|
| |
XVc LXXXII.
Den X Januarij was aen sgraven casteel onthooft Jaecques, jn Danswijc, met noch eenen anderen borgher vande stadt. Elck hadde eenen dootslach ghedaen. Ende Jaecques starf eerst ende was vanden scheerprechter van Brugghe zeer deerlic ghefaelt ende vermoort, zoo datter een roere duer rees, ende men rieper: ‘Slaet den dief doot!’ maer daer en ghebuerde niet anders. Ende den tweeden executeerde hij deghelic, ende badt alsdoen de borghers verghiffenisse over beede zijn knien, segghende dat hem noinct meer en ghebuerde. Maer hij loogher om.
....Item hier noch wat te vooren, te wetene den XV Januarij XVc LXXXII, zoo hielmen Collatie ten zoldere met de drij leden, elc met zijnen eede; ende daer was upghedaen om te lichten drij duysent peerden uuyt den name vanden prince; drij poincten: Eerst zoo begheerde hij datmen gheven soude een gheheel jaer de vulle licente; tweetste datmen consenteren soude den landtraet al tguent dat hij doen soude, zonder anders up ghevraecht ofte vergaedert te sijne; tderde datmen een hooft kiesen soude om de landen vooren te staene, dwelck hij wel begheerde, versouckende de pennijnghen jn sijnen handen thebben om te lichten de drij duysent peerden. Ende die vande wet versochten terstont daerup gheresolveert thebben eer zij van daer
| |
| |
vertrecken souden. De poorterie en wilder niet afdoen jn gheender manieren, noch van deen noch van dandere. Men slootse jnde camere. De weverie van ghelijcken wilden huere suppoosten daerup vergaeren; de neeringhen oock van ghelijcken, scheedende alsoo schurre murre. Den burgemeester vertrack van achter uuyte, wel perplex. - Die van Brugghe hadden ooc raedt daer up ghesonden, maer waren ghesint ghelijc die van Ghendt.
Ende den tijt vanden prince van Oraingen, van zijn gouvernuerschip, ghinck den lesten van Januarij uuyte, ende hij en hadde met Vlaenderen niet meer te doene, ende wasser uuyt ghescheeden zonder eenighe belofte ghedaen thebben aen die van Vlaenderen. Soo wayst datse hem ghinghen salueren ende meenden met hem raedt te nemen vanden lande angaende, sonderlinghe vanden oorloghe. Doen zoo vraechde hij hemlieden waermede datse oorloghe voeren wilden: ‘Ghijlieden en hebt gheenen middele; weet ghijlieden gheenen anderen middel, ic scheede van ulieden; ic en sien hulieden niet thelpen.’ Ende hij seyde hemlieden van thebben jn Ghendt lijbertheyt ende dat men gheven soude de catholijcke sente Jans keercke ende andere, dwelc zij wel sweghen als zij thuys quamen; maer het ba(r)st altijts ver yemant uuyte. Den prince stont wel mette guesen, nu socht hij ooc wel te staene met de catholijcke, zoomen onder tvolck seyde.
....Den II van Maerte, wesende den eersten vrijdach jnden Vastenen, zoo was te Ghendt bij trompette verboden upde boete van drij ponden grooten vlaemsch, ende die jn drijen ghedeelt, datmen niet en zal vermoghen vleesch vercoopen noch eten, thuys noch jn gheen herbeerghe, naer deerste vier daghen jnden vastenen tot de laetste vier daghen vanden vastenen. Daer waeren
| |
| |
ooc ghestelt drij vleeschhauwers om ziecken ende andere persoonen, die vleesch moeten eten: twee vanden grooten vleeschhuuse ende eenen vanden cleenen. Ende dese drije moesten dat pachten, dieder meest af gaf, ende gheen andere; ende elc pont vleesch up zijnen prijs, om dat zijlieden niet en souden vercoopen dat sij wilden. Ooc en moghen zij dat niet vercoopen dan jn huerlieder huus, ende niet jnt openbaere. Ende tschapenvleesch was ghestelt up elf grooten tpont ende al andere naer advenant; maer dit ghebodt en was niet zeere onderhouden: maer men seyde dat dit voorseyde ghebodt niet uuytgheleyt en was om eenighe helicheyt ofte penitentie, maer alleenelic om dat men te Paesschen te bet provanse van leeftocht vinden soude van calveren, lammeren ende dier ghelijcke.
