Een onwaerdeerlycke vrouw. Brieven en verzen van en aan Maria Tesselschade

[p. 231]

XII. Euscbia, nu treck op Godts basuinen,
Met my, niet om den Jerichooschen muur;
Maer om de stadt, die met haer seven kruinen
De donders tartte, en terghde al 't blixemvuur.
Vondel.

[p. 233]

Opdracht van Vondel.

Opdracht van Vondel's Peter en Pauwels¹⁾.
Opdraght aen Eusebia.

Eusebia, nu treck, op Godts bazuinen,
Met my, niet om den Jerichooschen muur,
Maer om de stadt die, met haar zeven kruinen,
De donders tarte, en terghde al 't blixemvuur.
Nu leer met my zachtzinnigh oorelogen,
En Rome zelf bestormen op zijn kracht,
Niet met gewelt van schiltpadt, ram en bogen,⁷
Waer me het fel al 't aertrijck t'onderbraght,
Maer met gebeên, en tranen, en twee tongen,
En wonderheên, en afgepynight bloet.
Wat Caesar dwongk, heeft Christus dus gedwongen.
De doornekroon beschaemt den lauwerhoet.¹²
Omhels dan dit paer helden, echte Vaders
Der Roomsche Bruit, en Godtverloofde maeght,
Die, op het bloet van hun doorluchtige aders,
Meer moedts dan op Anchises af komst draeght;
Die afkomst quam den gryzen stroom oproeien,¹⁷
En plante daer, door 't zwaert, vervloeckte Goon;
d'Apostelschap, beknelt in ysre boeien,
Verhief'er 't Kruis, gezegent in Godts zoon.
Ghy kust en leest de blaên die eeuwigh leven,
De lelien met roozen overstrooit,
Spierwit satijn met martelinckt beschreven,
En bloetkorael op sneeuw, dat niet ontdoit.

1) Vgl. Unger's Vondel, 1641 - 1642, blz. 18. J.v. Vondels Peter en. Pauwels Treurspel kwam in 1641 te Amsterdam uit en beleefde in dat jaar nog twee andere uitgaven. Zie over de vraag, of met Eusebia, Tesselschade bedoeld is, de Inleiding.

7 schildtpadt, het Latijnsche testudo, dat schildpad beteekent maar ook dek van schilden gevormd, waaronder de soldaten zich beschermden.

12 lauwerhoet - lauwerkrans.

17 moedis - roems, - Anchises, de vader van Aeneas; de laatste stichtte volgens de sage, het Romeinsche rijk.

[p. 234]

25

Daer ziet men druck het padt tot blyschap banen.

 

Daer puft de stanck des kerckers 't weeligh hof.²⁶

 

Daer kiest uw lust geen perlen voor die tranen.

 

Daer veeght men kroon en scepter uit, als stof.

 

Terwijl de jeught, met ydelheên geladen,

30

Den oogenblick des levens wulpsch verquist,

 

Leert d'aendacht hier de tyranny versmaden,

 

En d'ydelheên, noch ydeler dan mist.

 

Zy leert 'er naer Godts strenge ridders aerden,

 

Die 't hemelpadt, op purper niet betreên,

35

Maer op de punt van spijckers, sne van zwaerden,

 

Gekloncken en geknarst door vleesch en been.

 

Wat is ons vleesch, dat toch in 't graf moet rotten?

 

Wat is het lijf, vermast van snoode pracht?³⁸

 

Der wormen spijze, en voetsel voor de motten;

40

Een hindernis van 't geen Godt dierbaerst acht.

 

Dat 's 't wezen uit zijn aengezicht gesneden,

 

De hemelsche en in klay gevangen ziel,

 

Die haeckt te spoên, met wyde en wisse schreden,

 

Naer 't zaligh honck, waer op haer liefde viel.

