Chronijcke van Ghendt

[p. 317]

XV^c LXXXI.

.....Upden derthien avont soo seyde men over al dat de Malecontenten seer steerck waeren tOosterzele, te Baveghem ende alle de prochien duere; dat het landt gheheel vol lach. Die van Ghendt hielden scheerpe wachte al de stadt duere ende voor elc huus eenen lanteerne. Men hoorde upde straeten niet te meer ramoel al oft goeden vrijdach gheweest hadde: zoo stille was elcken huusman, elc om te stilts, want zij meenden dien nacht bespronghen gheweest thebben vande vianden. Maer up dien nacht en ghebuerder anders niet dan dat de Malecontenten haelden een voor quaertier vanden lichame van Adriaen van Casele, twelck buyten de Keyserpoorte hinck aen een half galghe; ende zij placten een briefken daer anne, daer jn dat zij ghescreven hadden zulcx hier naer volcht:

Ghij bastdraghers van Ghendt,

al hebdi tlichame van Casele gheschent,

men salder niet om trueren:

dier minst om dinct, die salt besueren.

Item binnen drij daghen daernaer zoo quam de tijdinghe jn Ghendt dat de Malecontenten tvoorseyde quaertier van Casele jn een kiste gheleyt hadden ende met grooter weerdicheyt begraven hadden jnde keercke binnen Aelst. Ende de vier ofte vijf Malecontenten, die voor de poorte van Ghendt afghehaelt hadden het quaertier van Casele, die hadden voor den wijn van die van Aelst vijftich guldenen, voor het clouck feyct, dat zij ghedaen hadden.

....Jn dit zelve jaer, upden eersten Februarij, ontrent den neghen hueren voor den noene, zoo quammer eenen landtsman gheloopen ende bracht de tijdinghe dat de Malecontenten waeren te Maelte, aende brugghe, ende badt zeere aen schepenen datmen hemlieden

[p. 318]

zoude willen assisteren met ruyteren ende voetvolck, want zij waeren twee cornetten steerck; maer men dede hemlieden gheenderande sercours ofte assistentie: sij moesten hemlieden zien rooven. Ende den bastaerdezone van Jacop de Keysere, peerde ruytere, die trompillie was van Riovens bende, die tAyghem lach, die was zijn peert gaen doen beslaen tSieckelieden, hebben hem de Malecontenten upghenomen ende hebben hem met zijn peert mede ghevoert. Ende Rihovens bende, dit ghewaere werdende, hebben hemlieden ooc veerdich ghemaect om Keyser te assisteren, maer zij liepender mede duere te Maelte over de brugghe, vreesende datmen de brugghe uptrecken soude. Hadde dat yemant ghedaen, zij waeren alle jnde valle. Daer en wasser maer over de brugghe zeven ofte achte; sij hadden daer ghesloten gheweest; maer die van Ghendt en hadden die voorsichticheyt niet, of Godt en lietet hemlieden niet toe. Alst ghedaen es, dan siet men de faulte. Ende eenen Gillis Rootaert, schipman, vonden den viant ontrent sente Denijs ende namen hem ghevanghen ende setten hem up een landtspeert, ende om dat hij niet zeere en coeste rijden, duerstacken hem, want hij en coest niet rijden ende was doot thuys brocht. De ghene, die de wacht hadden aende brugghe, sij vieren, de twee spronghen jnt waeter ende den derden die ontliept, ende den vierden voerden zij mede naer Corterijcke ghevanghen.

Den X Februarij sachmen grooten ende afgrijselijken brant jnder nacht, naer Wettere toe. Ende jn dese zelve maent zoo waeren binnen Ghendt bijde hueverheyt ontboden up diveersche daghen mannen van eeren, goede catholijcke, met thiene ofte twaelfve maels uuyt verscheyde straeten, waerjnne datter ooc waeren sommighe priesters, namelic eenen heer Jan Heligheer. Dat was de cause: dat de hueverheyt hemlieden

[p. 319]

vraechden of zijlieden den paus ende den coninck van Spaingnen, ofte de gone, die quamen uuyt huerlieder name met haerlieder aenhanck, hielden voor vrienden; hierup hebben sommighe gheandwoort: ‘Haudese ghijlieden voor gheen vrienden, want ic hope dat den coninck ons viant niet en es.’ Ende alsoo zijn zij thuys ghecommen.