Voorts was bij trompette noch gheboden omme dies wille dat diveersche straeten ofte wijcken elcanderen beropen hadden te vechtene jnde Bijloque, te weten jonghe knechten, ende haddent zes zo zeven weken ghecontinueert, zoo datter hemlieden de groote mede begonsten te moeyen, quetsende ende wondende elcanderen, zoo hebben mijne heeren tzelve meteenen verboden, up groote correctie van schepenen, tzelve niet meer te doene.
Den V Maerte zoo waeren te Ghendt ontboden veel persoonen, die den eedt niet en hadden willen doen van jnde voorn. maent van Octobre, daeromme dat zijlieden hadden moeten houden soldaeten; maer nu hebben zij moeten dien eedt doen, ofte dies niet, werden terstont uuyt der stadt ghesteken ende ghebannen den tijt van drij maenden. Ende zom waeren jn huerlieder huus doen blijven zonder daer uuyt te commen up groote peyne.
Aldus wierden up desen voornomden dach zeven ofte acht ter poorten uuyt ghesteken, die den eedt niet
| |
| |
en hadden willen doen; zulc een ghewelt, overlast ende tieranie hebben schepenen ende den hoochbailliu ghedaen upde catholijcke persoonen; jae, dat meer es, dat zijlieden niet en mochten eens commen spreken haerlieder wijfs ende kinderen. Daernaer hebben zijlieden van daghe te daghe van ghelijcken ghedaen up veel andere persoonen; maer daer wasser vele, die doen den eedt deden, maer seyden: ‘Jc doen den eedt met een quaet herte, om dat ic niet en soude uuyter stadt ghesteken werden.’ Nochtans was die hueverheyt daermede te vreden, twelc was een claghelicke zaecke voor Godt ende voor lieden van verstande dat die hueverheyt wilde alsoo onsen edelen coninck Philips afghesworen hebben, daer sij nochtans van te vooren seyden: ‘Jc doet, maer ic en meent niet. Godt wilt mij die sonde vergheven, die ic daeran doen.’
....Item alsnu maecte men groote preparatie binnen Ghendt jeghens de compste van duc dAlenchon; ende men rechte voor zijn hof een groote, hooghe pieramide. Daer waeren ooc gheordonneert vijf hondert ende veertich maechden, met zoo vele vlambeaus, metgaeders elc een setelken om jnne te sitten; met veel meer cieraet, dat daer toe bereet was.
Jnde halfvasten wecke waeren uuyt Ghendt ghebannen twee gheestelicke persoonen; den eenen was den pastoir van Seeverghem, ende was om dat hij tsondaechs te vooren bevonden was messe te doene jnt hof van Heersele; ende den anderen was eenen religieus van Bauweloo, om dat hij wat contrarie de guesen ofte haerlieder religie ghesproken hadde.
Jn dit zelve jaer, donderdach naer Paesschen, wesende den XIX van April, beleyde den prince van Parma de stede van Audenaerde seer steerck ende roofden oock de gheheele casselrie van Audenaerde, dat deerlic was om hooren ende siene.
| |
| |
Item alsnu upden beloken Paeschdach was de stadt van Ghendt vol ghevloden landtslieden, zoo dat alle huusen, stallen, vauten, jae jnde keercken, al vol was; jae de borghers zelve en wisten hemlieden qualic boeyen, duer die menichte vande landtslieden; ende was al meest de cause om dat Audenaerde beleghert was, waer al het landt zeer gherooft wiert, ende meest, dat te verwonderen was, vande guessche soldaeten zelve, die de vrienden zijn wilden, ende en deden gheen debvoir van Audenaerde tontsetten, maer deden meer quaets dan den viant zelve.
Den XXI April quam een joncxken van Audenaerde, ontrent van veerthien jaeren audt, die eenen brief bracht aen de stede, ende was suptijlic uuyt gheraect. Den brief hadde hij ghestoken jn zijn fondament, en commende bijde heeren, hebben hem doen leeden jnde herberghe ende doen hem goeden chier maecken, want hij hadde texploict fray ghedaen. Ende hij sprack met den monde datter upden XX, sdaechs hier te vooren, wel drij hondert persoonen voor Audenaerde versleghen waeren vande borghers, die uuytghinghen om huer vrauwen ende kinderen uuyt te doene.
