Alle de gedichten. Deel 1

[p. 121]

tekstkritische noten

Het eerste schock.

I.

(Een hand, een anders ledige, met den naam Jehova geteekende flesch, maar die ‘vol bedwonghen luchts’ blijft, met den mond nederwaarts onder water drukkende.)

Onder het groot ghewelf des Hemels, is niet wan,
De wonder volheyt Godts het al vervullen can.

Schock, zestigtal, zestig op een hoop. - is niet wan, is niets ledig.

II.

(‘Een blaesbalck blasende om een vier te doen barnen dat slappelijck aen 't roocken is.’)

De vonck des Deuchts schijnt vaeck benevelt en bedampt,
Die als goe lering blaest, weer helder brant en vlamt.

[p. 122]

III.

(Een ploeg.)

Een man van Raedt, doorwroet de wetten van het landt,
Om die te brengen tot het recht gebruyckx verstant.

IV.

(Kinkhorens en mosselschelpen.)

Verquistinghs sinlijckheyd, koopt duyr en voor Iuweelen,
Dit, datmen eertijts gaf de kinders me te speelen.

V.

(Tulpen.)

De lust kost seker veel. Dees tuylighe bloemisten,
Om een zoo teeder waer, hun herde gelt verquisten.

[p. 123]

VI.

(Een kompas.)

O Christus! waer Compas, de Vroome veyligh varen
Met u geleydt alleen, door 's werelts woeste baren.

VII.

(Bekranste schermdegens.)

Die om dees luchtigh' eer zijn leden niet en spaert,
Is geck. Want seker, 't sop en is de kool niet waert.

VIII.

(Een raket.)

't Netten gebruyck men vandt om visschen te belagen,
Maer dit's een averecht net om visschen wech te jagen.

[p. 124]

IX.

(Een kam.)

Een wijse Landt-vooght ciert zijn landt door goede wetten,
En straft baldadighe, die hun daer teghen setten.

X.

(Een gescheurde pot met een sierlijk deksel.)

Aen vromen, de Fortuyn haer gaven dicwils spaert,
En storts' in overvloet, op die het minst zijn waert.

XI.

(Een dorre en een groene boom.)

In twyfelighe keur, schied dickmael by gheval
Datmen kiest 't slimst voor 't best, 't bevallen is het al.

[p. 125]

tekstkritische noten

XII.

(Twee handen uit de wolken, houdende een wan.)

De goede zijn verbluft door menicht van de quaen,
Maer Godt zal wannen, en 't kaf uyt het kooren slaen.

‘Ick bid de goede lieden die het woort Fora villiaco wat schrickelijck in de ooren valt, datse het mijn ten besten houden, ghy hebt hier gheen noot.’

XIII.

(Op een kandelaar een brandende kaars, waar, van afstand tot afstand, spelden in gestoken zijn.)

Dat wint de snappert, die meer kakelt dan 't betaemt,
Met onlust hoortmen hem, of vaeck men hem beschaemt.

[p. 126]

XIV.

(Een boot aan 't schip.)

Verdraecht gheduldelijck, wat last en ongherief,
Van dat u inde noot, kan dienstich zijn en lief.

XV.

(Een schip voor de haven.)

De ootmoet plomp in 't Oogh, verstaet en mijdt de zonden.
Een werelt-wijs verzeylt sich meest op zulcke gronden.

XVI.

(Een heugel met voetheugel.)

Bill'ke bescheydenheydt, en recklijck buyghsaem voeghen,
Bevreedicht veel, en geeft aen yder goet genoegen.

[p. 127]

tekstkritische noten

XVII.

(Krukken, stok, houten been; ‘hulp van buyten’....)

Voor die niet anders mach. Maer best is hy daer an
Die (schoon met magre staet) hem selfs bedropen kan.

bedropen, nu zegt men bedruipen.

XVIII.

(Een diamant op een gouden ring, en een molensteen.)

De noodelooze steen, met goudt om hoogh ghestut,
Verdient niet zulcken lof, als Meulensteens hoogh nut.

XIX.

(Een schutsluis.)