....Den XIIII Maerte, naer noene, zoo was alle ghereetschap ghemaect jnde Gheltmunte bij sente Eloys huus, ende alle de stoelen ghestelt; aldaer tsamen compareerden den hoochbailliu Rijhove, metgaeders alle de schepenen ende den gheheelen eedt vande wet, aldaer sittende elc up zijn plaetse, seer solempnelic. Ende de meesters, daertoe ghecommitteert, begoesten jnde presentie van heere ende wet te muntene nieu ghelt, te wetene: den hoochbailliu sloech eerst een stuck met twee hoofden, ende elcken schepene achtervolghende eenen slach ofte twee; ende daernaer zoo was de munters den wijn gheschoncken abondant ende de wet bleef bancketerende jnde drij Coppens. Ende van dien dach voorts zoo sloeghen de munters eerst leghghelt, om de wet; daernaer penninghen van thien stuyvers.

Jn dese maent van Maerte zo was verboden niet te moghen wandelen upden Coorenaert ende up andere plaetsen tsondaechs ende up andere daghen, als de guesen haerliederen dienst waeren doende, dat was totten drij hueren naer noene, up groote peyne; maer ten was niet zeer daerom ghelaeten.

Den XXVII van Maerte zoo wayst Collatie bij alle de neeringhen. De cause was om den tol vanden coorne te dieren ende upde dobbel bieren, ende datmen alle bieren zoude laeten jn Ghendt commen, waer dat die souden moghen ghebrauwen zijn, midts betaelende den tol, die daerup ghestelt zal worden. Hier jeghens was de neeringhe van de brauwers, ende seyden:

[p. 320]

‘Daermede zal ons neeringhe openstaen ende ons previlegien te nieuten gaen; alsoo en willen wij dat niet ghedooghen.’ Ende het en wiert ooc niet ghedaen; maer vanden anderen tol wayst doen uuytghestelt tot up een ander tijt, zoo men noch hooren zal.

....Den XXIII April zoo wayst vande neeringhen Collatie. Die cause was datmen desen toecommenden Mey zal vergrooten den tol vanden coorne ende vanden dobbelen biere. Ende de hueverheyt ofte som van dien seyden: ‘Oft ghijlieder consenteert ofte niet, het zal ghegheven worden.’ Ende dit was de Collatie.

....Item noch up desen zelven zevensten van Meye zo was den broeder vanden billiu (sic) van sente Baefs, Bombeke, tAelst ghehanghen, met meer andere; ende jnt afvallen vande leere viel tot beneden. Doen was hij ande leere ghehanghen. Hij was vande Malecontenten ghevanghen ende daer en was van sijnen weghe gheenen middele om ten levene thouden, want zijn rantsoen was ghestelt up vier hondert ponden grooten. Ende was wel twee hondert ponden meer schuldich dan al zijn goet weerdich was.

Upden Sijncxen avont, smorghens vrouch, wasser eenen grooten brant bijde Fraters jnde Nederschelstraete, alwaer groote schade ghebuerde van grane ende ander dinck; ende quam bij jnviere.

Item voor een memorie zo cochtmen jn desen tijt wel acht orainge appelen voor eenen stuver ende drij jnlandtsche appelen, namelic holeersen, wel zes groote.

Jnde weke naer Sincxenen waeren van haerlieder bedde ghehaelt Lieven dHerde, Denijs de Muer ende den weert jnde Cleen Sterre. Men seyde dat zij verstandt hadden metten viant, maer was contrarie bevonden, zoo dat zij ontsleghen wierden.

Den XXX Meye waeren de Malecontenten buyten sente Lievens poorte, roovende ende stelende al dat

[p. 321]

zij vonden; ende men schooter twee groote sticken naer, maer zij vertrocken terstont.

Upden VII Junius, ontrent den eenen jnder nacht, zoo waeren de Malecontenten wederom ontrent Ghendt ende verberrenden een huuseken van een oliecot, twelck vul olie lach; ende riepen onder de vesten veel leelicke schampighe woorden ende lachtere vanden heere van Rihove, ende ‘sacramentschenders van Ghendt, keerckbreckers’ ende dier ghelijcke woorden, zoo dat onse engien meesters niet langher verdraghen en coesten, ende schoten drij middelbaere stucxkens af naer de Malecontenten ende vertrocken doen; maer zij speelden noch hun spel om buyt thebben jnt keeren.

