|
| |
| |
| |
| |
1. In suterich doarp
Sjirk fan de smid leit noflik yn de bjirm fan de dyk. Moai waer, lekker iten, sneontomiddei - hwat wol in jonge fan tolve jier noch mear?
Foar syn noas stiet in peal mei in blau boerd en op dat boerd mei greate wite letters: Heskampen.
Sjirk pikt in sûrstâl út it lange gers en hy gnysket. Och och, hwat in doarp! Om dêr nou sa'n great boerd foar del to setten. En op 'e oare ein stiet in krektlikensenien. Wachtsje ris, soe er dat hjir sjen kinne? Efkes de holle optille. Ja, fordeald! As men hjir leit, dan kin men beide buorden sjen. Dat komt, omdat der by Blom in knik yn de dyk sit.
Hwat is it doarpke lyts. As immen mei in goed gonkje der troch fytst en hy seit by it earste boerd: ‘Dei Heskampen! Hoe giet it mei jo?’ dan is er, as er ‘jo’ seit, ek al by it lêste boerd. Dan kin Heskampen net ienris mear sizze hoe't it der mei giet. Ha-ha!
Sjirk hat in protte wille. Dat hy hjir nou krekt yn dit lytste doarpke fan Fryslân wenje moast. Of soe der noch
| |
| |
lytser wêze? It kin hast net bistean. Der is net in kaert dêr't Heskampen op stiet, tominsten net op de kaerten dy't hy ûnder 'e eagen hawn hat. Faeks op hiele greate en op hiele âlde kaerten. Yn it gemeentehûs, dêr hinget in knaep!
Sjirk haffelet op syn sûrstâl. Hwat kin it ek skele, it doarpke leit hjir en dêrmei út. Hwat sei omke Jaep ek wer, hoe wie Heskampen hjir ûntstien? O ja, troch dy reus....
Omke Jaep wie sahwat Sjirk syn twadde heit. Fan birop ynstrumintmakker, wie er al jong nei Amearika gien en hie dêr in goede baen en ek in goede frou foun.
Yn in goed healjier wie er beide kwyt rekke; syn frou forûngelokke ûnder in bus en it fabryk dêr't hy wurke gie oer de kop. Der hie wol in oar fabryk west, mar omke Jaep wie der ôf. Forslein stapte hy wer op de boat en kloppe oan by syn broer, de smid fan Heskampen.
De smid hie in hiel bidriuw, einliks fiersten to folle foar ien man. Hy wie kachelsmid, fytsmakker, elektrysk monteur en koperslagger. Boppedat hie er noch in benzinepomp en hannel yn swarte branje. Hy hie in hiele greate krite, fier yn it roun wie net in oare smid. Hy soe fan Heskampen allinne ek net libje kinne. Smid Douma wie it hert en de siel fan it doarp. Hy hie tillefoan en in Folksbus, syn hûs en syn smidte stiene altyd wiid iepen foar elts dy't yn need siet - earlik, sûnder smid wie Heskampen neat.
Omke Jaep waerd mei iepen earmen ûntfongen en hy wie hingjen bleaun. De smid wie in pûrbêste man, ek in goed fakman, mar as it der op oankaem - in bytsje rûch. Se pasten inoar. Douma die it swiere wurk en syn broer de putsjes dêr't fine fingers by to pas kamen. De bromfytsen kamen foar omke Jaep op en ek hast alle elektryske dingen. Hy makke ek wol horloazjes en klokken.
| |
| |
Sjirk learde fan syn heit it oanpakken, by master yn skoalle de hiele wittenskip fan breuken en âlde generaels, syn mem brocht him bigryp foar ûre en tiid by en al it oare learde hy fan omke Jaep. Omke Jaep wie in alwittend wûnder, altyd rêstich en kalm en foar Sjirk, syn iennichste omkesizzer, hie er alles oer.
In goed jier forlyn hie Sjirk him wer ris ûnderstien. ‘Omke Jaep, hoe is ús Heskampen hjir winliks kommen? Hwerom wenje hjir sa'n bytsje minsken en hwerom stiet hjir net in skoalle?’
Ja, hwerom? Omke Jaep stiek der in farske piip by op.
‘Dat is in hiel moai en ek in hiel âld forhael, Sjirk. Ik sil it dy fortelle.
Hiel hwat jierren forlyn wie hjir noch neat, allinne in greate wyldernis. Doe kaem der in reus - in foarse siedder, dy't alles meitsje koe - en dy tocht: Leave stumper, hwat is it hjir in keale boel. Dit moat oars!