Een vroom Vorst door goe wet en goe Justici, weert
Het snoo gheboeft, en schut dat het niet weer en keert.

[p. 128]

XX.

(Een nog draaiende en een uit-gedraaide tol.)

Vol arbeydt is ons tijdt, noch wenschtmen, jae elck lust
Dit dwarligh dreyen dol, voor still' en zachte rust.

XXI.

(Een luit bij een hoop boerenfluiten.)

De Raedt van een wijs man, is nutter om te hooren
Dan van veel Sotten, daer de reeden is verlooren.

XXII.

(Een bijl op een blok.)

Vadsighe leedicheydt, het kloeck verstant verwoest,
Dat stadigh oefnen houdt, als 't yser uyt de roest.

[p. 129]

tekstkritische noten

XXIII.

(Een groote lantaren zonder, en een kleine, met licht.)

Zoo veel dit slonsje kleyn de groot te boven gaet,
Oock boven rijck en schoon 't verstant te loven staet.

Die beminders van het ghemeene beste, zeggen, datmen wel mach bidden dat rijcke en hoogh-ghebooren lieden wyse kinders krijghen, want zy raken op 't kussen, niet tegenstaende het altemet groote Lantaerens zonder licht zijn; Daer een kloeck verstandt in een man van laeghe staet zoo veel mee verscheelt, als een kleyn Slonsjen, maer vol lichts, dat men in de handt moet nemen, om zijn scheenen niet te stooten teghen zulcke onnutte ballasten, die braef en rijckelijck toonen zoo lang het dach is, maer inde nacht, dat is inde noodt, alsmen raedt en licht van doen heeft, en doen zy niet 't geen zy schijnen te belooven, en daer zy om ghemaeckt zijn.

a.r.

De uitlegging van den Vader, waar bovenstaande van de Dochter voor in de plaats gekomen is, luidde aldus:
‘Dit beteykent, dat verstant in man of vrouwe, meer te prysen is dan rijckdom; schoonheydt, edelheydt sonder vernuft of wetenschap.’

[p. 130]

tekstkritische noten

XXIV.

(Een brandende lont.)

O werelts ydelheydt! die met een lichte fluyster,
Voor onze oogen blict, en laet ons voorts int duyster.

Het lachen van Democritus, en 't schreyen van Heraclitus had een reden. De eene achte voor kindtsche zotterny het wroeten, het hoopen, het vreezen, het waken, het zorghen, het sweeten en duyzent moeyelijckheden meer, die de menschen uytstaen om 't gefluyster van een licht en haest verdwynent vlammetje van des werelts glory. De ander had deernis, en het jammerde hem, dat hy kinderen sach met grauwe baerden, die hun geen arbeyt, moeyte, noch ghevaer en ontzaghen, om een dinck dat zy zelfs wel weten dat zoo haest weer verdwijnt.

a.r.

Roemer Visscher had geschreven:
‘Dit behoeft gheen beduyt, om dat elck een bekent is, hoe haest vier van buskruyt met zijn roock vervlieght. Alsoo verdwijnt des wereltds glorie.’
fluyster, gefluyster, flikkering. Verg. het Eng. fluster, hitte, gloed.

XXV.

(Kroon en schepter.)

Schoon-schynende gheluck! daer moeyt en dienst in schuylt,
Die u verkrijght, voor zorgh zijn soete rust verruylt.

[p. 131]

tekstkritische noten

XXVI.

(Een versche hoop hooi.)

'T werdt niet ghemist, of schoon in 't veen een turruf spilt,
Men neemt ruym, daer 't ruym is, de handt die wint is milt.

spilt, verspild wordt.

XXVII.

(Een schaal met fruit.)

't Duyrachtich komt laet toe. Dat vroech rijp is vroech rot.
't Kindt dat een wijs man lijckt, een man wert kints en zot.

XXVIII.

(Een zwaard, van gouden penningen samengevoegd)

Geen sterckte, macht, ghewelt, zijn by mijn kracht te lijcken,
Waer ick die slechs vertoon, gaet elck eerbiedigh wijcken.