Den XVII Junij zoo hielden de neeringhen Collatie ter causen vande vrije Schiplieden. Daer waeren vier schepen van Andwerpen commen al tSas, met coopmanschap, ende wilden naer Audenaerde ende Doornicke; ende als dese schepen waeren jnden Huvetters houck, zoo hebben dese vrije schiplieden de vier schepen ghearesteert, segghende: ‘Dat moet verschepen, want wijlieden moeten nu opwaerts voeren, volghende onse previlegie, want ghijlieden dat niet doen en mocht.’ Ende daeromme hielt men Collatie omme te decideren het different ende om te wetene of die van Andwerpen vermochten up eenen bodem te voeren tot Audenaerde ofte niet. dAndwoorde was jeghens de vrije schiplieden van Ghendt omme datse, al tSas, over die zee ghecommen waeren. Daermede wayst hemlieden ontwesen.

Jn dit zelve jaer, den XVIII Junij, waeren de Malecontenten te Dronghen ende roofden ende vinghen aldaer de lieden, ende principalic vier jonghe dochters van Ghendt, die daer waeren gaen veerckelen met haerlieder vrienden ende ghebueren.

....Jn dit zelve jaer, den XXIIII Junius, up sente

[p. 322]

Jansdach, zoo waeren de Malecontenten ontrent den thien hueren voor den noene tot voor de Petercelle poorte. Eerst commende te Maelte brugghe en vonden zij maer eenen man anden drayboom, die terstont ghinck loopen, ende eenen Malecontent die lieper achtere; doen wierp hij de sluetels wech vanden drayboom. Doen was den Malecontent meester vanden drayboom, zijnde zijn tweetster, ende noch zesse quamen bewaeren den drayboom; doen zo reden de twee voorts tot voor de Petercelle poorte achter eenen waghen met haute gheladen ende quetsten eenen anderen man, ende de wacht up tbolleweerck ande Bijloque die riep seere ande wachte ande poorte, maer daer en was niemant dan eenen, zoo twee, ende eenen, sittende cleermaecken upde voorseyde sentinelle, die ooc liep; ende daer stont anden drayboom ande poorte een peert ghebonden, dwelck zij den haeltere afsneden ende leedent met hemlieden. Ende jnt vertrecken vonden zij zitten drincken den lutenant vande wachte ande poorte, de welcke waeren die vanden Pekelharinck aen S^te Agneeten, bonden ende coorden hem ende leeden hem mede naer de Malecontenten, dwelck hij wel weert was, want hij en hadde selfs gheen gheweere bij hem; ende deghene, die noch ande poorte waeren, eenen zoo twee, creghen de brugghe noch uppe, maer zij en hadden gheen vier; doen zoo ghinghen zij zoucken jnde ghebuerte om huer lonten te ontstecken. Als den viant wech was zoo hielden ons borghers de wachte, niet peinsende dan om drincken, hoe wel datter an Crayens muelen veel volcx zeere ghequetst waeren, diese upden wech vonden, ende namen wel XV zo XVI peerden. Zij waeren wel drij cornetten peerden steerck ende namen noch andere beesten, als coeyen ende schapen.

Den XXVII Junij zoo was voor sgraven casteel onthooft eenen Gillis Danckaert, van neerlaghe upde

[p. 323]

zelve Veerle plaetse ghedaen jn eenen kelder, daer zijn dochter woonde. Ende upden zelven dach wasser vijfve ghegheesselt, daeraf de drije ghebannen waeren, daerjnne eenen was, eenen causmaeckere, woonende jnde Langhemunte, naest de Bonte Coe, die fortse up een jonck wijf van crachte ghedaen hadde ende moeste verghiffenisse bidden ende jn zijn lijnwaet gaen met een tortse, daert gheordonneert was, ende eene somme den aermen gheven, ende betaelen zijn vanghenescosten. Een groote gratie dat hij niet en starf. Den scheerprechter was ontboden van Middelburch, den welcken zoo fray dede, dat sghelijcx niet vele ghesien en es gheweest.

.....Jn dit zelve jaer, jnt eerste van Julij, bracmen sente Veerle keercke af ende elc hadder zijn gherieve ghecocht om huusaigen te maecken; ende men brack oock af alle de handtschoemaeckers huusekens, die daer annex der keercke waeren.

