Doortocht. Een oorlogsdagboek 1940-1945

29 Mei (Deinze, rond middernacht)

Gisternacht zijn we achter de Duitsche linies geraakt. Om ongeveer elf uur in den avond kwam een auto met Belgische soldaten het erf oprijden. Witte vlaggen wapperden boven de cabine. Het wàs dus zoo. Overgave.

De mannen zagen er doodelijk vermoeid uit. Zij vulden hun veldflesschen en vroegen wat te eten. Een onderofficier, die hoorde dat er vluchtelingen uit Holland aanwezig waren, kwam haastig naar ons toe.

‘Ge zit hier als ratten in een val’, zei hij, ‘als ge niet seffens maakt dat ge voort komt. Den Duts staat omtrent tien kilometers hiervandaan. Zijn artillerie is den aanval in dezen sector al begonnen. Elk oogenblik kan hij oprukken’.

[p. 21]

Onmiddellijk dromden allen om den spreker heen. Sommigen werden radeloos van angst. ‘Waar moeten we naar toe?’ vroeg ik hem. Hij nam een teug van de dampende koffie die de boerin had ingeschonken en keek mij een oogenblik zwijgend aan.

‘Ge moet probeeren in Deinze te komen of daaromtrent. In ieder geval achter het front’, en hij duidde mij hoe wij het best gaan konden.

We trokken weg onder een volkomen gesloten hemel. Het regende zwaar. Achter ons was de einder nu één lint van vlammen. Granaten gierden over ons hoofd. Na uren dolen langs modderige akkerwegen, over velden en binnenpaadjes, vonden we ‘de groote baan’. Onder de boomen was het zóó donker, dat we onzen voorman niet zien konden. Een intens militair verkeer dreunde voorbij. Was het vriend of vijand? We onderscheidden slechts nu en dan gedimde koplichten.

Op een kruispunt zagen we bij het schijnsel van een electrische toorts... breede helmen... feldgrau... laarzen. De Duitschers!

De ontdekking gaf ons een schok. De vijand op enkele meters voor ons. Wat moesten we doen? ‘Omkeeren’, stelde een van ons voor. En dan tusschen de strijdenden inkomen? ‘Zouden ze ons niet doodschieten?’ Het was een reisgenoote, nog vol van de gruwelverhalen die zij gehoord had. We hakten den knoop door en vroegen den weg. De officier dien ik aansprak was zeer verbaasd ‘Zivilisten’ te ontmoeten. Hoffelijk gaf hij inlichtingen, vertelde terloops, dat het verboden was in het bezette gebied des nachts in de open lucht te vertoeven en raadde ons aan, te trachten zoo snel mogelijk - doch niet via den hoofdweg - het naaste dorp te bereiken en daar kwartier te zoeken. Het was een bevel. De hoffelijke toon vermocht dat niet te maskeeren.

[p. 22]

Toen ik verder ging in den nacht, voor mijn reisgenooten uit, terwijl eindelooze colonnes wielrijders, gemotoriseerde afdeelingen, pantsercorpsen en artillerie passeerden, kreeg ik plotseling het gevoel of achter ons een zware stalen poort was dichtgeworpen. Dit gevoel is sterker geworden, naarmate we verder achter het front zijn geraakt. Ik heb vandaag den opmarsch van het Duitsche leger gezien. Ik heb twee stroomen elkaar zien ontmoeten: de gedrilde, gewaarmerkte horden van het laarzenvolk en de tienduizenden terugkeerende vluchtelingen, in bonte troepen uitzwermend over de wegen, hunkerend naar den eigen grond, het huis, de teloorgegane rust. De eerste stroom - gedisciplineerd, gelijkvormig, zelfverzekerd-beheerscht - deed mij denken aan een samenstelsel van mechanische, automatisch-functionneerende deelen; de andere - ordeloos, grillig, panisch - aan een van haar weideplaats verjaagde, zwervende kudde.

Ik schrijf deze regels in de keuken van een boerderij onder Deinze. Rond de kachel zitten Belgische soldaten en vluchtelingen. Enkele gewonden liggen op stroo naast de schouw. Het is reeds na middernacht. Buiten raast onafgebroken het zware verkeer voorbij. De kettingen der tanks ratelen over den keiweg. Even later hoort men ze donkere roffels slaan op de pontonbrug. De groote boogbrug over de Leie is door de geallieerden bij hun terugtocht opgeblazen.

Straks, in alle vroegte, gaan we verder, richting Gent. Ja, ik voel nu, meer dan ooit, de gesloten poort achter ons. Hadden we niet beter gedaan Frankrijk in te trekken? Maar het is alsof het eigen land ons roept. We móeten terug.