[p. 132]

tekstkritische noten

XXIX.

(Een avegaar.)

De naerstige schuyft ruym van hem de armoets noot.
Daermee de luyaert nau verdienen kan drooch broot.

aviger, avegaar, groote boor der scheepstimmerlieden, ‘die door grooten en ghestadighen arbeyt, een gat in een Balck maeckt, daer de arbeyders op de scheeps-timmerwerven by elck gat gheloont worden.’

XXX.

(Folianten en kwartijnen.)

Zulck kruyt was 't Moly, dat Mercurius gaf (dunct my)
De t'huyshaeckende Grieck, voor Circes tovery.

XXXI.

(Een zee-ton.)

Lof wonder goetheydt Christ, die om ons salicheedt,
Van duyvel, hel, en doodt gewilligh d'aenstoot leedt.

[p. 133]

XXXII.

(Huisraad en keukengereedschap.)

Het noodigh moeter zijn, 't onnoodigh niet begint,
Tot dat ghy door fortuyn, of neeringh, rijckdom wint.

XXXIII.

(Een ledig vat, waarboven een hand met een hamer.)

De yle weet-niet, klapt en kakelt zonder maet,
Een wijs-man swijght, zoo lang zijn spreecken komt te staet.

XXXIV.

(Een raamzaag in een balk gezet.)

Een vroom sterckmoedigh man treckt nijt noch spijt hem aen,
Hy zal om lief noch leet, geen kromme gangen gaen.

[p. 134]

XXXV.

(Een weerhaan op een toren.)

De onghestadigheyt is somtijdts oock een deught,
Die (alst van nood is) sich nae tijdt en stonde veught.

XXXVI.

(Een glasvenster.)

Op menigh deughdigh hert, des werelts buyen stuyten,
Maer 't licht van Godes woordt, en sluyt het geensins buyten.

Dit is de Zinnepop van een goedt oprecht en deuchdelijck Christen, wiens hert is als glas, dat de Zon van Gods heylighe woordt laet binnen komen, en het licht van de waerheydt in hem schijnen, maer teghen alle winden van valsche leeringhen en ketterijen is het dicht: Zy blazen daer tegen aen, doch stuyten met schande weer te rugh.

a.r.

[p. 135]

tekstkritische noten

XXXVII.

(Een paar dansschoenen.)

De schoenen dansen niet, ist lichaem niet daer by,
Mijn ouders gunst is windt, hebt ghy gheen gunst van my.

tom, tot den; saamgetr. uit to dem, even als Hd. zum, uit zu dem.

XXXVIII.

(Een spinrokken en spil.)

Wie raedtsaem overleydt, en teeren set beneen
Zijn inkomst ofte winst, leeft rijck en wel te vreen.

XXXIX.

(Een spaarpot, met een hamer stuk geslagen.)

Die broodroncken misbruyckt zijn goedt t'onrechte tijdt,
Lijdt armoet, want als hy 't van doen heeft is hy 't quijt.

[p. 136]

XL.

(Een watermolen.)

Een Prins die om 't ghemeen, veel is te dulden vaerdigh,
Bedient te recht zijn ampt, en is alleen staet waerdigh.

XLI.

(Een ledige geldbeurs.)

Die achteloos en slof wanradigh 't zijn verslort,
Die krabt zijn hooft te laet, wanneer hy komt te kort.

XLII.

(Een volle bokaal.)

Wat knorj' en morje' op my? en raest dus onverduldigh,
Daer ghy o gulsigaert! zelfs zijt alleen aen schuldich.

XLIII.

(Een bankschroef, waartusschen een zwaard.)

Verwickt niet van u Eedt, maer houdt grootmoedigh vast
Het geen u is vertrout, tot datmen u ontlast.

[p. 137]

tekstkritische noten

XLIV.

(Een klok.)

Zulck een is wijs die nauw en gauw gist zijn gety,
En bruyckt de tijt, die a'ers slipt steelsgewijs verby.

