Een onwaerdeerlycke vrouw. Brieven en verzen van en aan Maria Tesselschade

[p. 139]

VII. Faites avec les fleurs renaistre les amours.
Hooft.

[p. 141]

Gedichten van Barlaeus.

Aan d'achtbare Joffrou T. Roemers.¹⁾

Thessaliaansche Vrou, die met u soete dichten¹
Proserpinam vermeucht selfs uijt de hel te lichten,²

Ghij hebt de Maen verruckt, ghij hebt de Son ontspoort,³

Ghij hebt het starrelicht door uwen glants bekoort,

De puijck van 't Haegsche hoff, van naem en daet Stantvastich,⁵
Valt u, verlichte Vrou, met duijstre Schaduw' lastich,⁶

Hij komt, en steeckt u maer een Schaduw in de handt,

Om van u wederom te krijghen 't licht te pandt,

De ooghen van u Hooft verdonkert ghij met kunsten,
En Muijdens heerschappij beschijnt ghij met u gunsten.

De dwingelant van 't Oost, de geestighe Reael,¹¹

Verheucht hem in u deucht en glinstert door u strael.

Het raeckt al uijt syn snor, als ghij begint te spoocken;¹³
U pen, u tongh, u geest kan eunjer pappiens koocken.¹⁴
Doch syn dees' Goden dus hoochwaerdich met u naem,

Ist wonder dat ick soeck te rijsen door u Faem.

C. Barlaeus.

1) Naar het Hs. in de Leidsche Bibliotheek, Uitgegeven in Tesselschade Roemers en hare vrienden, blz. 31. Dit gedicht begeleidde een exemplaar van Barlaeus' rede De coeli admirandis (Over de wonderen des hemels), die hij den 11 den Februari 1636 had gehouden.

1 Thessaliaansche Vrou, woordspeling met Tesselscha (Lat. Tessela) en het Grieksche landschap Thessalia.

2 Proserpina, de echtgenoote van Pluto, den beheerscher van de onderwereld.

3 verruckt - van hare plaats gerukt; ontspoort - uit hare baan gerukt.

5 Nl. Huygens.

6 Schaduw' - nl. vertaling; zie blz. 118-119.

11 Reael was gouverneur-generaal van Oost-Indië geweest.

13 snor - snoer, richtsnoer.

14 eunjer pappiens - eunjer is spook. Waarschijnlijk is hier gedoeld op toovenaarsters, die allerlei kruiden en andere dingen tot papjes kookten, om geesten op te roepen.

[p. 142]

Aen Joffrou Tesselschaa, doen d' Hr Barlaeus haer sondt syne Oratie van de Ziel.¹⁾

Ontfanght dit boecksken van de ziel,
Die eerstmael uyt den hemel viel;
Waer door de Schaa van Tessel leeft,
En boven alle Vrouwen sweeft,
Waer door de handt van Roemers kint
In roomers Suum cuique print,⁶
Waer door u susters hooch vernuft⁷
De geesten van ons' eeuw verbluft,
Waer door Duarta, als sij singht,
De nachtegael van Alckmaer dwinght,

O Zieltiens, zieltiens sonder pijn,

Wanneer ghij sult ontlichaemt syn,
Wanneer ghij, soete Tesselschaa,
Niet meer sult voelen 's werelts schaa,
Wanneer Duarta aan u sij
Vergeten sal haer melodij,
Ontfanght mij dan, en laet mijn geest
Bij uwe zieltiens dwalen meest,
Want nu ick ben een levend lijck
Ben ick eijlaas, niet lijdelijck.²⁰

C.B.

1) Naar het Hs, in de Leidsche Universiteits Bibliotheek, Uitgegeven door Van Vloten in Tesselschade Roemers en hare vrienden, blz. 36. In het laatst van Februari 1635 had Van Baerle zijn college over Aristoteles' De anima geopend met eene Oratio, de animae humanae admirandis (Rede over de wonderen der menschelijke ziel); zij werd bij Willem Blaeu te Amsterdam uitgegeven en ook in het Nederlandsch en in het Fransch vertaald.

6 In roemers leder 't zijne grift.

7 nl. Anna Visscher.

20 lijdelijck - draaglijk.

Ad honeftissimam et erecti ingenii matronam Mariam Tesselschade, vidvam.²⁾

Tessela, Thessalicis non enutrita sub oris,

Tessela, Battaviae gloria prima tuae;

Tessela, quae sexum studiis et moribus ornas,

2) Zie Barlaei Poemata, II, blz. 428. Het gedicht is in 1808 vertaald door Bilderdijk (vgl. Scheltema, t.a.p., blz. 174) als volgt:

Tessel, die Thessaaljes lauweren

Naam noch bakermat ontleent,

Maar de roem van uw Batouweren,
Maagd- en mannenlof vereent!
Tessel, van wier lieve lippen,

Van Atheenschen daauw besproeid,

Geestig jok en kwikjens glippen,

Heusche boert en rondheid vloeit!

Die Arachne met de naalde,
Xeuxis door 't penceel verwint;
Hoofts en Huygens lof behaalde;

Goden aan uw toonen bindt!

Tessel, wier betoovrend zingen,

Door geen hart te wederstaan,

Mavors zelv' tot vreè zou dwingen,

Phoebe lokken uit haar baan!