45

Geen Labyrinth der weerelt kan verwarren

 

Haer opzet, zoo zy volght den marteldraet,

 

En 't licht der beide in bloet vergulde starren,

 

Waer voor het kroost van Tyndar onder gaet.⁴⁸

 

De Tiber komt ten Apennijn af bruizen,

50

En schijnt verheught, daer hy hun Graven schuurt,

 

Geviert van zoo veel Keizerlijcke huizen,

 

En Koningen, wier eere als Christus duurt,

 

Hoe dus? ick raeck geen aerde; myne veder

 

Verruckt den geest naer d'Apostolische asch.

55

Eusebia, laet los, Ghy treckt my neder,

 

Die reede al uit den damp der weerelt was,

 

En liet u, na mijn afscheit, hier geen beter

 

Geheughnis, dan Sint Pauwels en Sint Peter.

(Vondel.)

26 De stank van den kerker is te verkiezen boven den geur van het hof.

38 vermast - bezoedeld.

48 Het kroost van Tyndar, nl, Castor en Pollux, naar wie de sterren (de Tweelingen) genoemd zijn, die geacht werden gunstig te zijn voor de zeevaarders.

[p. 235]

Uit een brief van Barlaeus aan Hooft, van 13 Sept. 1641¹⁾.

Si animus tibi sit excurrere in idem praedium²⁾, amplexabitur te Vicofortius et Vicofortia, cognati cognatum. Etiam de loquacibus turdis garriemus, iterantes illud:

Dulci turdile docte gutturillo
Asperas animi levore curas, etc.

Etiam de perdicibus, quae superno solum volatu, sine contactu, concipiunt, testibus Plinio³⁾, lib. 10, cap. 33, et Aristotele⁴⁾, quem prius nominasse debebam, lib. 5, cap. 5. Hoc cum aliquando accumbens narrarem viduae Septentrionali, illa metuens, ne ejusdem essem indolis et facilitatis, longius sedem a me removit. Hodie librum hunc Trajectinae Ogeliae⁵⁾ mihi misit, cui doctissimos et suavissimos versus inscripsit. Iam maximae virginis nomine rogo, ut ab humanitate tua impetres lineolas aliquot, quibus librum hunc illustres.

1) Vgl. Barlaei Epistolae, blz. 849. Vert.: ‘Als gij lust hebt een tochtje te maken naar dit buiten, dan zullen Wioquefort en zijne vrouw u als bloedverwant omhelzen. Wij zullen ook babbelen over de praatzieke lijsters, terwijl wij herhalen: Kleine lijster, die geleerd hebt met uw zoet keeltje de ruwe zorgen van het hart te verlichten, enz. Ook over de patrijzen, die alleen door het vliegen boven hen, zonder eenige aanraking, zwanger worden, volgens de getuigenis van Plinius en van Aristoteles, dien ik het eerst had moeten noemen. Toen ik dat cens aan de Noord-Hollandsche weduwe vertelde, terwijl ik naast haar zat, schoof zij, vreezende, dat ik dezelfde eigenschap en aanleg had, haar stoel een flink eind van mij af. Vandaag zond zij mij het boek van Trajectina Ogel, waarin zij heel geleerde en bevallige verzen geschreven heeft. En nu vraag ik u, uit naam dier jonkvrouw, of gij het ook van uw hart kunt verkrijgen, haar boek met eenige versregels te versieren.’

2) Nl. het huis Ter Kalve te Wassenaer, het buiten van Wicquefort.

3) G. Plinius (23-79), de schrijver der Historia Naturalis.

4) Aristoteles (385-322), de beroemde Grieksche wijsgeer, in zijn werk De animalibus historia. De plaats is echter verkeerd aangehaald.

5) Zie blz. 222.

Gedicht van Constanter.

Voor een boeck aen Ioff. Anna Roemers vereert⁶⁾.