Een recht wijs man telt wat de block slaet, dat is te segghen; dat hy zijn tijdt waer neemt, en niet een uyr laet verby slippen zonder yet loffelijcx te doen. Men ziet ghemeenlijck dat luyden die den dach alderonnutst doorbrenghen, hun meest beklaghen van de kortheydt der selver, want als zy haer tijdt verquist en vergist hebben, meenen zy dat het noch maer op de middagh is van haer leven; en dan ist met haer al dickmaels laet op den avont. De giericheyd is een groote ondeucht, behalven int ghebruycken van de tijdt is zy alleen prijswaerdigh.

a.r.

Bij Roemer Visscher luidde het Bijschrift aldus:
‘Hier by leertmen den tijdt onderscheyden; te kennen ghevende wat ure dattet is, soo wel by nacht als by daghe, nut voor alle ambachten, om met elckander ghelijck aen 't werck te gaen. Dat is te segghen, elck moet zijn ghetyde gissen, wat, ende op wat tijdt, elck dingh moet ghedaen worden: waer op hier een spreeckwoordt plach te wesen: Hy heeft in oude joosten baen gegaen, hy weet wat de klock heeft. Als of men wilde segghen: Hy verstaet hem zijn stuck wel, hy weet zijn weetjen wel.’
behalven, edoch.

[p. 138]

XLV.

(Een wasdrager.)

Benaude herten die Tyran of duyvel quelt,
Vertroost u, want Godt heeft haer tijdts besteck ghestelt.

XLVI.

(Een open-brief met afhangend zegel.)

'k Hou niet van die met schoon beloften ons verdooven,
Daer doen het zeegel is, daer moet ick het gelooven.

XLVII.

(Een graftombe.)

Vervloeckte hovaerdy! waer zalmen ootmoet leeren?
Als ghy aldus beheerst ons alderdiepts verneeren.

[p. 139]

tekstkritische noten

XLVIII.

(Een vat, waarin de kraan steekt, kannen enz.)

Dees Remora ontwijckt, al lijckt hy sonder macht,
Dickmael verlet het veel, 't geen datmen weynigh acht.

Remora. ‘Plinius schrijft datter een kleyn visken in de Roode Zee is, dat een schip kan houden ligghen met volle seylen: ja beter dan eenighe anckers en touwen: welck visken ghenaemt is Remora.’
Bij Kiliaan (Nomina Piscium), Schip-beletter.

XLIX.

(Een draaiboom.)

Onachtsaem sloffe mensch, ghy hebt te lang gemert,
Sluyt noch voor Sondt, de wegh, eer dat het erger werdt.

[p. 140]

tekstkritische noten

L.

(Een kous, die aangetrokken wordt.)

Wyse zachtsinnigheyt voordert en brenght te weech
Dat korsel haesticheydt doch selden doet te deech.

safjens, voor saftjens. Verg. Hd. sanft, Eng. soft.

LI.

(Baggernetten.)

Kael armoe nimmermeer een naerstich man bedroeft,
Want zulck, met bag'gren oock, meer windt als hy behoeft.

LII.

(Een liqueur-kelder met vijf volle flesschen daarin; de zesde leeg op den vloer.)

Soo langh ghy geven moocht u elck een dienstbaer groet,
Als gh' uytghesoopen zijt, stoot elck u met de voet.

[p. 141]

tekstkritische noten

LIII.

(Een gulden lampet en dergel.)

De opgeblazen pracht verwijt haer minder, 't geen
Hun luckich maeckt, en vrijdt van treurspel en geween.

haer minder, haren minderen.

LIV.

(Een toorts, lustig brandende; een dunne kaars, uitgegaan in den wind.)

Gelijck best by gelijck, want kleene stoot verplet
Den kleenen licht, die nauw den grooten treft of let.

LV.

(Een muntstuk.)

Elck woedt en wroet om gelt, nau isser een die tracht
Nae 't Recht ghebruyck en waerd, van 't gheen hy zoo waerd acht.

[p. 142]

LVI.

(Een sleutel.)

Zoo u yet wert vertrout, bewaert dat troulijck tot
De rechte sleutel weer ontsluyten komt het slot.

