Sjirk en syn fammen

[p. 16]

2. Sjirk en syn fammen

Sjirk sit yn de sechste klasse fan de legere skoalle en hy is de iennichste jonge fan tolve jier yn Heskampen. Nou is dat wol in hiele eare foar Sjirk, mar it is fan gefolgen dat hy gjin maten hat fan syn jierren. Under him komme twa jonges fan acht jier, dy binne altyd togearre. Boppe him komt Aldert de Boer, dy is fjirtjin. Al in hiele keardel, tominsten - hy mient dat hy al in hiele keardel is. Hy rint altyd mei lange boksen en hy smookt al sigaretten. Hy is sa dom as it efterein fan in kou en - dochs ek wer snoad - dat hat er sels tige goed oanfield! Hwant hwer kaem er tolânne, doe't er de skoalle dei sizze koe? By it efterein fan in kou! Hy rekke as neimelker by de melkmasine yn 't wurk by boer Pasma. Hy koe goed melke en de boer wie tige wiis mei him.

Mar in kammeraet foar Sjirk wie it net. Och heden né,

[p. 17]

hear! Sjirk mocht him net lije. Hy hie altyd fan dy nuvere ôfwaeide praetsjes oer de fammen fan Sjirk. En dan mar kâldgnize.

Nou earst oer dy fammen. Us Sjirk moast winliks kieze út trije dingen. Hy koe him allinne formeitsje. Hy koe ek nei it greate doarp fytse om dêr hwat út to finen mei jonges dy't like âld wiene, mar dat koste alle kearen in stiif healûre fytsen. En dan koe er syn heil sykje by de fammen fan Heskampen. Dy wiene der wol! Jikke Span wie tolve jier, Martsje fan Blom ek en Fimke fan Klaes molkfarder wie alve.

Sjirk keas de fammen. Hy sloech in bulte by syn heit en omke Jaep yn de smidte om. Hy koe wol bânplakke, soldearje en oare lytse putsjes dwaen. De Folksbus koe er bêst yn en út de garaezje ride, hy mocht der allinne de dyk net mei út.

Mar in jonge fan tolve wol ek noch wol ris hwat oars. Hy wol aisykje en ljeppe, swimme en fiskje. Hy wol ek noch wolris oangean en healwiis dwaen. Yn in kastanjebeam klimme en dêr in hûs yn bouwe. En noch folle mear! Mien nou net dat Sjirk mei de trije fammen leaf hwat sit to haken ûnder de roazebeam yn de blikke. Dan soene jim Sjirk net kenne - en de Heskamper fammen ek net. Sjirk is net in famke wurden, it is krekt oarsom, de fammen binne sahwat jonges wurden! Sjoch se mar ris rinnen op de polderdyk. Jikke is like great as Sjirk en hat krekt sa'n overall oan. Se kin noch fierder ljeppe as Sjirk! Fansels, Sjirk is sterker, hy is en bliuwt in jonge. Letter sil hy in keardel as in beam wurde, krekt as syn heit.

Jikke is lichter en liniger. As se net in great bosk ljocht hier hie, wie it krekt in jonge.

Martsje is hwat lytser, mar wer folle swierder as Jikke. Se hat thús altyd in Amearikaensk overalltsje oan, dêr sit net in gewoan boppestik op, allinne mar in pear

[p. 18]

galchjes. Nou, der sit hwat yn dat Amearikaentsje! Sjirk hat har wolris fan de groun tild as dat sa útkaem. Dat fanke woech der yn! It wie krekt as hie se lead yn't gat.

Martsje hat mei har tolve jier al twa pryskes woun mei hurdriden. Se is taei en sterk, kalm en evenredich.

Fimke is de jongste en ek de lichtste fan de fammen. Se hat altyd it greatste wurd en as it der op oankomt ek it measte forstân fan it fjouwerspan. Se is de bêste fan de skoalle. Ien oanwenst hat se, se sleept altyd mei in stôk. In moaije rjochte stôk, sahwat in meter lang. Sjirk seit dat it in ôfwiking is, mar dêr laket Fimke om. It let ek neat hwat it is, it is faek noflik as der in stôk by de hân is. Nammerstomear as Fimke him yn'e hannen hat, hwant hwat sy mei dy stôk kin, dat is gjin boartsjen mear, dat is kunst. Noch ien kastanje oan de beam? Wiis him oan en mei de earste slach hat Fimke him der út. Der is gjin tamboerkorps yn Heskampen en dat is spitich. Fimke hie nou krekt it famke west om foarop to rinnen. Se kin de stôk sa omheech smite, dat er yn de loft fjouwer kear oer de kop slacht en har dan sûnder to missen wer yn 'e hân tolânne komt.