Den XI Julij zoo waeren ontboden voor schepenen vander kuere wel XXIIII zo XXX catholijcke ghegoede persoonen ende hemlieden was daer ghevraecht: ‘Wildi zulcx uwen eedt doen?’ Ende zom waerender, die andwoorden, segghende: ‘Ick en begheert niet te doene.’ - ‘Wel (hebben die heeren gheseyt), gaet tuuyswaert: men sal hu een briefken senden binnen XXIIII hueren uuyt Ghendt te gaene ende alsoo uuyt Vlaenderen, zonder te gaen bijde Malecontenten, up confiscatie van huerlier goet, tot dat de landen jn payse gheaccordeert zijn.’ Ende sij ghinghen doen ter stede uuyte. Dese waeren ghenaemt Jan Jooris, Jan de Moor, beede cooplieden, ende Jan Heggheric, gheseyt Cullaert, aerbeytere, weerckende aen de kaeyen. Ende heer Jan Helegheer, priestere, ende Gheeraert de Scheppere, Vincent Roose, Jan de Backere ende meer andere wisten hemlieden zoo te verandwoorden, midts versouckende copie vanden eedt om hemlieden te

[p. 324]

beraene, (zoo) datse dien dach gheen sententie en hadden.

Den XV Julij was upden Coorenaert eenen persoon van veel quaede sticken, die hij bedreven hadde, gherecht, ende (dit) gheschiede bij eenen nieuwen scheerprechtere, die den heere van Rihove ende schepenen van beede de bancken nieuwe ghecoren hadde.

Ende jn desen tijt sey men seere dat jn Vrieslandt zeere ghevochten was, daer veel vande Malecontenten bleven waeren ende veel van haerlieder edeldom ghevanghen.

Den XVII Julij zoo was met de trommele gheboden te coope thof van Nienove, staende aen sente Jans keercke, daer Croovelde alsdoen jn woonde. Men cesseerde niet van gheestelicke goedinghen te vercoopen; alle daghe vercocht men, ende men vant cooplieden ghenouch, diet cochten, waert gheleghen was. Ende tzelve huus wiert up dien dach ten twee hueren vercocht.

Jn dese maent van Julij waeren hier jn Ghendt ghestelt vanden crijchraet coronellen ende capiteynen, ende niet van schepenen, vier rigoruese persoonen, die niemant en vreesden. Ende dese hadden commissie vanden ontfanc om alle die kinderkens, die ghedoopt ende kersten ghedaen waeren bijde priesters sint den daghe ende jaere XXIII Julij XV^c LXXX, twelck was een jaer daer te vooren ende noch wel drij maenden daer te vooren, alsoot den vadere ende moedere van die kinderkens heeft ghebleken, diet hebben moeten betaelen. Voor elcke petere ende metere ende den priestere ende vadere moesten zij gheven vijf ponden grooten; dat was van elck kindt twintich ponden grooten; ende waeren noch boven dien quaelic toeghesproken ende gheseyt dat zijlieden daerom waeren verraeders, om dat zij haer kinderen dat ghedaen hadden; ende om dat ditte groote beroerte maecte onder tvolck, want daer

[p. 325]

waeren sommighe vaders, die de stadt ruymden om die groote boete, alsoo dat die schepenen ende bailliu hem aentrack ende seyden: ‘Die boeten commen al tot onsen proffijcte; gheeft ons die pennijnghen wederomme.’ Ende alsoo wierden die vier persoonen verlaeten ende schepenen vonden met die ministers andere middelen, die ooc niet goet en waeren voor de catholijcken.

....Den XXVI Julij quamen vijf Schotten ter Petercelle poorte jnne ende brochten drij gheestelicke persoonen mede, die zij ghevanghen hadden tsente Amants, het welcke was zeer diepe jn sviants landts; ende hadden de zelve ghestelt achter up haerlieder peert, met witte alben ende cosulen anne, up schimpernie, ende was zeer zottelic om ziene. Men seyde dat zij duysent guldenen gheboden hadden om vrij ende los te gaene, maer zij en wildent niet doen, maer hielden alle rabauwerie ende schelmerie met hemlieden ende naemen haerlieder ghenouchte om hemlieden te quellen ende temteren.

Den XXVIII Julij waeren de Malecontenten wederomme te Mariekeerke jnder nacht ende roofden een groot ghetal van beesten ende drevense tot Corterijcke binnen; maer die van Dronghenen en leden gheen schaede, want zij hemlieden mede waeren.