Die de weduwlijke sponde

Eenzaam drukt en zonder leed,

Spottend met geklag en wonde
Van een wakenden Poëet!
Laat van Baerles wezenstrekken,

Afgeteekend op 't papier,

In dit beeld een blijk verstrekken

Van het zuiverst vriendschapsvier!

Mag uw beeld my niet gebeuren;

Ieder versjen uit uw pen

Zal ik voor een Beeldsel keuren,

Daar ik Tessel in herken.

[p. 143]

 

Atticus e placido cui fluit ore lepor;

5

Tessela, cujus acus solertem vincit Arachnen,⁵

 

Tessela, Apellaea pingere docta manu;⁶

 

Tessela, quae magni clarescis laudibus Hoofdî,

 

Et Constantino Tessela dicta meo;

 

Tessela, quae coelo posses deducere Lunam,

10

Et tetricos cantu demeruisse Deos;

 

Tessela, quae viduo recubas castissima lecto,

 

Et procul a viduo vate remissa jaces:

 

Accipe Barlaei scriptos in imagine vultus,

 

Istaque non ficti signa favoris habe.

15

Tu generosa, tuos si nolis mittere vultus,

 

Quae toties mittis carmina, vultus erunt.

C. Barlaeus.

5 Arachne was eene Lybische jonkvrouw, die prachtig kon weven, maar om haar hoogmoed door de godin Athene in eene spin werd veranderd.

6 Apelles was een beroemd Grieksch schilder uit de 4de eeuw v. Chr. In de vertaling is, blijkbaar om de maat, Zeuxis, een ander beroemd Grieksch schilder uit de 5de eeuw v, Chr, in de plaats gesteld.

[p. 144]

Ad Thesselam et Franciscam Duartam musices laude claras.¹⁾

 

Matronae, matresque, meae miracula terrae,

 

Quae canitis, quales non cecinere Deae.

 

Si sinitis vatem vobis dare praemia, dicam;

 

Altera sit Seraphin, altera sit Cherubin.

C. B[arlaeus].

1) Naar het Hs, in de Leidsche Universiteits-Bibliotheek. Uitgegeven in Barlaei Poemata, II, blz. 432, met den titel: Ad Tesselam et Duartam cantu nobiles. Vertaling: ‘Aan Tesselscha en Francisca Duarte, beroemd door den lof harer muziek. Vrouwen en moeders, gij die een wonder zijt van mijn land en zingt zooals de godinnen niet gezongen hebben, wanneer gij toestaat, dat een dichter u een prijs toekent, zal ik zeggen: moge de eene een Seraphin, de andere een Cherubin worden.’ Zie over Francisca Duarte blz. 84.

Uit een brief van Barlaeus aan Huygens, van 6 Maart 1636.²⁾

Fuit hic³⁾ per aliquot dies Maria Tesselscha, erecti ingenij matrona. Vidua est. Nolj subridere. Eam his versibus prosecutus sum.⁴⁾

2) Vgl. Hoofts Brieven, IV, blz. 253; De briefwisseling van C. Huygens, II, blz. 153. Vertaling: ‘Eenige dagen lang is Maria Tesselscha, eene vrouw van groot verstand, hier geweest. Zij is weduwe. Glimlach niet. Ik heb haar geëerd door de hierbij gaande verzen.’

3) Nl. te Amsterdam.

4) Waarschijnlijk het vorige gedicht.

Gedicht van Tesselschade.

Aen de E. Heere Proffessor Barlaeus, doen hy my sijn Oratie van de wonderen des Hemels toesont.⁵⁾

Thessaliaensche konst, om 't Maen-licht te doen dalen

Door sneege schranderheyt, in Tesselscha noyt viel.²

Maer ghy kunt op de Aerd den heelen Hemel halen,

En staende houden met een Wonder-kracht der Ziel;

Wout ghy den treck van die Caracters doen vertaelen,

Licht of ick mee wat Lichts des hooge heyms onthiel.⁶

(Tesselschade.)

5) Het versje is uitgegeven in Jacobi Westerbani Minne-dichten, 1644, blz. 269, en in Verscheyde Nederduytsche Gedichten, I, blz. 31. Hier is de tekst genomen naar de Minnedichten. Het vers is een antwoord op dat van Barlaeus; zie blz. 141.

2 sneege - scherpe, vaardige.

6 des ... heyms - der ... woning.

[p. 145]

Gedicht van Barlaeus.

(Aen Joffrou T. Roemers).¹⁾

Als ghij kundt door u cracht de Maen om leegh doen daelen,

Als ick kan op der aerd den hemel brenghen neer,

Soo is het noodeloos den hemel te vertaelen,

Want daer den hemel is, sijn taelmans in geen eer.⁴

D. Barlaeus.

1) Naar het Hs. in de Bibl. der Leidsche Bibliotheek. Het versje staat op hetzelfde blad als Thessaliaensche Vrou, die met u soete dichten, en heeft in het Hs. den titel: Aen de selve. Het is uitgegeven door Van Vloten in Tesselschade Roemers en hare vrienden, blz. 32.

4 tnelmans - vertalers.

Brief van Hooft.

