Johannes Kinker en zijn literaire theorie. Bijdrage tot een interpretatie van de voorredes bij zijn gedichten (1819-1821)

[p. 3]

Eerste deel
Biografie

[p. 5]

Hoofdstuk I
Levensloop (tot ± 1820)^*

1. Jeugd en studententijd

Johannes¹ Kinker² werd op 1 januari 1764 op de Overtoom onder Nieuwer Amstel³ geboren. Zijn ouders, Hendrik Kinker (van Spinge, d.i. Spenge in de provincie Westfalen ten noorden van Bielefeld) en Maria Wessels (van Doonap, ook wel Donop of Donorp genoemd, d.i. waarschijnlijk Dornap in het Rijnland tussen Düsseldorf en Elberfeld) waren op 9 oktober 1750 in ondertrouw gegaan. Uit hun huwelijk werden zes kinderen geboren, waarvan Johannes de jongste was.⁴ Of zijn drie zusters en twee broers in hetzelfde huis zijn geboren als hij, is niet zeker. Op 29 november 1762, dat is twee jaar na de geboorte van het vijfde kind uit het gezin van de fabrikant⁵ Hendrik Kinker, wordt, ten overstaan van schepenen van Nieuwer-Amstel, aan hem getransporteerd een ‘tuyn genaamt Meij-lust, met zijn huizinge, bepotinge etc., de ornamenten en al wat tot de broeijerije behoort, [...] gelegen op de Overtoomseweg’.⁶

Een week na zijn geboorte op Meij-lust, de achtste januari 1764, wordt Johannes door Ds. J. de Lange in de Westerkerk te Amsterdam gedoopt, met Hendrik Fisscher en Maria Marron als getuigen. Hij is net twee jaar oud als zijn vader sterft.⁷ Men kan er slechts naar raden of de Duitse taal door de weduwe Maria Kinker-Wessels en haar kinderen nog lang na de dood van de vader gesproken is; Kinkers latere voorkeur voor de lectuur der Duitse filosofen en letterkundigen is wellicht mede veroorzaakt door de herkomst van zijn ouders.

Een van de weinige dingen die wij over zijn jeugd weten, wordt ons medegedeeld door zijn latere leerling J.F.X. Würth, die schrijft, dat Kinker reeds op tienjarige leeftijd gedichten en prozastukjes maakte, die hij voor belangstellenden voordroeg.⁸

Over zijn gymnasiumtijd te Weesp is ons zeer weinig bekend. De rector aldaar, F.A. van Achter, was een Vlaming, afkomstig uit Gent, waar hij, als augustijner monnik, aanvankelijk latijn had onderwezen en later de Dialectica (‘redeneerkunde’) en de Rhetorica (‘welsprekendheit’). Na zijn breuk met de R.K. Kerk is hij in 1752 via Staats-Vlaanderen naar het Noor-

* Voor een overzicht van Kinkers levensdata zie men Bijlage 1 (p. 335-8).

1 Onder deze (enige) voornaam is hij op zondag 8.I.1764 door Ds. Joh. de Lange in de Westerkerk te Amsterdam gedoopt (GA-A'dam, D.T.B.111/619); ook het overlijdensregister van de Burgerlijke Stand der stad Amsterdam d.d. 18.IX.1845 noemt alleen Johannes (GA-A'dam, B.St.1845 Ov. 5-82v).

2 Ook de achternaam is in beide sub noot 1 genoemde bronnen gelijk.

3 ‘De tijd en plaats mijner geboorte is waarlijk geen geheim: ik werd op 1 Januarij 1764, onder Nieuwer Amstel, op den Overtoom (een voorstad van Amsterdam) geboren’, schrijft Kinker d.d. 4.XI.1818 aan G. van Lennep.

4 Zie de desbetreffende gegevens in GA-A'dam; gaarne dank ik Dr. W.J. van Hoboken voor zijn welwillend verstrekte inlichtingen.

5 Hall, Kinker, 7.

6 Groesbeek, Amstelveen, 85; gegevens zijn te vinden in RA-H'lem.

7 GA-A'dam.

8 Würth, Cours, 300.

[p. 6]

den gevlucht waar hij, na zijn huwelijk in 1753, het jaar daarop zijn belijdenis doet in de Gereformeerde Gemeente te Schiedam. Uit de autobiografische notities in de Voor-reden tot zijn Geloofsbelijdenisse (1755) blijkt niet alleen een grondige bijbelkennis, maar tevens een felle anti-katholieke houding, zowel t.a.v. de z.i. ketterse leer (‘Babel-leere’) der ‘blinde Moeder’ als ook wat betreft haar onverdraagzame praktijken.⁹ Als Kinker op het gymnasium komt, is Van Achter al een jaar of twintig te Weesp in functie.¹⁰ Het is niet bekend in hoeverre hij als rector daar beide zojuist genoemde feiten tot gelding liet komen; maar het is tevens alleszins waarschijnlijk, dat de bijbelkennis en de waakzaamheid tegenover ultramontaanse praktijken, die later in Kinkers leven en werk zo duidelijk tot uiting zouden komen, mede bevorderd zijn door de calvinistische ‘geweezen roomsch priester’ Van Achter.¹¹

In het gemeente-archief van Weesp zijn geen stukken over de oude Latijnse School bewaard gebleven. Lijsten van leerlingen bestaan niet meer, en ook andere eventueel boeiender zaken zoekt men tevergeefs.¹² Uitlatingen van Kinker over zijn gymnasiumtijd zijn niet bekend. Wel weten we dat hij, bij zijn afzwaaien in 1781, een rede hield, in latijnse verzen, over de jeugd van Alexander de Grote. De eigenhandig geschreven tekst ervan, waarschijnlijk nooit gedrukt, geveild in 1850¹³, is niet terug gevonden.

Behalve door zijn bekwaamheid in het mondelinge gebruik van de latijnse taal¹⁴ viel hij reeds vroeg op door de beoefening van de dichtkunst en van de muziek. Kinker speelde viool,¹⁵ componeerde¹⁶ en was, blijkens desbetreffende werkzaamheden voor het Koninklijk-Nederlandsche Instituut, een kenner van de muziektheorie. In zijn prosodische studies vinden we er de neerslag van.

Bij alles wat Kinker ondernam, worden ons door mensen die hem van nabij hebben gekend, enkele karaktertrekken genoemd die hem ook in later jaren zullen blijven kenmerken: zucht tot onafhankelijkheid, humor, spotlust, behoefte aan discussie, moed en geduld.¹⁷ Bovendien roemt men zijn grote werkkracht, alsmede zijn eerlijkheid, rechtvaardigheid en hulpvaardigheid.¹⁸

In 1781 gaat hij naar Utrecht om medicijnen te studeren. Wanneer hij in 1782 lid wordt van het Letterkundig Studentengezelschap ‘ten opbouw van Neerlands Taal- en Dichtkunde, onder de Zinspreuk: Dulces ante omnia Musae’¹⁹ (opgericht in 1759), heeft hij zijn Academie-zangen - volgens Van Hall daterend van 1781²⁰ - waarschijnlijk nog niet uitgegeven.²¹ Het oudste ons bekende gedicht van Kinker is een ‘eerzang’ (zijn eersteling in dit genre²²) aan een bevriend medisch student, Gerardus Greeve (1783). Hoezeer dit gelegenheidsgedicht hier en daar ook wat stijfjes en gekunsteld

9 Achter, Geloofsbelijdenisse, Voor-reden, 1 vv.

10 Vgl. Van Achters intreerede van augustus 1755 (Achter, Oratio, titelblad).

11 Van Achter is tot zijn dood in 1789 rector te Weesp gebleven (vgl. Seyn, Dict. biogr., dl. II, 980; en Seyn, Dict. écr. Belges, dl. II, 1737).