.....Jn dit zelve jaer, den XXIX Julij, zoo hadde capitein Mieghem sententie bij schepenen vander kuere ter causen vande moorden, die ghedaen waeren bij de Muyde poorte, te weten vanden bailliu van Axele ende Muysaert van Oostenblije, die ghedolven waeren voor de voorn. poorte, zoo hier vooren ghescreven staet, daer jnde sententie ghenoech gheroert was vande cornellen, die doen waeren, ende van Jan van Imbiese. De sententie luydende te bidden heeren ende wet verghiffenisse, jn zijn lijnwaet te gaene ende met de schroode voor dhooghen, ghebannen vijftich jaer uuyt

[p. 326]

den graefschepe van Vlaenderen ende nemmermeer waepen te draghen teghen Vlaenderen ofte den viant te dienen, upden hals. Ende dese sententie van capitein Mieghem ghepronunchiert zijnde jn opene camere, dede zijne defentie, de welcke wel duerde jnt uuytlesen wel een quaertier huers, segghende aldus: ‘Angaende de moorden vanden bailliu van Axele ende Musaert van Oostenblije es wel waer zijn bij mij doen volcommen ende dat uuyt laste vanden burgmeester, doen ghenaemt Jan van Imbiese; ende ic moestet doen ofte hij en zoude gheprocedeert hebben te mijnen laste, soot vele wel kennelic zijn.’ Voorts was jnt pronunchieren ghelesen hoe datse tsavons ter Muelestede tsamen bij een sitten eten hadden, sprekende, die tfeyt deden, hebbende verstant onder elcanderen: ‘Wel, ghesellen, suldi tstuck wel durfven angaen?’ Daerup dander andwoorden: ‘Al waerder noch zesse, tzal ghedaen werden,’ al jnde presentie vande twee pacienten, niet wetende wat zij daermede meenden. Dit ghebuerde al naer dat zij van tafele opghestaen waeren ende den put ghemaect hadden, ende quamen wederom aen tafel sitten tot dat hemlieden dochte dat tijt was ten elf hueren jnder nacht. Ende (zij) deden de pacienten te verstaene: ‘gaen wij naer Ghendt, men sal ons de poorte open doen; tis beter nu dan jnden dach, maer betaelt altoos dese XXVIII schellinghen grooten, die hier verteert zijn,’ twelc zij zeer gheeren deden, ende zijlieden pacienten anders niet wetende dan dat zij en ghinghen binnen der stadt huere vanghenesse houden. Ende commende voor de poorte up een handtbogheschuete naer, leeden zij de pacienten wat ter sijden uuyt den weghe, daer zij eenen put ghemaect hadden, daer sij se eerst ontcleeden ende daernaer gaven hemlieden tlijf vol wonden, ende daernaer dootwonden, ende dolvense jnden put, dwelck dede den lutenant ende vier soldaeten vande compaignie

[p. 327]

van capitein Mieghem, boven breedere beschreven hoe datter Mieghem om up een ghelt ghesedt was. Ende wiert ghevanghen ende wederom gheslaect vanden voors. Imbiese. Ende noch eenen was bij hem doen vermoorden tot Destelbeerghe.

Jn dit zelve jaer, up desen tijt, regneerde de peste zeere over al binnen Ghendt ende daerbuyten, ende men seyde dat binnen Gheersbeerghe eenen houck vande stadt was, als de voghelen des luchts daerover vloghen, dat zij neder vielen ende storfven duer jnfectie des luchts.

...Den IIII Ougste zoo was bij trompette gheboden datmen gheene kinders kersten doen en mach van priesters, noch gheen vrauwen, noch mans en moghen die doopen, al waert noot, alsoo ons de catholijcke keercke toe liet. Jnsghelijcx was ooc verboden datmen gheen messe doen en mochte, noch trauwen, noch gheenen dienst, die de Roomsche keercke was uuserende, upde boete van ghebannen te sijne uuyt den lande van Vlaenderen ende al haerlieder goet gheconfisquiert, alle die dat doen. Aldus was onsen dienst vande Roomsche catholijcke keercke verboden, om datmen alle zouden commen ten dienste ende keercke vande Calvinisten, want die doen alhier meester waeren. Alsoo waeren doen de catholijcke binnen Ghendt ghepersequeert. God betert!