De schrijver van dit Boeck, beschrijver van dit blad,
Bad Roemers oudste kind syn' Leserin te wesen,

6) Vgl. Gedichten van Huygens, III, blz. 167. Waarschijnlijk was het boek Constantini Hugenii Equitis Otiorum Libri Sex. Poëmata varij sermonis, styli, ar gumenti. Harlemi. Excudebat Ioannes Passchasius a Wesbusch. A^o. XLI, een nadruk van de Otia (1625).

[p. 236]

 

En, soo sij 't schrappen will met een' doorgaende kladd,

 

Bekent hij voor de hand het vonnis wel gewesen.

5

Syn voornaem is een C. syn toenaem is een H.,

 

Syn bynaem, Eeuwigh vriend van Anna en Tesselscha.

8 Novemb. 1641.

Constanter.

Gedichten van Tesselschade.

Maria Magdalena, Aan de voeten van Jesus¹⁾.

Ontoyt, of toyt ghy u, Maria Magdalene,
Als gy uw hayr ontvlecht, verwerpt de luyster steenen,²
Verbreeckt het Perlen-snoer, versmaet het schijnbaer goet,
En keurt voor vuyl en valsch al wat dat voordeel doet,
Om deez' uw malsse jeucht het eeuwich te beletten,
En op een stronckel steen uw toeverlaet te setten?⁶
Godtvruchte Vrouw, gy haeckt vast nae een stalen muyr,
Die niet beswijcken kan door tijt of droevig uyr,
En van het laegh begint te slaen u krulde rancken⁹
Ront om een vaster voet, en wilt den Heylandt dancken,
Die u heft uyt het slijck. Een innerlijck verstant
Verstaet, al spreeckt ghy niet als met het ingewant,¹²
Die Paerlen van uw oog, ten toon op root Scharlaecken,¹³
Die carmosijne smet der sonden suyver maecken;
Dies spiegelt u, mijn Ziel, veracht het vals cieraet,
Of hecht het aen een zuyl van Hemelrijke raedt,
Welck u altijds in 't oogh sal tot berouw verwecken;
Soo kan de ydelheyt u tot vergevingh strecken
Van dat uw oyt behaecht heeft Weerelt, eer of staet;
Schept moedt uyt deses schets beduydelijck gelaet.²⁰

1) Vgl. Verscheyde Nederduyische Gedichten, II, 1653, blz. 237. Uit vs. 20 blijkt, dat deze gedichten geschreven zijn naar aanleiding van eene schets of schilderij. Sterck meent (vgl. Oorkonden over Vondel, bl. 164-165), dat de gedichten op Maria Magdalena kort na Tesselschades bekeering door haar zijn geschreven, en dat komt ook mij niet onwaarschijnlijk voor. Zie voor den titel het gedicht v. Marino (bl. 136 hiervoor). De eerste 8 versregels zijn in het Engelsch vertaald door Edmund W. Gosse, t.a.p., blz. 273.

2 luysier-steenen - flonkerende steenen, juweelen.

6 stronckel steen - steendes aanstoots, - uw toeverlaet te setten - te steunen, te vertrouwen.

9 krulde (gekrulde) rancken, als de klimop, of de wingerd.

12 met het ingewant - in uw binnenste.

13 Er staat: oogen.

20 beduydelick - beteekenisvol.

[p. 237]

 

O sonden wanhoop weerster!

 

Stilswijgends deugden eerster!

 

Stilswijgende verkrijgster!

 

Meer dan bespraeckte swijgster.

25

Ghy toont bewijs, dat Godt belooft der sonden soen

 

Aen yder, die soo doet, maer met die 't woude doen.⁶

Tesselschade.

Als ghy, Maria, smelt in tranen
En wast de voeten van den Heer,
't En is geen raedtzel, maer een leer,
Die uw door Godes heil'gen Geest
Is ingestort, die 't al geneest
En stiert op 's Hemels rechte banen.