12 Ik dank Drs. F. van Heusden, die een studie voorbereidt over de geschiedenis van Weesp, voor zijn desbetreffende informatie.

13 Veilingcat. Kinker, p. 5, nr. 82.

14 Hall, Kinker, 21.

15 a.w., 12.

16 Tandem, Aant., dl. II, 54 v.

17 Hall, Kinker, 8, 11 vv., 19 vv.

18 Cocheret, Nog iets, 370 v.

19 Nijland, Bellamy, dl. II, p. LXXXV sub aant. nr. 52.

20 Hall, Kinker, 148.

21 Zie hoofdstuk VII, 2 B (bij 1784).

22 Kinker, Aan Greeve, vs. 8.

[p. 7]

aandoet en zwakke plekken vertoont,²³ het demonstreert tevens een zekere vaardigheid in het gebruik der stilistische en prosodische middelen en weet op de juiste momenten²⁴ de dreiging van eentonigheid op te vangen door een nieuwe wending te geven aan het verloop van de tekst. Gelegenheidspoëzie schreef hij in deze jaren ook voor zijn medestudent M.C. van Hall,²⁵ voor Bilderdijk²⁶ en voor een niet nader genoemde ‘Vriend’ bij diens bevordering tot ‘Doctor in de beide Regten’.²⁷

De zoëven genoemde Academie-zangen schreef hij onder het pseudoniem Cardiphonius; door Eridomizus, waarachter een zekere Paling,²⁸ student uit Willemstad, schuilging, werden ze beantwoord. Het onderwerp is de tegenstelling prinsgezinden - patriotten, en de gemoederen van beide heren zijn aardig op temperatuur. Blijkens Kinkers eigenhandige aantekeningen in een bewaard gebleven exemplaar van Palings Academiezang beantwoord, II (1784) neemt Kinker het tegen hem op voor het gedrag van enkele orangisten van de Utrechtse Hogeschool.²⁹ Dat Kinker kritisch stond tegenover het georganiseerde patriottisme blijkt ook uit De Eigenbaat (1785), zijn parodie op het gelijknamige patriottische werk van Ds. Bern. Bosch,³⁰ al moet men hier meteen aan toevoegen dat - mede gezien zijn latere parodiëring van eigen pennevruchten - een parodie, door Kinker van een bepaald werk gegeven, geen veroordeling van dat werk door hem behoeft in te houden. Toch is dat laatste bij de Eigenbaat wel waarschijnlijk, niet alleen vanwege Kinkers partijkeuze in de Academie-zangen, maar ook blijkens een kennelijk op Kinker slaande passage uit de patriottische periodiek De politieke Kruyer van 1785. Sprekend over sommige ‘creätuuren’ onder de Utrechtse studenten die niet waard zijn Nederlander te heten, noemt een van de schrijvers van dit blad ‘eenen de R..K, Student in de Rechten, en eenen K..k.r, Student in de Medicijnen; deeze twee Helden schaamden zich niet, om op Vrijdag den 4. November, ten huize van den Heer C. Verseil, (van Bommel) in te stellen en met groot gejuich, (onder andere conditien van dien aart) te drinken de verdoemenis van het Genootschap [Pro Patria]’³¹

In 1786 vinden we Kinker vermeld als student in de rechten;³² op 18 juni van het jaar daarop doctoreert hij bij Prof. P. Bondam.³³ J. Scheltema getuigt van zijn leermeester en vriend Bondam, dat deze ‘de regtsgeleerdheid in een zeer behagelijk licht voorstelde, door de geschiedenis met dezelve in verband te brengen’, en dat hij bovendien ‘eene zeldzame gaaf bezat, om den leerlust bij de jongelieden optewekken’.³⁴ Met hem is Kinker waarschijnlijk reeds in aanraking gekomen voordat hij de medicijnen voor de rechten verwisseld had, en wel in het jaar 1782 in het reeds genoemde Dulces. De ledenlijst van 1782 vermeldt Petrus Bondam onder de ‘eereleden’, waarbij zich verder o.a. ook Van Alphen en Feith bevinden.³⁵ Bella-

23 Vgl. de verslappende herhaling van vs. 46 in vs. 53.

24 Kinker, Aan Greeve, vs. 25, 41 en 49.

25 Kinker, De lof (1785).

26 Kinker, Trop grand (± 1785).

27 Hall, Kinker, 20.

28 Misschien is hij dezelfde als de juridisch student L.C. Paling (Vries, Naauwk. beschrijving, p. XX vv.).

29 Eridomizus, Ac. zang II, fol. A3verso-A4recto.

30 Volgens De Beaufort stond Kinker sceptisch tegenover de ‘opgewonden vrijheidsdroomen zijner makkers’ (Beaufort, Gesch. opst., dl. II, 134 v.).

31 Pol. Kruyer, dl. VI, 588.

32 Vries, Naauwk. beschrijving, p. XX vv.

33 Hall, Kinker, 22; Dr. J.G. van Cittert-Eymers van het ‘Utrechts Universiteitsmuseum’ dank ik voor de gegeven inlichtingen.

34 Scheltema, Mengelwerk, dl. III (1e st.), 192.

35 Tweede Proeve Dulces, fol. ** 2-3.

[p. 8]

my³⁶ en Kinker staan resp. bij de buitengewone en de gewone leden genoemd.³⁷

Heeft hij in dit milieu zijn reeds genoemde behoefte aan discussie en polemiek, voor zover het de literatuur betreft, kunnen uitleven? Het vermoeden is gewettigd dat de wekelijkse vergadering, woensdags of donderdags van vijf tot negen, waar ieder gewoon lid, op straffe van een geldboete, aanwezig diende te zijn, hiervoor niet de geschiktste gelegenheid was. De leden waren verplicht op deze bijeenkomst ‘'t genootschap met het een of ander [...] 't zij taalkundige verhandeling, dichtstuk of iets dergelijks te dienen’.³⁸ Schriftelijke en mondelinge oefening in taal en stijl is een wekelijks terugkerende taak voor elk lid. Blijkens de Wetten was het leveren van kritiek op elkaars taal- en stijlfouten zeer belangrijk;³⁹ men mag betwijfelen of Kinker tijdens deze bijeenkomsten principiële discussies over literair-theoretische onderwerpen heeft kunnen voeren. Deze twijfel wordt versterkt bij het doorbladeren van de in 1782 verschenen Tweede Proeve van Dulces. Het vignet op de titelpagina ervan vertoont folianten met de namen van Vondel, Hooft, Huydekooper en Ten Kate op de rug. Blijkens de inhoud der Proeve bestudeert men ook geschriften van Kiliaan, en nog andere taal- of literatuurhistorische onderwerpen. Onder de titel ‘Vertoog over eenige middelen ter vordering in taal-, oudheid-, en dichtkunde’⁴⁰ vindt men een bijdrage van M.T., waarmee wel niemand anders bedoeld kan zijn dan degene die de Naamlijst der leden opent, Mr. Meinard Tydeman, door Te Winkel de ‘ziel’ van Dulces genoemd.⁴¹ Hij propageert in zijn opstel de gedachte dat het alleen de oefening is die de kunst baart, en dat men de grote voorbeelden uit het verleden moet navolgen en overtreffen; hoe de dichter dit laatste echter moet bereiken, zegt Tydeman niet. De dichter moet vooral ‘een goed hart’ hebben, en ‘kennis van meer dan ééne kunst en wetenschap’.⁴² Deugdzaamheid en door oefening gekweekte kennis zijn het belangrijkste; over artistieke aanleg, talent, creativiteit, inspiratie, noch over het dichterlijk scheppingsproces wordt met enig woord gerept.