...Den XIII Ougste, snoenens ten twaelf hueren, zoo quamen beede de bisschoppen van IJpere ende van Brugghe uuyt Sauselet upden Coorenaert, die daer hadden ghevanghen gheleghen; ende waeren up eenen waghen ghevoert, gheconvoyeert met ontrent twaelf ruyters te peerde, gheseyt Carrebijnen, naer Corterijcke, met eenen trompettere, die ghesonden was van Corterijcke om die bisschoppen. Dese reden alsoo tot jnde prochie van Olsene ende daer quam hemlieden teghen,

[p. 328]

te waghen, ooc met een gaerde van peerden, van Corterijcke, jo^r Bussaert van Jmbiese, die langhe ghevanghen gheleghen hadde te Beerghen (Henegauwe), met noch eenen minister. Aldus waeren dese twee jeghens elcanderen ghegheven. Dese verlossinghe is ghecommen duer de huusvrauwe van Bussaert van Jmbiese, want die haddet wel zes maenden lanck aen de hueverheyt versocht ende grooten arbeyt om ghedaen om haeren man thebben, zoo datse ten hende zijn verlost.

...Upden eersten van Septembre soo brochten acht ofte thien peerderuyters eenen ouden Frereminuer jnne, wel van tseventich jaeren audt, met zijn grau cappe anne; ende zij hadden hem up een peert ghesedt met een cussen jnde saele, gheroert zijnde met compassie om dat een oudt man was; sij hadden hem ghehaelt ontrent Cambroen ofte Aet ende sij voerden hem jnden Gauden Appel om met hem goeden chiere te maecken, ende verwachten van hem een goet rantsoen, al soudent eenighe nonne cloosteren jn Henegauwe moeten betaelen. Ende het volck liep bij duysenden om den broere te siene; al hadde den prince jnneghecommen, men hadder niet seerder naer gheloopen om te siene. Hij was ten rantsoene ghesedt ende veraccordeert up twee duysent guldenen.

Up desen zelven eersten Septembre, voor den noene ten elf hueren, zoo was te Ghendt openbaer ten tuynen uuyt gheroepen den coninck van Spaeingen te houden voor viant vanden lande, twelck luyde van woorde te woorde zoo hier naer volcht:

‘Men verclaert den coninck van Spaingen vervallen vande overheyt ende heerschappie van dese voors. Nederlanden ende verbiedt zijnen name ende zeghele jnde zelve landen niet meer te ghebruycken. Ende hieraf zijn boucken gheprent ende openbaer te coope. Des

[p. 329]

toirconde hebben wij onsen zeghel hier an doen hanghen. Ghegheven jn sGravenhaghe jn onse vergaederinghe den XXVI Julij XV^c LXXXI. Ghepubliceert jnt openbaer consistorie van desen Raede van Vlaenderen, present de ghecommitteerde vanden zelven hove, advocaeten, procuruers ende andere diveersche bijstaenders, desen XXI Ougste XV^c LXXXI.’

...Upden XI Septembre, ten thien hueren, zoo was jnt sgraven casteel bijde wet van Aeltere ende die van tAuwenburchsche verwesen levende verbrant te sijne te Mariekeercke, ende van daer ghevoert te sijne ten Langhen damme, ende daer tlichaem gestelt aen eenen staecke, ter zelver plaetsen, daer hij een jonghe dochtere vermoort hadde. Hij was ghenaemt Fransse Lammens, een rijckmans zone, ontrent twintich jaeren oudt, welcken Fransse was van Nevele gheboren ende woonde met dese dochtere ontrent Thorout, de welcke hem te kennen gaf als datse bij hem kindt drouch; daerup hij huer seyde: ‘Vermijdt hu van zulcx te zegghen of ten soude hu niet wel vergaen.’ Naerder handt sijn sij buyten, ten velde waert gaende, gaen sitten aen eenen hautcant; soo heeft hij een beercken wisse af ghesneden ende heeft een ooghe daeran ghemaect, ghelijc de hautmaeckers; ende de dochter, gheen quaet peinsende, zoo heeft hij huer de beercken wisse metten stroppe up huer onvoorsiens over thooft gheworpen ende stappans up huer ghespronghen, ghelijc eenen hautmaeckere, ende heeftse alsoo verworcht. Ende drij daghen heeft hijse laeten ligghen aen eenen hautcant ende dan is hij ghecommen huer lijveken uuyt doen ende heeft se begraven aen een gracht, ende daernaer hem doen aenschrijven. Ende hem ooc niet gheregiert (hebbende) met zijnen capitein, wiert ghevanghen ende es (de mesdaet) alsoo uuytcommen, al waerse sij drije omme storfven: te weten de dochtere ende kindt,

[p. 330]

daer zij van groot ghinck, ende den derden hij zelve.

