Doortocht. Een oorlogsdagboek 1940-1945

6 Mei

Ik weet niet meer hoe vaak ik den brief gelezen heb, den afscheidsbrief van Berend. Het sterke, steile schrift, dat me zoo vertrouwd is geworden, waaruit, door de jaren heen, zijn diepe, altijd zoekende, eeuwig op doortocht zijnde en toch vaak zoo verrassend constructieve geest mij aansprak en heul gaf, hield nu het simpele, moedige adieu in van een levenskameraad, die mij dierbaarder is dan wie ook.

Berend, getroffen door de jongste beschikking van den overweldiger, die de onmiddellijke wegvoering van alle studenten onzer hoogescholen gelast, wordt vannacht met het jonge, vurige intellect van mijn volk gedeporteerd. Hun geest, hun prachtige solidariteit, hun verbeten standhouden en rebelleeren in weerwil van alle dreigementen, maakten hen gevaarlijk voor de samenleving. Hun intelligentie was de nachtmerrie van allen die met haken kruis of wolfsangel geteekend zijn.

[p. 128]

Intellect? Quatsch! Slechts lichamelijk prestatievermogen heeft zin en waarde. Een harde biceps is belangrijker dan een heldere kop. Leve het lage voorhoofd! Hersens zijn overbodige ballast. Een vecht-automaat, een pionier-van-den-arbeid hoeft immers niet te denken? Hitler en zijn staf denken voor hen. Andere denkers zijn gevaarlijk. Die brengen maar onrust binnen de volksgemeenschap.

Berends afscheidsbrief: ‘Dank voor onze prachtige mannenvriendschap, die over de grenzen van het bagno reikt, eventueel’.

Hoe goed was het nog, amper een week geleden, toen je bij me was. Hoe kon ik weten, dat het de laatste maal zou zijn? Toch voelde ik, dat er iets gebeuren ging. Herinner je je niet, hoe we krampachtig den tijd trachtten vast te houden? Ik hoor weer, hoe je je twijfelgevoelens uitte: ‘Waar werk je voor? Waar span je je eigenlijk nog voor in?’ Had je wellicht toen reeds een donker voorgevoel? Het is een bitter gelijk, dat je gekregen hebt. Nu lìgt alles aan scherven. Nu hèb je je schepen achter je verbrand. Nu is er niets meer dan het wachten, wachten op een lichter uur.

‘Wat zie je de dingen feller, directer, reëeler onder deze harde, nuchtere belichting’, schrijf je. Ja; wat moet poëzie je nu belachelijk voorkomen. Wat moet het je nu ver zijn, ons laatste gesprek over de mystiek van Hadewych.

Ik zit hier te schrijven bij het zachte licht van mijn bureaulamp, in een goed verwarmde kamer. Buiten valt Meiregen. Straks komt mijn hospita thee brengen en een stuk ontbijtkoek. Jij rijdt nu in een beestenwagen naar het Oosten. De nachten zijn nog koud. Het is stikdonker. En de lucht wordt spoedig dik als je op elkaar gepakt zit in een spoorwagon. Jij bent alleen nog geoccupeerd met het zoeken naar een steun in je rug of een koffer om je hoofd op te leggen. Ik kruip dadelijk in

[p. 129]

mijn bed en sluit me af van de wereld, van den heelen verdomden zwijnenboel. Jíj zit er midden in. Jouw handen zullen de bladen van een dichtbundel niet meer vinden. Ze zullen wel gauw opengaan, want met een schop heb je nog nooit gewerkt. Je zult vaak denken aan onze jeugd, aan onze vriendschap, aan al die boeiende uren. Doch vaker zul je je denken richten op de elementairste levensbehoeften, op eten en drinken, op slapen. ‘De Tweede Wereld’ zal weldra nog slechts in het vage voor je bestaan. Veel belangrijker is het te zorgen dat je gezond blijft en je hersens bij elkaar houdt. Ze zullen er jou niet onder krijgen. Je zult er geen tragedie van maken.

Terwijl jij door den nacht rijdt zit ik hier machteloos. Ik kan niets voor je doen. Ik kan alleen mijn gedachten vastleggen in dit journaal, mijn ontroering uitschrijven. Ik zal je plaats hier innemen, tot we elkaar weerzien. Ik weet dat je terugkeert. Je zult het bestaan. Je móet het!