LVII.

(Verwaarloosd krijgstuig.)

Zoo lang eendrachtigh wy de vreede zullen eeren,
Zal 't oorlogh gaen beroyt, in qua verscheurde kleeren.

LVIII.

(‘Een Vierslot, daer oock een Lont of Swamslot by is: alsoo dat, als het eene faelgeert, soo gaet het ander seecker af.’)

Wanneer een wijs man yet misluckt of sportelt tegen,
Zo redt hem zijn verstant, dat laet hem niet verlegen.

[p. 143]

tekstkritische noten

LIX.

(Een unster.)

O Godt haelt niet ons doen en beste werck int licht.
Daer zijn misslaghen veel, gelijck de Onser-wicht.

‘De Ontserwicht, om dat hy met een luchtighe handt moet ghehandelt zijn, soo kan hy soo effen niet weghen als de Balance ofte de Evenaer doet.’ - wicht, hier z.v.a. weegtuig; Kil. libra.

LX.

(Een tros touw, met bekranst eind.)

Hoe schoon 't begin ooc is, de vroede prijst het endt,
Want met quae uytkoomst is al 't goe begin gheschent.

Beslach.

(Eenige ballen op een speelbaan geworpen.)

Door duyzent moeyelijckheen ons levens speelgenoots,
Elck met geswinden loop spoeyt nae het honck des doodts.

Wat hier en vervolgens, hetzij ter beschrijving van de Sinnepop, hetzij tot opheldering van Opschrift of Bijschrift, tusschen ‘ ’ voorkomt, is aan Roemer Visschers ‘glosekens of bedietselen’ ontleend.

misselijck, hier z.v.a. zonderling, curieus. - sinlijckheyd, neiging.

tuylig, brooddronken, mal. ‘'Tis niet dan tuylery,’ dolle weelde.

sop, vleeschnat.

averecht, 1. aavrecht.

‘soo sietmen dat die te keurboom gaen mach, dicwils tot vuylboom komt.’

‘Alsser een Kaeckelaer (die de woorden alleen heeft) in 't ghelagh is, soo steecktmen wel (om hem te beschamen) een speld in de keerse; en als de keerse soo verre verbrandt is datse de speld uytworpt, dan seytmen: by glasen om, soo heeft de Kaeckelaer zijn tijdt gehadt, een ander moet oock eens spreken. Dit is ghenomen uyt de Zeevaert, daermen alle tijdt by glasen meet, omdatse gheen klock en hebben.’

‘De grove plompe lieden, en niet de groote gheleerde mannen, hebben de wetenschap de Havens in ende uyt te seylen, ende hun schepen van de gronden te wachten’....

galick, geschikt, gemakkelijk, nuttig. - ‘de Heughel gaat op en neder, ende de Voutheughel gaet breedt ende enge, ghevoeghelijck nae de potten ofte ketels, daermense toe te ghebruycken noodigh heeft.’

van een, 1. van één.

't Duyrachtich komt laet toe, het duurzame komt laat aan. - vroech rot, verrot spoedig. - een man wert kints en zot, wordt een kindsch en zot man.

moly, Gr. moolu. Odyss. X. 302 en volgg.

zoo lang enz. d.i. zoo lang tot dat zijn spreken te stade komt.

Bij Roemer Visscher heette het:
‘De glasen vensters in Kercken en Huysen zijn licht, laten de lucht ende de sonne deur hen schynen, en zijn dicht voor de windt, die zy buyten keeren. Dit en behoeft gheen vorder uytlegginghe, dan een yeder mach het ghebruycken daer 't hem te passe komt.’

wanradigh, onberaden. - verslort, versleurt.

daer moet ick het gelooven. De nadruk op moet.

want zulck (zulk een) met bagg'ren oock, des noods met baggeren.

L.W. geschreven onder het 12-jarig Bestand, 1609-1621.

dat laet hem niet verlegen. De nadruk op dat.

Beslach, toegift, toeschep. - ‘Honck, dat is in Latijn Meta te segghen; ofte anders in Duytsch Punt of Peghel.’