Hooft aan Tesselschade.²⁾

Me Joff.^re

Killende³⁾ Penelope, ende Heeneloopster voor de straelen van Apollo, hoe komt U.E. vervaert⁴⁾ voor 't ijs, ende begeeft u van de sleê op den waeghen, daer uwe koude maghtigh⁵⁾ is, niet alleen 't ijs te sterken, maer 't waeter te doen bevriezen, beter dan sneeuw en zout zulx kunnen doen? Uw Phoebus⁶⁾ blaekt, ende leydt d'ujterste kraften zijns vernufts te kost aen 't verheffen van de waerdij der vrouwen. De bijgaende brief⁷⁾, te verduitschen door den Heere D. Paeuw⁸⁾, zal 't ujtwijzen, ende misschien U.E. ijslijk hart bemurwen. Zoo dat niet helpen magh, zoo lujstert ten minsten nae 't hier nevensgevoeghde deuntjen van mijnen neeve Fabrj⁹⁾

Faites, avec les fleurs, renaistre les amours.

'Ten zij dat gebeurt, zoo zeg ik, dat de Musen en Gratiën t'u went ujt hebben; niet t'uwent alleen, maer in de gansche stadt Alkmaer; doch hoope een beter; gebiede mij aen alle de vrienden, ende boven

2) Naar het Hs. op de Amsterdamsche Universiteits-Bibl. Vgl. Hoofts Brieven, III, blz. 102.

3) Doodende.

4) bevreesd.

5) in staat.

6) Nl. Barlaeus.

7) Die brief van Barlaeus aan Hooft schijnt verloren te zijn.

8) Zie blz. 105.

9) Christina de Bitter, de grootmoeder van Hooft's eerste vrouw Christina van Erp, was eerst gehuwd geweest met Andries van Erp, en daarna hertrouwd met Arnout Fabry (Vgl. Elias, I, blz. 61). Er zal hier sprake zijn van afstammeling van dezen Arnout.

[p. 146]

al in U E. beste gunste, met bidden, dat God in de zijne behoede d'ouwde (hola! dat 's een laster,

Ch'a donna non si fà maggior despetto,
Che quando vecchia o bruta le vien detto¹⁾,

ik wil zeggen, de bejaerde, en de minderjaerighe Tesselscha, gelijk wenscht van heeler heeter harte,

Mê Joffr.^e,

Uwer E. Verplichtste, dienstvaerdighste P.C. Hooft.

Ujt Amsterdam, den X^en van Lentemaendt des jaers 1636.

1) De versregels zijn aldus vertaald door B. Huydecoper in zijn uitgave van Hooft's Brieven, 1750, blz. 379: ‘Men doet de vrouwen doch op aardt geen grooter spijt, Dan als w' er ouderdom of leelijkheidt verwijt.’

Gedicht van Barlaeus.

Ad Constant. Hvgenivm, de verfibus Tesselae in Vmbram,²⁾

Quam mihi ab Almeriis tua Tessela misit arenis,

Mittitur ad vestros pagina docta lares.

Vmbra facit carmen. sed quae Titania vincat

Lumina. quae rutilum provocet umbra diem.

Illa tuae mulier venerabilis institit umbrae,

Deque tua solers lumina nocte capit.

Hugeni, cuperem fieri jam femina, postquam

Incipiunt matres versibus esse mares.

16 Mart. 1636.

C. Barlaeus.

2) Vgl. Barlaei Poemata, II, blz. 433. - Ik heb indertijd het Hs, in handen gehad en daaruit den datum opgeteekend (vgl. Oud-Holland, VII, 1889, blz. 121), maar kan mij niet meer herinneren, waar het zich bevindt. Dit vers van Tesselscha is verloren gegaan. Vertaling: ‘Aan Constantijn Huygens over de verzen van Tesselscha op de Schaduw. De geleerde bladzijde, die uwe Tesselscha mij heeft gezonden uit de zandstreek van Alkmaar, wordt naar uwe woning gestuurd. De schaduw maakt een gedicht, maar het is eene schaduw, die het licht van Titan (den zonnegod) kan overwinnen en den goudgelen dag kan uitdagen. Die eerwaardige vrouw bedreigt uwe schaduw en neemt vindingrijk het licht weg van uw nacht. Ik zou wenschen, Huygens, thans eene vrouw te zijn, nu moeders beginnen mannen te zijn door hare verzen.’

[p. 147]

Uit een brief van Barlaeus aan Wicquefort, van 16 Maart 1636.¹⁾

Nobilissimo Hugenio trade hos versus laudatissimae Tesselae.²⁾ Non carent genio, nisi me aut affectus aut coeca admiratio inumbrant. Addidi epigramma meum, quia, ut proverbium habet, Mulier pudica non it sola.

1) Vgl. Barlaei Epistolae, blz. 647. Joachim de Wicquefort (eigenlijk Jacob Wickevoort), geb. te Amsterdam, (1600-1670) was een broeder van den bekenden diplomaat en geschiedschrijver Abraham de Wicquefort, Hij was ook diplomaat, nl. agent van Bernard Hertog van Saksen Weimar en sedert 1639 resident van den landgraaf Hessen-Cassel in den Haag. Wicquefort was een zeer ontwikkeld man. Hij was getrouwd met Anna de Wilhem, eene zuster van Huygens' zwager en ambtgenoot Mr. David le Leu de Wilhem, en was verwant met Hooft, en een groot vriend van Huygens en Barlaeus. Vertaling: ‘Geef aan den edelen Huygens de hierbij gaande verzen van de voortreffelijke Tesselschade. Zij zijn niet zonder geest, als ten minste niet genegenheid en blinde bewondering eene schaduw werpen op mijn oordeel. Ik heb er mijn gedichtje bijgevoegd, omdat, zooals het spreekwoord zegt, eene eerzame vrouw niet alleen gaat.’