Den XXIII April wiert bij eenen monsieur Teant ende capitein Tempele jnghenomen de stadt van Aelst, eerst met eene finesse ende daernaer met vechten, zoo datter daer vele bleef. Ende dat meest te beclaeghen was, was het groote rooven ende moorden, dat zij deden ande gheestelicke ende andere catholijcke lieden, die daerjnne van alle quaertieren ghevlucht waeren; metgaeders roofden oock een menichte van gheestelicke goederen ende costelicke juweelen, dat van alle steden ende quaertieren daerjnne bewaert gheleghen hadde, dat groot goet weert was; ende dat meest te beclaghen was, was dat de stadt vol was van alle gheestelicke
| |
| |
lieden van alle desen lande ende ooc een menichte van ghevluchte catholijcken, weerelicke menaigen. Ende daer en was ooc gheen stede jn Vlaenderen nochte Brabant, die jeghens de guessche religie ende haerliederen aenhanc zoo clouckelic alle dese troubelen wederstaen hadde; ende was te beclaghen dat zij alsnu noch moeste onder de guesen handen commen, duer het quaet toesien van die daer binnen waeren. Ende daer en was ooc gheen stede schadelicker voor de guesen dan dese. Den Heere wiltse vertroosten.
...Den XXVIII April passeerden duer Ghendt, commende van Eeckeloo, wel dertich veendeelen soldaeten ende ghinghen ligghen te Maelte brugghe, buyten de Petercelle poorte, al steerck beschranst ende bedolven. Wat zij daer verbeyden was den schrijver deser onbekent.
Item alsnu ontrent desen tijt was binnen Ghendt bij trompette gheboden, dat men soude eenen ghemeenen ommeganc doen gheheel de stadt duere, om de ghevluchte aermen, die jnde stadt waeren, te onderhouden; want het ghetal zoo groot was van mans, vrauwen ende kinderen, dattet niet om schrijven en es; ende ghinghen achter straete jn grooten ghetalle; vrauwen, ghebedt van kinde van eenen dach, twee, drije, viere ende vijfve, ende alsoo voorts; daeraf dat som duer vreesen de kinderen verlaeten hadden ende som ooc doot ghesmeten, zoo dat men niet en sach dan allederande compasselicheyt ende groot mesbaer.
....Den XXIX ende XXX April passeerden duer Ghendt noch twee ofte drij cornette peerden om te Maelte bijden legher te versamen, die daer nu zeer steerck lagh ende wel bescranst. Men seyde ooc dat de Malecontenten bij Audenaerde zeer schoten ende den Franschen legher lach al tsente Pieters Aelst, zoo datter rontomme den legher niet en bleef up tvelt staende, noch ooc elders.
| |
| |
....Den XXIII Mey was jnden legher te Maelte, buyten Ghendt, doot ghesteken mons. de Cornette, eenen grooten capitein, te vooren eenen apt gheweest jn Vranckerijcke, ende (dit) wiert ghedaen van eenen anderen capitein, die ooc corts daernaer starf vande quetsuere, die mons. de Cornette hem ooc ghegheven hadde. Ende wierden beede binnen Ghendt jn sente Jans keercke begraven.
Item men schoot alsnu ooc zeere up Audenaerde.
...Den XXII Junij zoo waeren alle de neeringhen doen houden Collatie om dese cause: als dat duc dAlenchon, den broeder vanden coninck van Vranckerijcke, die tAndwerpen was ende daer ghecosen hertoghe van Brabant, begheert alle jaere van tlant van Vlaenderen dertich tonne gauts ende den prince van Oraingen vijfthien tonnen; den prince van Antoingen begheert ooc ghelt, metgaeders ooc den grave van Hollac ende noch twee capiteynen, die ic niet en kende. Ende ditte, zeyden zij, voor den goeden dienst, die zij dese landen hebben ghedaen. Maer twas hemlieden al ontseyt, zonder den duc dAlenchon ende den prince van Oraingen. Dies moesten zij die stede van Audenaerde ontset doen, want zij steerck beleghert was. Ofte den prince van Oraingen begheert thebben voor die tonnen gauts dese drije abdien: Eename, Nienove ende Gheertsbeerghe. Ende dit was hem al gheconsenteert. Dies en soude hij van die thiende, die dese abdien alle jaeren toecommen, niet moghen ontfanghen, want dat heeft den pastuers toeghecommen ende nu salt de ministers toecommen. Ende dit en heeft hij niet willen consenteren dat zijlieden hebben zouden.