Twee jaar later, in 1784, leiden de plannen van Bellamy, Uyttenhooven, en Ondaatje (alleen de laatste is geen lid van Dulces) tot het verschijnen van de eerste aflevering van de Poëtische Spectator, nadat genoemd driemanschap in Hinlopen, ook lid van Dulces, een ‘medespectator’ had gevonden.⁴³ De inhoud van deze aflevering wijkt op enkele punten af van de classicistische beschouwingswijze van iemand als Tydeman. Volgens Bellamy, de auteur van het inleidende artikel,⁴⁴ moet de literatuur ‘het hart met verhevene gevoelens vervullen’, ‘voedzel aan het verstand geven’,⁴⁵ en getoetst worden o.a. aan ‘de goddelijke Natuur’.⁴⁶ Ook al blijft dit in zijn geheel nogal vaag, duidelijk is de afwijzing van de praktijken der ‘slaafsche

36 Geschreven als ‘Bellami’.

37 Tweede Proeve Dulces, fol. ** 5.

38 Nijland, Bellamy, dl. II, p. LXXVIII.

39 a.w., II, p. LXXVIII v.

40 Tweede Proeve Dulces, 204-12.

41 Winkel, Ontw., dl. VI, 20.

42 Tweede Proeve Dulces, 212.

43 Nijland, Bellamy, dl. II, 42 v.

44 a.w., dl. II, p. CXI.

45 Poët. Spect., dl. I, 2.

46 a.w., dl. I, 1.

[p. 9]

navolgers, zonder ziel’,⁴⁷ en van die der criticasters van de bij de dichtgenootschappen binnengekomen dichtstukken.⁴⁸ Bellamy pleit voor dichterlijke ‘denkbeelden’, voor een ‘waare philosophie’, hij doet een appèl op diegenen die ‘met een dichterlijke ziel geboren’ zijn,⁴⁹ kortom, men vindt er een aantal motieven in aangestipt die Kinker weldra in een meer omvattende theorie systematisch zal gaan uitwerken. Zich ervan bewust dat hij aan het begin van een nieuwe periode staat - ‘Wij openen slegts den weg!’ - wijst Bellamy op het positieve dat reeds gedaan is door Van Alphen en sommige andere leden van de Leidse Maatschappij.⁵⁰ En wanneer men hem vervolgens ziet schrijven over ‘die wijsgeerige verkiezing van woorden, waardoor de denkbeelden [...] met de meeste waarheid worden uitgedrukt’,⁵¹ constateert men dat hier op vluchtige wijze een gedachte naar voren wordt gebracht die een van de meest centrale thema's van Kinkers literaire theorie zal gaan vormen: de wijsgerige arbeid van de dichter die het passende woord vindt voor zijn esthetische idee.⁵² Door deze en andere overeenkomsten is men al gauw geneigd verwantschap en zelfs invloed te vermoeden.

Daar komt bij dat er twee figuren zijn die Kinker wellicht door toedoen van Bellamy ontdekt heeft, nl. Poot en Swaanenburg. De eerste - besproken in Voorrede I⁵³ - wordt door Kinker als een der belangrijkste achttiendeeeuwse dichters beschouwd. De laatste speelt een belangrijke rol in Kinkers literaire beschouwingen over het dichterlijk scheppingsproces. Overigens is Kinkers visie op Swaanenburg niet geheel dezelfde als die van Bellamy; men vergelijke in dit verband Bellamy's zwart-wit tegenstelling Swaanenburg-Cats⁵⁴ met de iets genuanceerder opgezette polariteit Swaanenburg-Boileau bij Kinker.⁵⁵

Kinker waardeerde Bellamy als de grootste Nederlandse dichter van de achttiende eeuw,⁵⁶ en hij deelde zijn opvatting over het sentimentele.⁵⁷ Toch heeft Kinker geen medewerking verleend aan de Poëtische Spectator. Men zou kunnen denken dat de patriottische gezindheid van Bellamy, Ondaatje en Uyttenhooven hiervan een oorzaak is geweest. Het aanvankelijke driemanschap bestond inderdaad uit patriotten, maar daar staat tegenover dat Hinlopen, die er spoedig bij kwam, een ‘overtuigd oranjeklant’ was;⁵⁸ deze werd weldra het middelpunt van de kring, waartoe ook Bellamy, Kleyn, Rau en Ockerse behoorden, de z.g. ‘Keurlingen’ of ‘Genialische vrienden’. Volgens Van Hall behandelde Hinlopen met deze vrienden ‘inzonderheid de theorie der Dichtkunst’, maar van enig letterkundig of ander contact tussen hem en Kinker is niets gebleken.⁵⁹ Persoonlijke motieven kunnen hier een rol hebben gespeeld. Bovendien was het toen reeds Kinkers lust om ‘in handelingen zoowel, als in gevoelens zonderling te zijn’,⁶⁰ waardoor hij zich misschien

47 a.w., dl. I, 4.

48 Poët. Spect., dl. I, 5.

49 a.w., dl. I, 4. vv.

50 a.w., dl. I, 7 v.

51 a.w., dl. I, 8 v.

52 Zie hierover o.a. hoofdstuk II, 1 en 3 A.

53 Zie in hoofdstuk III, 3 de commentaar bij Voorrede I, p. XXIII. 3.

54 Nijland, Bellamy, dl. II, p. 199 en XIX.

55 PvdH, nrs. 15-17; zie verder de aantekeningen over Swaanenburg in hoofdstuk III, 3.

56 Zie Kinkers desvetreffende aantekeningen (in hs.) in KB-Haag, Hss., 73 F 15, nr. 5.

57 Hall, Kinker, 8.

58 Zie de bijdrage van E. Zuidema in NNBW, dl. III, 591 v.

59 Hall, Kinker, 9.

60 a.w., 11 v.

