Wij helden

[Uit een bespreking ‘technische variaties’ in het Nijmeegs Universiteitsblad, 25 januari 1958]

Uit een bespreking ‘technische variaties’ in het Nijmeegs Universiteitsblad, 25 januari 1958: Toen ik - nu bijna drie jaar geleden - een vurig pleidooi leverde voor Simon Vinkenoogs ‘autobiografisch’ prozaverhaal Zolang te water, vermoedde ik wel enigszins dat mijn beschouwing niet bij iedereen instemming zou vinden, maar dat ik destijds zo talloze malen verantwoording zou moeten afleggen van mijn houding tegenover dit ‘pornografische’ boek, had ik niet voorzien. Evenzeer verwonderde het me in die dagen, dat ik met mijn oordeel zo goed als alleen stond, al toonde zich weliswaar in de Nieuwe Rotterdamse Courant Adriaan van der Veen met mijn betoog erg ingenomen, maar De Linie zag weldra daarop kans de dood van Paul Claudel aan te grijpen om mij in een artikel dat tot titel droeg ‘De Profeet en de Decadentie’ te berispen met zinsneden als: ‘Dit lijkt allemaal verschrikkelijk pienter, maar is ook verschrikkelijk geborneerd en “burgerlijk”. Het is een voldaan meedrijven op de stroom die sinds tientallen jaren de litteratuur van het Westen aanvreet, niet door gebrek aan talent en niet zonder beeldend vermogen, maar

[p. 173]

door het - in welke toonaard ook- overschatten van de mens die wanhopig klein en onbelangrijk wordt zonder de God die hem uit de benauwende ziekte van zijn zelfingenomen eenzaamheid verlost, vrij maakt, om te ademen in de enige dampkring, waarvoor wij geschapen zijn, en waarin ook het kwaad als vijand van het licht belangrijk wordt’.

Nu bijna twee maanden geleden verscheen een nieuw prozaverhaal van Simon Vinkenoog, getiteld: Wij helden, een kleine roman over een te Amsterdam uit communistische ouders geboren Viktor, die zich in 1942 - hij is dan zeventien - bij het Duitse leger meldt, frontsoldaat wordt, als de Duitsers gaan verliezen, de vlucht neemt, na de bevrijding in Parijs terechtkomt, en door een relatie uit zijn diensttijd naar Zuid-Amerika wordt uitgenodigd. Eveneens - maar minder - is het 't verhaal van het meisje Susana dat, als ze op kostschool zit, met een winkelier er vandoor gaat en door Viktor in Montevideo als prostituée wordt aangetroffen. Maar meer nog als het verhaal van twee mislukte levens wil dit boek, zoals uit de laatste bladzijden blijkt, het beeld geven van de hedendaagse levenssituatie van talloze jonge mensen.

Toen ik destijds in mijn ‘Exhibitionisme of Openhartigheid’ Vinkenoogs Zolang te water, een uiterst belangrijk boek noemde, omdat het in zijn grondtoon de verwoording was van een levenservaring die ik als typerend zag voor Vinkenoogs en mijn generatie, meende ik oprecht wat ik schreef. Vooral zijn ongenadige eerlijkheid, het zich niet laten weerhouden zijn autobiografie te geven op een wijze die niet door iedereen geapprecieerd kon worden, zijn wel wat moedwillig overschrijden van schaamtegrenzen die oudere generaties hebben aangelegd, zonder echter tot pornografie over te gaan sprak mij hevig aan, deed mij misschien de litteraire waarde van dit boek lichtelijk overschatten. Momenteel zou ik waarschijnlijk een meer genuanceerd oordeel over dit ‘alibi’ geven, al zou ik aan het essentiële van mijn betoog wellicht niet veel veranderen.

Voor Wij helden echter een even geestdriftig pleidooi te leveren, lukt mij niet. Na deze roman en zijn onlangs verschenen dichtbundel Onder (eigen) dak voel ik me in Vinkenoog als modern auteur, eerlijk gezegd, wat teleurgesteld. Toen Vinkenoog Zolang te water uitgaf, vermoedde ik dat we in hem een jonge romanschrijver zouden krijgen die te zijner tijd het peil van Anna Blaman kon bereiken, maar nu begin ik dit

[p. 174]

sterk te betwijfelen. Allereerst heb ik tegen Wij helden op stilistische gronden veel bezwaren - Vinkenoog past ettelijke technische variaties toe (plotseling overgaan van de hij- in de ik-vorm, van het imperfectum in het praesens), die ik niet als zinvol kan zien; heeft aan zijn verhaal een mislukte opbouw gegeven, en schreef volgens mij dit boek al te duidelijk in drie verschillende perioden en geestesgesteldheden -; maar ook de inhoud, voorzover hier sprake is van verwoording van een bestaansrealiteit, gestalte geven aan een levenservaring, heeft me teleurgesteld. Niet dat ik Wij helden zonder meer een slechte roman vind, maar het verhaal blijft beneden het vereiste peil. Het is bij tijden te objectief verhalend, niet doorleefd, oppervlakkig, spreekt niet wezenlijk aan. De seksuele belevingen werden dientengevolge statisch en roepen onwillekeurig herinneringen op aan wat in de volksmond ‘een realistische roman’ heet. Als op bepaalde plaatsen in dit boek de seksualiteit de allures krijgt van een gezelschapsspelletje tegen de verveling, als hoereren tot de gewoonste zaak van de wereld gaat behoren, is het toch moeilijk niet kriegelig te worden. Bovendien heb ik me meer dan eens afgevraagd of Vinkenoog wel eerlijk gestalte heeft gegeven aan deze - in wezen toch overgevoelige - Viktor, of dit prozaverhaal niet na het uitstekende eerste hoofdstuk te cerebraal is, te bewust iets tracht te beweren; waarbij ik me nog afvraag of wat Vinkenoog wil beweren wel zo waar is. Volgens Pierre H. Dubois moet de moderne roman beantwoorden aan ‘het tragische bewustzijn van deze tijd’, maar juist dat ‘tragische bewustzijn’ is het, wat ik in Wij helden mis en in Zolang te water wel ervaarde.

Jan Kolkhuis Tanke