Soene trije sokke kammeraten minder wêze as jonges? Gjin sprake fan. Faeks noch better. Sjirk is wiis mei de fammen en de fammen binne wiis mei Sjirk. Se fytse meiinoar nei skoalle, alle dagen al wer oan en yn alle waer en wyn. Twa by twa simmerdeis en hjerstmis, as de kâlde noardewyn gûlt, efterinoar oan. Dan is Sjirk de wynbrekker, Jikke fytst hast tsjin him oan en de oare beide krûpe efter Jikke. In inkelde kear hat Sjirk it mâlle fel oan. As se sa moai igael yn 'e wyn op ride, set hy ynienen efkes goed ta. Efkes sjen litte, dat hy dochs wol hurder kin. Yn in omsjoch leit hy tsien meter foar. En dan moat men de fammen ris hearre!

[p. 19]

‘Hé Sjirk! Is it dy yn de plasse slein?’

‘Moatstou trije earme fammen nou sa wrotte litte?’

‘Krigest aenst net in dropke, jonkje!’

Sjirk gnysket en lit him wer hwat sakje. Hy is in goed kammeraet. Sjirk? Hy is goud wurdich! Hwa soe oars de lekke bannen plakke moatte? Sjirk hat altyd in doaske mei spullen yn de fytstas en yn it frij kertier plakt hy alles dat stikken is.

Op it skoalleplein, ja, dêr boartet Sjirk mei de oare jonges en de fammen toudounsje ek mei fammen. Wis, sa hat it altyd west. Jonges by jonges, fammen by fammen.

Mar as ús ploechje nei skoalletiid wer yn Heskampen is, it kopke thé op hat en der sil noch hwat útfoun wurde - dan komme de klompen en de overalls oan. Dan binne se wer thús!

Net folle to bilibjen yn sa'n lyts doarp? Siz dat mar net to lûd! Kom dan mar ris mei nei boer Span. Dêr stiet efterhûs in bult striepakken, mear as twahûndert. Pas op, net al to tichteby, jim soene dan in pylk snuorjen hearre! En as jim noch tichter by komme, soene jim it ek fiele. Krekt, dy bult striepakken is in fort en de fjouwer biwenners hawwe jim al lang sjoen. Acht jonge eagen kypje troch de naden fan de pakken en elts dy't net om't lyk wol, wurdt bikûgele mei in rein fan pylken. Wês net bang, de ein fan eltse pylk hat in flearhouten dopke en der sit gjin forgif yn, lyk as by de wylde Yndianen.

Hawwe jim gjin kwea yn't sin? Dan meije jim meikomme en it fort bisjen. Gjin doar to finen? Né, dat giet sa mar net! Sjoch, dat greate pak dêrre, dat kin draeije. Just, dat gat moat men troch krûpe. Gean nou mar rjochtop stean, hjir is it heech genôch. Twa keamers mei banken en in tafel! Kouwedekken om op to sitten en in âld kleed oer de tafel. It is in echt hûs, sjogge jim wol? Sterk en droech.

Meije jim wol rikke iel? Ja, jim kinne se keapje yn de

[p. 20]

fiskwinkels. Mar iel dy't jim sels fongen en sels rikke hawwe? Kinne jim net ielrikje? Kom dan mar mei nei Fimke-en-dy's. Dêr stiet in great wynfet op 'e kop tsjin de loads oan. It Heskamper ielfabryk fan Klaes molkfarder. Net in great fabryk, dat is wier. Mar hwat binne se lekker, de ieltsjes fan Klaes! En dy fan ús fjouwerspan ek! Alle fjouwer witte se krekt hoefolle seachmoal der ûnder lizze moat, hwer't it plak fan it fjurrich koaltsje is en hoe lang as de iel yn de reek heart to hing jen. Wis, de iel moat earst fongen wurde. Mar dat kinne se ek. Jouns tusken sawn en njoggen ûre, it moat moai stil waer wêze en ek net to kâld. Dan rint de iel en dan moat men der by wêze.

Mannich kear sitte Sjirk en de fammen by it gemaeltsje to fiskjen, dat is dêr in bêst bitersplakje. Fjouwer angelstokken op de wâl en fjouwer fette reade wjirmen yn it wetter. Né, Sjirk docht de wjirm net foar de fammen oan de hoek. It is gjin moai wurk, mar dy't iel ite wol moat der ek hwat foar oer hawwe. Sjirk hat fuortynienen de punt der ôfbiten. Elts docht syn eigen wjirm oan de heak. It soe in moai spul wurde as hy, Sjirk, fan de iene nei de oare fleane moast om der wer in wjirm oan to dwaen. Hy kaem sels net oan fiskjen ta. En dan dy droktme, dat wurket earslings. Rêstich moat it wêze, net folle prate.