[p. 10]

liever niet aan een groepering of richting wilde binden. Onbekend met Bellamy's ideeën en activiteiten was hij in ieder geval niet; ‘Die minderjaarige zangster’, schrijft Bellamy in het najaar van 1785 aan zijn uitgever Anton Mens, ‘zal ik in den Spectator ook iets zeggen; de schrijver [Kinker] weet dat ik den Spectator schrijf, en ik heb hem gezegd, dat hij een veegtje hebben zou’.⁶¹ Kinker zwijgt nog een paar jaren, tot hij in 1788 met een eigen tijdschrift komt, De Post van den Helicon, dat hij bijna geheel zelf vult. Bellamy komt er goed bij hem af,⁶² maar velen kregen een ‘veegtje’ uit de pan. Het blad, waarin Kinker het door Bellamy begonnen werk krachtig voortzette,⁶³ zou Kinker in de literatuurgeschiedenis de naam bezorgen van ‘de meest kritische figuur in deze periode’.⁶⁴

61 Nijland, Bellamy, dl. II, 288.

62 Vgl. PvdH, nr. 2.

63 Vgl. Kalff, GNL, dl. VI, 258.

64 Knuvelder, Handb., dl. III, 107.

2. De jaren der veelzijdige ontplooiing

A. Bilderdijk

Met het jaar waarin de eerste aflevering van De Post van den Helicon verschijnt en Kinker van Utrecht naar Den Haag verhuist, breekt een nieuw tijdsbestek aan. Kinkers vriendenkring breidt zich uit en van de Nederlandse literatoren is het vooral Bilderdijk met wie hij veel contact heeft. Later schrijft Kinker dat hij Bilderdijk ‘sedert zeer lang, en in eene zeer huiselijke gemeenzaamheid’ gekend heeft, en daardoor goed tot oordelen over leven en persoon in staat is.⁶⁵ Daar komt nog bij dat Bilderdijk, zoals verderop zal worden aangetoond, naar Kinkers mening de grootste Nederlandse dichter van de negentiende eeuw is; in die hoedanigheid wordt hij verschillende malen in Kinkers literaire beschouwingen ter sprake gebracht.

In 1787 is Kinker van plan in Den Haag bij Bilderdijk en Van der Linden de advocatuur te beoefenen;⁶⁶ de 25e oktober van dat jaar wordt hij als advocaat bij het Hof van Holland ‘geadmitteerd’.⁶⁷ In januari 1788 schrijft Bilderdijk, bij wie Kinker toen waarschijnlijk al in dienst was getreden, aan de uitgever Uylenbroek: ‘Apropòs van de Minderjarige Zangster! Dat meisjen wordt mondig en zal met den tijd meêpraten. Ik heb van dien Heer, die onlangs Advocaat geworden is, een stukjen dat zeer schoon is in handen, en zal het U bij gelegenheid meêdelen’.⁶⁸ De omstandigheden voor literaire samenwerking in De Post van den Helicon⁶⁹ zijn gunstig. Over dit blad schrijft Bilderdijk op 9 mei 1788 aan Uylenbroek: ‘De Post van den Helicon is mij bekend geworden, en kan zeer goed worden; doch hij schijnt mij toe, wat sterk voor mijne versen geänimeert te zijn, en misschien niet altijd op den besten grond. Dan de Schrijver toont genie, smaak en levendigheid van

65 Kinker, Rec. Bilderijk Brieven-'38, p. 30, i.v.m. Bilderdijks compagnon schrijft Van Hall: ‘behalve Kinker, zullen er weinigen geweest zijn, die, zoo als Van der Linden, Bilderdijk in den opgang zijner jaren zoo zeer van nabij en dus ook in zijne zwakheden hebben gekend’ (Hall, Linden/Meijer, 38 v.).

66 Hall, Kinker, 22.

67 Ned. Muz. alm., jrg. 1846, p. 162.

68 Bilderdijk, Brieven-ed. Messchert, dl. I, 167.

69 Over Bilderdijks bijdragen aan de Post van den Helicon zie men Hall, Kinker, 23, en Jager, Bild. werken-1857, p. 188-93.

[p. 11]

gevoel bij een vrij algemene Poëetische kunde, en al schrijvende kan zijn stijl beter worden. Wij moeten zien! De onderneming is in die form, waar in 't werk begonnen wordt, stout, en 't zal veel zijn, zoo men 't uithoudt. Raadt men te Amsterdam ook den Schrijver?’⁷⁰

Met die minderjarige zangster had Bilderdijk nog iets bijzonders meegemaakt. Een bespreking van de tweede druk van Kinkers Mijne minderjaarige zangster (1786) in het tijdschrift De Recensent⁷¹ van 1787 had Kinkers toorn opgewekt. Naar aanleiding van het voorbericht van Kinkers bundel had de criticus van De Recensent gesproken over ‘verregaande onbeschaamdheid’ en ‘verwaandheid’.⁷² Hij meende dat Kinker zowel door ‘den zeer sentimenteelen schrijvers’ als door ‘het meer kundige gedeelte van het algemeen, met het diepste stilzwijgen [zal] worden voorbij gegaan’.⁷³ En na enkele tientallen verzen uit het gedicht de Nacht te hebben geciteerd zegt hij dat deze minderjarige zangster ‘alle geschiktheid [heeft] om zelf nog voor haare meerderjaarigheid eene der afgerigtste straatnymphen en bordeelsletten te worden, die het immer gewaagd hebben den Helicon te beklimmen’.⁷⁴ Deze opmerkingen waren voor Kinker aanleiding geweest de uitgever van dit blad een proces aan te doen, waarbij Bilderdijk de verdediging van zijn jonge vriend op zich had genomen.⁷⁵ Enkele jaren later lijken de rollen verwisseld; Kinker gaat de belangen van Bilderdijk behartigen. De inzet is dan echter wel iets meer dan een onheuse recensie. Bilderdijk verlaat in 1795 het land, inclusief zijn betrekking en zijn vrouw;⁷⁶ Kinker wordt dan zijn juridisch adviseur en behartiger van zijn belangen. Uiteraard correspondeerden ze veel, maar van Kinker is er geen enkele brief bewaard gebleven. Uit nagelaten brieven van Bilderdijk aan Kinker⁷⁷ is echter wel iets op te maken over hun wederzijdse verhouding. Kinker zelf zou hier waarschijnlijk een vraagteken hebben gezet; n.a.v. de editie-Messchert van Bilderdijks brieven immers schreef Kinker dat hij de brieven aan Grimm ‘heel niet belangrijk’⁷⁸ vond omdat de brieven van Grimm ontbraken. Het is voor ons een waarschuwing om extra voorzichtig te zijn met Bilderdijks brieven aan Kinker.

Uit deze eenzijdig overgeleverde correspondentie blijkt, dat de verwisseling van rol inzake hulpbetoon niet de enige verandering is geweest die zich in de verhouding tussen beiden gedurende de jaren 1785-1795 heeft voltrokken. Aanvankelijk was Bilderdijk de hoogvereerde leidsman geweest die waardering heeft voor de opkomende dichter Kinker, hem wil beschermen en vooruit helpen. Bilderdijk geeft adviezen; zo schrijft hij in nr. 51 van de Post van den Helicon dat men geen spraakkunstenaars moet lezen, maar de algemene taal moet beoefenen alsmede onze oude schrijvers. In 1789 draagt Kinker hem zijn toneelstuk Van Rots op met een gedicht waaruit groot ver-

70 Bilderdijk, Brieven-ed. Messchert, dl. I, 171.

71 Recensent, dl. I, nr. 4.

72 a.w., I, 491.

73 a.w., I, 492.

74 a.w., I, 493.

75 Hall, Kinker, 13 v.: Kollewijn, Bild. dl. I, 183 v.

76 Kollewijn, Bild., dl. I, 216.

77 Bild. Mus.-A'dam, Hss., onder nr. 10.

78 Kinker, Rec. Bild. Brieven-'38, p. 156.

[p. 12]

trouwen spreekt in Bilderdijk, die trouwens het vignet voor de titelpagina van dit drama vervaardigd had. Blijkens Bilderdijks brieven aan Kinker uit de jaren 1798-1800 heeft er inmiddels een accentverschuiving in hun verhouding plaatsgevonden. De volgende punten zijn hierbij van belang.