2) Zie het vorige gedicht.

Uit een brief van Huygens aan Barlaeus, van 23 Maart 1636.³⁾

Epigrammata tamen, quibus Tesselam, aut de Tessela amicos allocutus es, aio me de horum numero excipere; suspicare quid causae sit Agnosco novae vestigia flammae⁴⁾, neque totus horum neque

3) Naar het Hs. in de Bibl. der Kon. Akad. te Amsterdam In De briefwisseling van C. Huygens, II, blz 156, is slechts de korte inhoud van den brief meegedeeld. Vertaling: ‘De verzen echter, waarin gij Tesselscha of de vrienden over Tesselscha hebt toegesproken, zeg ik, dat ik uit het aantal van deze uitzonder; vermoed eens, wat daarvan de oorzaak is. Ik bemerk het spoor van eene nieuwe vlam, en gij zijt noch geheel, noch alleen de schrijver er van; gij hebt uwe hand geleend aan den zoon van Venus, die u voorzeide. Tessela is geschreven met de hand van een minnaar-dichter en, als ik niet erg droom, mijn vriend, zijn deze vonken het voorspel van een grooteren brand. En als gij zult moeten voortgaan met een gedicht, zooals dat, waardoor wij het vorige jaar gezien hebben, dat dit paleis bijna vernield is, dan Wee de Trojaansche! Ga gij echter voort met dien stap. Ik verwacht uw naam te zien in de Heldinnenbrieven en in het nieuwste boek Over de kunst der liefde, niet van Lullius of Tullius, maar van Naso, en als gij dat van aanteekeningen hebt voorzien, nemen zij zoo lang genoegen met uwe verontschuldiging aangaande Empiricus. Want dit is theorieen praktijk van eene grootere werkzaamheid .... en dit zal mogelijk zijn met goedvinden van den overmachtigen Knaap⁵⁾ en van het meisje (ik bedoel de weduwe), die nu dikwijls bezongen en nog eens bezongen zal worden. Vaarwel, doctor, dichter, minnaar, en bemin gelukkig, als gij wilt, evenals gij leeraart, als gij dicht en als wenscht uw C.H.’

5) Cupido.

4) Vergilius, Aeneis, IV, vs. 23.

[p. 148]

solus autor es; dictanti Veneris puello manum commodasti. Vatis amatoris Tessela scripta manu est et, nisi valde hallucinor, amice praeludia sunt hae scintillae majoris incendij. Quod si scazonte prosequendum erit, ut quo palatia haec tantum non consumpta anno superiore vidimus, Φετνς 'ιλιάδος. Perge tu tamen illo incessu. In Heroïdum epistolis te expecto, et libello proximo de Arte¹⁾, non Lullij²⁾ nec Tullij³⁾, sed Nasonis, quem si commentario illustraveris, tantis per de Empirico⁴⁾ excusationem accipimus. Nam haec majoris industriae σχέωις et 'εμπειϱία est ......... et fieri id quidem possit pace Puelli dictatoris, et puellae (viduae inquam) saepe nunc dicendae, dictitandae. Vale mi Doctor, mi Vates, mi Amator, et felicissime quidem, si vis, amato, ut doces, ut canis, ut vovet tuus C.H.

1) De Heroïdes en De arte amatoria zijn werken van den Romeinschen dichter P. Ovidius Naso (43 v. Chr.-17 n. Chr.).

2) Raymundus Lullus - of Lullius (1234-1315), een Spaansch wijsgeer, schreef de Ars Lulliana, die zeer beroemd is geworden.

3) Het is niet duidelijk, welk werk van M. Tullius Cicero (106-43 v. Chr.) hier bedoeld wordt.

4) Barlaeus is lang bezig geweest met een werk over Sextus Empiricus, een Grieksch wijsgeer, die ongeveer 200 jaar voor Chr. leefde; het is niet gereed gekomen.

Uit een brief van Barlaeus aan Huygens, van 26 Maart 1636.⁵⁾

Quantos tu, mi Hugeni fluctus in simpulo excitas, quanta fulgura e pelvi das, quia epigramma molliusculum effudi ia Tesselam, quia ad Belgicos eius rythmos, praeter meum morem, Belgico idiomate,