Hy trêdde in pear kear mei syn greate learzens fan east nei west, ticht by de sé lâns en sjoch - dêr lei in dyk! Deselde dyk dy't nou ús greate betondyk is.
Doe krige er hwat sied út syn great pûde, hy gie de dyk wer del en om de twa trêdden liet er in siedkerltsje falle. En dêr Sjirk, dêr woeksen de doarpen út dy't der nou noch lizze.
Ien lyts siedkerltsje wie de reus tusken de greate fingers trochgliden, sûnderdat er it merkbiten hie. It foel bûten de rigel, midden yn it wylde lân en - dou kinst it hast wol riede - dêr kaem Heskampen út fuort.
En ja, de minsken sochten letter allegearre de doarpen op dy't oan de dyk leine. Dy doarpen waerden greater en greater, dêr kaem in skoalle, in molkfabryk of in gemeentehûs.
En Heskampen? Dat bleau gelyk. It hie neat to bieden en gjin ien woe der hinne.
| |
| |
Dat wie it, Sjirk. Heskampen bleau hwat it wie, in suterich doarp!’
Sjirk leit nou op 'e rêch yn it sêfte gers. Omke Jaep hie gelyk, it is in suterich doarp. Dochs soe hy net ruilje wolle. Né, foar gjin jild. En as hy letter great is, dan bout er hjir in fabryk. In fabryk fan greate heamasinen, of oars ien dat nije molkbussen makket. Dan komme der ek mear huzen yn Heskampen. Ja fansels! Monteurs en masinisten, laskers en lju op 't kantoar. Dan wurdt it allegearre droktme. Hy sels wurdt dan direkteur. S. Douma, direkteur! Heart net gek. Né, dat heart goed. Wachtsje ris. Heskamper Masinefabryk. Direkteur: S. Douma. Noch moaijer! Dan moat er ek trouwe. Jawis, alle direkteuren binne troud. Mei Jikke? Fimke? Martsje? Leafst mei alle trije. La-la, dat wurdt hwat. Dat bistiet net....
Gau oan hwat oars tinke. Hwat leit it hjir noflik en waerm. Efkes de eagen ticht....
De takomst-direkteur mei de trije froulju forjit om de eagen wer iepen to dwaen. Hy sliept....
Heskampen? Och, sykje der mar net om. Lûk op de kaert in streek fan Amsterdam nei Stockholm. Dêr't de streek oer Fryslân giet, yn de boppeste helte, dêr leit it sahwat. Der steane mar tritich huzen, de trein hâldt der net en de greate dyk lit it lizze. Gjin skoalle, net ienris in tsjerke, gjin herberch en gjin notarishûs - allinne mar tritich huzen en in lyts grien transformatorhúske. Sa'n fjouwerkantich gefal mei in swart buordtsje der op. Op dat buordtsje in reade pylk en in hiel raer wurd: Libbensgefaer! Fierders in stikmannich beammen, in protte wetter, in bulte greide en in pear stikken boulân. De bus? Nou, siz mar: op healwei. Wis, der is wol oer praet om de bus yn Heskampen to krijen. Boer Dykstra en de smid hawwe togearre nei de stêd west. Twa mannen dy't der
| |
| |
foar birekkene wiene. Dykstra sit yn de gemeenteried en dêr komt men net fansels. Douma is net in prater, mar hwat er seit is goed. En hy hat syn postuer mei. As Douma mei syn twahûndert poun en syn grouwe jekker oan yn in kantoar stiet, dan stiet dêr hwat! En as er dan syn greate hân ris op 'e tafel falle lit, dan moat men al slim dôf wêze as men dan noch neat heart.
Noflik hawwe se dêr sitten yn dat kantoar fan de busûndernimming. De direkteur wie in aerdige man en hy hie pûrbêste sigaren. De greate hân bleau ek stil op 'e tafel lizzen.
De beide mannen fortelden fan de bern dy't alle dagen nei skoalle moasten, fan de âldere froulju dy't net fytse koene of it net mear oandoarsten, fan de kâlde noardewyn en noch folle mear. Dykstra rekke goed op dreef en doe't er bigoun oer de memmen mei lytse bern út it forgetten doarpke, oer memmen, dy't dochs ek wolris nei de stêd woene om hwat nijs to keapjen - doe hie de jongfaem by de direkteur yn it kantoar in pear grouwe triennen rôlje litten!
Dykstra hie it net fornommen, dy hie it to drok mei praten, mar de smid wol. Se siet op in draeistuoltsje, mei in lyts triuwke draeide se de smid de rêch ta, fiske in bûsdoekje út har taske en dipte har dêr mei ûnder de eagen. Ja, de smid hie each foar sokke dingen.