1.	Bilderdijk vraagt nu zelf literaire adviezen aan Kinker.
2.	Bilderdijk is sprakeloos van bewondering voor Kinkers literair werk, m.n. voor Orosman (1787) en Ericia (1799).
3.	Kinker tracht Bilderdijk wijsgerig te beïnvloeden door hem tot positiekeuze inzake het kantianisme te bewegen.

Wat de literatuur betreft, wordt in Bilderdijks brieven voornamelijk aandacht geschonken aan de uitgave van zijn werk, inzonderheid van zijn Mengelpoëzij. Bilderdijk voelt wel iets voor Johannes Allart als uitgever,⁷⁹ maar op Kinkers advies zal de Wed. J. Döll het boek verzorgen.⁸⁰ Kinker vraagt Bilderdijk om er ook oden in op te nemen, maar Bilderdijk zegt dat hij er de geschikte leeftijd niet voor heeft, en er evenmin voor in de vereiste stemming is. Het liefst zou hij verhalende stukjes schrijven, of didactisch en erotisch werk. Ook voor de tragedie, die hij boven alles stelt, is Bilderdijk de vereiste ‘stile concis et energique’^* kwijt, maar hij is wel bereid een verhandeling over dramatische kunst te maken.⁸¹ Als de inhoud van de bundel is vastgesteld, schrijft hij aan Kinker: ‘Vous etes donc assez content de mon Receuil de Poësies? J'en suis bien aise, mon tres-cher; car vous savez que votre opinion m'a toujours été extremement précieux’.⁸² Na het ontvangen van het eerste deel der Mengelpoëzij is Bilderdijks reactie: ‘Je vous ai infiniment d'obligations [...] de toutes les peines que vous vous etes donné par raport à tout cela, et particulierement par raport à la correction des Epreuves de mon ouvrages, qui est très bien executé’.⁸³

Bilderdijk had bewondering voor Kinkers scherpzinnigheid, al was hij niet erg ingenomen met zijn kantiaanse opvattingen.⁸⁴ Kinker stond veel kritischer tegenover Bilderdijk dan omgekeerd; dit blijkt o.a. uit zijn recensie van De ziekte der geleerden (1807).⁸⁵ Dit betekent niet dat Bilderdijks kritische aandacht voor Kinker geheel verdween, getuige het feit dat Kinker in de Aanteekeningen op zijn Prosodia dankbaar melding maakt van ‘de aanmerkingen van den Heer Bilderdijk’ op zijn prijsverhandeling van 1808.⁸⁶

Nog in 1811 schrijft Bilderdijk vol waardering over Kinker:

‘Benijdt haar [d.i. de jeugd van vroeger] niet! Zij had met Helmers niet te strijden;
Geen Klijn was 't, wiens triomf haar iemand kon benijden.
Vereul bestond niet, en geen Kinker dwong de snaar
Gewijde galmen af voor Haydens grafaltaar’.⁸⁷

79 Brief van Bilderdijk aan Kinker d.d. 28. V. 1798 (Bild. Mus.-A'dam, hs. nr. 10c.).

80 Vgl. Bilderdijks brief aan Kinker d.d. 18 VI. 1788 (Bild. Mus.-A'dam hs. nr. 10e).

* Bilderdijks schrijfwijze van het Frans wordt in de citaten onaangetast gelaten.

81 t.a.p.; in 1808 publiceerde Bilderdijk zijn verhandeling Het treurspel (zie Bilderdijk, Kormak, 103-242).

82 Brief d.d. 2. X. 1798 (Bild. Mus.-A'dam, hs. nr. 10j).

83 Brief d.d. 20. VI. 1799 (Bild. Mus.-A'dam, hs. nr. 10p).

84 Vgl. Kollewijn, Bild. dl. II, 269.

85 Kinker, Rec. Bild. Ziekte, passim (zie Bijlage 2).

86 Kinker, Prosodia, 314.

87 Uit Bilderdijks Afscheid. Uitgesproken in de Amsterdamsche afdeeling der Hollandsche Maatschappij van wetenshappen en kunsten (zie Bilderdijk, Winterbloemen, dl. II, 103).

[p. 13]

Pas in 1817 is Bilderdijks genegenheid voor Kinker plotseling verkoeld.⁸⁸ Kollewijn zegt in dit verband: ‘Waarschijnlijk was het verschijnen van Kinkers Inleiding eener wijsgeerige algemeene Theorie der Talen [1817] daarvan nog niet zoozeer de oorzaak als de aanstelling van den Amsterdamschen advocaat tot professor in de Hollandsche taal, geschiedenis en welsprekendheid aan de hoogeschool te Luik’, en hij illustreert dit met enkele uitlatingen van Bilderdijk n.a.v. het benoemingsgerucht.⁸⁹ Kinker noemt een andere oorzaak: ‘na de teleurstelling in zijne hoop op het hem toegezegde Professoraat aan het Athenaeum [te Amsterdam], besloot hij (misschien wel uit eene soort van wederwraak) zich als het zigtbaar hoofd van eene streng Calvinistische leer te doen kennen en eerbiedigen; - en vertrok naar Leiden [omstreeks mei 1817⁹⁰], om daar [...] het vonkelende licht der regtzinnigheid op den kandelaar te plaatsen [...] waardoor dan onze vriendschap [...] eenige slijtaadje onderging’.⁹¹ Kollewijn merkt hierbij op dat Kinker, wanneer hij alleen hieraan had gedacht en niet aan afgunst, 1819 in plaats van 1817 zou hebben geschreven.⁹² Overigens laat Bilderdijk zich nog in 1820 lovend over Kinker uit,⁹³ en Kinkers waardering voor de literator Bilderdijk blijkt niet alleen uit Voorrede III,⁹⁴ maar ook bv. uit een opmerking aan Immerzeel in een brief van maart 1823, luidend: ‘Ik hoop maar niet dat het dien weg uit moet, waar onze oude vriend B. ons heen wil drijven [...]. Wat hij al rijmende doet in den toon van Lodesteijn en Jan Luijken, kan, in zijne soort, goed zijn; en ik wil er het Harnas niet over aantrekken; maar tegen zijne zielkundige werkjes in proza, vind ik mij verpligt de pen op te vatten; wel te verstaan, ook in proza’.⁹⁵ Het gaat hem weliswaar minder goed af naast zijn kritiek op Bilderdijks levensbeschouwelijke geschriften zijn literaire werk te blijven waarderen, maar hij doet toch zijn best een duidelijk onderscheid tussen beide te maken. Vier jaar later, in 1827, kan Kinker zich niet langer inhouden en spreekt hij openlijk, in de Recensent,⁹⁶ zijn afkeer uit over Bilderdijks z.i. onheuse gedrag. Maar ook dan blijft hij nog in het openbaar getuigen van zijn bewondering voor Bilderdijk als de dichter met wie, althans in het Nederlandse taalgebied, niemand van zijn tijdgenoten kan wedijveren.⁹⁷

88 Kollewijn, Bild., dl. II, 269 v.

89 a.w., II, 270.

90 a.w., II, 147.