Ghy zijt een zinne-beeld der deughden,
Dat met een levendigh geschrift,
Veel meer als Pen of stale stift,
Beduyt, liefd'rijke sonden boet,
Gesticht, met Jesus heylig bloet,
Die bron van heil en 's Hemels vreugden.

Den Heilandt Jesus, op sijn voeten,
Leest uyt uw letter traan crijstal;
De liefd vergeeft de sonden al.
Hoe meerder liefd, hoe meer gewin,
Vergiffenis, zoo groot als min;
Zoo kan de Ziel haer sonden boeten.

O Magdalene, beeld vol stralen!
Van vier en water, liefd en boet,
Verkrijgster van het hoogste goet.
O Sielen! volgt haer deugd gewis,
Toont liefde, soeckt vergiffenis,
Liefd Jesus, ghy sult niet verdwalen.²⁾

Tesselschade.

6 met - tevens, woude - wilde.

2) T.a.p., blz. 239.

[p. 238]

 

Het Vuur en Water suiv'ren bei;

 

Dat's liefd en rouwigh sond beschrei.²

 

Dat liefd was in een trane vloedt,

 

Dat siertze met het hoogste goedt.

 

 

5

Het vlammigh vuur in liefd' ootmoet⁵

 

Maeckt traene vloed der sonden boet.

 

Dit was in Magdaleen alleen;

 

Och was in ons het oock gemeen!

Tesselschade.¹⁾

2 rouwight sond beschrei - het berouwvol beschreien van zonde.

5 liefd' - liefdes.

1) Als voren, bl. 239.

Brief en gedicht van Tesselschade.

Tesselschade aan Hooft.²⁾

Myn Heer ....

Ghelieve dees ingeleyde aen de Proffesser Bareleus te behandighen, om voort aen Constantijntje voor glabeck³⁾ in constelj[ck] goudt, door braeve meester handt gestelt en ghesonden te moeghen werden, als het geleesen is met ooghen van myn Hooft. Laet Juffrouw Hooft dit niet vreempt vinden, dat ick myn Hooft en ooghen segh, sy en is ue daerom niet quijt, alsoo daer wel veel mijn segghe, daer het maer een gebeurt die het besidt. Het eerste mynen is nochtans van groote waerde, doch de grooter vuuricheyt van haer goetgunstighe straelen 't mywaerts sal het eerste myn-recht doot doen schynen, en verbinden my te blyven ue beyder vrindinne,

Tesselscha Roemers.

Laet Vondelen het leesen, soo 't ue goedt dunckt, want ick heb het hem belooft, dat ick het ue open senden souw; soo ick het geluck

2) Naar het Hs. in de Bibl. der Kon. Akad. te Amsterdam. Uitgegeven door Van Vloten in Hoofts Brieven, IV, blz. 240. De datum van den brief en van het volgende vers staat niet vast. Heeft zij misschien door het hierbij gaande gedicht haar overgang tot de Katholieke Kerk aan hare vrienden willen meedeelen?

3) eene steensoort.

[p. 239]

heb van den Heemel¹⁾ te verwerven, ick wensten daer de l'ame²⁾ wel by te hebben, want het boekjen is verloeren.

Adres: Aen myn Heer De Heere Hooft Drossaert van Muyden etc. met vrindt die Godt bewaert.

Die Rejsen wil op aerdt, hoe sterker, hoe bequamer,
Maer dese rejs te doen, hoe siecker aengenaemer,
Nae 't hogh' Ytalia, daer nimmermeer verminckt
Jet wat te voorschijn komt, dat in zyn aerde sinckt,
Maer met syn volle lee'n herbooren om te hooren:
Ghij hebt mijn Rijck bemint, Ick heb u uytverkooren;
Daer 't pat soo engh af is, en 't buyten spoor soo breet,
Nu komt het welcom swack, en maeck mij bett gereet⁸
Om deese wech te doen, met leenen, hellen, rusten,⁹
En kan ick niet te voet, 't sal mij te kruijpen lusten;
Soo lief is my dees last, die 'k nauw volvoeren kan,
Doch ruylden daer geen Rust van Sadtheyts weelden an,
Hoe luckbaer datse schynt, ick sal mij min verdrieten¹³
'T willich onbeeren als 't on willighe genietten
Van segelycker wegh, daer 't nimmer kon geschien,
Dat ick het Eeuwich Honck van deese reys souw sien.
Tesselschade Roemers,
Die reysen wil, verlyst gesontheyt, dat 's niet wonder,
Om onse Reys te doen, hoe siecker, hoe gesonder.