En letter, doe't se wer thús wiene, hie er it ek oan Jan en alleman forteld. Dykstra hie syn bêst dien. En bus of gjin bus, oan Dykstra lei it him net. Dat stie fêst.
Mar dat wie letter. Dykstra syn lêste wurden tsjin de direkteur bitsjutten in fraech. De fraech oft der net in bus komme koe yn Heskampen. Al wie it mar fjouwer kear deis. Moarns twa en middeis twa, bygelyks. Fiif-en-tachtich minsken langhalzen der nei.
De greate baes krige de kaert der by en in liniaeltsje.
| |
| |
Hy seach de tsjinstregeling nochris yn en doe sei er: ‘Ik kom sels to sjen hoe as it der hinne leit! Ik kin dat sa mar net sizze. Hjir sit mear oan fêst!’
Twa dagen letter stie der in lyts buske yn Heskampen. De direkteur stapte der út mei ien fan de ûnderbazen, in man mei twa sulveren streken op de mouwe. Se skodhollen ris, trêdden in pear kear fan de dyk nei it transformatorhúske en loeken djippe tearen yn 'e foarholle.
Dykstra en de smid wiene der ek al gau. In âld mantsje en hwat lytse bern stiene in bytsje oan de kant. De froulju dy't it sicht der op hiene, kipen allegearre troch de gerdinen. Frou Dykstra ek. Sy hie in grouwe snipperkoeke klear lizzen en op it stoofke stie in kanfol bêste kofje. Dêr soe it him net oan lizze. Sadré as har man de hân omheech stiek, soe sy ynjitte.
‘Hoe liket it, mynhear’, sei Dykstra. ‘Soe er hjir swaeije kinne?’
De direkteur skodholle. ‘Minsken, it spyt my foar jimme - mar der kin neat fan komme. Us bussen kinne hjir net draeije en’ - hy seach ris om him hinne - ‘der binne ek to min minsken. Earst is it faeks hwat nijs, mar letter sil it ôfsakje’.
‘De dyk is ek to smel,’ ornearre de ûnderbaes, ‘it risiko wurdt to great’.
Dykstra en Douma knikten mismoedich. Hwat moast men dêr op sizze? It wie wier.
‘Mar wy wolle jimme tomjitte komme,’ birette de direkteur him. ‘Hjirwei nei de hoeke fan de Roldyk is sahwat in kertierke rinnen. As jimme dêr nou in abry bouwe, litte wy dêr fjouwer bussen lâns ride. Wy sille dan noch útsykje hokker bussen’.
‘In abry? Is dat sa'n wachthokje?’ sei Douma tsjin Dykstra.
‘Ja,’ andere Dykstra. ‘En dat komt klear! De ge- | |
| |
meente kin ek wol hwat dwaen. Dit is al in hiel great winstpunt, tinkt my. Hearen, wy geane earst to kofjedrinken’.
Hy stiek syn hân omheech.
Op 'e hoeke stiet nou in kreas wachthúske en de Heskampers, dy't oars in grou healûre rinne moasten om yn de bus to kommen, kinne it nou yn in kertier dwaen. Foar de skoallebern makket it neat út. De greatsten fytse en de lytskes bringt frou Pasma alle dagen nei it greate doarp dêr't de skoallen steane. Boer Pasma hat in auto en syn frou kin ek ride. Har beide bern binne great en sy hat it skoan oan tiid. Dochs soe eltsenien net dwaen hwat frou Pasma docht. Alle dagen al wer oan, moarns kertier oer achten hinnebringe en middeis fjouwer ûre wer helje.
Frou Pasma docht it en mei nocht. Fiif bern kin se meinimme. Se hat fuortynienen sein: ‘Net mear as fiif, hear! Ik wol gjin ûngemakken hawwe’.
De beide lytsten komme foar by har to sitten en de oare trije moatte efteryn. Jimme moasten se sjen kinne, Jeltsje en Hânske, as se moarns ynstappe. Skjin as sulver, it itenstaske yn de hân.
‘Moarn, frou Pasma’.
‘Moarn, jonges. En wolle jimme nou earst mar efkes bitelje?’
Ha-ha! Dy frou Pasma! Bitelje! Se hawwe ommers gjin sinten....