5) Zie De briefwisseling van C. Huygens, II, blz. 156. Vertaling: ‘Welke groote golven doet gij ontstaan in een scheplepel, welke bliksemschichten uit een bekken, omdat ik een eenigszins gevoelig gedicht op Tesselscha heb geschreven, en omdat ik hare Nederlandsche versregels, tegen mijne gewoonte, in het Nederlandsch met minder strenge woorden heb beantwoord, gelooft gij, dat ik een hondje of een knaapje ben van Venus, de dochter van Dione. Ik ben geen steen of blok, als ik naast Tesselscha zit. En ik ben ook geen natrum of naphta, dat zonder aanraking ontvlamt. Gij schijnt te vreezen, dat misschien de heilige lucht door ons vuur vlam zal vatten, het hemelhof zal branden en de met moeite verbonden wereldklomp in gevaar zal verkeeren. Ik ben niet weinig bekoeld, mijn beste vriend; vroeger waren er krachtige Cilesiërs. Met den leeftijd neemt het verstand toe, maar niet het lagere deel, dat de Grieken noemen het vermogen om te begeeren. Gij hebt wel gelezen, wat Horatius, Ovidius, Catullus en anderen openlijk van zich zelf verklaren, dat zij geweest zijn, terwijl zij het ten slotte noodig vonden te zingen: Nu zullen de wapenen en de lier na het gebruik in den oorlog aan dezen tempelwand worden opgehangen. Tesselscha, wier naam door de hand van een dichter-minnaar (zooals gij tenminste zegt) is neergeschreven, bewaart met grooten ernst haar tegenwoordige positie en verdedigt die met woorden. En opdat het niet zal schijnen, dat ik mij aan geleerde veinzerij schuldig heb gemaakt, prijs ik haar voornemen, maar heb verzekerd, dat ik, zooals gewoonlijk bij wenschen van dien aard, standvastigheid mis, daar eene vrouw geen steen is van het Kapitool, noch een cubus van mathematici, noch van den rang der schikgodinnen, die voor onverwrikbaar worden gehouden. Wij wisselen verzen, maar er heerscht tusschen ons een diep stilzwijgen over liefde. Misschien veinzen wij beiden eene gemeenschappelijke ziekte, die niemand durft te verraden. Liefde toch raadt iets anders aan dan het verstand. Er zijn zeer vele dingen, welke ik in die vrouw vereer en bewonder. Er is iets, dat mij mishaagt en daaraan is het teeken †. En als ik niet vast en zeker het voornemen had, mij door geen huwelijksband met iemand te binden, dan zou ik misschien met deze eene kunnen enz. Maar men moet verstandig zijn, Huygens, en niet onbezonnen tot een tweede huwelijk overgaan. Stiefmoederlijke haat schrikt af en ook het smalen van Hieronymus op een tweeden echt. En het schijnt, dat de heidenen dien echt meer hebben toegestaan, dan goedgekeurd. Daarom noemt Dido hem ook schuld. Dikwijls ben ik boos op mij zelf, omdat ik de kracht om ingetogen te zijn, welke de verkondigers van het kloosterleven zich opleggen, niet kan verwerven. Meent gij, dat zij een andere lever hebben dan wij? Meent gij, dat dartelheid van het vleesch kon worden bedwongen door voortdurende gebeden? Hitst het weinig voorkomende zien van eene vrouw de meest heilige vaders op? Droogen zij uit door waken en het werken bij lamplicht? Gebruiken zij een toovermiddel en beteugelen zij door kruiden en middelen de edelste natuurdrift? Ik zou wenschen koel te zijn en vastgebonden te worden, opdat ik niet op nieuw zou moeten beminnen, of, zooals gij wilt, mijn naam zou moeten invoegen in Heldinnenbrieven. Ik zou rustiger leven en aan Huygens geen reden geven, om eene onschuldige en nauwelijks krijtende liefde te beschimpen en te honen. Als ik ooit en ergens sceptisch ben geweest, dan ben ik het nu en hier. Gij vraagt, of ik liefheb. Ik begrijp het niet. Of ik Tesselscha liefheb? Ik bepaal niets. Of ik ernstig liefheb? Het eene niet meer dan het andere. Als dichteres, of als geliefde? Ik wacht .... Tesselschade is zeer vatbaar voor schoone dingen. Wat gij in het derde Latijnsche versje, aan Duarta en Tesselscha gericht, verlangt, begrijp ik niet. Ik heb het doorgelezen; er is niet geofferd aan onregelmatigheid. In de Nederlandsche verzen heb ik hier en daar gezondigd ..... Ik ben niet gewoon in onze taal verzen te schrijven; daardoor ben ik licht gedachteloos en let minder op de laatste lettergrepen.’

[p. 149]

verba reposui minus severa, credor tibi amare et Dioneae Veneris esse catellus vel puellus. Non sum lapis aut stipes, cum assedeo Tesselae. Nec quoque sum nitrum aut naphta, quae sine contactu inardescit. Videris metuere, ne for te sacer a nostris ignibus aether Concipiat flammas, correptaque regia coeli Ardeat et mundi moles operosa laboret.¹⁾ Refrixi non parum, amicissime; πάλαιμνσανλχιμοιμιλήσιοι.²⁾ Capit cum aetate incrementa prudentia, at non illa animae pars inferior, quam Graeci τπιϑυμντιχν³⁾ vocant. Legisti, quales se iactitent fuisse Horatius, Naso, Catullus⁴⁾ alijque, qui tandem necesse habuerunt canere:

1) Ovidius, Metam., I, vs. 254, 255, 257, 258.

2) Aristophanes, Plutus, vs. 1002, 1075.

3) Aristoteles, Ethica, I, 13.

4) Q. Valerius Catullus (87-54) een romeinsch dichter.