Item jnde voorseyde maent van Junij ghebuerden jn Vlaenderen veel vremde ende wonderlicke stucken van rooven, moorden ende branden, dat afgrijselic
| |
| |
was; zoo onder andere wiert IJseghem bet dan half verbrant ende men seyde ooc dat Audenaerde gheen ontset crijghen en soude.
...Den V Julij wiert de stede van Audenaerde ghelevert jn handen vanden hertoghe van Parma, met appoinctemente, te weten: eeerst mochten alle soldaeten uuytgaen, maer gheen borghers, ten waere dat zij gaven eene somme van pennijnghen; voorts al dat van Ghendt daer binnen was wierden alle ghevanghen ende ten rantsoene ghesedt, twelc was groote gratie, dat zij daermede ontstonden. Ende met dat zij de stadt jnne hadden, quamen zij jnden morghenstont tot voor Ghendt, ande schransen vanden Ghendtschen leghere, ende riepen: ‘Ghij leeuwen van Ghendt, comt nu ende doet Audenaerde ontset! waer es nu uwen duc dAlenchon, die ghijlieden ghestelt hebt jnde plaetse vanden coninck van Spaingen, die Audenaerde ontset ghedaen soude hebben? hij comt te laete, hij moest kaetsen.... tEs weert dat ghijlieden hem triumphe doet: hij es ulieder wel commen beschermen. - Gheeft hem groote ghiften, dat hij nu naer Audenaerde comme: wij sullen hem willecomme heeten!....’ Ende zij branden jn Zwijnaerde ende Eecke diveersche huusen af.
Item als nu Audenaerde was overcommen jnde handen vande catholijcken, zoo begonst men terstont alle de keercken te prepareren, schueren ende wasschen om den dienst Godts te doene, zoot behoorlic was; maer daer waeren veel guesen diet benijden ende zeer qualic namen dat men de keercken alsoo wiesch, segghende: ‘waeromme wasmen de keercken alsoo? daer en hebben gheen beesten ter keercken gheweest.’ Maer zij moestent zien thaerlieder grooten spijte. Item daer wasser ooc vele, die de stadt verlieten ende ghinghen elders woonen, maar nochtans niet dat zijt moesten doen ofte uuyter stadt gheseyt ofte ghebannen waeren jn zulcker
| |
| |
manieren als zij hier jn Ghendt de catholijcken tierannelic ter poorten uuyt staecken, zonder eens te moghen spreken huerlieder wijfs ende kinderen, zoo hiervooren gheseyt es; maer vertrocken omdat daer niet meer en mochte gheexerceert worden haerlieder religie ofte om dat men niet meer en mochte de keercken rooven ende tgoet vande gheestelicke ofte andere catholijcke persoonen ten buyte en gaf. Jn somma: zij vertrocken met haerlieder zelfs wille ende danck, elc zijn redene wel wetende. Dus zoo leefde men met hemlieden gracciliker dan zij mette catholijcken deden.
....Jn dit zelve jaer van XVc LXXXII, den VII Julij, passeerden duer Ghendt den gheheele leghere, die zoo langhe buyten de Petercelle poorte gheleghen hadde, ter groote scade van menighen meinsche, ende trocken alle ter Brugscher poorte uuyte naer Eeckeloo, ende deelden hemlieden jn veel prochien, ende en deden niet dan rooven, branden, moorden al dat zij vonden; ende verbranden eerst de backerie te Mariekeercke. Dit was het volck, dat tlandt soude vooren staen ende beschermen. De hueverheyt ende potentaten des landts en stonden het landt ooc niet vooren, zoo datmen wel sach sonder bril wat dat te segghen was.