.....Jn dit zelve jaer, den XXIIII Septembre, quamen de Malecontenten tUrssele jnde predicatie ende namen ghevanghen tweenveertich persoonen vande prochie, jnde keercke ende daerontrent, metgaeders den leesmeestere, maer den minister ontliept. Ende hebbense alle met hemlieden gheleet, ende drevense, ghelijcmen een cudde met schapen drijven zoude. Ende voor tvertrecken was heml. ghevult een cuype waeters, voor deghene die dorst hadden. Ende den leesmeester moeste zijnen bibel mede draghen, ende zij dedense alle salmen zinghen rontomme de cuype met den waetere. Drooch broot was huerlieder cost, die sij hemlieden gaven; ende (zij) moesten alsoo de pacientie nemen.

Jn dit zelve jaer, den eersten Octobre, voor den noene ten acht hueren, zoo heeft Lowijs van Vaernewijc, joncman zijnde, wonende jnde Mageleynstrate, die doen onsen capitein was, alle die onder hem waeren ontboden tsijnen huuse, uuyt den name van schepenen van beede de bancken, ende ons tsamen aldaer ghevraecht of wijlieden wilden desen eedt doen ofte niet, ghelijc hier naer volcht. Ende van ghelijcken deden alle andere capiteynen hier jn Ghendt, zonder eenen capitein woonende jnde Drapstraete, ghenaemt Hans Rijckaert, ooc noch joncman zijnde, ende daeromme was hij capitein afghestelt omdat hij den eedt niet doen en wilde.⁽¹⁾

....Item es waer ende voor waerachtich als datmen alsnu jn Octobre verwachte den duc dAlenchon ende men maecte jn sente Michiels keercke zeer groote preparatie jeghens zijnder compste. Ende es waer dat hij upden wech was, jae, dat meer es, hij dede de stadt van Came-

(1) Zie den eed bij De Jonghe, II.

[p. 331]

rijcke ontset, ende duer zekere occasie, den ghemeenten onbekent, track hij te rugghe ende de preparatie jn sente Michiels keercke wiert ghestaect.

Jn dit zelve jaer, ontrent desen tijt, beleyden de Malecontenten de stede van Doornicke ende schoten daer den XIII Octobre zeer uppe. Ende duer Ghendt passeerden veel soldaeten derwaerts ende men namp ooc binnen Ghendt volck uppe; ende men gaf acht guldens up d'hant, twelc was te doene jnt Schutterhof upden Cautere.

...Jn dit zelve jaer, den XXVI Octobre, naer den noene, zoo waeren wijlieden alle, die gheenen eedt en hadden willen doen, met eenen bode doen commen voor schepenen vander kuere, ende waeren daer elc bijsondere binnen gheroepen ende wederom ghevraecht waeromme dat wijlieden den coninck van Spaingnen als vooren niet en willen afsweeren. ‘Aldus begheert ghij dat noch te doene? ghij mueghet nu noch hier doen.’ Dat was die cause van ons ontbiedinghe.

Jn dit zelve jaer, den XXII Novembre, wiert bij slote van Collatie den prince van Oraingen het gouvernement vanden lande jn sijne handen ghestelt, met conditien dat hij Doornicke soude ontsetten, het welcke vanden prince van Parma seer steerck beleyt was.

Jn dit zelve jaer, den lesten Novembre, was Doornicke met appoinctemente over ghegheven ter grooter schade ende achterdeele vande guesen. Men dede te Ghendt vieren ende groote ghenouchte bedrijven drij daghen, eer Doornicke jnne ghenomen was, ter causen datmen seyde dat Doornicke ontset ghedaen was, twelcke niet waer en was. Dus hadden zij groote blijtschap bedreven om huerlieder zelfs schade ende verlies, daerom zij zeere beghect wierten, twelck hemlieden zeer speet.

