Beknopte geschiedenis der kolonie Suriname

[p. 27]

Jan van Scharphuisen.
1689-1696.

Op den 20^sten December 1688 benoemde de regering in Holland Jan van Scharphuisen tot Gouverneur van Suriname. Hij kwam, na eene ongelukkige reis, op den 8^sten Maart 1689 hier aan, en nam op den 12^den dier maand het bestuur van deze, naar oproer overhellende, kolonie over.

Door eene ernstige en tevens onpartijdige houding stilde van Scharphuisen allengs de inwendige oneenigheden.

Hij stelde eenen raad tot administratie van Civile Justitie aan. Deze raad werd gekozen uit de aanzienlijkste ingezetenen, aan wie deze betrekking, als een blijk van vereering opgedragen werd, zoodat zij deze ambten, zonder eenige bezoldiging, moesten waarnemen. Doch aan den anderen kant leverde deze betrekking, uit den aard der zaak, voordeelen en voorregten op, die rijkelijk opwogen tegen elke geldelijke belooning, welke men, naar het gebruik van dien tijd, den benoemden raadsheer zoude kunnen aanbieden. Immers, zij verkregen daardoor een aandeel in de wetgevende magt, en geene wet, door den Gouverneur ontworpen, mogt anders dan met meerderheid van stemmen aangenomen worden. Ook oefenden zij gedeeltelijk de uitvoerende en regterlijke magt in strafzaken en ook wel eens in regtsgedingen uit, terwijl de benoeming voor hun leven geschiedde.

Van Scharphuisen was bij zijn vertrek uit Holland versterkt geworden met krijgsvolk, hetgeen hem bijzonder te pas kwam, daar hij korten tijd na zijne

[p. 28]

komst, zoo als men teregt had gevreesd, met een' geduchten buitenlandschen vijand te kampen had.

Reeds in April 1689 werd de forteres Zeelandia in staat van verdediging gebragt. Onderwij van Scharphuisen zich onledig hield met het bedaren der inwendige onlusten, kwam in Suriname, op den 6^den Mei 1689, eene Fransche vloot van negen oorlogschepen en een bombardeer-galjoot, onder bevel van den admiraal du Casse, aan, met het voornemen om, namens Lodewijk XIV, de kolonie gewapenderhand in te nemen. Doch ten gevolge van de genomene maatregelen, stond ons schijnbaar nietig fortje Zeelandia een driedaagsch (van den 8^sten tot den 10^den Mei) bombardement door, en de vereenigde pogingen van het krijgsvolk, der kolonisten en schepelingen, deden het voornemen der Franschen, om de rivier Commewyne op te varen, geheel mislukken, waarna de vijandelijke schepen, na een groot verlies te hebben geleden, in zee staken.

Onder de dapperste verdedigers der kolonie bevond zich de ridder de Chatillon, zoon van den Gouverneur van Sommelsdyck, die deerlijk gekwetst werd.

Twee maanden later raakte een Fransch oorlogschip, tusschen de rivieren Corantyn en Coppename, in den modder vast. De schepelingen moesten, uit gebrek aan levensmiddelen, zich als krijgsgevangenen overgeven. Zij werden door den Landvoogd gehuisvest, en later, onder zekere voorwaarden, naar een der Fransche eilanden overgezonden.

Van Scharphuisen maakte zich, bij het grootste gedeelte der ingezetenen, zeer bemind. Doch hij trof in den Israëlitischen burger-kapitein Samuel Cohen Nassy, van het begin zijner regering af, een' bitteren vijand aan, die zijn' invloed maar al te zeer gebruikte, om,

[p. 29]

zoowel zijne geloofsgenooten, als de overige ingezetenen, tegen den Gouverneur in het harnas te jagen.

Het is bekend, dat van Scharphuisen bij zijne aankomst, toen Nassy zich bij hem vervoegde, dezen op eene terugstootende wijze ontving en behandelde.

De beschuldigingen door Nassy tegen den Gouverneur van Sommelsdyck vroeger ingebragt, konden wel niet anders dan eene groote vooringenomenheid tegen hem bij van Scharphuisen te weeg brengen.

De magt welke Nassy, door zijn rijkdom, uitoefende, veroorzaakte veel kwaad; zelfs zijne geloofsgenooten leden onder zijn' invloed zeer veel.

Wel verre dat van Scharphuisen door deze omstandigheden ontmoedigd werd, droegen ze integendeel bij om zijne geestkracht te versterken.

Hij versterkte de forteressen Zeelandia en Sommelsdyck nog meer, en wel bepaaldelijk in de jaren 1689 en 1693.

Hij droeg naauwkeurig zorg voor de invoering en invordering van de belastingen, overeenkomstig het octrooi, vernieuwde jaarlijks de plakaten omtrent de keuring der suiker, welke ten behoeve en voor rekening der Societeit, ter voldoening der belastingen afgezonden moest worden; - en bragt, bij besluit van 10 Januarij 1695, de bepaling van het octrooi in werking, waardoor van ieder opgezeten, vrije of slaaf, een hoofdgeld, ten bedrage van 50



suiker, opgeeischt moest worden.

Gedurende het zevenjarig bestuur van den Gouverneur van Scharphuisen heeft hij vele wetten ingevoerd, betrekkelijk de policie, ten opzigte van plantage-bedienden enz. Ook heeft hij eene belasting geheven op den aankoop van slaven, paarden en runderen, bepaaldelijk tot bestrijding der kosten van het onderwijs.

[p. 30]

Hij zorgde, dat de gronden behoorlijk bebouwd werden, en maakte bepalingen, welke de opnemers van landerijen daartoe noodzaakten, daar zij anders gevaar liepen, dat ze door het bestuur terug genomen werden.

Op den 10^den Julij 1691 rigtte hij een Collegie van kleine zaken op. Vroeger had hij Commissarissen benoemd tot de bestiering der plaatselijke policie, onder den naam van Collegie van gemeene weide. - Ook rigtte hij, in 1795 bij het Gouvernementsplein, eene markt op.

De stipte naauwgezetheid, waarmede hij de belangen der Societeit behartigde, misschien ook de strenge maatregelen tegen eenige ingezetenen, door de omstandigheden van dien tijd gevorderd, deden hem, van verschillende zijde, van willekeur en misbruikmaking van gezag, beschuldigen. Hij werd in 1696 in Holland terug geroepen en op den 14^den Mei van dat jaar opgevolgd door Mr. Paul van der Veen.

Van Scharphuisen begaf zich van Suriname met het schip Brigdamme, werd door Fransche kapers genomen en te St. Malo opgebragt. In aanmerking nemende de gastvrijheid, welke hij de krijgsgevangenen van het Fransche oorlogschip vroeger bewezen had, bekwam hij een paspoort, en zette zijne reis voort naar de Nederlanden.

In Nederland werden, door Samuel Cohen Nassy, wiens rijkdom hem ook buiten de kolonie een' grooten invloed had bezorgd, vele klagten tegen van Scharphuisen ingebragt, waarvan het gevolg was, dat hij genoodzaakt werd, zich te regtvaardigen. De uitslag der aanklagten vindt men nogtans, evenmin in het door de nazaten van Nassy uitgegeven werk: Essai Historigue, als bij andere schrijvers aangeteekend. Doch, daar

[p. 31]

Nassy hem zóó vijandig was, en door zijn' invloed dezen Gouverneur tot het geven van rekenschap had doen noodzaken, zou hij zeker niet nagelaten hebben, van dezen uitslag melding te maken, als die voor van Scharphuisen nadeelig ware geweest.