...Item alsnu upden X Julij wierden ghedachvaert sommighe catholijcke borghers up tsanderdaechs smorghens, ten zes hueren, te compareren jnt hof van sente Sebastiaen upden Cautere, ende dat uuyt laste van schepenen met haerlieder cornellen ende capiteinen. Nu tsanderdaechs, woonsdach wesende, commende jnde camere, zoo zaeten daer twee schepenen metten coronel Croovelde ende eenen capitein ghenaemt David Diericx; ende eenen cleercq ghinck daer uuytlesen den ouden eedt, dat was: te verlaeten den coninck Philips met alle zijnen aenhanck. Dat deden zij die ontbode persoonen zweeren, ende diet niet en begheerden te
| |
| |
doene, die moesten gaen jn een ander camere; ende diet deden, bleven daer. Maer jc, schrijver van dese, met noch XVII mannen, die dien eedt niet en wilden doen, ghinghen uuyt. Godt wilt ons versteercken.
Den XI Julij namen sconincx volck jnne het casteel van Gavere ende van Melsene, al zonder slach ofte stoot. Aldus wiert Ghendt lancx om meer benaudere ende daer en mocht niet eenen borgher buyten de poorte gaen of zij en vielen jn vijandts handen.
Item es noch te noteren als dat den capitein van Gavere te Ghendt ghevanghen wiert ende ghesedt jn sgraven casteel om dat hij het voorn. casteel over gaf zonder slach ofte stoot, het welck gheenen noot en was, en dat was hem zeer qualic vande ghemeente afghenomen.
Den XII Julij was den bovenscreven Marten Bontinck als eenen overlooper zeere ghepijnt ende noch eenen man met hem, maer die niet zoo zeere.
Item alsnu jn dese jeghenwoordighe maent Julij dede men te Ghendt alle de borghers wederom monsteren upden Cautere, daer present was den heere van Rijhove, hoochbailliu deser stede; ende hij seyde daer jeghens hemlieden: ‘Wilt met payse met elcanderen leven, ic gheve elc veendel XX s. gr. om te verdrincken;’ (dat was elc corporaelschap II s. X gr.); ‘en hebdi gheen goet gheweere ofte gheen ghelt om coopen, spreect, men salt hu beter gheven.’
....Den XXIIII Julij tsavonts zoo was ghevalle (tusschen) capitein Sonnevelts wacht ende capitein Vos wacht, ande Petercelle poorte, welcke twee capiteynen namen questie jeghens de burghelicke wacht; de vremde soldaeten hieten de borghers ‘Lieven’ ende ‘buchers’: ‘Wij mueghen alsoo wel beghinnen van nu hulieden te rooven, want het zal hulieden ghebueren; Lieven wort zeer cranck; hij en salts niet langhe houden;
| |
| |
men zal hem den beck af stecken; het moeter alsoo wel toecommen.’ Duer welcke woorden zijlieden jn pijcke wierden, jnder middernacht, jeghens elcanderen, dat de trommel in handen was om allarem te slaene; want zij begoesten jn sommighe huusen te breken om te rooven den huusman, zoo dat eenighe vande burghers tsanderdaechs presenteerden requeste voor schepenen vander kuere ende gavent al te kennen met den hoochbailliu. Men vijncker twee zoo drije vande soldaeten ende men hoorde vast jnformatie thueren laste. De poorten die bleven allomme ghesloten.
Ende sdaechs hier te vooren, upden XXIII Julij, was den heere van Croovelde begraven solempnelic met de wet van beede de bancken, cornellen ende capiteinen, die hem droeghen. Ende was zeer haestich ghestorfven.
.....Item alsnu upden lesten Julij zoo hebben de tweenvijftich dekenen doen een maeltijt bereet maecken jn Pertsevale om te schincken den hueverdeken een hevershooft, naer oude costuyme, dwelc men hiet de billane, ende tzelve evershooft stont van smorghens ten zes hueren met de Maecht van Ghendt upde Vischmaerct ten huuse van Saleere, upde bordessche, tot den elf hueren en half, met de wapenen van alle de neeringhen daerjnne ghemaect, ende wiert doen ghedreghen jn Pertsevale om den hueverdeken te presenteren over tafele, van welcke maeltijt elcken deken betaelde zijn contingent.