Item alsnu upden eersten Decembre zoo begoest men maer eerst vande waerheyt van Doornicke onder

[p. 332]

tghemeente beghinnen te weten; men haddet hemlieden gheeren ontstecken, maer upden II Decembre, ende sonderlinghe upden derden Decembre, zoo quamt volck jn Ghendt seer ghevlucht ende den ghendtschen leghere quam van voor Audenaerde tot Maelte hier voor de poorte ligghen. Doen begonst tvolck ofte ghemeente maer eerst te spreken ende te siene datse bedroghen waeren metten prince van Oraingen, den welcken suptijlic ghevlucht was met tvoortstel van zijne vieringhe ende was vertrocken naer Andwerpen, laetende hier deen heelft van zijn gaerde om te bet wech te gheraecken, duer al dat hem gheseyt was zes zoo acht daghen te vooren: ‘Jndien dat ghij ons Doornicke laet nemen, die van Ghendt smijten hu doot.’ Daerup hij soude gheandwoort hebben: ‘Ic sal mij wel jn tijts solveren,’ dwelck hij ooc alsoo dede. Doen was tghemeente zeer gram, segghende: ‘Hadden wij den voghel gehouden, wij haddender bij den coninck ons gheheel pardoen met vercreghen, want hij hevet ons al ghedaen.’ Ende wiert alsoo gheheel viant vande ghemeenten vande stadt; de magestraeten met haeren aenhanck hadden nuesen ellen lanc; zij en wistent wien claghen; thooft hinck al jn deerde. Ende de Fransoysen, die vrienden van Ghendt ofte vanden lande hieten te sijne, laeghen alsnu ontrent Audenaerde ende en deden niet anders dan up het landt rooven ende stelen, zoo dat den landtsman niet eenen stoel en hielt om up te sitten, dat compasselic was. Ende daer en was niemant vande hueverheyt, tsij van Ghendt ofte vanden lande, dieder yet toe deden, maer lieten het landt van haerl. zelfs volck rooven ende pilgieren tot ande poorte van Ghendt.

Item men begonste alsnu ooc zeer te segghen, dat den prince van Parma zijnen legher voor Audenaerde bracht ofte bringhen soude, ende men hoorde anders gheen maeren dan van het rooven, stelen, moorden,

[p. 333]

maechdeschenden, branden, blaken, dat compasselic ende afgrijselic was om hooren, ende meer vande eyghen soldaeten des landts dan vanden viant.

...Ontrent den XVII Decembre, ontrent den neghen hueren jnden avont, was den brant ghesteken te Putte, jnden Spieghele. Men seyde dat eenen Fransoys ghedaen hadde, diet jnt hoey ghesteken hadde. Dieder jn berucht was, die was ghevanghen ende zeer ghewont ende bijden crijchraet jn vanghenesse (gheset). Den trompere ende trommele sloughen alarm, alarm, ende daer waeren veel quaede roepen. Daer wasser, die riepen: ‘Smijt doot, smijt doot!’ Andere ghinghen al roepen aen tbelfort: ‘Tuwé, tuwé!’ zoo datter wel dertich cortelassen uuyt waeren. Te Putte ende upden Coorenaert ghinct al verloren, die riepen: ‘Laet ons alle de soldaeten doot smijten; die jn stadt zijn al verraeders.’ Maer anders en ghebuerder niet. - Ende seer ontrent desen tijt wayst oock brant aen tsgraven casteel, smorghens ontrent den drij hueren; daer was groote roere, want men meende dat al verraderie was.

Den XVIII Decembre, voor den noene, zoo hebben de neeringhen Collatie ghehouden uuyt laste vande heeren om dese begheerten: Eerst dat den landtraet zal regieren het landt, een half jaer lanck, zonder tghemeente yet te vraghen; ende hertoghe Matthias, skeysers broedere, die tAndwerpen corts heeft gheleghen, als overheere van desen lande, ende den prince van Oraingen, zijnen lutenant, zullent regieren den tijt van drij jaeren. Daervooren was hem belooft elck vijftich duysent guldenen tsiaers. Ende de coninghinne van Jnghelant wilt hebben croos van dat ghelt, dat sij dese landen heeft gheleent om oorloghe te voeren jeghens de Spaengaerden. Maer dit was al tsamen ontseyt vande neeringhen ende andere. Hoet gaen zal, dat weet Godt.

[p. 334]

Den XXX Decembre waeren upden Coorenaert twee soldaeten ghehanghen om quaede rooverie ende desordere, die sij ghedaen hadden; den eenen was eenen Schot ende den anderen een Vlaemsche tonghe. Ende (het) hadde wel besteet gheweest datmer een duyst ghehanghen hadde.