[p. 150]

 

Nunc arma suspensumque bello

 

Barbiton hic paries habebit.¹⁾

Illa vatis amatoris (ut tu quidem ais) Tessela scripta manu magna gravitate praesentem vitae statum tuetur, et pro eo verba facit. Ego, ne videar eruditam simulationem observasse laudo institutum; sed constantiam me ut plurimum in istiusmodi votis desiderare affirmavi, cum femina nec Capitolî sit saxum, nec mathematicorum cubus, nec ex fatorum ordine, quae immobilia censentur. Commutamus versiculos, sed de amoribus altum silentium. Simulamus ambo communem forte morbum, quem prodere audet nemo. Nempe aliud cupido, mens aliud suadet. Sunt plurima, quae in ista matrona vereor et suspicio. Est aliquid, quod displicet, cuius nota est †. Quod si non animo fixum immotumque sederet, Ne cui me vinclo vellem sociare iugali, Huic uni forsan poteram²⁾ etc. Sed sapiendum, Hugeni, nec temere ad secunda vota transeundum. Terrent novercalia odia, terrent acerrimae Hieronymi³⁾ invectivae in secundas nuptias. Et videntur gentiles illas permisisse magis, quam probasse. Ideo Dido culpam vocat.⁴⁾ Saepe mihi indignor, quod illud a me impetrare non possim continentiae robur, quod sibi imperant monasticae vitae professores. An aliud ipsis putas esse iecur, quam nobis? An precum assiduitate putas expugnari posse carnis petulentiam? An rarior mulierum conspectus asperat sanctissimos patres? An vigilijs et lucubrationibus arescunt? An fascinum adhibent et herbis alijsque antidotis castigant generosissimos naturae impetus? Cuperum esse frigidus et ligari, ne necesse habeam denue amare, aut Heroidum, ut vis, epistolis nomen meum inserere. Viverem tranquillius, nec causas darem Hugenio sugillandi et insectandi innoxios ac vixdam vagientes amores. Si unquam, si unquam fui scepticus, nunc et hic sum. Rogas, an amem? Οχαταλαμβάνω. An Tesselam? Οδνϱίζω. An serio? Ο μλλον τοτο χενο. An ut poëtriam, an ut amasiam? 'ΕπέΧω..... capacissima elegantiarum Tessela ....

Quid in tertio epigrammate Latino ad Duartam et Tesselam desideres, non video. Perlegi; nihil datum licentiae. In Belgicis rythmis peccavi alicubi:

1) Horatius, Od. III, 26, vs. 3.

2) Verg., Aen., IV, vs. 15, vlgg.

3) Latijnsch kerkvader, die van 331-420 geleefd heeft.

4) Verg., Aen., IV, vs. 172.

[p. 151]

 

aen u sij

 

haer melody, lege: Poësij.¹⁾

Non soleo nostrate lingua scribere versus; ideo hallucinor facile et minus adverto ad postremas syllabas.

1) Zie blz. 142.

Brief van Hooft.

Hooft aan Tesselschade.²⁾

Mê Joffr.^e

Deze kindren van mijnen kindschen geest zijn ten laesten in 't pak geraekt³⁾ ende koomen, 't een om U E, 't ander om Joffr.^e U E zuster te dienen, als 't U.E.E. aen bequaemen dienstboden ontbreeken zal. Eergister aeten wij ten hujze van den H. Barlaeus, gister bij den zelven tot Wikkevoorts,⁴⁾ Hun dank jk voor de siere, maer U.E. voor de vreughd, geschept ujt het drinken op U E gezontheit. Is U.E. welvaerender dan nae gewoonte, zij denke dat het haer van daer komt. Barlaeus haekt met groote toght⁵⁾ nae eenigh antwoordt van U.E.⁶⁾ Komt 'er ijets, jk hoop ook aen een' kant te lekken. Over maeltijdt quam een brief aen mijnen swaegher Schujl⁷⁾, ende was geschreven van eenen Piemontoischen hopman, genaemt Alfonse Palotto⁸⁾, met zijn' linkerhandt (want de rechter heeft hij voor Den Bos verlooren⁹⁾, ende melde goede tijding ujt het legher voor Schenkenschans.¹⁰⁾ Barlaeus ontfink en baerde teffens terstondt deze vejrsen:

2) Naar het Hs. in de Bibl. der Amsterdamsche Universiteit. Vgl. Hoofts Brieven, III, blz. 111.

3) Nl. Gedichten van den Heere Pieter C. Hooft, Drost te Muyden, Baljuw van Goeylandt, etc. Verzaemelt en uytgegeven door Jacob van der Burgh, Raedt des Heeren van Brederode. t' Amsterdam, by Johan Blaev, XXXVI. 4^o.

4) Zie blz. 147.

5) verlangen.

6) Zie den brief van Hooft aan Tesselschade van 10 Lentemaand.

7) Wijnand Schuyl, geb. te Staden in 1598, was koopman te Amsterdam en in 1629 getrouwd met Maria Bartolotti, eene zuster van Jan Baptista B., den eersten echtgenoot van Leonora, Hellemans, Hooft's tweede vrouw.

8) Alfonso Palotti - niet Palotto, zooals Hooft schrijft - een edelman uit Savoye, diende in het leger der Staten tot 1648 en komt in 1632 als kapitein voor. Later was hij verbonden aan de hofhouding van Amalia van Solms. Hij was een geleerde en vriend van Descartes en Huygens, met welke hij in drukke briefwisseling stond.

9) In Jan. 1631 had Huygens een versje er op geschreven (vgl. Gedichten, II, blz. 224).