Item noch up desen zelven lesten Julij zoo begonst men vooren aen dendelduere ter sijden te breken aen de keercke van sente Nicolaus ende de schaillien af te nemen vande twee turrekens an dendelduere omme de zelfste te beweercken met woonsten van huusen over ende ter zijden met comptoiren, om te collecteren de assijsen vande stede ende de keercke gans te nieuten te doene.
| |
| |
Item noch up desen lesten van Julij was binnen Brugghe, zoomen hier zeyde, een verraetschap up handen om den prince ende duc dAlenchon omme te bringhen; ende daer wiert eenen Italiaen jnne beschuldicht, maer men seyde dat hij hem zelven het leven nam jnde vanghenesse. Ende den tweeden sone vanden grave van Egmont, diemen hiet den admirael, wiert ooc daeromme ghevanghen.
.....Jn dit zelve jaer, den XII Ougste, upden sondach, zoo vrochten alle temmerlieden, ticheldeckers, metsers, ghelaesmaeckers ende meer andere jnt sPrincenhof teghen de compste van duc dAlenchon. Ende daer was ooc spraecke om de capelle af te breken, maer den ontfanghere van Vlaenderen, Servaes van Steelant, die oposeerder hem jeghens datmen aen sconincx goet niet commen en soude, daermede zij staende bleef ende men quammer niet aen.
Item alsnu smaendaechs den XX van Ougste LXXXII, naer den noene ten vijf hueren, zoo quam hier jn Ghendt, al de Andwerpsche poorte jnne, Fransoys duc dAlenson, den broeder vanden coninck van Vranckerijcke, ende met hem den prince van Oraingen ende den grave van Zwartsenburch, ende was jnne ghehaelt met XXIIII veendelen borghers, wel ghemonteert jnde wapene. Dese waeren jeghens ghegaen tot sente Amants beerch met veel andere heeren ende cooplieden te peerde. Ende buyten sente Jooris poorte, up eene stellinghe, sat de Maecht van Ghendt ende hiet hem daer willecommen. Ende daer was eenen troon, daermen theylich sacrament placht onder te draghen, ende onder dien zelven troon quam hij ghereden te peerde tot jnt sPrincen hof. Ende up diveersche plaetsen vertoochden de cameren van retorijcke zommighe historien. Ende up beede de zijden vande straeten stonden maechdekens, vier voeten hooghe vander aerden jn tabernakelkens
| |
| |
ende daerup gheschreven: de uprechte liefde; ende noch hadde elc maechdeken jn haer handt een tortse van drij ponden; elc pont coste doe XII grooten. Somma elcke tortse III s. gr. Maer dese maechdekens en waeren niet ghelijc ghecleet, dan elck naer zijnen staet. Ende noch wasser ghemaect een poorte, staende upde Hoochpoorte, voor Pertsevael, met drij duerganghen. Ende noch wasser ghemaect een pieramide voor de poorte van thof, blau van coluere, daerup een gouden sonne. Ende uuyt den zelven torre quam gheloopen rooden ende witten wijn tot upde straete. Alle de clocken luyden om zijn jncompste ende men vierde up sommighe straeten drij avonden achter een.
.....Den XXVII Ougste, upden noene, was bij trompette verboden dat hem niemant vervoorderen en soude jnt palays vanden hertoghe te gaene om messe te hooren, upde de boete van LX lib. p., daerup eenighe riepen: ‘Dits Godt hebs deel; dit es deerste uuytleggen vande nieuwe wet.’
.....Item ontrent desen tijt brochten de groenrocx vier gheestelicke persoonen jnne ende zeven ofte acht soldaeten; ende men seyde dat den eenen was den biechtvadere vanden hertoghe van Parma, ende was jn Ghendt ghenaemt ‘den heylighen sant.’
....Item alsnu den XXII van Decembre zoo wayst den eersten dach vanden jaere, nieudach XVc LXXXIII dat was thien daghen jnne ghecort, en ditte duer bevel vanden paus van Roome, ende alsoo gheheel het landt duere. Die gheleerde segghen dat alle hondert jaeren verloopt eenen dach, dat waere XV daghen, maer ten es nu maer vercurt thien daghen, om beters wille. Aldus hebben zij dit jaer beghonnen upden dach alsboven ende met grooten raet, zoot behoort.
|
|
Auteursrecht onbekend