91 Kinker, Rec. Bild. Brieven-'38, p. 31.

92 Kollewijn, Bild., dl. II, 270.

93 t.a.p.

94 Voorrede III, p. XV v.

95 Brief van Kinker aan Immerzeel d.d. maart 1824.

96 Rec. o.d. rec., dl. 22 II (1827), p. 1-14.

97 a.w., dl. 23 I (1828), p. 282.

B. Andere belangrijke contacten

Met vele bekende figuren uit de Nederlandse literaire wereld komt Kinker in aanraking. Nadat hij in de tweede helft van 1793 naar Amsterdam is verhuisd,⁹⁸ neemt hij in menige vereniging hetzij als lid, hetzij als gast, veelal actief aan de werkzaamheden deel. Zijn biograaf Van Hall zegt hiervan dikwijls getuige te zijn geweest, vooral in het ‘Kezengezelschap’, welk

98 Hall, Kinker, 23.

[p. 14]

Genootschap onder de meer officiële, zij het ook minder gangbare naam Concordia et Libertate in 1748 te Amsterdam was opgericht en verschillende intellectuelen onder zijn leden telde. De ledenlijsten vermelden overigens Kinkers naam niet,⁹⁹ maar hij schijnt er - lid of geen lid - na afloop der voordrachten ‘leerzame gesprekken met Schröder, Falck, Deiman en anderen’ te hebben gevoerd.¹⁰⁰

Reeds bij het doorbladeren van zijn Gedichten constateert men Kinkers engagement in het maatschappelijk en cultureel gebeuren van zijn tijd. Zijn teksten - gesproken of gezongen - werden voorgedragen in diverse gezelschappen, zoals Felix Meritis,¹⁰¹ Tot Nut en Beschaving,¹⁰² Harmonica¹⁰³ en het Instituut tot onderwijs van blinden.¹⁰⁴ Als spreker trad hij in allerlei milieus op, nu eens in de tekenacademie Kunst zij ons doel,¹⁰⁵ dan weer in de Amsterdamse Schouwburg of - last but not least - in de kring van zijn maçonnieke broeders, waarin hij zeer actief was, ook door het schrijven van gelegenheidspoëzie. Als lid van de Amsterdamse Loge La Charité werd hij gerekend tot de ‘voorbeeldige geniën’¹⁰⁶ van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden (opgericht in 1756). Veel deed hij voor de bevordering van de ‘wereldburgelijken geest’ in de Orde, ook in de jaren van zijn verblijf in Luik,¹⁰⁷ en men noemde hem in een adem met de befaamde voorzitter¹⁰⁸ van La Charité, ‘vader Willem Holtrop, met wie hij schitterend en doelmatig heeft gearbeid’¹⁰⁹ aan de opbouw van de Orde. Dat Kinker in de omgang met zijn maçonnieke broeders hun zijn felle kritiek soms niet onthield, blijkt o.a. uit een brief aan La Charité d.d. 1 maart 1806, waarin hij zich fel keert tegen het weren van joden uit deze loge.¹¹⁰

Belangrijk voor Kinkers ontplooiing als taal- en letterkundig geleerde is zijn werk in het Koninklijk-Nederlandsche Instituut van wetenschappen, letterkunde en schoone kunsten en de Hollandsche Maatschappij van fraaije kunsten en wetenschappen. Vooral dit laatste gezelschap is voor zijn ontwikkeling als literair-theoreticus van belang geweest. Het notulenboek van de Hollandsche Maatschappij over de periode 1800-1818 vermeldt Kinkers aanwezigheid op de eerste vergadering te Leiden d.d. 13 september 1800.¹¹¹ Op initiatief van Van der Palm, Siegenbeek e.a. (van het Leidse Kunst wordt door arbeid verkregen) was tien dagen daarvoor uit een samensmelting van dit Leidse genootschap met het Amsterdamse Wij streven naar volmaaktheid en het Rotterdamse Studium Scientiarum Genetrix¹¹² de aanvankelijk zo geheten Bataafsche maatschappij van taal- en dichtkunde ontstaan met afdelingen in de drie genoemde plaatsen.¹¹³ Op de eerste vergadering zijn, behalve Kinker, o.m. aanwezig: Siegenbeek, die voor het werkjaar 1800-1801 tot algemeen voorzitter wordt benoemd. Van der

99 Zie Concordia et Lib. (met ledenlijsten van 1748 tot 1797), en Feestviering Conc. et lib., p. V v.

100 Hall, Kinker, 31; vgl. ook Brugmans, Falck, 10.

101 Kinker was lid van Felix Meritis (vgl. Kinker, Treurzang Wastington, fol. A 3 recto), en heeft er, blijkens zijn geschriften, zeer veel activiteiten in ontplooid.

102 Het in mei 1807 opgerichte ‘Leesgezelschap (sinds 3.XII.1807 “Letteroefenend Genootschap”) Tot Nut en Beschaving’ was gesticht door D.A. Marcus, H. Sommerhaussen, E. Marcus, J. Benedictus van Embden en D.S. Boas (Reglementen ‘Tot Nut en B.’, 1 v.). Kinker was actief lid; hij werd later tot lid van verdienste benoemd (Feestel. viering ‘Tot Nut en B.’, 9ⁿ, 67).

103 Een van de negen min of meer exclusieve Amsterdamse orkestverenigingen uit de eerste veertig jaren der negentiende eeuw (Reeser, Eeuw, 23 v.).

104 Gesticht door de Amsterdamse vrijmetselaarsloges in 1807 (Vrijmetselarij-1958, p. 146).

105 Voor de beoefening van de kunst waren in het begin van de negentiende eeuw de oude Amsterdamsche teekenacademie en het tekendepartement van Felix Meritis de belangrijkste centra. Tot de kleinere behoorden Kunst zij ons doel (opgericht in 1801), Kunst en vermaak (sedert 1803) en de tekenafdeling van V.W. (1808). Zie bv. Zeven eeuwen A'dam, dl. IV, 259.

106 Anneveld-1857, p. 2.

107 Bericht Rouwloge Kinker, 122.

108 Holtrop ‘die meer dan vijftig jaren Uw Tempelbouw en arbeid heeft geleid’, schrijft Kinker in 1835 aan de loge La Charité (Kinker, Naged. Holtrop, vs. 1 v.).

109 Anneveld-1857, p. 3.

110 Men zie voor deze kwestie ook Kinkers brief aan de ‘Groote Loge der Bataafsche Republiek’ d.d. 23.V.1806.

111 UB-A'dam, Hss., Not. Holl. Mij, I (II C 17). Een doorlopende paginering ontbreekt in dit notulenboek. De verslagen zijn echter geordend in de volgorde waarin de vergaderingen zijn gehouden, zodat de bedoelde plaatsen gemakkelijk vindbaar zijn.

112 Het Leidse genootschap bestond sinds 1766, het Amsterdamse vanaf 1783; het Rotterdamse gaf, ‘hoewel reeds vroeger bestaan hebbende’, eerst in 1789 ‘de eerste teekenen van leven’ (Lamberts, Overzicht, 9).

113 Zie Valckenier, Tollens, 101 v.; in 1818 volgt de toetreding van het sinds 1772 bestaande Haagse Kunstliefde spaart geen vlijt (cf. Huygens, Tollens, 206), en het van 1816 daterende Dordrechtse Diversa sed Una voegt zich er in 1850 bij (Lamberts, Overzicht 9).