10) Schenkenschans, dat op 27 Juni 1635 door de Spanjaarden bij verrassing was genomen, werd terstond door het leger der Staten ingesloten en gaf zich den 29sten April 1636 over.

[p. 152]

 

Si tam dextra suis transcribit laeva Batavis,

 

Quam scribet Batavis dextera dextra suis?¹⁾

Mijn heer Pauw²⁾ zal ze U.E. ujtleggen. Ik gebiede mij aen zijn' E., samt aen U.E. zuster en haeren man, ende aen U.E. op 't eerbiedighste, die met de jonge Tesselscha en d' andre vrienden Gode bevolen zij, nevens hartlijke groetenis,

Me Joffr.^e van

U E Verplichtsten dienstwillighsten P.C. Hooft.

Ujt Amsterdam, 5 April 1636.

Adres: Aen mê Joffrouwe, || Mê Joffr.^e Tesselscha Visschers, || weduwe van S^r. Crombalgh z.g. || in de Langestraet || tot || Alkmaer. || loont.

1) Als de linkerhand voor hare Hollanders zoo heilspellende dingen afschrijft, welke voor hen gelukkige dingen zal dan de rechterhand schrijven.

2) Zie blz. 129.

Gedicht van Barlae us.

In domum hortumque Mariae Tesselae.³⁾

Lares diserti, Palladis sacrarium,
Phoebi Penates, omnis elegantiae,
Scientiaeque et artium capax domus,
Augusta sedes, Principum palatiis
Regumque longe regiis illustrior;

3) Zie Barlaei Poemata, II, blz. 428. De datum van het vers is niet vast te stellen. Van Baerle is echter in Mei of in Juli 1636 te Alkmaar geweest. (Vgl. den volgenden brief.) Het gedicht is in 1808 vertaald door Bilderdijk (zie Scheltema, T.a.p., blz. 178), als volgt:

Kunstenzetel, Wijsheidsdrempel,
Phoebus haardsteė, Pallas tempel;

Heiligdom vol achtbaarheid;

En Paleis vol majesteit,

Dat in luister Vorstenhoven,
Koningszalen, kunt verdoven,

En de rijkste bloem omvat,

Bei van geest- en letterschat!

Neem mijn tederst hartengroetjen!
En, gij, kunstig zinrijk goedtjen,

Boėltjen, voor geen goud gekocht,

Maar door Tessels hand gewrocht,

Tessel! schepster van die schoonheid
Die haar zinlijk huis ten toon spreidt;
Daar haar ziel zich in onthaalt,
En haar geest te rug uit straalt.

'k Mocht aan Tessels schilderyen
Mijn betooverde oogen wijen;

Psyche zag ik in de lucht,

Op haar bonte vlindervlucht:
'k Zag de Muyder torentransen,
Havenmond en waterschansen,

Waar de nooit gelijkbre Hooft

Zich het stadsgewoel ontrooft.

'k Zag tapijten, die zij weefde,
Waar het schoonst gebloemt' in leefde.

'k Zag haar Dichten, Godenval,

Die geen tijd verknagen zal.

'k Zag haar Tassoos stoute tonen.
In haar Duitsche maat verschonen;

En Itaaljes minnelust

Heiligen aan Hollands kust.

'k Zag de logge Ganzenpennen
In haar hand het oog ontrennen
Op den doolhof van 't papier,

In gestrikten Letterzwier.

'k Zag het broze glas der bekeren
Haar der Eeuwigheid verzekeren

Door het oogverbijstrend schrift

Van haar diamanten stift.

'k Zag haar hand de Cyther grijpen,
't Trillend koper kunstig nijpen;

En der Zanggodinnen rij

Hupplen op haar melody.

'k Zag gehorent' en koralen
In festoen en kransen pralen,
En haar hand een Krijgstrofeè

Stichten van den roof der zee;

En op 't keurigste verbonden
Wat verdeelde stranden zonden.

'k Zag ook u, ô Zefyrs bruid!

Hier, hier blinkt gij schittrend uit,
In de rijkste pracht van verven,
Die geen nachtrijp doet versterven.

Hier! in 't blinkende satijn,

Fier op eigen' zonneschijn!

Zie bij dees onechte blommen
Moeder Aerd van spijt verstommen,

En haar Mededingsters hand

Nijdig aanzien, als vermand.

En gy, Tuintjen, welig Eden;
Lusthof vol aanminnigheden;

Waar, aan vreemden grond ontscheurd,

't Bloemtjen zich ten hemel beurt;

Maar, de zeldzaamheid beweenend
Aan zijn schoonheid prijs verleenend,
Minder trots en moedig prijkt!

Die uw Kweekster zoo gelijkt!

'k Mocht mij in uw paân verlusten;
Hier aan Tessels zijde rusten

En, van zaligheèn doorstroomd,

Mijmren in uw frisch geboomt'.
Hier, hier (riep ik, opgetogen),
Hier staat Cirrha voor mijne oogen!

Hier is Claros, stroomend vo!

Van de Godheid van Apol!

Hier verheffen zich geen tuinen,
Maar Cefizus lauwerkruinen;

En een tweede Tenedos

Rijst in 't gindsche myrthenbosch!

Dit 's de grond der Pierieden,
Daar zij staage Lent gebieden!

Weg, Assyrische Vorstin,

Met uw groene wandeltin.

