Wij helden

[Uit een bespreking ‘Slechtste boek sinds jaren’ in Het Vrije Volk van 5 april 1958]

Uit een bespreking ‘Slechtste boek sinds jaren’ in Het Vrije Volk van 5 april 1958: Wij helden is ongetwijfeld het slechtste boek, dat ik in jaren heb gelezen. Het is een van die boeken waarbij men, al lezend, voortdurend zachtjes in zich zelf zit te vloeken; waarbij men plotseling met een schok van medelijden denkt aan het lot van de arme typografen, die dit boek niet alleen hebben moeten lezen, maar ook zétten.

Simon Vinkenoog kan niet schrijven, dat is wel duidelijk. Hij heeft een vage notie van wat in Nederland ‘literatuur’ heet en streeft daarnaar, met zijn in alle opzichten ontoereikende

[p. 178]

middelen. Hij worstelt met de vaderlandse grammatica en schrijft (8 voorbeelden van) vooral het laatste onthullend voor een soort literaire oudewijvenpraat, waarmee hij zijn lezers probeert te bezwendelen. Ik geef deze voorbeelden-uitvele omdat het symptomen zijn van een uiterst oppervlakkige schrijfstijl, waarin zich, naar men vermoeden gaat, een even oppervlakkige geest weerspiegelt.

Wij helden is een vaag boek. De schaarse personages bewegen zich in een mist, waarin alle katten grauw zijn. Voor Kinderbedtijd van Jan Vrijman heb ik niet veel waardering gehad, maar naast dit boek wordt het een wonder van echtheid. Honderdmaal liever de concrete vulgariteit van Vrijman dan de vage literarigheid van Vinkenoog.

Het verhaal behelst de belevenissen van een zekere Viktor, een jongen uit een communistisch gezin, wiens vader tijdens de oorlog in een concentratiekamp aan zijn eind komt en die een vreemde verhouding met zijn moeder ontvlucht door dienst te nemen bij de SS.

Zolang Vinkenoog put uit kennelijk persoonlijke ervaringen heeft zijn verhaal althans nog een zekere basis. Maar zodra hij aan het fantaseren slaat, zijn alle hekken van de dam.

Viktors oorlogsavonturen zijn volstrekt ongeloofwaardig. ‘Hij overschreed een grens en moest Frans leren spreken. Hij werd door de maquis gevangengenomen en bracht maanden in de bossen door, met geheugenstoornissen en ijlkoortsen. Een landgenoot hielp hem, maar kon hem nauwelijks aan het spreken krijgen. Nadat hij enigszins was hersteld gaf hij een naam op en verzweeg zijn verleden, hij kon niet boete doen. Onder deze naam werd hij na de oorlog weer op straat gezet...’

Hij hangt jaren rond in Parijs, zonder dat wij te horen krijgen waar hij eigenlijk van leeft. Maar dat gaat zo met literaire helden: zij beschikken altijd over geheime fondsen, waardoor zij het leven kunnen houden natuurlijk bij voorkeur in Parijs.

Viktor gaat met niemand om, maar toch speelt hij het klaar ‘links en rechts’ geld te lenen, als hij naar Zuid-Amerika wil. Daar beleeft hij ook weer enkele avonturen zonder kop of staart: hij trekt wat op met een homoseksuele vriend, woont met meisjes samen, bezoekt een feest en een bordeel en gaat weer weg.

Geheel willekeurig staat tussen dit verhaal een ander ver-

[p. 179]

haal geplakt, over de huwelijksmisère van een zekere Marcel, ook weer in Parijs. Waarom dit relaas in het boek is opgenomen, is raadselachtig; waarschijnlijk om dit ‘roman-verhaal’ van 129 bladzijden wat vulling te geven.

Blijkens de flap heeft Vinkenoog enkele mensen willen tekenen, ‘van diverse pluimage’, die geen helden zijn. Ongeveer hetzelfde thema dus, dat Gerrit Kouwenaar zeven jaar geleden, met oneindig meer inzicht en talent, heeft behandeld in zijn roman Ik was geen soldaat.

Vinkenoog heeft echter met het thema lafheid niets kunnen doen. Men krijgt de indruk, dat het hem na een paar bladzijden uit de hand is gelopen. Zijn personages bewegen nog wel, maar volkomen willekeurig. Kenmerkend voor dit doelen richtingloze proza is wel, dat het verhaal ergens opeens overgaat van de hij- in de ik-toon, om na één hoofdstuk weer even ongemotiveerd terug te vallen in de hij-toon.

Zonder dat de auteur het in de gaten had, heeft zijn boek een heel ander thema gekregen: dat van de zinloos, planloos levende jeugd, die inderdaad in oorlogstijd niets beters te doen weet, dan te tekenen voor de SS.

Zo zinloos als het leven is voor zijn personages, zo zinloos is het schrijven voor Simon Vinkenoog. Waarom hij dan lorren als Wij helden produceert? Het antwoord staat bij Karel Bralleput: ‘Toen werd hij letterkundige van Nederland, dat wou hij per se zijn, zijn hele leven.’

Och ja, zoals een experimentele dichter mij onlangs zei: ‘Wij moeten op de markt blijven.’ Wij moeten op de markt blijven, wij moeten het spelletje meespelen van reisbeurzen, literaire opdrachten, tijdschriftredacties, prijzen, vergaderingen, recepties en Boekenbal. Stel je voor, dat je eens niet uitgenodigd werd voor de literaire markt in de Bijenkorf...

Hans van Straten