[p. 15]

Palm, Helmers, Loots, Weiland, en Kinkers vriend Van Hall. Meteen komt Kinker in een commissie, ter beoordeling van een prijsverhandeling over ‘Het Zangspel’.¹¹⁴ Ieder jaar dienden de afdelingen voorstellen in betreffende uit te schrijven prijsverhandelingen. Daarbij valt het op dat het aantal literair-theoretische en esthetische prijsstoffen groot is, en dat de Amsterdamse afdeling, waarvan Kinker lid was, hierin een zeer omvangrijke bijdrage leverde. In zijn eigen afdeling hield Kinker verschillende voordrachten; zijn op 1 maart 1801 gehouden rede over De digterlijke genie, Kinkers eerste systematische verhandeling over het dichterlijk scheppingsproces, werd waarschijnlijk in dit gezelschap uitgesproken.¹¹⁵ Binnen het kader der werkzaamheden van de Hollandsche Maatschappij als geheel had hij o.m. zitting in beoordelingscommissies, nl. in 1802 en 1804. Op de Hoofdbestuursvergadering van 13 oktober 1815 was hij bovendien gemachtigd ‘om met het Algemeen Bestuur te handelen over de wijze van ons voornemen, betrekkelijk eene te Gend op[t]erigtene Afdeeling aan de Heeren Wallee en Kesteloot bekend te maken’, maar om niet nader genoemde redenen kon Kinker hierover een jaar later nog geen nieuws verschaffen. In zijn voorzitterschap had hij meer succes. Hij bekleedde deze functie in het verenigingsjaar 1807-'08 en 1812-'13, waarvan vooral het eerste nadere vermelding verdient. Op de door hem geleide vergadering van het Algemeen Bestuur d.d. 30 september 1808 werd meegedeeld, dat de twee jaar daarvoor uitgeschreven prijsstof over een ‘Hollandsche Prosodia’ slechts één pen in beweging had gezet. Het bleek echter dat de vrucht van deze pen ‘niet alleen door de eenparige Stem van alle de beöordeelaren¹¹⁶ het gouden eermetaal [was] overwaardig gekeurd; maar dat zelfs door verscheiden der [...] beoordeelaren [werd] voorgesteld om aan den schrijver dezer verhandeling, buiten de gouden eerpenning, nog een ander blijk van erkentenis aan te bieden voor de onbegrijpelijke moeite en arbeid welke aan het bewerken van dit onderwerp verknogt zijn geweest’, met welk oordeel de Bestuursvergadering akkoord gaat. Wanneer Kinker de volgende dag de algemene jaarvergadering - 1808 opent met een in de notulen ‘uitmuntend’ genoemde redevoering over Het verheven doel der kunsten en wetenschappen, zit hij een van de belangrijkste bijeenkomsten van zijn leven voor; bij de opening van het naambriefje blijkt de hoog geprezen prosodieverhandeling afkomstig te zijn van voorzitter Kinker zelf.¹¹⁷ Deze hoogtijdag in zijn wetenschappelijke loopbaan zou niet de laatste zijn waarop men vol waardering zou spreken en schrijven over Kinker als prosodist en literair-theoreticus.

Op dezelfde vergadering van 1 oktober 1808 kiest men uit de door Kinkers bestuur voor het nieuwe seizoen gelanceerde prijsstoffen die over

114 UB-A'dam, Hss., Not. Holl. Mij, I (II C 17).

115 Zie hierover P. van Hemert in Magazijn, dl. IV, 209.

116 De commissie bestond o.a. uit W.P. Kluit, J.R. Deiman, G.G. Clifford, F. Fretz en Tollens.

117 UB-A'dam, Hss., Not. Holl. Mij, I (II C 17).

[p. 16]

de vraag: ‘Is de wijsgeerige behandeling van de Theorie der schoone kunsten en wetenschappen voor derzelver bloei en bevordering nuttig of schadelijk?’ Het met deze vraag nauw samenhangend probleem van de verhouding tussen theorie en praktijk van kunst en literatuur was een zaak die Kinker juist in die tijd bezig hield. Dit blijkt uit zijn beoordeling geschreven in de jaren 1807-'08, over Bilderdijks De ziekte der geleerden (1807). Ook de literair-theoretisch zo belangwekkende voorrede¹¹⁸ bij De maagd van Orleans is uit deze tijd (1807), alsmede zijn inhoudrijke Lijkrede ter nagedachtenis van Jaques Kuyper (1808). Men kan dan ook zeggen dat de bekroning van zijn Prosodia in 1808 op het hoogtepunt van zijn literair-theoretische produktie valt.

In de Hollandsche Maatschappij was Kinker met verschillende medeleden goed bevriend, zoals P.J. Ameshoff,¹¹⁹ Tollens, A.S. van Reesema en W. Messchert,¹²⁰ die hij - ook tijdens zijn verblijf te Luik (1818-1830) - niet vergeet, en die het op hun beurt ‘zich nog herinneren kunnen’, aldus Kinker in 1821, ‘dat ik vaak met hen het brood gebroken, en den wijn vergoten heb, ter meerdere vestiging van de Hollandsche taal- en Dichtkunde; en die, daarbij, getrouw blijven in de leer der verzoening tusschen Wijsbegeerte en de letteren’.¹²¹ Deze letterlijke onderstreping door Kinker van beide laatstgenoemde elementen geeft duidelijk aan dat hij met zijn werkzaamheden in deze Maatschappij een wijsgerig doel nastreefde, waaraan hij bovendien, door zijn allusio op het Avondmaal, een religieus perspectief schijnt te willen geven. Hoe ver dit laatste bij Kinker reikt, is niet gemakkelijk vast te stellen. Dat hij echter de hier ontplooide activiteiten in een ruimer kader ziet, blijkt duidelijk uit zijn ‘Voorafspraak’ bij de Weeklagt van 1813, waarin hij zegt dat hij de ‘fraaije kunsten en wetenschappen’, beoefend in deze Maatschappij, ‘niet zoo zeer als doel’ van de werkzaamheden beschouwt, ‘maar veeleer als middel om de algemeene volksbeschaving en verlichting onder het menschdom, maar vooral op den vaderlandschen bodem, uit te breiden’.¹²²

Daarnaast was Kinker lid van het Koninklijk-Nederlandsche Instituut, en hoewel hij ook hier zijn wijsgerige behoefte trachtte te bevredigen, richtte hij zijn filosofisch getinte onderzoekingen in dit milieu minder op de literatuur dan op de taal.

Het KNI, opgericht op 4 mei 1808,¹²³ was verdeeld in vier ‘klassen’.¹²⁴ Nauwelijks twee maanden na de oprichting, op 6 juli 1808, werd Kinker bij geheime stemming ‘op het gros’ der te benoemen leden gebracht in een z.g. ‘gewone vergadering’ van de Derde Klasse. Voorzitter was toen J. Willmet, en M. Stuart secretaris,¹²⁵ twee figuren met wie Kinker veel te maken zou krijgen; de eerste bezorgde Kinker lastig werk met een te ontcijferen

118 Vgl. Winkel, Ontw., dl. VI, 316.

119 Ameshoff was o.a. actief lid van Felix Meritis (Gesch. beschr. FM, 10), en na Kinkers overlijden diens ‘Mede Executeur en bijzonder met het onderzoek der schrifturen belast’ (brief van P.J. Ameshoff aan F.A. Ridder van Rappard d.d. 13.X.1845, berustend op Bibl. GON-Haag).