Hoe soe it dochs komme dat fammen sa'n hekel oan dy wjirms hawwe? Sjirk kin it him net bigripe, hy jowt der neat om. As men smoarge hannen kriget, wolnou, it wetter is tichteby. En nim oars in âlde handoek mei fan hûs. Fammen hawwe ek noch lytser en liniger fingers as jonges. It bliuwt in riedsel. Sjirk wjirmdolt, hy hellet de iel fan de heak en hy strûpt se. Dat is manljuswurk. Mar se sille sels de wjirm der oan dwaen. Hy is wol goed, mar net gek.

Se hawwe wolris tritich fongen yn oardel ûre. Ek wol-

[p. 21]

ris mear, mar de lytskes geane wer yn it wetter. Dat soe sûnde wêze, dêr bliuwt ek neat fan oer.

Op alle fjouwer angelstokken stiet in kraske. Dat hat de rykspolysjeman Mulder mei syn mes dien. Mulder komt alle dagen in kear troch Heskampen en sa bleau er ek ris by de fjouwer ielfiskers stean.

‘Hawwe jim wol in akte?’ sei er mei in swier ambtlik lûd. De fammen eagen skean nei Sjirk en mienden doe dat se alle trije byt hiene. Sels Fimke wie stil, se seach mar nei har koarkjes op it wetter. In akte! Dêr moast Sjirk him mar mei rêdde. Dat wie manljuswurk.

‘Né Mulder,’ antwurde Sjirk. ‘Eh - moatte wy dy wol hawwe?’

‘Ja,’ sei Mulder, mei in tear yn de foarholle. ‘Elts boppe de fjirtjin jier moat in fiskakte hawwe. It stiet yn de wet. Of binne jim noch gjin fjirtjin?’

‘Wy binne noch mar tolve,’ rôpen trije fan de ploech.

‘En ik noch mar alve!’ sei Fimke.

‘Ik hie jim grif foar fyftjin oansjoen,’ lake Mulder.

‘Mar dy lytse dingen Sjirk, dy pypstâltsjes, dy smite jim der dochs wer yn, net? En witte jim wol hoe lang as in iel feitlik wêze moat?’

Fimke wist it wol, se hie it wolris fan har heit heard. In biropsfisker moat dat witte. Se soe it sizze, mar doe tocht se krekt op 'e tiid oan de ieltsjes yn de amer. Dêr sieten al moai hwat yn en Fimke koe der gjin eed op dwaen dat dy allegearre oan 'e mjitte wiene....

‘Ik wit it net, Mulder,’ sei Sjirk earlik, ‘mar wy nimme de lytskes net mei’.

‘Né, dêr sit gjin iten oan,’ sei Mulder. ‘Acht-en-tweintich sentimeter moatte se wêze. Ik fiskje ek wolris en witte jim nou hwat ik dien haw? Ik haw in kerntsje yn myn angelstôk fike, nou haw ik altyd de mjitte by my. Jow mar ris oer, ik haw in goed mes.’

[p. 22]

Hy helle in mes en in tûmstôk út ien fan syn protte bûsen en sette yn eltse angelstôk in kreas merkje.

‘Sa, nou binne jim klear. Och, it komt net op in sentimeter oan, hear! It falt ek net ta om eltse iel moai rjocht by de stôk lans to krijen.’

De bern laken. Stel je foar, in iel mjitte! Se wiene altyd al bliid as it glêdde bist yn de amer foel.

‘Dan sille wy nou dat spul yn de amer ris mjitte,’ sei Mulder en hy stapte mei de tûmstôk yn de hân op de amer ta. Fimke har mûle gie heal iepen. Dy fordealde Mulder.... Soe er it nou dochs noch dwaen? Men wist nea hwat men oan dy man hie. Miende hy it nou of wie it wer in grapke?

Sjirk seach skean nei Jikke en Jikke loek in raer gesicht tsjin Martsje. Se tochten allegearre itselde. Soe Mulder dy glêdde dingen der ien foar ien úthelje? Soe er sa gek wêze?

‘Mulder stie swier yn prakkesaesjes by de amer.

‘Se lykje noch al hwat wyld, net Sjirk?’

Sjirk hearde nou oan de toan dat Mulder harren to fiter hie. ‘Ik soe it net dwaen, Mulder! Se kinne wol bite!’

‘Ja,’ sei Mulder mei in sucht. ‘Ik doch it net. Ik haw ek noch krekt in skjinne oerstrûper fan myn frou krige...’

En doe hie Martsje byt! Hiel nuver byt. Har fearren pinne gie net skean nei de djipte, lyk as dat mei in fatsoenlike iel altyd it gefal is. Né, it ding gie plat op it wetter lizzen. Dat hie Martsje noch nea bilibbe!