Der wurdt nochris wiidweidich fuotfage op de rubbermatte en dan falle se del op de readlearen bank. Ien fan de greatsten klapt de doar goed ticht, dat moat krekt sa en oars moat it oerdien wurde. De trije efteryn sitte nou ek, elts hat syn eigen fêst plak. Alles klear? Dan giet it oan. Sjoch hoe greatsk dy lytskes dêr postuere! Twa tûfkes hier en fjouwer lytse eachjes, klear en blier, stekke krekt boppe it rút út. Hwa komt ek sa nei skoalle? Yn sa'n
| |
| |
moaije giele auto en mei sa'n leave frou-chauffeur? Net ien ommers. Allinne de bern fan Heskampen.
Frou Pasma glimket. Uterst foarsichtich rydt se de smelle Heskamperdyk del en as der ris in karre of in wein fan de oare kant komt, wachtet se efkes yn in daem. Dêr is it forhurde en dêr sakket men net wei. Gjin ûngemakken. Stel je foar dat men mei dy fiif baeskes yn in sleat rekke. De hiele takomst fan Heskampen leit yn har hannen en se wit it.
As de skoallen nei de simmerfakânsje wer op'en nij bigjinne en der is wer in nij lytske fan seis jier, dan moat de âldste der út. Dy moat dan mar fytse. Net mear as fiif.
Net allinne de bern, mar ek de âlden binne bliid mei dizze skoalletsjinst. Hoe moast it oars? Men soe ommers jins rie to'n ein wêze. De memmen poetse net forgees sa op de bern om, foar't se moarns loslitten wurde.
‘Tink om dy moaije auto! Pas op! En wês fatsoenlik!’
De wyks nei nijjier komme se allegearre by frou Pasma op bisite. Fjouwer of fiif memmen, allegearre mei in ryksdaelder. It benzinejild. Ien ryksdaelder, mear wol frou Pasma perfoarst net hawwe. Ien taryf, allegearre gelyk.
Se ite en drinke dêr dy middeis elts hast foar in goune op, mar dêr steane se net by stil. Se hawwe bitelle.
Frou Pasma sleept mei selsbakte taert en thé mei grúskes. En se glimket....
Sa giet it yn Heskampen. As frou Pasma ris fuort is, of de dyk is winterdeis sa glêd as spek, dan bringt de smid it spul nei skoalle. Dan komme der sniekeatlingen om de tsjillen fan de Folksbus. Op de beide banken by de kant lâns kinne wol tsien bern sitte. Skjin is oars, se hoege dan earst net to fuotfeijen. Der leit ek wolris in âld kachel of in dead keal yn'e midden, mar dêr jowe de bern neat om. Se hawwe al sa folle deade keallen en lamkes sjoen yn harren seis of mear libbensjierren. Dat is hiel gewoan,
| |
| |
al bliuwt it spitich. It heart nou ienkear by de buorkerij. Haedsaek is dat de ploech op 'e tiid yn 'e skoalle komt en it moat al pûrmin wêze as dat net slagget.
Meiïnoar ien, dat koe yn alle huzen fan Heskampen wol oan de muorre hingje. It is krekt as fiele de minsken fan in lyts doarp it oan dat de iene de oare helpe moat. Einliks is it ien greate famylje, de iene wit alles fan de oare. Boer Dykstra hat faeks wol hwat mear sinten yn de ponge as Klaes molkfarder, mar dat bitsjut neat. Klaes hat folle minder kopsoargen en hy komt der ek.
Der wenje gjin rinteniers en gjin kantoarlju yn Heskampen, wol fjouwer greate en fiif lytse boeren. Blom rydt mei de bakkerskarre en hy hat in krudenierswinkel. It bôlleguod wurdt him mei de auto brocht en hy sutelet it fierder út. Hiltsje, syn frou, driuwt de winkel. Mear winkels binne der ek net. Dat is wol maklik, men kin dan nea nei de forkearde ta rinne. Oan 'e oare kant is der wer hwat op tsjin. As Hiltsje in guodkeape oanbieding hat yn sinteklazekoekjes, dan yt it hiele doarpke sinteklazekoekjes by de thé. En as se dan de oare wyks in swarte-pyt-aengesicht forgees jowt by in pakje goede kofje, dan binne it allegearre lytse swarte piten yn de buorren....
Klaes Tromp is molkfarder en hy fisket mei fûken en netten. Hy makket sa fan twa lytse breawinnings ien greaten. Yn de oare huzen wenje boereärbeiders en in pear opperlju. Dat is alles. Tritich huzen en in transformatorhúske.
Hwerom moat dat húske der by? Dêr kinne ommers gjin minsken yn wenje en der sit net ienris in rút yn!
Ja, dat is wier. Mar it moat der wol by!
Dat húske fan Heskampen kaem yn 'e krante!
|
|
Auteursrechtelijk beschermd