Weg, Feaken, met uw hoven,
Die de Grieksche Lier mocht loven
Dit 's de lustplaats van de Goòn.

Hier wenscht Jupiter zijn' throon,

Hier zijn hemelkoets te ruilen
Om in dit prieel te schuilen.

Hier, hier luistert hij verrukt

Naar de snaar die Tessel drukt;
Naar het zieldoordringend orgel
Van haar Filomeelen gorgel,

Dat het boventoontjen stelt,

Waar Duartes keel in smelt;

En verwonnen, zuchtend, teder,
Legt hij staf en bliksem neder,

En, het hart van lust versmacht,

Wenscht hij naar de stierenvacht,

Naar den gouden pegelregen,
Op 't Argivisch slot gezegen,

Of Eurotas zwanenpluis:

Waar slechts Tessel minder kuisch!

Hier zou d' Abydener hijgen,
In zijn Heroos arm te zijgen;
Pyramus, naar Thisbes borst

Tintelen van minnedorst;

Hier smolt Mavors van verlangen,
Om Diones schoot te prangen;

Hier waar Saffo niet weèrstaan;

Gnosses vluchtling niet verraàn!

Hier zijn zorg en nijd verbannen;
Hier, de neep der zielstyrannen;

Hier, wat braaf- wat blankheid krenkt;

Waar de deugd een traan om plengt;

Wat een' Moedersschroom zou wraken,
Blosjens jaagt op Onschulds kaken;

Wat der trits Bevalligheên

Zouteloos of dartel scheen;

Wat een eerbre Lier onteerde,
Of een kuische vlam verneèrde.

Wees gegroet, kapel der deugd;

Godenwellust, stervlingsvreugd;

Gallery van reine zeden;
Praalhof van uitmuntendheden;
Woning dier zachtmoedigheid,

Die haar pad met rozen spreidt

Schatpaleis van zegeningen;
Aardsch verblijf van hemellingen!

En gij, wachtster van dit Choor,

Zelv uws Tempels glans en gloor;
Die ons zoo veel wonders baarde,
Zoo veel wonders in u gaârde,

Ons op zoo veel kunst onthaalt.

Tessel! leef, van heil omstraald!

[p. 153]

 

Tuque erudita et sensibus dives tuis

 

Salve supellex pervenusta Tesselae,

 

Quam fecit ipsa, sola qualem possidet,

 

Opum suarum mater, hospes, artifex.

10

Vidi tabellas Tesselae pictas manu,

 

Psychen volantem, celsa Muydae moenia

 

Portusque et arces, eminentis Hoofdii

 

Celebres recessus, Tesselae textos manu

 

Vidi tapetas, scripta Tesselae manu

15

Monumenta vidi, versa Tassi carmina,

 

Italumque amores, quosque Vatibus suis

 

Modulos dicavit. Tesselae vidi chelyn,

 

Quam fidibus illa pulsat exactissimis,

 

Musisque sacrat, pendulum vidi mare,

[p. 154]

20

Marisque spolia totque concharum ordines,

 

Quos illa docte sedibus fixit suis,

 

Placidaque junxit dispares concordia,

 

Te, Flora, vidi, facta Tesselae manu

 

Hac aede fulges, sericâque discolor

25

In veste splendes, ipsa miratur nothos

 

Natura fetus, aemulamque dexteram

 

Irata damnat, et potentis feminae

 

Stupescit ausu, tecque pulcher Hortule,

 

Amoenitatum prome conde plurium,

30

Vbi flos superbum barbarus tollit caput,

 

Precioque plorat excidisse se suo,

 

Index magistrae es, per gradus ivi tuos

 

Castumque juxta Tesselae sedi latus.

[p. 155]

 

Hic Cirrha dixi, est, hîc Apollinis Claros,

35

Tenedosque surgit altera, hîc limen suum

 

Calcant Camoenae. non tuos Semiramis

 

Veneramur hortos, quosque Phaeaces colunt

 

Agrisque Grajus ordinat feracibus.

 

Hîc villa Superûm est. Hîc vel ipse Iupiter

40

Optet morari, uxoris immemor suae.

 

Hîc praecinentis Tesselae blandum melos

 

Attentus audit, et Duartae vocibus

 

Captus, tremendi fulminis ponit faces.

 

Hic esse cygnus, imber, aut taurus volet,

45

Nisi impudicos Tessela horreret Deos.

 

Leander illic Sestiae velit loqui,

 

Thisbae procator Pyramus, Mars Cypridi,

[p. 156]

 

Sappho Phaoni, Theseoque Gnosia.

 

His cura, livor exulant penatibus,

50

Moerorque et ira, et quicquid infestum bonis,

 

Quicquid serenis permolestum matribus,

 

Quicquid puellis noxium tenellulis,

 

Quicquid decoris inficetum Gratiis,

 

Quicquid modesto displicet vatum choro

55

Cupidinique. Caelitum salve domus,

 

Hominum voluptas, atrium modestiae,

 

Et lenitatis, et pudoris et bonae

 

Mentis sacellum. Tuque custos sedula,

 

Domusque lumen et decus clarum tuae,

[p. 157]

60

Quae tanta nobis exhibes spectacula,

 

Quae tanta nobis parturis miracula,

 

Qua docta nobis scribis hic oracula,

 

Favente coelo, vive, vive Tessela.

C. Barlaeus.

5) Cupido.