Versamelde gedigte

[p. XI]

Verantwoording

By die versorging van die gedigte is die spelling, behalwe daar waar die rymposisie of ander oorwegings (bv. taalspel) 'n argaïese of uitsonderlike vorm regverdig, in ooreenstemming met die huidige reëling gebring. Trouens, in hierdie opsig is maar net konsekwent deurgevoer wat deurgaans die gebruik was by die heruitgawes van die bundels. Dit het dáárom al nie sin om die bundels af te druk soos hulle daar in die eerste druk uitgesien het nie. 'n Uitsondering word uiteraard gemaak vir Visser se vroeë Ons Klyntji-gedigte. Voorts is daar aan die einde van versreëls dikwels geen leestekens aangebring in dié gevalle waar ons dit tans sou doen nie: dit sou beteken dat ons ingryp in 'n versvormmoment wat Visser klaarblyklik as eenheid eerbiedig het. Ook het ons nie ‘een, twee, drie’ verander tot die ‘een-twee-drie’ wat die Afrikaanse woordelys en spelreëls tans voorskryf nie: dit lyk asof Visser, en woordeboeke uit dié tyd is dit oënskynlik met hom eens, nog werklik getel het. Inkonsekwensies (bv. in die gebruik van aanhalingstekens) is opgeruim.

Ander veranderings wat in die gebundelde staat van gedigte aangebring is, is beperk tot 'n enkele geval. 'n Aanduiding van die konserwatisme wat hier my beleid was, is dat ‘gesang en ry’ in die eerste strofe van ‘Is dit dan reg?’ (Gedigte, deel III: ‘Erns in luim’) behou is. In Die Huisgenoot van 8 Januarie 1926 is dit ‘gesang en rei’, 'n beslis aanvaarbaarder begrippe-paar. Ek het die bundelpaar behou omdat dit baie waarskynlik is dat dit Visser om ‘oogrym’-korrespondensie te doen was. Daarenteen het ek wel verander aan die gedig ‘Raaisel’ in Uit ons prille jeug. Dit is een van die weinige gevalle waar ons oor die manuskrip beskik. In die bundel staan: ‘Dis nie sluiks nie, / Dis nie slegs nie, / Dis nie links nie, / Dis nie regs nie...’ Hier het die setter (of wie ook al) verkeerd gelees: in die handskrif staan nie sluiks nie, maar slinks. En die rymwoord sê hierop ja en amen.

Ander variante, wat by Visser skaars is en dan in ieder geval gewoonlik tot onbelangrikhede beperk, asook ander vermeldenswaardige gegewens, is vir die leser in die bylae toeganklik. Hoewel Visser-manuskripte uiters skraps is - daar sal hieroor verslag gedoen word - is die oorweldigende meerderheid Visser-gedigte voor die bundeling in koerante en tydskrifte gepubliseer. En al Visser se gedigte wat tydskrif of koerant gehaal het - met slegs ses uitsonderings - het ook 'n plek in die een of ander bundel gekry. (Wat 'n mens by voorbaat hart laat vashou vir die waarskyn-

[p. XII]

like kwalitatiewe ongelykheid wat by 'n dergelike bundelgasvryheid moet bestaan.)

Dit het my verantwoord gelyk om in 'n bylae die datum en naam van die tydskrif of koerant te verstrek waarin die gebundelde gedigte vir die eerste keer gepubliseer is. Dit is geen volstrekte bewys van die chronologiese orde waarin die gedigte ontstaan het nie, maar deur omstandighede gee dit tog 'n redelike betroubare aanduiding daarvan en dus ook van Visser se (blitssnelle) ‘ontwikkeling’ - sowel gunstig as ongunstig - as digter. Veral die verhouding tussen die eerste en tweede uitgawe van Gedigte word deur hierdie gegewens in belangrike opsigte verhelder.

By die opstel van hierdie bibliografiese gegewens, is dankbaar gebruik gemaak van die twee bestaande Visser-bibliografieë. In die eerste plek van die NALN se A.G. Visser: Bibliografie wat nuttig is omdat hy o.m. 'n alfabetiese lys (titels) van gepubliseerde gedigte bevat. A. Brink se Andries Gerhardus Visser 1879-1928, Bibliografie, 'n produk van die Carnegie-biblioteek van die Universiteit van Stellenbosch, is gedeeltelik gebaseer op dié van die NALN en is op sy beurt veral bruikbaar deur die afdeling ‘Poësie in tydskrifte - kronologiese lys’. Dit haper in die heel begin so ietsie aan die chronologie, maar die lys kom dan betreklik gou op stryk.

By die gereedmaking van die lys vir die bylae, het dit geblyk dat albei bibliografieë verkeerdelik 'n stuk of twaalf tydskrifgedigte noem wat volgens hulle ongebundel is. Die foute is in die bylae reggestel - die misvatting is doodgewoon toe te skryf aan die feit dat die betrokke tydskrifgedig met 'n ander titel na die bundel verhuis het.

Die werklik ongebundelde gedigte is min. Hulle word volledigheidshalwe almal opgeneem. Dit is betreklik duidelik waarom hulle ongebundel gebly het.

In die NALN-bibliografie word verwys na Visser-manuskripte in die NALN-versameling. Fotokopieë is goedgunstiglik aan my beskikbaar gestel en m.i. relevante/interessante gegewens word telkens in die bylae by die betrokke gedig verskaf.

Soos aan die begin aangetoon is, het dit geen sin om die bundels telkens aan te bied soos wat hulle daar in die eerste druk uitgesien het nie. Wat destyds in die eerste twee drukke met Gedigte gebeur het, maak 'n dergelike onderneming reeds sinloos: die tweede druk bevat 65 gedigte teenoor die 41 van die eerste druk. Daar het nie alleen gedigte bygekom nie, die indeling verskil ook. Om die leser 'n insig in die oorspronklike toedrag van sake te gee, is die inhoudsopgawe van die eerste druk in 'n bylae afgedruk.

Die voorgaande verklaar waarom die leser in die Versamelde Gedigte by Visser se eerste bundel met 'n ‘in memoriam’ gekonfronteer word.

[p. XIII]

Ek wil ten slotte my assistente, mevrou Betsie van Niekerk, van harte bedank vir die noukeurige snuffel- en kontroleer-arbeid wat sy presteer het by die voorbereiding van hierdie uitgawe.

Merwe Scholtz

Junie 1980