1) Zinspeling op Barlaeus' redevoering De coeli admirandis; zie blz. 142.

2) Nl, Barlaeus' redevoering De animae humanae admirandis, uitgesproken in 1635.

8 Er staat: best of bett.

9 leenen - leunen, hellen - overhellen, op zijde buigen.

13 luckvoll - vol genot (?)

[p. 240]

Gedichten van Constanter.

Aen Ioffr.^en Anna en Tesselscha Vischers, op suykerpeen van haer ontfangen¹⁾.

Gesonde Peen,
Ick vatt de reen
Van uw geschenck.
'T is met een' wenck
Smaecklick bewesen,
De wortel is soet,⁶
De vrucht moet goed
En heilsaem wesen.
Op eer en deughd
Stond d'eerste vreughd¹⁰
Van ons verga'eren;¹¹
All wat der jaeren^12-16
Knoop en gespann
Tot noch daervan
Heeft uyt gegeven,
En by ons leven
Uytgeven moet,
Sal goed en soet
En heilsaem wesen.
Vriendlick paer Weesen,²⁰
Dit is 't beduydt
Van mijn besluijt
Uyt uwe gaven.
Daer ick, begraven,
En ghy tot stoff
Sult weder keeren,
Sal dese lof
Ons graf vereeren.
Hier leyt C.H.
En Tesselscha,
En Anna, d'eerste³¹
Die elck om 'tseerste
Met schrift en pracet,
Met wensch en daed,
Haer' vriendschap sloten,
Vriendschap gesproten
Uijt grond en reen
Als Suijckerpeen.

13 Ian. 1642.

Constanter.

Ick will 'tgegeven peerd besien tot inden mond;
Iae 'tmonden is 'tniet all, ick will noch dieper vragen:²
Wat seght ghij van de Peen? spreeckt, Monden, en spreeckt, Maghen:
Sij tuyghense bey soet-gesonden en gesont.⁴

14 Ian. 1642.

Constanter.

1) Vgl. Gedichten van C. Huygens, III, blz. 168.

6 Als de wortel zoet is.

10 Stond - Steunde.

11 vergae'ren - samenzijn.

12-16 Al wat de opeenvolgende jaren tot nu toe daarin hebben gegeven.

20 Weesen. Is dit eene herinnering aan Huygens gedicht Op 't overlijden van haer' Vader, in 1620 geschreven (vgl. blz. 14)? Maar de beide vrouwen waren nu een goed eind in de veertig!

31 d'eerste - de oudste.

2 'tmonden - het smaken.

4 Zij getnigen dat ... zijn.

1) Vgl. Verscheyde Nederduytsche Gedichten, II, blz. 238.

3) Naar het Hs. in de Univ.-Bibl. te Amsterdam. Vgl. Hoofts Brieven, IV, blz. 241. Zie Petrarca, In morte di M. Laura, Canz. II, Sonn. 12, vs. 3 en 4. De beide regels zijn aldus vertaald door J.A. Alberdingk Thijm (vgl. De Dietsche Warande, Nieuwe Reeks, 1, 1876, blz. 596): ‘Die pijn lijdt om de saligheit, Voert korten krijgh om eeuwgen vrede.’ Zie over de beteekenis van dit gedicht de Inleiding, en Sterck, Oorkondeu, bl. 163.

2) Zie t.a.p.