120 Zie bv. Kinkers brief aan Immerzeel d.d. 7.III.1821.

121 t.a.p.

122 Dicht. gedenkrolle, 67.

123 Sinds 26.X.1851. Koninklijke Academie van wetenschappen geheten.

124 Kon. Ned. Ac., passim.

125 Trip A'dam, Arch., Not. 3e Kl., I, 10.

[p. 17]

Oosters handschrift, de laatste had jaren lang het secretariaat en heeft veel met Kinker gecorrespondeerd. De Derde Klasse bestond uit drie afdelingen. De eerste hiervan omvatte de ‘Latijnsche, Grieksche en Oostersche Taal- en Dichtkunde’; leden waren o.m. de zoëven genoemde Willmet, D.J. van Lennep, en Kinkers oud-medelid van het Utrechtse Dulces M. Tydeman. De tweede afdeling was die van de ‘Oude en Nieuwe Geschiedenissen der vreemde Volkeren, derzelver Oudheden en Gedenkstukken’; behalve de dichter Borger en de filosoof Van Heusde behoorde hiertoe ook de diplomaat Falck, die reeds in de jaren '90 met Kinker contact had gehad in Concordia et Libertate, met hem had meegewerkt aan Van Hemert's Magazijn voor de critische wijsgeerte (1799-1803), en als minister van Onderwijs (1818-1824) een rol zou gaan spelen in de eerste helft van de periode van Kinkers Luikse professoraat. De ‘Wijsbegeerte’ was het werkterrein van de derde afdeling van deze Klasse; met Kinker behoren zijn vrienden Van Hemert en Van Hall, alsmede de juridische hoogleraar en staatsman Kemper tot deze afdeling.¹²⁶

Kinkers benoeming tot lid ging niet zo snel als zijn kandidaatstelling. Pas op 11 april 1810 werd een desbetreffend voorstel ter vergadering aangenomen, en na goedkeuring hiervan door koning Lodewijk Napoleon op 1 mei d.a.v. kon Kinker de achtste van deze maand ‘ter vergadering ingeleid’ worden.¹²⁷ Zijn spreekbeurten, waarvan hij op 3 juni de eerste hield, handelden meestal over onderwerpen uit de algemene taalkunde. Daarnaast hield hij zich, in en buiten commissies, nog met vele andere zaken bezig. Ze vormen, opgesomd in de volgorde waarin ze elk voor het eerst in de notulen (1810-1844) vermeld worden, een bont geheel. Het zijn de theorie der muziek (speciaal bij de Grieken), de staat van geleerdheid in Holland tot aan de inlijving in het Franse Rijk, de rangschikking der letters in de alfabetten, Horatius' Epistola ad Bullatium, het (Oosterse) ‘handschrift-Willmet’, het ontwerp van een gedenkpenning voor koning Willem I, het pleitgeding van C. Caecilius Plinius Secundus, de oden van Horatius, de positie van de rechtsgeleerde in het Romeinse Rijk, Cicero's De oratore, mythologie, mystiek, een wereldtaal, het instinct, en het blijspel De Wolken van Aristofanes. Dat een gedeelte hiervan pas na 1817 is aangepakt, doet niets af aan de veelzijdigheid van het geheel. Intussen bedenke men dat hij lid was van de ‘Derde Afdeeling’ der Klasse, en dat het dienovereenkomstig de wijsbegeerte is geweest die hij, in het kader van zijn Instituutsbezigheden, het grondigst heeft beoefend. Tenslotte nam hij ook deel aan organisatorisch werk. Vijfmaal werd hij benoemd tot voorzitter van de Derde Klasse, waarvan twee presidiaten vóór zijn Luikse tijd: eerst in 1810, en vervolgens (ter vervanging van D.J. van Lennep) in 1814.

126 Zie Gedenkschriften Derde Klasse KNI, dl. 1, 39, en dl. II, p. XXXVI v.

127 Trip-A'dam, Arch., Not. 3e Kl., I, 289-97.

[p. 18]

De beoefening van de theorie van de taal (voornamelijk in het KNI), en van de bij voorkeur in de Hollandsche Maatschappij door hem ontwikkelde theorie der literatuur, was niet de enige activiteit van Kinker in deze jaren. Daarnaast moet o.a. gewezen worden op zijn toneelwerk, zijn journalistieke publikaties en zijn poëzie. Juist in de jaren vóór zijn benoeming te Luik (1817) heeft hij zich hier ruimschoots mee kunnen bezig houden. Uit zijn correspondentie, o.a. met Immerzeel, blijkt hoe zeer zijn drukke werkzaamheden in de jaren '20 hem tot zijn spijt verhinderen scheppend werk te produceren.

Onder zijn activiteiten nam de wijsbegeerte de voornaamste plaats in. Bij alles wat hij deed had hij behoefte aan fundamentele bezinning op het voorwerp van zijn werkzaamheden. Het kantianisme heeft daarbij een dominerende rol gespeeld. Sinds de laatste jaren der achttiende eeuw - Kants Kritieken¹²⁸ verschenen resp. in 1781, 1788 en 1790 - wijdde hij zich aan de bestudering en verbreiding van de kritische wijsbegeerte, samen met zijn vriend Paulus van Hemert. Hoe groot Kinkers vriendschap voor deze eerste verdediger¹²⁹ van het kantianisme in Nederland was, blijkt uit de volgende woorden, geschreven aan zijn vriend Kesteloot n.a.v. de dood van Van Hemert (1825): ‘'t Is wel waar, dat het overlijden van mijnen onvergetelijken vriend Van Hemert, eene reden te minder is welke mij naar Holland doet verlangen; maar mijn thans getrouwde zoon¹³⁰ [David] en zijne gade, maken het mij nog wenschelijk Amsterdam eenmaal 's jaars te gaan bezoeken’.¹³¹ Op 18 juli 1825 was in het door Kinker geleide Luikse genootschap Tandem besloten de dood van Van Hemert (10 februari 1825) jaarlijks als een nationaal feest te vieren.¹³²

Na zijn terugkeer naar Amsterdam in 1830 kon hij zich weer ten volle gaan wijden aan wetenschap en letteren. Volgens Van Hall was hij nog tot een maand of vier voor zijn dood - Kinker was toen 81 - actief in alles ‘wat tot zijne vroegere Wetenschappelijke en Letterkundige oefeningen betrekking had’.¹³³ Hij stierf op 16 september 1845 in zijn woning aan de Achtergracht¹³⁴ te Amsterdam, en werd de 20e d.a.v. in de Oudezijdskapel begraven.¹³⁵

128 Kritik der reinen Vernunft (1781, 1787²), Kritik der praktischen Vernunft (1788), Kritik der Urtheilskraft (1790, 1793², 1799³).

129 Sassen, Gesch. wijsb. Ned., 276.

130 David Kinker trouwde op 26.VIII.1825 met Alida ter Voort (GA-A'dam).

131 Brief aan J.L. Kesteloot d.d. sept. 1826.

132 Tandem, Aant., dl. II, 120 vv.

133 Hall, Kinker, 114.

134 GA-A'dam, B. St. 1845, Ov. 5-82V.

135 Hall, Kinker, 114.