om te stoppen. De Nederlander komt uit zijn auto en brengt het gezegde in praktijk dat de eerste klap een daalder - in dit geval, een dollar - waard is. Hij slaat de Amerikaan tegen de wereld, en ziet dàn pas zijn echtvriendin in pyjama opduiken. Samen brengen zij de getroffene bij. Klein misverstand wordt opgehelderd. Ieder gaat zijns weegs.’

‘Dat is een gek verhaal’, zegt Jany, ‘maar nu moet je me toch eens vertellen: wat heeft dit met Strindberg te maken?’

‘Niets’, zegt Jacques, ‘absoluut niets.’

Eind april, als jij al lang weer kiplekker bent dus, gaan wij naar Bergen, naar het huis van dokter Pluis (je weet wel, waar Rinus Schuurbecque Boeye gewoond heeft) en blijven daar tot in juni mijmeren hoe het zou kunnen zijn als wij toevallig gefortuneerd waren... Deze man is - voor ons - een filantroop; we krijgen dit paleisje voor een belachelijk laag bedrag. Kom vaak, je kunt slapen in het hoerekastje, zoals mevrouw S. haar slaapvertrek placht te noemen. Overweeg of je

[p. 51]

met Pasen kunt verrijzen; dat is al eens meer gebeurd. Wees omstrengeld door je autrice (wát 'n verhaal, hè?) en in eenvoud gegroet door je

Bert

Veel liefs voor Victorine!

[p. 52]

Bert Bakker, Gerrit Achterberg, Ed. Hoornik, Cathrien Achterberg, Martinus Nijhoff. Neede, 27 juni 1946