Feninich fleach de angel omheech. Ek mar in lyts stikje, doe wie it dien. It fielde krekt oan as sloech de heak fêst yn in balke. De angel stie krûm as in hoep en it wetter bigoun wyld to slaen.

‘Sjirk!’ It wie in needgjalp. ‘De skepamer!’

Sjirk wie al ûnderweis. In echt skepnet hiene se net, mar dat lette neat, in skepamer hie noch folle mear moog-

[p. 23]

likheden as it djûrste skepnet. Hoeden loek Martsje de angel, mei hwat der oanhong, tichter nei de wâl.

Mulder syn fiskersbloed wie ek boppe kommen en mei twa greate trêdden stie hy neist de bern yn de ûnderwâl.

Fimke dounse it út, Sjirk stie mei de tonge út de mûle klear mei de skepamer en Jikke lei op 'e knibbels yn it gers, de holle hast yn it wetter.

Nou koene se de kop fan it bist sjen! As dat oare dêrneffens wie....

‘Nou mar, Sjirk,’ rôp Mulder.

‘It wol net! Stil hâlde, Martsje!’ Sjirk wrotte en draeide mei de skepamer. Mulder pakte de ûnderein fan de stôk beet en mei in handige draei rekke de amer, mei de fisk der yn, op de wâl.

Se stiene alle fiif efkes mekoar oan to sjen sûnder in wurd to sizzen. Hwat in fisk! De kop stiek rejael boppe de skepamer út. Mulder wie de earste dy't hwat sei.

‘In mûdhoun! En ik haw ek noch nea sa'n grouwenien sjoen.’ Hy loek de fisk út de amer, makke it heakje los út de greate giele snút en krige syn tûmstôk.

‘Sawn-en-tritich!’ Hy knikte mei respekt nei Martsje. ‘Dou kinst der hwat mei, hear!’

Martsje hie der in kleur fan. Greatsk as in pau stapte se om de fisk hinne. Hwat soene se thús sizze! Dit wie gjin fisk mear, it wie in ûndier!

‘Soe er wol to iten wêze?’ sei Jikke. Hy liket net lekker.’

‘Wis wol,’ ornearre Mulder. ‘Hy moat allinne strûpt wurde. Efkes yn hyt wetter en dan de hiele hûd der ôf helje. Ik mei se graech.’

‘Wy bringe him nei hus, jonges!’ Sjirk liet de fisk wer yn de skepamer glide en rôlle it snoer om 'e angel. De fammen tochten der ek sa oer. Dit wie wol sa'n hael, dêr moast hiel Heskampen fan witte.

[p. 24]

Sjirk naem de skepamer op'e rêch, Jikke de amer mei ieltsjes en de hiele ploech gie yn optocht by de huzen lâns. Earst nei Fimke-en-dy's, dêrwei nei de smidte en doe moast de hiele famylje Span de fisk sjen. Frou Span naem der gau in kykje fan, Martsje en Fimke mei de fisk tusken harren yn en dêrefter Sjirk en Jikke mei de angels. De winkel fan Blom wie de lêste yn de rige. Dêr bleau de fisk, hwant Martsje hie him fongen.

Faek is der noch oer de greate mûdhoun praet. Folle greater koe er net makke wurde. De man fan de wet hie him opmetten en sawn-en-tritich bleau sawn-en-tritich. It kykje hat mei west nei skoalle en de Heskamper ploech makke der wer in goed nûmer mei. It wie de earste kear net en it soe ek net de lêste kear wêze.

Alles gie syn gewoane gong en de mûdhoun moast it sté romje foar oare wichtige dingen.

Ek yn Heskampen wie alle dagen wol wer hwat oars to bilibjen. Gjin greate feesten of muzykkonkoursen. Gjin optochten en der kaem nea in sirkus.

Mar der bleau genôch oer. Genôch foar fjouwer fikse bern dy't ek fan in bytsje in bulte meitsje koene. Yn de natuer wie altyd wol hwat to bilibjen en doch dêr de bûtengewoane dingen noch ris by!

Pasma syn greate traktor rekke op 'e kop yn de sleat. Blom krige tillevisy, hy wie de fyfte al yn 't doarp. Hwat wie it moai foar de bern. Hwat in útkomst by min waer! De smid hie it, Span ek al in jier en nou Blom! Klaes molkfarder noch net, mar dat wie net sa slim. Fimke koe sjen dêr't se mar sjen woe.

Neut to bilibjen yn Heskampen?

Och minsken, faek wie it net ienris nei to kommen.

Mear as genôch. As men it mar sjen woe!